De gevolgen van de nieuwe machinerichtlijn - Main Press(*)

28
>
MACHINEBOUW
De gevolgen van de
nieuwe machinerichtlijn
Op 29 december 2009 wordt de nieuwe Machinerichtlijn met nummer 2006/42/EG zonder overgangstermijn van
kracht. Vanaf dat moment dienen alle nieuwe machines en productielijnen te voldoen aan deze nieuwe eisen. De
wijzigingen liggen vooral op het vlak van het toepassingsgebied, de begripsdefinities en enkele fundamentele
veiligheids- en gezondheidseisen. Een ander fenomeen is de uitbreiding van de eisen voor machines, bedoeld voor
inbouw in een productielijn, de zogenaamde ‘niet voltooide machines’ of IIB-machines.
Het is niet waar…”. Een
reactie die je vaak hoort als
“Wat!
je aan veiligheidsmensen en
andere onderhoudstechniekers zegt dat er
een nieuwe richtlijn op komst is. “En we
begonnen de oude pas goed te begrijpen…”
Inderdaad, de nieuwe Machinerichtlijn komt
er aan, maar al met al is deze nieuwe richtlijn
een duidelijke verbetering ten opzichte
van de oude. Was de risicobeoordeling ook
in de oude richtlijn van toepassing, in de
nieuwe is dit een stuk concreter uitgewerkt
met een duidelijke lijst met risico’s waar
men moet naar kijken. Ook de materie
rond (nood)stopvoorzieningen, alsmede de
eisen aan beveiligingen, gebruiksaanwijzingen,
enz. Een duidelijke verbetering dus,
alhoewel u nog altijd zo’n 63 pagina’s moet
doorworstelen.
Nieuwe verplichtingen
Uit onderzoek in Duitsland, Oostenrijk en
Zwitserland, kwam aan het licht dat in het
kader van de nieuwe machinerichtlijn, meer
moet worden gedaan aan het voorkomen van
manipulatie van veiligheidsvoorzieningen.
Dit viel af te leiden uit het voorzienbaar misbruik
van de machine, waarvoor de machinebouwer
een oplossing diende te vinden.
Uit ditzelfde onderzoek is ook gebleken dat
manipulatie voornamelijk gebeurde omdat
machinebedieners hinder ondervonden van
de beveiligingen door slecht zicht op het
proces, slechte bereikbaarheid bij het afstellen
en inregelen van een machine, het onderhouden
van een machine, enz. Dit waren/zijn
allemaal bedrijfsmodi die anders zijn dan de
modus automatisch bedrijf. Conclusie hieruit
was, dat met name op het gebied van andere
bedrijfsmodi en de beveiliging hiervan, nog
het een en ander verbeterd kon worden,
en dat dit nu ook door de machinerichtlijn
wordt geëist.
Vooral machinebouwers en systeemintegratoren
zullen deze veranderingen in hun
bedrijfsprocessen moeten implementeren.
Daarnaast zullen de nieuwe eisen ook
gevolgen hebben voor eindgebruikers die
productielijnen samenstellen uit diverse
deelmachines. Wat in de huidige richtlijn
nog een IIB-machine heet, bijvoorbeeld een
CONTROL & AUTOMATION MAGAZINE NR. 90 - JUNI 2009
foto: Bosch Rexroth
foto: Gildemeister
aandrijf- of besturingsunit, wordt onder de
nieuwe Machinerichtlijn een “niet voltooide
machine”. Een machine die bedoeld is om in
een lijn te worden ingebouwd, wordt meestal
geleverd met een IIB-verklaring. Deze ver-
Machines in beweging.
