View PDF Version - RePub

door de ontwikkelingen in de lokale gemeenschap. Geschiere (1983) meent dat
ook bij de Maka in Kameroen monetarisering van de bruidsprijs een hefboom is
geweest om jongemannen de markteconomie binnen te drijven. Aan de andere
kant bleef de bruidsprijs een functie in de lokale samenleving behouden.
Rey (1975) wees ook al op een geheel andere vorm van articulatie (een concept dat
door deze antropologen wordt gebruikt om de geleding van kapitalistische en
niet-kapitalistische productiewijzen aan te geven) die eveneens in arbeidsmigratie
resulteerde. De surplusonttrekking uit de dorpsgemeenschappen door de prekoloniale
Anufom elite in het noorden van Togo was reeds dermate extreem dat
de dwangverbouw van aardnoten door het Franse koloniale bestuur onmiddellijk
resulteerde in arbeids(vlucht)migratie van mannen uit die dorpen naar de
Goudkust.
Klei (1982) constateert echter bij de Diola in Senegal dat arbeidsmigratie noch door
directe dwang van de overheid noch door het mechanisme van de bruidsprijs tot
stand kwam. Hier was het de traditionele toevoer van runderen, die nodig waren
als prestigegoederen bij initiatieriten, die stokte. De jongemannen werden er vervolgens
door de oudsten op uit gestuurd om buiten het Diola-gebied hun arbeid te
verkopen. Met het zo verkregen geld kon men alsnog de benodigde runderen
kopen. Volgens van der Klei (1982, pp. 77-78) ging het hier om een indirecte
invloed van de kapitalistische expansie. De Diola waren namelijk niet zelf in de
markteconomie opgenomen, maar wel hun traditionele handelspartners via welke
zij de runderen gewend waren te betrekken. Deze traditionele handelspartners
hadden daardoor hun handelskanalen verlegd en waren niet meer geinteresseerd
in het ruilen van vee tegen de traditioneel door de Diola geproduceerde rijst.
Het zijn deze en andere studies van Franse antropologen en hun navolgers, helder
geanalyseerd door van Binsbergen en Geschiere (1982 en 1985a) en Boekraad et al.
(1983), die een concreet beeld weten te scheppen van reacties van lokale samenlevingen
op de integratie in de handelseconomie en van de veranderingen in die
lokale samenlevingen die ermee gepaard gingen.
Hoe interessant de bijdragen van of geïnspireerd door de Frans antropologie ook
moge zijn, ze dienen ze toch van enkele kanttekeningen te worden voorzien.
Allereerst is daar het praktische probleem van een historische reconstructie die de
benadering vergt. Alle lokale gemeenschappen in Afrika zijn reeds op enigerlei
wijze geïntegreerd en dus in meer of mindere mate beïnvloed. Omdat vaak de
integratie al in het grijze verleden begon is het niet eenvoudig daar een beeld van
te krijgen, zeker niet in die situaties waar schriftelijke bronnen ontbreken. Een
goede typologie van productiewijzen in Afrika, getoetst en geverifieerd in veldwerken
zou volgens van Binsbergen en Geschiere (1985b, pp.241-242) uitkomst
moeten bieden en de onderzoeker in staat moeten stellen zich een hypothetische
voorstelling van de integratie te vormen. Maar zover is het nooit gekomen, want
ook de Franse antropologen zijn er niet in geslaagd het marxistische concept productiewijze
te operationaliseren voor lokale Afrikaanse gemeenschappen die op
basis van verwantschapsrelaties zijn georganiseerd. Zo wijst Raatgever (1988,
p.34) er bijvoorbeeld op dat Meillassoux niet in staat is om zijn indrukwekkende
empirische studies in verband te brengen met zijn theoretisch werk over het
begrip productiewijze.
35