Meertaligheid in de Gouden Eeuw - KNAW

Meertaligheid in de Gouden Eeuw
die deze talen sprak. in de landen rond de Middellandse Zee ontstond een andere
lingua franca – letterlijk de ‘taal van de Franken’ (lughat al Ifranj) – een
pidgin op basis van Romaanse talen met een kleiner aandeel Arabisch en Turks.
Die mengtaal maakte rechtstreekse communicatie tussen de Arabische, Turkse
en Europese handelpartners en zeelieden mogelijk zonder dat een van hen
daarbij een positie van hegemonie kon opeisen, ook al werd zij door de Turken
en Arabieren als de ‘taal van de christenen’ beschouwd. 75
Vanuit Venetië, Genua en Florence domineerde het italiaans de zeehandel
en de wereld van de financiën in het Zuiden van Europa, en even later vanuit
de vorstelijke hoven en het pauselijke hof ook het diplomatieke verkeer en de
hofcultuur. Van daaruit brak het italiaans door naar het Noorden. De pauselijke
nuntii en andere vertegenwoordigers van de Kerkelijke staat, die gezamenlijk
een van de belangrijkste internationale netwerken vormden, bleven het italiaans
ook in latere eeuwen als communicatietaal cultiveren, zodat ieder die
belang had bij hun tussenkomst gedwongen werd zich aan dat taalgebruik
aan te passen. Het Frans was vanouds de continentale handelstaal – Frankrijk
was niet alleen het meest centraal gelegen land van West-Europa waar men
geografisch niet omheen kon, maar ook veruit het meest volkrijke territorium,
met een enorm economisch potentieel en een dito politiek gewicht. 76 Niet voor
niets maakte de Franse koning aanspraak op de ‘universele monarchie’ (monarchie
universelle). Zijn taal, in de langue d’oil-variant die in zijn noordelijke
kernlanden werd gesproken, wist zich dus als dominante variant in het internationale
verkeer te doen gelden, ondanks de bloei van andere varianten in de
welvarende streken van de langue d’oc.
75 John E. Wansbrough, The Lingua Franca in the Mediterranean (Richmond: Curzon
Press, 1996); Jocelyne Dakhlia, “La langue franque méditerranéenne. Asymétrie de la frontière
et illusion du creuset,” in: Cahiers du Centre de Recherches Historiques (Parijs), n° 42
(octobre 2008), 133-147.
76 Zie voor het volgende Willem Frijhoff, “Verfransing? Franse taal en Nederlandse cultuur
tot in de Revolutietijd,” in: Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden,
104 (1989), 592-609; “L’usage du français en Hollande, XVIIe-XIXe siècles: propositions
pour un modèle d’interprétation,” in: Études de linguistique appliquée, nouvelle série,
78 (1990), 17-26; “Le Français en Hollande après la Paix de Westphalie: langue d’immigrés,
langue d’envahisseurs, ou langue universelle?,” in: Documents pour l’histoire du français
langue étrangère ou seconde, 18 (1996), 329-350; Willem Frijhoff & André Reboullet (red.),
Histoire de la diffusion et de l’enseignement du français dans le monde [themanummer van
Le Français dans le monde: recherches et applications] (Parijs: Le Français dans le monde,
1998). Ook de reeds oudere werken blijven waardevol, want de lage landen betreft met
name Ferdinand Brunot, Histoire de la langue française des origines à nos jours, V (Parijs:
Armand Colin, 1917), 194-274; Viii (1934), 189-229;K.-J. Riemens, Esquisse historique de
l’enseignement du français en Hollande du XVIe au XIXe siècle (Leiden: Sijthoff, 1919).
37