IJsbrand Van Diemerbroeck Verhandeling over de pest - Universiteit ...

A - 50
pest naar een verhaal van Sennert die zegt dat iemand zou zijn doodgegaan door het aanraken van
touwen die twintig jaar eerder gebruikt waren om een pestdode in het graf te takelen. Natuurlijke
oorzaken zijn volgens Voetius giffen – een opvatting die ook bij Van Diemerbroeck terugkomt. Met
besmettelijkheid weet Voetius niet goed raad: de ziekte verplaatst zich gewoonlijk via de lucht, maar
komt niet rechtstreeks van God. Eerder gaat het om een astrale besmetting. Op de vraag waarom het
vee geen pest krijgt, heeft Voetius ook geen antwoord. Evenmin weet hij waarom in Exodus 9 alleen
de Egyptenaren en niet de joden worden getroffen.
Bij nadere beschouwing van het bewaard gebleven materiaal lijkt de stelling verdedigbaar dat
Voetius en Van Diemerbroeck het op tal van punten met elkaar eens waren en dat ze elkaar wel
degelijk waardeerden. Deze voorstelling van zaken zou nog aan kracht winnen, indien kon worden
aangetoond dat de van huis uit remonstrantse Van Diemerbroeck net als de Contra-remonstrant
Voetius piëtisch georiënteerd was. Piëtisten probeerden naar Christus’ voorbeeld te leven – los van
allerlei moeilijke dogmatische kwesties.
2.8.3 De medicus
In zijn Tractatus komt Van Diemerbroeck naar voren als ‘een ondernemend, kundig, maar bovenal
wijs en zeer menslievend man, begaafd met veel zin voor humor, en met een talent van wèlschrijven,
dat verscheidene passages van zijn merkwaardig boek nog vandaag boeiend maakt’
(Rogier, 1960:169). Deze typering maakt een plausibele indruk. Van Diemerbroeck toont in zijn boek
een nimmer aflatende belangstelling voor de precieze aard van klachten en de vorm waarin de
pathologische verschijnselen zich voordoen. Hij is een echte clinicus die zich voortdurend verdiept in
de vele verschijnselen en symptomen die een ziekte oproept, deze probeert te koppelen aan
bestaande ziektebeelden en die nooit vergeet een differentiaaldiagnose te stellen, d.w.z. een
beredeneerde lijst te maken van ziekten die ook in aanmerking komen als oorzaak van de
symptomen. Was Van Diemerbroeck erg gespitst op het stellen van goede diagnoses en het maken
van betrouwbare prognoses, bij het behandelen toont hij zich erg behoedzaam. Deze aanpak past
heel wel in het beeld van Van Diemerbroeck als een echte dokter in de Hippocratische traditie.
Daarbij past ook dat hij er in Boek IV van de Tractatus, dat 120 ziektegeschiedenissen bevat, blijk van
geeft dat hij begaan is met het vaak ellendige lot van zijn patiënten. Van Diemerbroeck was een
medicus die niet alleen naar ziekten keek, maar ook naar hun dragers, de zieken. Hij zag zijn werk als
een opdracht waarin het erom ging mensen te genezen, en niet zozeer om geld te verdienen. Een
concrete aanwijzing in die richting levert zijn herhaaldelijk aan de dag gelegde streven om door
anderen geheim gehouden recepten openbaar te maken. Ook geeft hij hier en daar de goedkopere
alternatieven van dure geneesmiddelen die door de minder bedeelden konden worden gebruikt. Niet
onvermeld kan in dit verband blijven dat de Utrechtse farmacopee (1656) waarvan
Van Diemerbroeck de eerste redacteur was, zich van andere uitgaven onderscheidt door de prijslijst
die erin is opgenomen.
Overigens werpen de 120 ziektegeschiedenissen een interessant licht op de vraag waaraan de
zeventiende–eeuwse geneesheren hun hoge status en in vele gevallen ook dito inkomen te danken
hadden. Zeker achteraf bezien, waren de resultaten die ze met hun bescheiden middelen bereikten
immers zeer beperkt. Naar de Nijmeegse medico-historicus D. de Moulin zijn studenten placht voor
te houden, lag de kracht van die geneesheren vooral in de prognoses die ze hun patiënten konden
geven: ze vermochten de zieke niet te genezen, maar konden deze wel vertellen hoe het met hem af
zou lopen. Dat werd door veel mensen ook toentertijd al zeer gewaardeerd. Ook Van Diemerbroeck
zag de prognostiek als een wezenlijk onderdeel van zijn werk. Hij lijkt bij zijn voorspellingen erg open
of, in hedendaagse termen erg ‘direct’ geweest te zijn. De ziektegeschiedenissen laten zien dat hij
menig zieke reeds bij het eerste bezoek onomwonden mededeelde dat hij alle hoop moest laten
varen.