Over mechatronica en aandrijftechniek in al hun aspecten
klaring werd ook wel gezien als een “Verbod
op ingebruikname”. De koper had dan zelf de
verantwoording om de veiligheidsmaatregelen
volledig in orde te brengen. De nieuwe
Machinerichtlijn stelt dat de deelmachine
Al met al is deze nieuwe richtlijn een duidelijke verbetering ten opzichte van de oude. Was de
risicobeoordeling ook in de oude richtlijn van toepassing, in de nieuwe is dit een stuk concreter
uitgewerkt met een duidelijke lijst met risico’s waar men moet naar kijken.

foto: Grundfos
Het voordeel van de nieuwe richtlijn is dat fabrikanten zich meer bewust worden van het
thema veiligheid. Ze zullen er meer over nadenken bij de ontwikkeling van machines.
leverancier nu ook een technisch dossier
moet opbouwen. Daarnaast moet hij een
montagehandleiding en de inbouwverklaring
voor de niet voltooide machine opstellen
en meeleveren. Deze documenten worden
door de samenbouwer toegevoegd aan het
technisch dossier van de totale machine/
productielijn. Dit vraagt een stevige aanpassing
van de huidige werkwijze.
Machinerichtlijn biedt
kansen
Dat nieuwbouw plaats maakt voor renovatie
van bestaande machines en productielijnen
is in de industrie al langer gebruikelijk.
Verouderde industriële installaties worden
niet in zijn geheel vernieuwd, maar in veel
gevallen sneller en flexibeler gemaakt door
toepassing van nieuwe, digitale aandrijf-
en besturingstechnieken. Alle onderdelen
van productieprocessen zijn daardoor diep
geïntegreerd. Alles reageert op alles, soepel,
snel en flexibel. De hooggeautomatiseerde
mensarme productie mag in geen geval
worden onderbroken, hooguit even vertraagd
of bijgestuurd. Alleen zo kan de West-Europese
maakindustrie opboksen tegen de zware
concurrentie vanuit lagelonenlanden.
Bij die supersnelle productielijnen moet de
veiligheid van productiemedewerkers extra
worden gewaarborgd. Na een overgangsperiode
van drie jaar moeten de industriële
installateur, de kast- en paneelbouwer en
de system integrator eind dit jaar toch echt
overschakelen van de oude veiligheidscategorieën
naar de PL- en SIL-niveaus. Al zijn
normen niet wettelijk verplicht, de nieuwe
Europese Machinerichtlijn is dat wel. En die
richtlijn noemt geharmoniseerde normen als
methode om aan de eisen in de richtlijn te
voldoen. Bovenal brengt de nieuwe richtlijn
nieuwe kansen om machines flexibeler, sneller
en toch veilig te houden.
De aanpassingen hebben tot doel de goedkeuring-
en testprocedures te vereenvoudigen en
foto: Atlas Copco
de technische voorschriften te actualiseren
door het toepassingsgebied van de richtlijn
uit te breiden. De nieuwe bepalingen zullen
vooral serieuze gevolgen hebben voor de
fabrikanten van producten met IIB-verklaringen,
de zogenaamde inbouwmachines.
De aangepaste versie van de machinerichtlijn
zal op dat vlak een aantal essentiële
veranderingen met zich meebrengen. Of is
dat niet zo? Wel, het hangt er vanaf hoe je
het bekijkt. Ondernemingen die reeds jaren
inbouwmachines maken, zonder zich iets aan
te trekken van machineveiligheid en de bijhorende
risicoanalyse en preventiemaatregelen
zouden het inderdaad kunnen horen donderen
in Keulen… Voor anticiperende fabrikanten
die wel met elementen als risicoanalyse en
–preventie rekening hebben gehouden, zal er
in se niet zo veel veranderen. Het gaat hier
immers om een logische en begrijpelijke
evolutie in de ontwikkeling van de wetgeving
rond machineveiligheid. De kennis en
kunde om een bepaald type inbouwmachine
te produceren is in het merendeel van de
gevallen de reden waarom een bepaald
werk aan een onderaannemer/fabrikant
wordt uitbesteed. De kennis bij de hoofdfabrikant
en/of samenbouwer is beperkt.
