download pdf - Centrum voor Lokaal Bestuur

Is ‘water’ in de breedste zin
van het woord zó leidend
in de waterschappen dat
sociaaldemocratische waarden
hier geen invloed op uit kunnen
oefenen? Of is de beleidsvrijheid
zo groot dat er wel degelijk een
‘rode’ invulling aan water kan
worden gegeven? Giel Theunissen,
die aan de Radboud Universiteit de
master Politiek en Parlement volgt,
deed namens het CLB onderzoek
naar het politieke gehalte
van de besluitvorming bij de
waterschappen. Met de resultaten
van dit onderzoek kan de
discussie die momenteel binnen
de PvdA wordt gevoerd over de
waterschappen, beslecht worden.
POLITIEKE GEHALTE IS LAAG
Voor het onderzoek zijn negen
interviews gehouden met
dijkgraven, DB- en AB-leden
en PvdA’ers die namens Water
Natuurlijk in het AB van een
waterschap zitten. Daarnaast
zijn de Verenigde Vergaderingen
(de ‘raadsvergaderingen’ van de
waterschappen) uit 2011 van tien
representatieve waterschappen
geanalyseerd. In de interviews
konden de verschillende waterschapsbestuurders
hun visie
geven op de politiseringsgraad
van hun waterschap. Waterschapsbestuurders
hebben in
het algemeen een gebrek aan
vertrouwen dat andere bestuurslagen
de taken van een waterschap
juist zullen uitvoeren.
Tegelijkertijd geven zij aan dat
de grote lijnen in het waterschap
uitgezet worden door Europa, het
Rijk en vooral de provincie. De
beleidsvrijheid zit hem dus in de
uitvoering. Alleen hierin kunnen
(politieke) keuzes worden
gemaakt. Bij de besluitvorming
hebben de niet-democratische
verkozen geborgde zetels (die
belangenorganisaties vertegenwoordigen)
volgens de ondervraagden
(te) veel macht, wat
zorgt voor een beperking van het
partijpolitieke gehalte. De waterschapspolitici
beseffen zelf ook
GIEL THEUNISSEN
TIJDELIJK MEDEWERKER CLB
8
dat de politiseringsgraad lager
ligt dan bij gemeenten of provincies.
Ze verklaren dit door de
zogeheten ‘consensuscultuur’ die
overheerst in de waterschappen.
Over de verschillende voorstellen
wordt veel overlegd en zo wordt
overeenstemming (consensus)
bereikt. Het geringe gebruik van
politieke instrumenten, zoals
schriftelijke vragen en moties,
wordt hiermee ook beargumenteerd.
De invloed van politieke
kleur wordt hiermee ontkracht.
Politieke gehalte
Met het benoemen van echte
sociaaldemocratische punten
in het waterschap hebben de
meeste geïnterviewden veel
moeite. Uiteindelijk komen er
verschillende punten op tafel,
waarbij wel de kanttekening
wordt geplaatst dat zaken als
‘veilige dijken’ en ‘schoon water’
bij alle partijen hetzelfde zijn.
Het rijtje sociaaldemocratische
winstpunten die door de PvdA
in het waterschapsbestuur zijn
behaald, is kort. De politieke
‘cultuur’ in de waterschappen is
wel veranderd door de komst van
politieke partijen bij de invoering
van het lijstenstelsel. Zo wordt
er tegenwoordig meer bestuurd
op hoofdlijnen. In de antwoor-
Foto Nationale Beeldbank
den schemerde incidenteel door
dat de bestuurders zichzelf ook
realiseerden dat het politieke
gehalte laag is. De conclusie uit
de interviews is dat de waterschapspolitici
overtuigd zijn van
een behoorlijk politiek gehalte in
de waterschappen, maar dat dit
niet met ‘bewijsvoering’ beargumenteerd
kan worden.
De Verenigde Vergaderingen
De resultaten uit de analyse van
de notulen van de Verenigde Vergaderingen
bevestigen de lage
politiseringsgraad. De PvdA is de
derde partij van de ingezetenen
in de waterschappen, en heeft
hiermee acht procent van de zetels
in het DB en negen procent
in het AB. Dat is een stuk minder
dan de geborgde zetels, die 28
procent van het aantal zetels in
het AB en 39 procent van het
aantal zetels in het DB bezitten.
