Meertaligheid in de Gouden Eeuw - KNAW

taaltrots of taalpessimisme?
6
Willem Frijhoff
Hoe zielig het Nederlands was, en hoe verloederd… Een tweeëntwintigste-eeuwer
die terugziet op de meewarige, bijna besmuikte manier waarop Nederlanders
een eeuw eerder het lot van hun taal in de wereld van cultuur en wetenschap
bespraken, zou bijna tot een pastiche van de Camera Obscura worden verleid.
Ogenschijnlijk was er in 2010 heel wat veranderd sinds de Amsterdamse
rederijkerskamer in Liefde Bloeyende in 1584 een vurig pleidooi hield om het
Nederduits “op te helpen, vercieren en verryken” en simon stevin in 1586 de
“weerdigheyt der duytsche [lees: Nederlandse] taal” bezong. Maar vooral sinds
Johannes Goropius Becanus (Jan van Gorp uit Hilvarenbeek, 1518/19-1572) in
zijn boek over de oorsprong van Antwerpen (1569) het ‘Cimbrisch of ‘Duyts’,
dat wil zeggen wat wij nu het Nederlands noemen, op etymologische gronden
vol trots als de oudste en meest volmaakte taal ter wereld identificeerde, en wel
de taal van het paradijs zelf, de lingua adamica. 2 in zijn geleerde verhandeling
Lingua Belgica (Leiden, 1612) viel Abraham van der Myl (Mylius, 1563-1637)
hem bij. Hij plaatste het Nederlands qua rijkdom op gelijke hoogte met de klassieke
talen Latijn, Grieks, Hebreeuws en Perzisch, waaraan het naar zijn mening
rechtstreeks was ontleend. 3 Trots op Nederlands, met andere woorden.
Maar er waren ook tegengeluiden. De filoloog Justus Lipsius (1547-1606),
een van de meest gerespecteerde geleerden van zijn tijd die in Leiden en Leuven
doceerde, ging in 1598 het debat aan met de aanhangers van Becanus’ stelling.
Naar zijn mening was er geen sprake van dat de oertaal nog herkenbaar kon zijn
omdat processen van kolonisatie en golven van migratie de talen hebben gecontamineerd
en onherstelbaar veranderd. Becanus’ speculaties over etymologie
vond hij een lachertje. Voor Lipsius ligt de taal niet vast, zij is een historisch
product, voortdurend in beweging. 4 Lipsius dacht dus niet essentialistisch over
2 Lode van den Branden, Het streven naar verheerlijking, zuivering en opbouw van het
Nederlands in de zestiende eeuw (Gent: Kon. Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde,
1956); Marijke van der Wal & Cor van Bree, Geschiedenis van het Nederlands (5e dr.; Houten:
Het spectrum, 2008), 186-190; Marijke van der Wal, De moedertaal centraal. Standaardisatie-aspecten
in de Nederlanden omstreeks 1650 (Den Haag: sdu Uitgevers, 1995), 23-34.
Over de lingua adamica: Umberto Eco, Ricerca della lingua perfetta nella cultura europea
(Rome & Bari: Laterza, 1993), Engelse vert. door James Fentress: The Search for the Perfect
Language (Oxford: Blackwell, 1995); Allison P. Coudert (red.), The Language of Adam/Die
Sprache Adams (Wiesbaden: Harrassowitz, 1999).
3 Over hem: George J. Metcalf, “Abraham Mylius on Historical Linguistics,” in: Publications
of the Modern Language Association, 68 (1953), 535-554.
4 Tom Deneire & Toon van Hal, Lipsius tegen Becanus: over het Nederlands als oertaal. Editie,
vertaling en interpretatie van zijn brief aan Hendrik Schotti (19 december 1598) (Amersfoort:
Florivallis, 2006).