View PDF Version - RePub

in Afrika introduceerde leidde tot rechtspluralisme dat wil zeggen een situatie
waarin meer dan een rechtsorde heerst. Griffiths (1986, pp.38-39) tekent daarbij
aan dat in feite elke samenleving uit vele semi-autonome structuren bestaat die elk
een eigen 'recht' kennen. Het recht dat uiteindelijk in de praktijk voor een bepaald
verschijnsel geldt is het resultaat van een onderlinge competitie en uitwisseling.
Het rechtspluralisme dat door de kolonisatie in de Afrikaanse samenlevingen ontstond
laat zich als volgt schetsen.
In het algemeen was het recht in de pre-koloniale Afrikaanse samenlevingen
collectief, niet-egalitair en religieus van karakter (Gonidec 1976, pp.9-14). Men
ontleende het recht op grond in principe aan het lidmaatschap van een bepaalde
verwantschapsgroep. Op haar beurt ontleende de verwantschapsgroep haar recht
op de grond aan de aanwezigheid in het gebied van een sacraal object of relikwie
die de religieuze verbondenheid van de groep met de grond uitdrukte (zie ook
paragraaf 3.2). Of een lid van de verwantschapsgroep toestemming kreeg om
grond in cultuur te brengen was echter afhankelijk van zijn sociale status, bijvoorbeeld
gehuwd of ongehuwd. Andere verwantschapsgroepen kunnen in het zelfde
gebied nooit een gelijkwaardig soort recht op de grond doen gelden, hoogstens
een soort gebruiksrecht wat hen door de bezittende verwantschapsgroep was
toegekend. Dergelijke regels en afspraken zijn niet opgetekend, maar worden in
de orale traditie doorgegeven.
Gonidec (1976) maakt duidelijk dat de nieuwe rechtsorde die de koloniale
overheid introduceerde niet uitsluitend agrarisch was. Bovendien was die a-religieus
van karakter en eerder op het individu dan op de collectiviteit gericht. Iedereen
had in die nieuwe rechtsorde in principe de mogelijkheid om grond in privébezit
te hebben en het eigendomsrecht werd schriftelijk vastgelegd.
De introductie van een nieuwe rechtsorde betekende niet dat de pre-koloniale
rechtsorde verdween. Dit leidde tot een situatie van rechtspluralisme, ook al
probeerde de koloniale overheid het rechtssysteem te uniformeren.
Na de onafhankelijkheid ging de post-koloniale overheid in Afrika verder met die
uniformering. Ze is van mening dat de juridische diversiteit niet strookt met het
streven naar politiek-staatkundige eenheid, maar ze vindt ook dat het traditionele
recht een maximale economische benutting van de grond in de weg staat vanwege
het feit dat een belangrijk deel van de grond ongebruikt blijft (van Rouveroy van
Nieuwaal 1979a, p.140). De hervorming van het grondenrecht die in 1974 in Togo
werd doorgevoerd had niet alleen de uniformering van het recht tot doel, maar
verschafte de overheid ook een middel om over land te kunnen beschikken dat
gebruikt kon worden voor moderne productieverhogende agrarische projecten
zonder dat die geremd zouden worden door de traditionele rechtsorde.
Tegelijkertijd werd het traditionele grondenrecht erkend, maar ook beperkt tot
gebieden die in cultuur waren genomen en die nodig waren om de bevolkingsgroei
op te vangen. Alle overige grond die niet in privé- of overheidsbezit was viel
toe aan de natie en kon door de overheid een andere bestemming worden gegeven
(Jouve 1979, pp.22-23).
De strategieën van boeren tegenover de overheid kunnen zowel offensief als
defensief zijn. Offensief noemt Spittler de patroon-cliënt relaties die boeren aangaan
om hun belang te behartigen. Defensieve strategieën zijn vaak moeilijk te
29