View PDF Version - RePub

senpersoon afhankelijk. Regels, vorderingen en dergelijke werden vanuit de top
van de overheid naar beneden doorgegeven maar het was uiteindelijk de tussenpersoon
die voor uitvoering moest zorgen.
De beheersing van de lokale samenleving werd met andere woorden aan de tussenpersoon
overgelaten. Deze kon zich daarbij niet bedienen van een burocratische
structuur maar moest hetzij op een willekeurige-despotische wijze, hetzij op
basis van een patroon-cliëntsysteem functioneren. De overheid schoof hiermee de
beheersing van de lokale samenleving af op haar lokale tussenpersonen. De
beheersing was daardoor niet totaal. Vaak kon de tussenpersoon zich een flinke
mate van autonomie verwerven.
Een voorbeeld over belastingheffing kan het bovenstaande illustreren. Belastingheffing
is volgens Braun (1975, p.243) een van de sleutelelementen in het proces
van staatsvorming. Incidentele en tijdelijke heffingen zijn er altijd geweest, maar
permanente belastingheffing en nog meer de acceptatie ervan als een normale
institutie horen bij een moderne staat. Belastingheffing kan volgens Braun (1975,
pp.246-248) meerdere doelen hebben. Uiteraard voorzien belastingen de overheid
van de nodige financiën, maar ze kunnen ook een sociale functie hebben en
gebruikt worden bij een inkomenspolitiek of, zoals in een koloniale setting vaak
het geval was om de vermeende luiheid te bestrijden en de Afrikaanse bevolking
aan het werk te houden.
Belastingheffing kan daarnaast een politieke functie hebben bijvoorbeeld in de zin
dat in de koloniale periode (een beperkt) kiesrecht alleen was voorbehouden aan
groepen Afrikanen die een bepaalde soort belasting betaalden.
Tenslotte heeft belastingheffing een economische functie. Ze kan dienen om
bepaalde productieve activiteiten te stimuleren of af te remmen. Braun (1975,
p.248) wijst er overigens op dat niet alleen de graad van monetarisering van de
economie de soort belasting (in geld of in natura) bepaalt maar ook dat een stricte
belastingheffing en administratie ervan de monetarisering van de economie in de
hand werkt.
De koloniale overheid was volgens Spittler (1981, p.33) geneigd om via gedetailleerde
voorschriften aan te geven wie hoeveel belasting moest betalen of
belastingarbeid moest verrichten. Slechts weinigen voelden zich echter geroepen
daaraan te gehoorzamen. De overheid kon daarop reageren door de dorpen in te
gaan, vast te stellen wie hoeveel belasting moest betalen of belastingarbeid moest
leveren en vervolgens overgaan tot het innen van de belasting. Maar door haar
gebrekkige kennis van de lokale situatie en de defensieve houding van de boeren
(vluchten, leeftijd en aantal gezinsleden onjuist opgeven) slaagden de bestuursambtenaren
er niet in vast te stellen wie hoeveel verschuldigd was. Het resultaat
was dan dat een willekeurige aanslag moest worden opgelegd. In zijn meest
extreme vorm resulteerde dat in roof en jacht op mensen. Dat was echter weinig
effectief omdat de inning van de belastingen zo voortdurend afhankelijk werd van
de fysieke aanwezigheid van het bestuur in de lokale samenleving. Met andere
woorden de beheersing van de lokale samenleving kromp in en dijde uit al naar
gelang de fysieke aanwezigheid van het bestuur.
In het geval de belastinginning overgelaten werd aan een lokale tussenpersoon
bleef de overheid gedetailleerde regels omtrent belastingheffing erop na houden.
31