IJsbrand Van Diemerbroeck Verhandeling over de pest - Universiteit ...

A - 34
Tractatus vaker wordt genoemd en die zijn ervaringen met de pest ook te boek stelde. Waarschijnlijk
heeft Van Diemerbroeck zijn voorbeeld echter dichter bij huis gezocht en liet hij zich leiden door de
Nederlander Pieter van Foreest (1521-1597), de toen al vermaarde stadsarts uit Delft. Deze medicus
was, aldus Van Lieburg, het grote voorbeeld van iedere stadsmedicus in de zeventiende eeuw (Van
Lieburg, 1989: 41 e.v.). Ook Van Foreest had als geneesheer in Delft aantekeningen gemaakt van de
door hem behandelde ziektegevallen. Hij had die omgewerkt tot boeken die hij van theoretische
aantekeningen (scholia) voorzag.
Of Van Diemerbroeck van meet af aan ook het plan heeft gekoesterd om zijn eigen aantekeningen
om te werken tot een boek over pest, weten we niet met zekerheid. Zeker is wel dat hij daar in
eerste instantie niet aan toe kwam en evenmin nadat de pest in 1637 eindelijk het veld had geruimd.
Nadat de ‘gesel Gods’ was verdwenen, wijdde Van Diemerbroeck zich eerst aan andere zaken. Hij
was, zo kunnen wij ons voorstellen, in Nijmegen inmiddels een man van naam geworden en zijn
bestaan kwam nu in een wat rustiger vaarwater terecht. Hij zag kans Elisabeth van Gessel, dochter
van zijn ook in Nijmegen werkzame collega Tieman van Gessel voor zich te winnen en trouwde haar
in 1642 te Nijmegen. Een geregeld leven als gevestigd geneesheer in Nijmegen leek daarmee in het
verschiet te liggen. Helaas kreeg Van Diemerbroeck ruzie met De Mandeville, volgens Rogier over
geld (Rogier, 1960: 162). De situatie zou zelfs zo onwerkbaar worden, dat Van Diemerbroeck, die in
Nijmegen inmiddels een flinke praktijk moet hebben opgebouwd, in 1644 toch zijn biezen pakte en
met vrouw en eerste kind, Gijsbert jr, naar Utrecht vertrok. 34 Graevius geeft in zijn Oratio funebris
overigens een andere verklaring voor het vertrek dan Rogier. Volgens hem speelde mee dat Elisabeth
Van Diemerbroeck-Van Gessel graag naar Utrecht terug wilde. Van Diemerbroeck werd
overmeesterd door de smeekbeden van zijn vrouw (precibus uxoris expugnatus). Ze kon haar ouders
(die inmiddels naar Utrecht waren vertrokken) niet missen en was bovendien bang voor de kanonnen
der Staatsen en hun tegenstanders. Hun gebulder was in die jaren dag en nacht in de stad te horen
(Graevius, 1675: 270).
2.6 Utrecht
2.6.1 Een nieuwe start
In de Domstad moest Van Diemerbroeck opnieuw proberen om een praktijk op te zetten. Dat zal de
nodige inspanningen met zich mee hebben gebracht. Toch zag de pas gevestigde dokter kans om op
basis van zijn in Nijmegen gemaakte aantekeningen een traktaat over de pest te gaan schrijven.
Waarom hij voor deze verzwaring van zijn taak koos, valt moeilijk uit te maken. Naar eigen zeggen
haalden vrienden hem over om zijn kennis te delen met collegae die geen ervaring met de
behandeling van pestzieken hadden. Een extra argument was dat sommige medici er de slechte
gewoonte op nahielden om hun recepten voor collegae geheim te houden. Deze moesten, zo
meenden zijn vrienden en dus ook Van Diemerbroeck, vrij en voor iedereen beschikbaar zijn, inclusief
de zogenaamde geheime middelen die men voor duur geld aan patiënten verkocht.
Of de vrienden Van Diemerbroeck erop hebben gewezen dat de zittende hoogleraar op het punt
stond om lijfarts van Frederik Hendrik te worden, is onbekend. Ondenkbaar is het niet; de Tractatus
bevat wel elementen die bedoeld zouden kunnen zijn om de auteur professorabel te maken. In de
eerste plaats zijn dat de hier en daar al te uitvoerige verwijzingen naar andere auteurs. Om een
34 Op 27 december 1643 wordt zijn eerste kind nog in Nijmegen gedoopt in de Stevenskerk. Op 13 maart 1644
vraagt hij het stadsbestuur om in zijn plaats een ander als stadsmedicus te benoemen – het bestuur benoemt
de kandidaat die Van D. voorstelt (Houtzager, 1976). In 1645 staat Van Diemerbroeck niet meer op de lijst van
examinatoren van het chirurgijnsexamen. Hij lijkt dus niet eerder dan medio 1644 vertrokken te zijn.