IJsbrand Van Diemerbroeck Verhandeling over de pest - Universiteit ...

A - 18
behoefde ook nog zoveel correcties dat de bezorger-vertaler zich bijna 500 pagina´s lang is blijven
afvragen of ‘gewoon helemaal overtypen’ niet beter was. Bij de transcriptie van de Latijnse tekst
werd gekozen voor een diplomatische uitgave. Dat betekent dat de tekst van het origineel zo exact
mogelijk wordt overgezet. Een consequentie van deze keuze is dat – soms dubbele- hoofdletters,
leestekens en accenten nauwkeurig moeten worden overgenomen, dit ondanks dat het gebruik van
hoofdletters niet overal even consistent is, de interpunctie de moderne lezer soms onbegrijpelijk
voorkomt en de leestekens en hun plaatsing hem bij het vertalen soms meer tot last zijn dan tot
steun. Tegen het advies van Josef IJzewijn zijn de afkortingen bij de transcriptie niet uitgeschreven
(IJzewijn, 1990). Dat houdt in dat de van oorsprong middeleeuwse ligaturen en breviaturen, die in de
zeventiende eeuw nog veel werden toegepast, bij de transcriptie intact bleven. Zo bijvoorbeeld æ
voor ae, œ voor oe, & voor et, -âsse voor –avisisse, -ârunt voor –averunt en -ēre voor –erunt. Ook
tildes ter verdubbeling van medeklinkers werden ongemoeid gelaten, dus bijvoorbeeld im o voor
immo. Dan wat de accenten betreft: Van Diemerbroeck voorziet de klinker waarop een ablativus
eindigt vaak van een circumflex (^). Deze werd overgenomen omdat het teken de lezer soms helpt bij
het vertalen. Hoewel de vervaardiging van een diplomatische editie daarom vraagt, werd het gebruik
van het accent grave, in drukkerskringen de graaf genoemd, niet overgenomen. Vaak was ten
enenmale onduidelijk of het om een accent of een artefact ging. Afkortingen werden ongewijzigd
overgenomen, terwijl ook de – schaarse - drukfouten niet werden gecorrigeerd. Wel werd de custode
(bladwijzer) overal weggelaten.
De enige veranderingen in de getranscribeerde tekst betreffen de opmaak. Van Diemerbroeck is
spaarzaam met nieuwe regels en alinea’s. Zijn boek maakt daardoor een erg gesloten indruk:
eindeloze reeksen van lange Latijnse zinnen volgen elkaar zonder enige afwisseling of onderbreking
op als huizen in een mislukte Vinex-wijk. Om de tekst toegankelijker te maken, werd wat meer relief,
c.q. wit aangebracht. De regeleinden in de digitale editie komen daardoor dus niet meer overeen met
die in het origineel. Het toegenomen reliëf maakt de tekst opener en bovendien wordt het
gemakkelijker om corresponderende zinnen in origineel en vertaling op te sporen. Om dat laatste
doel te bereiken werd bovendien bewerkstelligd dat de paginanummers in de transcriptie en de
vertaling steeds naar dezelfde tekstpassages verwijzen als die in het origineel. Verder werd ter
verbetering van de leesbaarheid de opmaak van de talloze recepten althans in de vertaling enigszins
aangepast en geüniformeerd.
Tot slot: het Google-exemplaar uit 1687 was hier en daar slecht te lezen, doordat de drukinkt ver was
uitgelopen. Onvolledige woorden en delen van zinnen werden aangevuld aan de hand van de edities
van 1646 en 1665. De gereconstrueerde stukken zijn aangeven met rechte, zogeheten teksthaken: [ ].
In de vertaling van het boek zijn deze teksthaken gebruikt om aan te geven dat voor de duidelijkheid
woorden zijn toegevoegd die niet in het origineel voorkomen. Belangrijke wijzingingen in de tekst
van de latere edities alsmede aanvullingen van enige omvang zijn via voetnoten aangegeven.
Bovendien zijn deze passages met een achtergrondkleur licht gemarkeerd.
1.4.2 Het vertaalwerk
Op basis van de aldus in Word overgezette teksten werd vervolgens aan de vertaling begonnen. De
eerste vraag die zich hierbij voordeed, was natuurlijk hoe het eindproduct, de vertaling, er uit moest
komen te zien. Er deden zich verschillende mogelijkheden voor. Om de gedachten te bepalen werd
uitgegaan van twee uitersten. Aan de ene kant is dat de interlineaire vertaling. Een klassiek, en nog
steeds fraai voorbeeld hiervan is de vertaling die R. Venables in 1837 van Celsus’ De medicina
maakte. Het aantrekkelijke van deze werkwijze is dat de lezer precies kan nagaan welke woorden in
de vertaling staan voor welke woorden in de oorspronkelijke tekst. Hij ziet precies waar de
oorspronkelijke auteur wat zegt. Het grote nadeel van deze werkwijze is dat de vertaling zich niet
bepaald prettig laat lezen. De oplossing van dat probleem bevindt zich in het andere uiterste: de
parafrase of ‘hertaling’ waarbij de vertaler zich een beeld vormt van wat de auteur naar zijn mening