IJsbrand Van Diemerbroeck Verhandeling over de pest - Universiteit ...

A - 14
althans in de plechtige stoet mee als ‘doctor ende professor in der medicine’. Hij bleef tot 12 februari in Leiden
om de statuten van de nieuwe academie mede te ondertekenen en hij schijnt zelfs een inaugurale rede te
hebben gehouden (De laude medicinae). (Van Lieburg, l.c.) Snel daarna keerde hij echter terug naar Delft. Hij
gaf toch de voorkeur aan een praktische functie als geneeskundige. Reeds in zijn beginjaren te Alkmaar maakte
Forestus aantekeningen over de ziekten en kwalen van zijn patiënten en hun behandeling. Zo ontstond
geleidelijk een verzameling van ruim 1350 waarnemingen: Observationum et curationum medicinalium ac
chirurgicarum libri XLIIII (1584-1591). In 1609 zijn de Observationes, samen met een verhandeling over het
urineonderzoek, gebundeld en te Frankfurt uitgegeven als Opera Omnia. De boeken voorzagen in een
behoefte: ze werden vele malen herdrukt. Waarschijnlijk heeft de jonge Van Diemerbroeck ze in Leiden als
studieboeken gebruikt.
1.2.3 De auteur
Van Diemerbroeck schrijft in een Latijn dat naar woordkeus, idioom en grammaticale opbouw afwijkt
van het klassieke taaleigen. Het niveau van Cicero, in de zeventiende eeuw de maatstaf van een ieder
die in het Latijn schreef, haalt de auteur volgens geraadpleegde deskundigen niet. Maar dat laat
onverlet dat Van Diemerbroeck zich in het algemeen zeer helder en ondubbelzinnig uitdrukt. De
zinnen zijn betrekkelijk eenvoudig van opbouw, zitten goed in elkaar en zijn in het algemeen niet te
lang. Alleen citaten die door de auteur in de indirecte rede, de ratio obliqua worden omgezet, lijken
hem zo nu en dan enige hoofdbrekens te hebben gekost. Pedante constructies met talloze bijzinnen
vindt men in de Tractatus niet. Verbasteringen van het Latijn die in de Middeleeuwen veel
voorkwamen, zijn schaars. Zelf was Van Diemerbroeck met de taal van zijn eerste tekst uit 1646
overigens niet helemaal tevreden. In het Woord vooraf beklaagt hij zich erover dat hij erg onder druk
was gezet om zijn boek snel te publiceren en dat de taal daar onder heeft geleden.
‘Waarlijk, ik zeg al te haastig, want ze [= de zinnen ] zijn niet gegeven, maar eruit gerukt en dat zonder
enige verbetering van de stijl, de opbouw of de woorden. [Ze zijn] zoals ik ze destijds strevend naar
beknoptheid in zo kort mogelijke bewoordingen, zonder op het Latijn te letten, voor mezelf had
opgeschreven. Ze vlogen, terwijl ik er geen erg in had, naar de pers, en daardoor hebben ze nogal snel
het licht gezien, overhaast, nog helemaal onopgemaakt en zonder dat er enige Tulliaanse [= van Marcus
Tullius Cicero] glans op was gepoetst. Ja zelfs bevatten ze door een [soort] wetenschappelijke vrijheid
enkele ongebruikelijke vormen zoals daar zijn causare [= veroorzaken] en causari [=veroorzaakt
worden], het eerste in de actieve het tweede in de passieve betekenis, vagare en vagari [= zwerven]
beide actief, grassare en grassari, [rondwaren], ook beide actief. Deze minder goede Latijnse woorden
heeft de haastigheid die om kortheid vraagt mij uit de pen gerukt. Ik heb dit hier vooraf willen
mededelen [om twee redenen]. Deels is het opdat de onbeschaafdheid van dergelijke woorden de
goedwillende lezer niet kwetst. Het gaat om woorden waarvan ik het gebruik dankbaar heb
overgenomen van andere medici en geleerden, opdat ik zo sneller kon uitdrukken wat mij voor de geest
staat. Deels heb ik het gedaan opdat de kwaadwillende lezer geen aanknopingspunt wordt gegeven om
ons geschrift met de tanden van Theon 4 brutaal te verscheuren. Er worden vandaag de dag heel wat
mensen gevonden die [op dit punt] zeer bijtgraag zijn, omdat ze langs de gemakkelijkste weg [van de
kritiek op anderen] een lauwerkrans willen bemachtigen en daarom gewoon zijn fouten van deze soort
streng te berispen. Met veronachtzaming van de inhoud maken ze de schillen [de taalkundige
verpakking] kapot. Zo hopen ze dan op grote roem voor zich zelf.’
Dat het hier niet louter om obligate frasen gaat, mag blijken uit de omstandigheid dat
Van Diemerbroeck de tweede uitgave van 1665 door een deskundige, een ‘philhelleen’ liet
verbeteren: de uit Duitsland afkomstige latinist Samuel de Rousseau die leraar was aan de Latijnse
school in Amsterdam.
4 Volgens Horatius, Epistolae I 18, 82 was de Romeinse grammaticus Theon een boosaardig criticus.