Hij heeft er dus alle belang bij dat zijn
onderaannemer/fabrikant de fundamentele
veiligheidseisen uit de machinerichtlijn ook
hier respecteert. Praktisch gezien zal dit
vaak resulteren in noodzakelijke en aanvullende
veiligheidsvoorzieningen vanwege de
onderaannemer/fabrikant. Het afleveren van
een EG-verklaring voor inbouwmachines zal
dus in de toekomst meer waarde krijgen voor
de aankoper, alsook voor de inbouwer. Want
de inbouwer zal dit document dan op zijn
beurt gebruiken als ‘bewijsstuk’ in zijn eigen
Technisch Constructie Dossier (TCD).
Doel en inhoud
Zoals bij iedere introductie van een nieuwe
norm circuleren er heel wat onduidelijkhe-
>
den. Vragen zoals: “Wat is het gevolg van
de introductie van deze nieuwe norm? Wat
is er gewijzigd ten opzichte van de vorige
editie? Wie wordt gezien als fabrikant in de
nieuwe Machinerichtlijn? Wat is het verschil
tussen een IIA en IIB-machine in de nieuwe
situatie? Wat zijn de veiligheidseisen voor
machines, verhandeld of in gebruik genomen
na 1 januari 2010? …”.
In bijlage I van de nieuwe Machinerichtlijn
worden de zogenaamde fundamentele veiligheids-
en gezondheidseisen opgenomen.
Deze eisen zijn dwingend. M.a.w. zij zijn “de
wet” . De fabrikant dient aan te tonen dat de
machine gebouwd is volgens deze wet. De
hieraan gebonden CE-markering (Conformité
Européenne), die de fabrikant moet
aanbrengen, geeft aan dat de betreffende
machine voldoet aan deze fundamentele
eisen. Belangrijk is wel dat de CE-markering
geen garantie geeft, noch naar kwaliteit, noch
naar veiligheid.
De nieuwe machinerichtlijn bevat tal van verbeteringen,
zoals de duidelijker verwoorde en
aangescherpte terminologieën. Zo sprak de
oude Machinerichtlijn over een normale stop
en een noodstop. De nieuwe richtlijn is meer
specifiek en heeft het over een normale stop,
een noodstop en een operationele stop. Zo
meldde de oude richtlijn over bedieningsorganen
het volgende: de bediener moet er zich
vanaf de hoofdbedieningspost van kunnen
vergewissen dat er geen blootgestelde personen
in de gevaarlijke zones bevinden. De
nieuwe richtlijn houdt echter wel rekening
met de complexiteit van de machine en
specificeert hier het volgende: “de bediener
moet er zich vanaf iedere bedienpost
van kunnen vergewissen dat er zich geen
personen in de gevarenzones bevinden of
het bedieningssysteem moet zo ontworpen
en uitgevoerd zijn dat het inschakelen van
de machine wordt verhinderd zolang er zich
iemand in de gevarenzone bevindt.” Dit
zijn maar enkele specifieke bewijzen dat de
nieuwe Machinerichtlijn een continu proces
is van praktijkervaring, opgebouwd in de
machinewereld.
Volgens specialisten neemt de veiligheid
van machines door de nieuwe richtlijn niet
spectaculair toe. De meeste fabrikanten
hanteerden al goede veiligheidsmaatregelen.
Het voordeel van de nieuwe richtlijn is dat
fabrikanten zich meer bewust worden van
het thema veiligheid. Ze zullen er meer over
nadenken bij de ontwikkeling van machines.
De gebruikers en de omstandigheden waaronder
ze werken zullen bij het ontwerp en
de bouw duidelijker meetellen. Door de
machinefabrikant evenals de fabrikant van
een deelmachine een duidelijkere afbakening
te geven van hun verantwoordelijkheden,
bewijst Europa dat zij niet over één nacht ijs
zijn gegaan bij de uitwerking van de nieuwe
Machinerichtlijn.