IJsbrand Van Diemerbroeck Verhandeling over de pest - Universiteit ...

A - 36
Van der Straten kan niet bijzonder vooruitstrevend worden genoemd (Baumann, z.j. p. 21; Krul, 1891: p. 12). Hij
hield vast aan Galenistische denkbeelden en moest van nieuwe inzichten weinig hebben. De ontdekking van de
bloedsomloop werd door hem afgewezen. Van Descartes moest hij ook niets hebben. Op het gebied van de
besmettelijke ziekten hing hij louter verouderde standpunten aan. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de thesen die hij
studenten liet verdedigen. 37 Het blijkt ook uit het advies dat hij de overheid gaf toen in 1673 in enkele steden
in de waterlinie een besmettelijke ziekte uitbrak (Kerkhoff, 1976:67).
In 1645 werd Van der Straten benoemd tot lijfarts van Frederik Hendrik. Deze functie vervulde hij ook onder
stadhouder Willem II en – korte tijd ook – Willem III. Zijn status kreeg een lelijke deuk toen Willem II ondanks
zijn behandeling aan de ‘kinderpokjes’ overleed – iets wat lang niet altijd gebeurde. Zijn tijdgenoot Constantijn
Huygens, die net als Van der Straten de prinsen van Oranje een leven lang diende, vergastte hem op zeer hoge
leeftijd op een aantal tamelijk grievende gedichten (Mensonides, 2010). Waarom Van der Straten ‘conservatief
bij uitnemendheid’ na de moord op de gebroeders De Witt (1672) ontslag nam, is niet duidelijk geworden (Krul,
1891: 12). Misschien was het omdat hij ondanks zijn zeer hoge leeftijd nog tot burgemeester van Utrecht werd
gekozen.
Van der Straten was meteen bij de oprichting van de universiteit als hoogleraar benoemd. Hij lijkt in
de eerste jaren goed gefunctioneerd te hebben, want de medische faculteit groeide voorspoedig. De
man kreeg het daarbij zo druk, dat de curatoren in 1638 wegens ‘den goeden fleur van de Academie
alhier’ voorstelden een tweede hoogleraar in de geneeskunde aan te stellen. Aldus kon het gebeuren
dat de Cartesiaans georiënteerde arts en filosoof Henry de Roy ofwel Henricus Regius (1598-1679) in
1639 tot tweede hoogleraar aan de medische faculteit te Utrecht werd benoemd. Over hem straks
meer. Na zijn benoeming tot lijfarts van Frederik Hendrik, in 1645, moest Van der Straten het steeds
vaker laten afweten. De studenten begonnen daarover openlijk te morren, maar aanvankelijk zonder
veel succes: op een gegeven moment beklaagden zij zich er zelfs over dat Stratenus al ‘enkele jaren’
geen onderwijs meer had gegeven (Loncq, 1886; Ten Doesschate, 1963). Van der Straten stelde
daarop het bestuur van de academie voor om ‘hem een bekwaam persoon toe te voegen, die door
geregeld onderwijs de studenten aan de Academie beter zou kunnen dienen; blijvende hij zelf bereid
door anatomische demonstratiën of eenige bijzondere lessen bij gelegenheid het zijne tot luister der
Academie bij te dragen, en zulks voor zoodanige remuneratie als de Vroedschap goedvinden mocht
hem toe te kennen.’ (Loncq, op. cit.). Het bestuur was niet bij voorbaat tegen een dergelijke
oplossing en vroeg de overbelaste hoogleraar om enkele kandidaten te noemen die voor een
benoeming als extraordinarius in aanmerking kwamen. De zaak leek nu snel geregeld, maar als zo
vaak bij dit soort aangelegenheden werd het daarna lange tijd stil. Misschien hebben de altijd zuinige
curatoren verdere acties bewust uitgesteld, toen ze in maart 1647 vernamen dat Frederik Hendrik
was overleden. Wellicht veronderstelden zij dat Stratenus zijn oude functie nu weer geheel op zich
zou kunnen nemen. Dat zou dan verklaren waarom ze de zaak weer oppakten toen Van der Straten
benoemd werd tot lijfarts van prins Willem II en, na diens vroegtijdige overlijden, van Willem III. In
maart 1649 werd de kwestie weer aan de orde gesteld (Loncq, 1886). Daarbij werd duidelijk dat
sommige leden van het bestuur niet erg ingenomen waren met de kandidaten die Stratenus had
genoemd. Een deel van hen dacht eerder aan de – door Stratenus kennelijk niet genoemde – dr.
IJsbrand Van Diemerbroeck. Men wendde zich daarom tot dr. Tieman van Gessel, de schoonvader
van Van Diemerbroeck. Die was inmiddels vanwege de Staten van Utrecht benoemd tot geneesheer
van het Catharijnegasthuis (hij was Stratenus in deze functie opgevolgd). Men vroeg hem of hij in
staat en bereid was om zijn schoonzoon bij een eventuele benoeming practische werkzaamheden in
het genoemde gasthuis te laten verrichten. De hoogleraar zou immers klinisch onderwijs aan het
ziekbed moeten gaan geven. 38 Ook na het positieve antwoord van Van Gessel ging men echter nog
37 De medicus Antonius Mudenus promoveerde bij Stratenus op een Disputatio De peste et febribus
pestilentibus (UB Leiden). 1640. Mudenus practiseerde later in Utrecht.
38 Van Gessel volgde Van der Straten op als provintiaal geneesheer (Houtzager, 1976: 343).