De ezel, net even anders - Diergeneeskundig Memorandum

10. Het digestieapparaat
Onder gedomesticeerde omstandigheden zal
de dagelijkse routine van een ezel voornamelijk
bepaald worden door de behoefte aan
voedsel. Meer dan 50% van de dag (14 tot 16
uur) zal besteed worden aan eten; periodes van
het zoeken en/of eten van voedsel worden afgewisseld
met rustperiodes. Eenzelfde patroon
is beschreven bij wilde ezels in Ghana waar de
volwassen ezels 85% van de tijd besteden aan
grazen. Veulens rusten meer en besteden over
het algemeen meer tijd aan lichaamsverzorgende
activiteiten dan de volwassenen.
Indien een ezel langer bezig is met eten of
het zoeken naar voedsel kan dit als teken van
goede eetlust en dus gezondheid worden gezien,
maar het kan ook duiden op problemen
zoals ondervoeding, op ziekte of parasitaire
infecties, op gebitsproblemen, etc. Echter een
verminderde eetlust kan ook optreden bij hoge
temperaturen of bij gebrek aan voldoende water
zoals u verderop in het hoofdstuk Voeding
kunt lezen.
De meest voorkomende problemen van het digestiesysteem
zijn bij de ezel grofweg onder te
verdelen in gebitsproblemen, in het bijzonder
bij geriatrische ezels, en koliek.
10.1 Het gebit
Het gebit van de ezel speelt een sleutelrol in
het verteren van voedsel. Dit is bij ezels extra
belangrijk omdat de mechanische afbraak
van voedsel in de mond de eerste stap is in het
zeer efficiënte verteringsproces (zie hoofdstuk
Voeding). Op één kilogram hooi wordt 6.000
tot 8.500 maal gekauwd voor het doorgaat voor
verdere vertering in de maag. Problemen aan
het gebit kunnen dan ook grote gevolgen hebben
voor de gezondheid van de ezel.
Snijtanden
Het is beschreven dat zowel het doorbreken
van de snijtanden als het wisselproces op een
latere leeftijd plaatsvindt dan bij paarden. Van
het melkgebit breken de binnenste, de middelste
en de hoeksnijtanden door op resp. 1-2 weken,
2 maanden en 1 jaar oud. Het wisselen van
deze snijtanden bij ezels vindt plaats op resp. 3,
4 en 5-5½ jarige leeftijd. Bij paarden vindt het
D.M. 56e jaargang - No. 3 blz. 32
doorbreken plaats op resp. 2 weken, 3-4 weken
en 5-9 maanden en het wisselproces begint
gemiddeld een half jaar eerder dan bij de ezel.
Het moet gezegd worden dat alle bovengenoemde
leeftijden gemiddelden zijn. Factoren
als dieet, malocclusie en ondeugden als kribbebijten
hebben grote effecten op slijtage van
de snijtanden en kunnen de leeftijdsschatting
sterk beïnvloeden. Ook de veranderingen aan
de snijtanden op latere leeftijd verschillen ten
opzichte van het paard. Zo zijn de hoektanden
pas volgroeid op 9 à 10 jarige leeftijd. Het infundibulum
van de onderste snijtanden blijft
bestaan tot rond de 20 jaar en is met ongeveer
25-26 jaar pas volledig verdwenen. Bij paarden
is deze rond de 8 jaar verdwenen. Richting de
30 jaar wijken de bovenste snijtanden terug tot
tandvleesniveau terwijl de onderste snijtanden
zeer lang worden en het risico lopen om
los te gaan zitten. Dit kan problemen geven bij
het eten en met name het grazen. De groeve
van Galvayne, die bij paarden zichtbaar is op
het laterale oppervlak van de bovenste derde
snijtand vanaf een jaar of 10 tot een jaar of 30,
komt bij ezels niet of nauwelijks voor. Indien
deze wel aanwezig is geeft dit geen betrouwbare
informatie over de leeftijd.
Kiezen
De kiezen van de ezel zijn net als bij het paard
van het lophodonte type (ribbels staan loodrecht
op de kaak) en vertonen slechts enkele
kleine verschillen:
- De ezel heeft 3 premolaren in de onderkaak
(P1 is afwezig) en 4 in de bovenkaak inclusief
P1.
- De ezel heeft net als het paard geen infundibula
in de onderkaakskiezen. Echter het
email vormt vouwen in de kies van binnenuit
die ook aan de oppervlakte zichtbaar zijn.
- De dispositie van cement, email en dentine in
de kiezen van de ezel is bijna gelijk aan die bij
het paard. Alle drie de structuren zijn goed
ontwikkeld bij de ezel en de kiezen bestaan in
tegenstelling tot bij het paard niet voornamelijk
uit dentine, maar uit dentine en cement.
Bij ezels jonger dan 6 jaar lopen alle structuren
door van kies naar kies en vormen zo één
functionele eenheid van iedere structuur. Als