Stichting Oude Groninger Kerken

Regnerus Steensma
Nieuwe spiritualiteit in een oude kerk
Ervaringen van bezoekers in Zeerijp 1
Een oude kerk is meer dan een monument van geschiedenis en kunst. Is ook meer dan een ruimte
voor kerkdiensten of voor cultureel gebruik. Het is een ruimte die meer dan eens de aanzet geeft tot
existentiële ervaringen. Een voorbeeld is Zeerijp.
De kerk van Zeerijp
Zeerijp: kathedraal van het Groningerland. Het gebouw uit
het midden van de veertiende eeuw, is in zijn totale opzet
een gotische kerk. Bij verschillende onderdelen toont het
echter nog de doorwerking van de romano-gotiek. In Zeerijp
zijn de topgevels van de dwarspanden voorzien van siermet-
selwerk en kraalprofileringen, terwijl de vensters omlijst
worden door een rijke profilering. Het interieur maakt indruk
door de grootse ruimtewerking en rijke kleurschakeringen.
Van de grond opgaande kralen langs de pijlers geven een
sterk verticaal accent aan deze ruimte die overdekt wordt
door koepelgewelven met acht ribben. Het meest opvallende
onderdeel van het interieur is de kleur. Deze bestaat uit een
effen rode kleur op wanden en pijlers waarop witte voegen
geschilderd zijn en uit sierpatronen op de gewelven. Deze
rode kleur is ook elders wel teruggevonden, doch alleen in
deze kerk compleet hersteld. Hij wordt op harmonische wijze
afgewisseld door het bruine eikenhout van de preekstoel en
de banken, het blauw, goud en grijs van het orgelfront en de
kleurige wapens op zwarte achtergrond van de rouwborden.
De kerk van Zeerijp trekt duizenden bezoekers per jaar.
Daarbij spelen twee factoren een rol: het grote cultuurhistorische
belang van de kerkruimte en het feit dat de kerk het
hele jaar door van 9 uur ’s morgens tot 9 uur ’s avonds open
staat. Schade is daarbij nooit aangericht en ter voorkoming
van diefstal zijn belangrijke losse stukken, zoals bijbel en
kandelaars verwijderd. In de kerk ligt een gastenboek waarin
velen hun naam hebben geschreven. Sinds 1966 ligt er inmiddels
het vijfde boek, want de eerste vier zijn vol.
Opmerkingen in de gastenboeken
Veel bezoekers hebben niet alleen hun naam in het gastenboek
geschreven, maar hebben er ook opmerkingen aan toegevoegd.
Meestal betreft dit de waardering voor de kerk,
door velen omschreven als een prachtige, indrukwekkende
ruimte. Daarnaast staan in de boeken ook verscheidene teksten
die weergeven wat mensen ervaren in deze ruimte, in
het bijzonder welke religieuze ervaringen die deze oproept.
Ruwweg kan men die opmerkingen verdelen in vier categorieën
die elkaar soms overlappen. Het betreft de ervaring van
stilte en rust, de ontmoeting met God, de bezinning op het
protestantse geloofsgoed en algemeen religieuze gevoelens.
Een goede samenvatting geeft het laatste citaat: ‘Een kerk
die open is, om even te verwijlen bij de Oorsprong die ook
onze Bestemming is, te rusten en te zingen en de wijding van
deze plek te ervaren’. Ik geef hierbij van elk een aantal voorbeelden
die mij troffen bij het doorbladeren van de boeken.
Het betreft dus voorbeelden en geen volledig overzicht. 2
1 Dit artikel is een verkorte versie van R. Steensma, ‘Hoe God opnieuw verschijnt in Zeerijp’, in: J. Kroesen, Y. Kuiper en P. Nanninga
(red.), Religie en cultuur in hedendaags Nederland (Assen 2010) 14-21.
2 De namen van de personen en de plaats van herkomst zijn hier weggelaten, daar deze voor de uitspraak niet of nauwelijks relevant
zijn. Men kan ze op de genoemde datum vinden in de boeken.
Stilte en rust
3 aug. 1999 In deze kerk word je vanzelf stil. Er is ruimte voor God.
7 april 2000 Adembenemend mooi; zal hier nog vaak even binnenlopen
voor een moment alleen met mijn gedachten.
25 maart 2002 Indrukwekkend door de rust en stilte in zo’n vaak hectisch
leven; tijd voor bezinning hervinden.
30 juni 2003 Wat een mooie oude rustgevende kerk.
7 aug. 2003 Wat een mooie kleuren en weldadige stilte.
Godsontmoeting
2 mei 2000 Je voelt dat God hier woont, nog steeds, ook in onze
dagen.
21 aug. 2000 Indrukwekkend geheel Soli Deo Gloria.
2 nov. 2000 In alle onrust in deze wereld; er is altijd een plaats voor
gebed en verootmoediging; liefde uit zich ook in stilte.
2 aug. 2001 A beautiful church to the glory of God. May God bless you
and thank you.
6 aug. 2001 Ik vond het fijn om hier te zijn, want God is bij mij.
30 sept. 2004 De prachtige kerk nodigt tot stilte - stilte die goed doet.
En je eigen conversatie komt even tot rust.
1 okt. 2004 Mooi en rustgevend voor de ziel.
12 mei 2006 Een rustpunt voor onderweg, voor een weg die nog ‘lang’
is te gaan.
1 juli 2006 Het bezoeken en bekijken van deze kerk geeft mij rust en
vrede.
27 juli 2006 Een oase van rust, een bewaarde en gekoesterde schat.
De moeite zéér waard.
10 aug. 2001 Pleased by the magnificent art in the glory of God.