Deze geborgde zetels worden
niet ingevuld door middel van
verkiezingen maar zijn gekoppeld
aan specifieke organisaties.
Deze zetels zijn dus niet democratisch
gelegitimeerd.
De PvdA maakte in 2011 maar
weinig gebruik van politieke instrumenten.
Het gemiddeld aantal
schriftelijke vragen van alle
partijen was zes per waterschap,
wat net iets hoger lag dan het
aantal moties of amendementen
(gemiddeld vijf). Het verschilt
daarnaast ook sterk per waterschap
in welke mate er gebruik
van wordt gemaakt. Zo werd bij
de helft van de waterschappen
geen enkele schriftelijke vraag
ingediend, terwijl dit er in één
waterschap 27 waren. Bij de
moties is dit verschil kleiner. De
PvdA heeft in de waterschappen
waar ze in de coalitie zit meer
WATER ALS R
gebruik gemaakt van politieke
instrumenten dan waar de partij
in de oppositie zit. De inhoud van
de tien schriftelijke vragen van
de PvdA was bovendien nauwelijks
partijpolitiek van aard. Bij
de moties en amendementen lag
dit aantal wel hoger. Van de acht
waren er vier ideologisch getint.
De kanttekening die hierbij
gemaakt moet worden, is dat
twee van de ideologische moties
gericht waren tot de Unie van
Waterschappen. Uit het beperkte
De consensuscultuur
overheerst in de
waterschappen
gebruik van vragen stellen en
moties/amendementen indienen
en het feit dat het daarbij weinig
verschil maakt of de PvdA in de
coalitie of in de oppositie zit, kan
worden geconcludeerd dat het
politieke gehalte laag is. Door
de analyse van de stemmingen
werd duidelijk dat de partijen het
vaak met elkaar eens zijn. Van de
in totaal 469 besluiten werd 88
procent met algemene stemmen
aangenomen. Als je per partij
gaat kijken ligt dit percentage
zelfs nog hoger. Daarnaast was
slechts negen procent van alle
besluiten ideologisch van aard.
Uit de inhoud van de schriftelijke
vragen, de moties, het debat en
de stemmingen kan wederom
afgeleid worden dat het politieke
gehalte zeer beperkt is.
Aanbevelingen
De conclusie van dit onderzoek
is duidelijk: het politieke gehalte
van de waterschappen is zeer
beperkt. De draad ‘water’ in de
waterschappen is zó leidend dat
het nauwelijks rood ingevuld kan
worden. Een deel van de aanbevelingen
is dan ook gericht op de
acceptatie door de waterschapspolitici
van de PvdA dat er wel
degelijk sprake is van een lage
politiseringsgraad. Als wordt gekozen
voor directe verkiezingen
kunnen deze beter tegelijkertijd
met de gemeenteraadsverkiezingen
plaats vinden. Op deze
manier zal de opkomst stijgen en
is de democratische legitimatie
sterker. Verstandig is om op de
lange termijn de mogelijkheid
tot het onderbrengen van de waterschappen
bij de provincie te
onderzoeken. Het provinciaal bestuur
wordt rechtstreeks verkozen,
de democratische legitimiteit
blijft hierdoor gewaarborgd.
Wel moet de mogelijkheid tot
een ‘geoormerkt budget’ of ‘doelbelasting’
worden meegenomen
in de analyse. De argumenten die
waterschapsbestuurders hebben
gegeven voor het behoud van
hun eigen bestuurslaag (gebrek
aan vertrouwen in andere bestuurslagen,
het hebben van een
eigen belastingsgebied) zijn niet
voldoende om deze discussie te
beslechten. Met de uitkomsten
van dit onderzoek hoop ik de
huidige discussie, zowel binnen
als buiten de PvdA, over de
waterschappen een stap verder
te kunnen helpen.
De onderzoeksresultaten zijn te
vinden op www.lokaalbestuur.nl