presentatie - Erfgoedcel Mechelen

Gielis van Craenenbroeck, die in 1582 het atelier van de overleden Jacob Hendrickx had
overgenomen, vluchtte vermoedelijk in juli 1585 uit Mechelen toen de Spaanse troepen de stad
heroverden. Dit betekende het einde van de kortstondige zestiende-eeuwse Mechelse boek-
productie. Pas in 1610 vestigde de Engelse emigrant Henry of Hendrik Jaye (15??-1643) zich in
Mechelen met de ‘voordracht van al-daer eene druckerije op te stellen’. Het is niet duidelijk of Jaye
het drukkersvak al in Engeland leerde maar in de jaren voor 1610 werkte hij in Antwerpen en
Brussel als drukkersgast en boekhandelaar. Het stadsbestuur van Mechelen beloonde Jaye’s
ondernemingszin met een aantal voorrechten en een jaarlijks pensioen. Aanvankelijk drukte hij
Engelstalige edities maar in 1613 bezorgde hij de eerste Mechelse editie van de stedelijke costuimen.
Mettertijd schakelde hij over op de uitgave van Nederlandse, Franse, Latijnse en Spaanse werken
voor de lokale markt.
Hendrik Jaye werd de stichter van het drukkersgeslacht dat in de zeventiende eeuw de Mechelse
boekproductie zou beheersen en quasi monopoliseren. In 1622 kreeg Godefroy Huet, die de
drukkersstiel geleerd had in Sint-Omaars, Antwerpen en het atelier van Hendrik Jaye, een octrooi
om in Mechelen een pers te starten. In 1622-1623 drukte hij enkele werkjes, maar daarna zijn geen
uitgaven van Huet bekend. Ook Cornelis Sammers kreeg in 1624 een octrooi maar er is slechts één
editie, gedrukt voor de Antwerpse uitgever Jan Cnobbaert, bekend.
De drie zonen van Hendrik Jaye – Peter (16??-1654), Robert (1615?-1672) en Jan (1619-1690) –
werden allen opgeleid in het atelier van hun vader en waren voorbestemd om de zaak over te nemen.
‘[V]reesende dat naer d’overlijden van zijnen voors. vader met wiens consent hij de selve druckerije
soude opsetten, andere hun souden moghen vervoorderen van binnen de voors. stadt [Mechelen]
noch eene druckerije te commen opsetten’, vroeg Robert Jaye in 1639 een octrooi ‘ter exclusie van
alle andere’. De Geheime Raad gaf Robert Jaye de toestemming om een eigen atelier op te zetten
maar weigerde hem het monopolie na advies van de Mechelse magistraat.
Robert Jaye maakte – net als zijn broer Peter die in 1640 een eigen octrooi kreeg – geen gebruik
van het toegekende octrooi en bleef in het atelier van zijn vader werken. Hendrik Jaye overleed in
1643 aan de pest, waarna de zaak werd voortgezet door zijn weduwe Christina Vanderzetten
(15??-1650) en haar drie zonen. Peter was actief als boekhandelaar terwijl Robert en Jan de
drukkerij bemanden. De meeste Jaye-edities uit die periode hebben een impressum dat verwijst naar
de weduwe van Hendrik Jaye, al wordt een enkele keer ook Robert Jaye vermeld.
Pas na de dood van hun moeder in 1650 scheidden zich de wegen van Robert en Jan Jaye. In 1651
verwierf ook Jan Jaye een drukkersoctrooi en verscheen de eerste druk met zijn impressum. Het is
echter niet duidelijk of hij ook meteen het atelier van zijn vader in het huis ‘In de naam Jezus’ heeft
verlaten. Zijn nieuwe adres, het huis ‘In Onze-Lieve-Vrouw-Boodschap’, ook op de Nieuwe Bruul en
dus niet ver van het ouderlijke huis, werd pas in 1667 voor het eerst in een impressum opgenomen.
Mogelijk maakten de broers gebruik van dezelfde persen om elk voor eigen rekening te drukken.
In 1666 verscheen een nieuwe speler. Gijsbrecht Lints (16??-1708), afkomstig uit Leuven, was
drukkersknecht van Jan Jaye, maar aangezien hij ‘nu onlancs binnen Mechelen voors. in den echte
staet getreden synde aldaer van sints is syne domicilie te hauden’, vroeg hij een octrooi aan voor het
oprichten van ‘een boeck ende print druckery’ en een boekhandel. Jan Jaye verzette zich niet tegen
Soirée Lamot - Mechesle drukkers, klantgericht en flexibel 5