13 okt. 2003 Dat alle kerken mogen blijven wat ze waren: een plaats
van vrede en vreugde tot lof van God.
20 juni 2006 In de stilte is God te vinden.
29 maart 2008 Wat fijn dat deze kerk open is. Het is hier zo mooi
en zo stil. Echt een moment om stil te staan bij God. Laten we
Hem danken voor al het moois dat Hij geschapen heeft. Laten we er
zuinig op zijn.
Verdieping van de protestantse geloofsbeleving
30 mei 2001 Wat een prachtige kerk. Maar uiteindelijk gaat het om
het Woord dat er in verkondigd mag worden. Het Woord van vloek
en zegen voor allen die Christus benodigen. Dat het ons deel mag
zijn of worden.
26 juli 2003 Maar ik zal uitzien naar de Here. Micha. Het eerste wat
we lazen. Wat een rust en stilte in deze kerk. Het verlangen groeit
hier naar de vervulling van Micha.
19 febr. 2006 Prachtige kerk. Een rustplaats voor een ontmoeting met
Algemene religieuze ervaring
3 mei 2002 Wat bijzonder om de Harmonie der Sferen aan den lijve te
mogen ervaren.
12 juni 2002 De aarde draagt je, de hemel vraagt je: wees barmhartig
en heb lief.
31 mei 2003 Heilige plek van rust en ruimte inkeer en contemplatie.
Voor wie het zien en voelen wil. Het is goed hier; in deze wereld die
zich zelf vaak overschreeuwt zijn plaatsen als deze ‘veilige havens’.
26 juni 2004 Na storm en regen is er nu de zomerzon. Het Groningerland
op zijn mooist. En dan deze plek: huis van wie wij de kinderen
zijn, van de onzegbare, van de eeuwige. ’t Is allemaal een groot
mysterie. De mens zoekt er vormen voor, zoals deze kerk en het
prachtige sobere en daarom zo rijke interieur.
25 mei 2005 De stilte in deze ruimte, waarin eeuwenlang gebeden is
en nóg, moge die stilte ook in onszelf aanwezig zijn om de Onzicht-
Diversiteit in Godsbeleving
Uit de opmerkingen blijkt dat vele bezoekers de kerk ervaren
als een ruimte van bezinning. Een ruimte die de ervaring
geeft van stilte en rust, oproept tot de ontmoeting met God
en algemeen religieuze gevoelens naar boven laat komen.
Stuk voor stuk bepaalde vormen van beleving van het goddelijke,
een verschijning van God, in welke gedaante dan
ook. Met een verwijzing naar Geert Maks ‘Hoe God verdween
uit Jorwerd’ kan men zeggen ‘Hoe God weer verschijnt in
Zeerijp’.
Het criterium voor de beoordeling van aanwezigheid van
God mag niet beperkt worden tot de zondagse kerkdienst.
God verschijnt ook op andere wijze. De citaten uit het gastenboek
maken dat heel duidelijk. Met diverse bewoordingen
geven bezoekers uitdrukking aan hun gevoelens van
godsbeleving. Dat is meer dan een herinnering aan een bijbelse
God. Meer en anders. Daarop wijzen woorden als: de
onzegbare, de eeuwige, het mysterie.
‘Openstaan om in de stilte van de ruimte de Onzichtbare
Aanwezige te ontmoeten ook al is dat slechts een flits van
een ogenblik’.
‘Luisteren naar de onzichtbare stem en als die er dan niet
is, wat dan? Stil worden, afdalen naar je allerdiepste ik... en
als bidden niet lukt dan stil worden, dat is ook bidden. Hier in
deze kerk is meer aanwezig dan zichtbaar is. Stil worden...
en verder gaan’.
‘Verwijlen bij de Oorsprong die ook onze Bestemming is,
te rusten en te zingen en de wijding van deze plek te ervaren.’
Dr. Regnerus Steensma (r.steensma@kpnplanet.nl) maakt
studie van historische kerken.
God. We wensen alle mensen die hier hun eredienst houden, en
alle bezoekers de rust en vrede van onze hemelse Vader toe die
dicht bij ons is door Zijn Zoon Jezus Christus: ‘Komt allen tot Mij,
die vermoeid en belast zijn en ik zal u rust geven’.
5 aug. 2007 Gods verborgen omgang vinden, zielen waar zijn vrees in
woont. Dat die verborgen omgang hier mag zijn.
7 aug. 2007 Wat een prachtig kerkgebouw zó midden in het plattelandsdorpje
Zeerijp. Mooie klank van het orgel. Het is mijn bede
dat velen hier de weg tot Jezus mogen vinden.
bare Aanwezige te ontmoeten ook al is dat slechts een flits van een
ogenblik. Pelgrim onderweg.
10 sept. 2006 Een geschenk uit de lucht gevallen: zon door de ramen,
het ‘U zij de glorie’ op het orgel door de koster: een numineuze ervaring.
Dat geeft hoop en een glimp van God.
6 juni 2007 Pelgrimeren … immer onderweg….langs gebaande en gemarkeerde
wegen maar soms ook zonder, richtingloos, en dan ….
waarheen? luisteren naar de onzichtbare stem en als die er dan niet
is, wat dan? Stil worden, afdalen naar je allerdiepste ik ….. en als
bidden niet lukt dan stil worden, dat is ook bidden. Hier in deze
kerk is meer aanwezig dan zichtbaar is. Stil worden …. en verder
gaan.
16 juni 2008 Oh, eindelijk een kerk die open is, om even te verwijlen
bij de Oorsprong die ook onze Bestemming is, te rusten en te zingen
en de wijding van deze plek te ervaren.