Meertaligheid in de Gouden Eeuw - KNAW

Meertaligheid in de Gouden Eeuw
nen brengen. 15 Voor zover ze niet teruggaan op de modellen van brievenboeken
of door openbare schrijvers in vorm zijn gegoten, vinden we daarin immers de
taal van alledag, vaak in een spelling die tegen het fonetische aanhangt.
ficties van taalharmonie
Wij zijn er nu helemaal aan gewend een taal aan een land te koppelen, of tenminste
aan een specifieke nationale of cultuurgemeenschap. Dat is voor ons de
gewoonste zaak van de wereld, al was het maar omdat de opkomst van het nationaal
besef bijna overal gepaard is gegaan met oplegging van een standaardtaal
als middelpuntzoekend eenheidsinstrument door de staat. in West-Europa zijn
de uitzonderingen in de meeste gevallen slechts schijn, want van Nederland
(Friesland) en België tot Zwitserland, Finland, spanje of italië, hebben de taalgemeenschappen
van de minderheden thans overal een wettelijk statuut, dat
hen tot op zekere hoogte beschermt maar tegelijk in hun expansie belemmert.
in de taalkundig onbeschermde grensgebieden van Frankrijk (de Vlaamse
Westhoek, Elzas, Bretagne, Occitanië, Baskenland, Roussillon of Corsica) wordt
de lokale taal door regionaal betrokken groepen als streektaal naast of tegenover
de nationale taal gecultiveerd. Echte, als nationaal erfgoed beschouwde
en wettelijk voorgeschreven meertaligheid, zoals in de Zwitserse, statutair
tweetalige kanton Freiburg/Fribourg, is in West-Europa een zeldzaamheid. in
onze gangbare voorstellingswereld spreken Nederlanders dan ook Nederlands,
Fransen Frans, Duitsers Duits en zowel Britten als Amerikanen Engels, en het is
gebruikelijk die veronderstelling terug te projecteren naar een zover mogelijk
terugreikend verleden, ondanks het wisselende lot dat secundaire, regionale
of minderheidstalen in bijna alle Europese naties hebben gekend. Niet zelden
werden ze in latere eeuwen door de geleerde elite teruggevonden, soms zelfs
heruitgevonden, om steun te verlenen aan de groepscohesie bij een proces van
her-nationalisering van historische regio’s of culturele minderheden, zoals het
15 Roelof van Gelder, Sailing Letters. Verslag van een inventariserend onderzoek naar Nederlandse
brieven in het archief van het High Court of Admiralty in The National Archives in
Kew, Groot-Brittannië (Den Haag: Koninklijke Bibliotheek, 2003); Zeepost. Nooit bezorgde
brieven uit de zeventiende en de achttiende eeuw (Amsterdam; Atlas, 2008). selecties uit
deze brieven worden thans met regelmaat gepubliceerd. systematisch onderzoek ernaar
wordt verricht o.l.v. prof. dr. M.J. van der Wal, Opleiding Nederlandse taal en cultuur, Universiteit
Leiden. Zie voor brieven uit de late achttiende en de negentiende eeuw: R.J.G.A.A.
Gaspar, “De Doesburgse brievencollectie. Aspecten van het leven in de Republiek der Verenigde
Nederlanden tegen het einde van de achttiende eeuw,” in: Bijdragen en mededelingen
‘Gelre’, 94 (2003), 47-80; Willemijn Ruberg. Conventionele correspondentie. Briefcultuur
van de Nederlandse elite, 1770-1850 (Nijmegen: Vantilt, 2005).
11