IJsbrand Van Diemerbroeck Verhandeling over de pest - Universiteit ...

A - 20
Bij de beknopte aanduiding van de titels van de aangehaalde werken komt de summiere
plaatsaanduiding die Van Diemerbroeck hanteert. Hij beperkt zich tot Boekdelen (Libri) en
Hoofdstukken (Capita). Soms verwijst hij naar Vragen (Problemata), Waarnemingen (Observationes),
Tractaten (Tractatus) en Commentaren (Commentaria). Nummers van bladzijden geeft hij nooit –
misschien omdat bepaalde bekende boeken meer dan eens werden uitgegeven en dan vaak in heel
verschillende formaten.
Bij de vertaling van de titels, die bij Van Diemerbroeck niet als zodanig gemarkeerd worden, kon
worden gekozen tussen een letterlijke vertaling en een volledige beschrijving van de titel. De eerste
weg leverde soms te weinig informatie op en de tweede leidde tot grote obstakels op een toch al
niet altijd even vlot begaanbare weg. Een goede tussenweg leek het om in het Nederlands een korte
omschrijving van de titel te geven en de volledige titels op te nemen in een lijst van auteurs die als
bijlage aan de vertaling is toegevoegd.
De citaten die in de directe rede zijn gesteld, worden door Van Diemerbroeck gecursiveerd. Dit
gebruik is bij de transcriptie van de PDF-tekst en de vertaling in het Nederlands overgenomen.
Daarnaast cursiveert de auteur ook alle bronnen waarnaar hij verwijst. Soms gaat het daarbij om
(delen van) titels van boeken, soms om meer algemeen gestelde aanduidingen. Vergelijk ‘NN zegt in
zijn boek Over de pest (in libro De peste) dat …’ met: ‘In zijn boek over de pest (in libro de peste)
schrijft NN dat ….’ In vele gevallen is niet duidelijk of de auteur naar de precieze titel van een boek
verwijst, of dat hij het bedoelde boek omschrijft. In beide gevallen cursiveert Van Diemerbroeck
echter de gehele verwijzing. Hoewel het vandaag de dag gebruikelijk is om alleen de hoofdtitel van
een boek cursief te zetten, werden bij de transcriptie alle cursiveringen van omschrijvingen van
boeken weggelaten. Het niet geheel consistente gebruik van hoofdletters in de verwijzingen naar
boektitels werd ongemoeid gelaten. Alleen de cursivering van verwijzingen naar passages in de
Tractatus zelf, werden niet overgenomen. Dit om het paginabeeld niet al te onrustig te maken.
1.4.3.3 De recepten
Dan de honderden recepten. Door de telegramstijl en de typische afkortingen zijn het eigenlijk
wonderen van economisch taalgebruik. Wat moet worden gemaakt, welke ingrediënten daarvoor
nodig zijn, in welke hoeveelheden, hoe het middel bereid moet worden en hoe het uiteindelijk moet
worden toegepast, al deze gegevens worden in enkele moeilijk mis te verstane bewoordingen
vastgelegd. Vooral het Latijn is geknipt voor deze wijze van formuleren en wellicht is het mede
daarom dat recepten ook vandaag de dag nog in die taal worden geschreven. Bij vertaling moeten al
die afkortingen, korte instructies en gedeclineerde en geconjugeerde woorden allemaal in een nieuw
te bedenken systeem van afkortingen uitgeschreven worden. Dat levert lange, slappe zinnen op
waarin de zo aantrekkelijke puntigheid van het recept geheel verloren gaat. Een dergelijk vertaald en
uitgeschreven recept maakt zelfs een potsierlijke indruk. In eerste instantie is daarom overwogen om
de recepten in het Latijn te laten staan en ze voor de niet ingewijde toegankelijk te maken met lijsten
van afkortingen, technische termen en een lijst van ingrediënten en hun vertaling. Bij nader inzien is
hiervan toch afgezien. Het doel van dit boek is nu eenmaal in de eerste plaats om een in het Latijn
geschreven boek te vertalen in het Nederlands en het zo toegankelijk te maken voor mensen die
geen Latijn willen of kunnen lezen. Dus zijn de recepten toch in het Nederlands vertaald. Bij de
vertaling van de Latijnse namen van planten is waar mogelijk gekozen voor de Nederlandse
benamingen die in de zeventiende eeuw werden gebruikt. Dat werd gedaan omdat lang niet altijd
zeker is of de naam die een plant nu heeft, overeenkomt met de voorstelling die men er indertijd bij
had. Zoals Schneider uitvoerig heeft laten zien, schuilen achter een en dezelfde naam vaak heel
verschillende planten (Schneider, 1968-1975). Het grote werk van Linnaeus moest immers nog
komen.
1.4.3.4 Passages uit de Bijbel