Meertaligheid in de Gouden Eeuw - KNAW

Meertaligheid in de Gouden Eeuw
De soldaten van de garnizoenen waren grotendeels van Duitse herkomst, uit
het Rijnland, de Palts, saksen of nog verder, en ze spraken zowel Hoogduits als
Platduits, zoals hun naamgeving en andere gebruikssporen van de omgangstaal
laten zien.
De immigranten uit Nederland kwamen bijna allen uit de landgewesten,
van het platteland van Drenthe, Overijssel, Gelderland en Utrecht, en zullen
overwegend hun streektaal hebben gesproken, veelal een Nedersaksisch dialect.
Duitse immigranten, zoals de uit het verwoeste Maagdenburg gevluchte
gebroeders Kierstede, spraken oorspronkelijk Hoogduits, maar de Duitse chirurgijn
Hans Kierstede trouwde met sara Roelofs, een stiefdochter van de Hollandse
dominee Bogardus. sara was in Amsterdam geboren uit een vermoedelijk
Zweeds sprekende vader en een Noorse moeder. Zij trad later op als tolk bij
de vredesonderhandelingen tussen de kolonisten en de indianen, ongetwijfeld
omdat ze zich als peuter in Rensselaerswijck, de landbouwkolonie naast het
huidige Albany waar haar vader als pachtboer had gewerkt, spelenderwijs de
lokale indianentalen had eigengemaakt. 135
Toen de Deense oud-kapitein en hereboer Jonas Bronck (de naamgever
van de Bronx), die in 1638 in Amsterdam getrouwd was met de Nederlandse
Teuntgen Jeuriaens, in 1643 stierf werd er een inventaris van zijn
boedel opgesteld. We vinden daarin zowel gereformeerde literatuur in het
Nederduits voor Teuntgen, als lutherse in het Hoogduits voor Jonas zelf: de
Duitse Lutherbijbel in-4° plus een foliobijbel in het Nederlands, de lutherse
kerkgeschiedenis van Johannes sleidanus en de Ganse Catechismus Luteri in
het Duits, naast de Institutie van Calvijn, het Huisboek van Bullinger, de zondagspreken
van Abraham schultetus en een ars moriendi van simon Goulart
onder de titel Veertich taffereelen des doots in het Nederlands. Maar in de
boedel zat ook Nederlandse beroepsliteratuur voor de kapitein die Jonas was
geweest, zoals een Seespiegel in-folio (Willem Blaeu’s zeeatlas uit 1623 of
de wijdverbreide van Lucas Jansz Wagenaar uit 1584), twee Schatcamers in
klein-folio (een stuurmanshandboek), ’t Gesicht des Grooten Seevaerts van Jan
Hendricksz Jarichs, en de kosmografie van Petrus Apianus in de bewerking
van Gemma Frisius (1609). Het Nederlands was op dat moment de vaktaal
voor de zeevaart, ook voor buitenlandse stuurlieden en kapiteins. Bronck had
trouwens enige tijd in Amsterdam op de Brouwersgracht gewoond.
Maar de kapitein had ook een aantal gebruiksboeken in het Deens meegenomen,
waaronder een kalender, een Cronyck, een Rechtbode en een Kinderboeck.
136 Werden de kinderen dus toch in vaders taal opgevoed in plaats van die
135 Frijhoff, Wegen, 627-628.
136 ibid., 596-597.
61