VOL 7 - N° 2 - UCL

2
4
8
8
9
12
16
20
21
23
24
SARS
INHOUD
Maskers : welke, wanneer en hoe ?
De HEPA filters
WEBSITE Rubriek
Onderzoek naar de emissie van
micro-organismen tijdens wondirrigatie
met behulp van Jetox®.
MRSA zonder grenzen
Deelname aan de nationale surveillance
van ziekenhuisinfecties,
1992-2002
De resultaten van de enquête
over de impact van Noso-Info in
de ziekenhuizen
Wetenschappelijke agenda
Richtlijnen voor de auteurs
Redactieraad
Abonnementen
Association Belge pour l’Hygiène Hospitalière
Belgische Vereniging voor Ziekenhuishygiëne
Met de steun van het Ministerie
van Sociale Zaken,
Volksgezondheid en Leefmilieu
Esplanadegebouw,
Pachecolaan, 19/5
1010 BRUSSEL
EDITORIAAL
Groupement pour le Dépistage, l’Etude et la Prévention des
Infections Hospitalières
Groep ter Opsporing, Studie en Preventie van de Infecties in
Ziekenhuizen
En wij…zijn we er klaar voor?
De SARS-epidemie, met een ziekte gekenmerkt door een atypische
pneumonie, doet bij ons nog veel vragen rijzen. De oorzakelijke kiem heeft
al zijn geheimen nog niet prijsgegeven: zo blijven er nog vragen over het
reservoir, de transmissiewegen, de infectieuze dosis die zo belangrijk is voor
gezondheidswerkers, over het aantal gevallen met dodelijke afloop dat
zoveel lager ligt bij kinderen,…
De gevolgen van een dergelijke epidemie zijn dramatisch voor de getroffen
landen zowel op het niveau van het individu als op het niveau van het
gebied. Men kon onder meer in de Aziatische kranten van 9 juni lezen dat
de weerslag van de SARS epidemie voor Hong Kong op economisch vlak
slechts van tijdelijke aard zal zijn, dank zij de economische politiek die de
plaatselijke regering de laatste jaren gevoerd heeft. Zal dit ook het geval zijn
voor de andere getroffen landen op het Aziatisch vasteland?
Op 9 juni kan men daarnaast ook lezen dat David Heymann, de WGOverantwoordelijke
voor besmettelijke ziekten, zich vragen stelt over de
bijzonder snelle daling van het aantal gevallen van SARS in China.
Inderdaad heeft het Chinese ministerie voor volksgezondheid op
tendentieuze wijze, na een eerdere melding van een reeks van 5000
gevallen tijdens de periode van maart, april en mei, nadien slechts melding
gemaakt van één nieuw geval maar niet over nieuwe dodelijke slachtoffers.
Het gaat hier dus voor de dertien opeenvolgende dag over berichten met
minder dan tien geconfirmeerde SARS-gevallen.
Volgend op de publicatie van deze geruststellende en in de ogen van de
WGO ietwat overhaaste cijfers, hebben de Chinese autoriteiten de
sportinfrastructuren, die reeds gedurende verschillende weken gesloten
waren, opnieuw toegankelijk gemaakt. De supermarkten en andere winkels
uit de regio’s ten oosten van Taipei hebben een toeloop gekend met een
herstel van de handel vergelijkbaar met de mooie dagen net voor het begin
van de epidemie.
Op 13 juni bevestigt de WGO de Chinese cijfers en wijzigt het advies dat
aan de reizigers werd gegeven en dat inhield van enkel naar de getroffen
gebieden te reizen om dwingende redenen.
De situatie voor Canada is enigszins verschillend aangezien Toronto
bestempeld werd als "gebied met overdracht volgens Pattern C". Dit wil
zeggen een gebied waarin de kans bestaat dat er SARS-gevallen gemeld zijn
bij personen die geen contact hebben gehad met mensen die waarschijnlijk
wél met SARS besmet zijn!
Wordt vervolgd…
Anne Simon
Trimestrieel :
VOL. VII n° 2
2 de kwartaal 2003
Uitgifte kantoor :
België - Belgique
Brussel - Bruxelles X
P.B. 1/3542
Verantwoordelijke uitgever :
A. Simon
UCL - 5490 - MBLG
Hippocrateslaan 54
B – 1200 - BRUSSEL
NOSO INFO

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
2
SARS
ACTUALITEITEN
Dr. Els Van Cleemput, Dr. Carl Suetens, WIV
Situatie in de wereld en in België
Alhoewel een epidemie van atypische pneumonie van
onbekende etiologie reeds in november 2002 in
Guangdong, China gemeld werd door de Chinese overheid,
werd SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome) pas voor
het eerst geïdentificeerd in Hanoi, Vietnam op 26 februari
2003 door Dokter Carlo Urbani, een Italiaanse arts
werkzaam voor de Wereld Gezondheid Organisatie (WGO).
Hij overleed ook aan de ziekte. Momenteel denkt men dat
de initiële outbreak al startte in november 2001 en het
vroegst geïdentificeerde verdachte geval van SARS zou een
Waarschijnlijke gevallen, proportioneel (%),
1 november 2002 - 22 mei 2003
21,7
4,8
2,6
4,6
Tot 26 mei werden er in Europa in totaal 37 waarschijnlijke
gevallen (0.5%) gemeld in Finland, Frankrijk, Duitsland,
Roemenië, Italië, Ierland, Spanje, Zweden, Zwitserland,
Verenigd Koninkrijk. Canada meldde 148 waarschijnlijke
gevallen (1.8%), het laatste op 26 mei. Twee nieuwe clusters
werden daar geïdentificeerd op 23 mei. Deze gevallen
worden momenteel epidemiologisch onderzocht. Ook de
resultaten van de PCR zijn nog niet bekend. De Verenigde
Staten meldde 65 waarschijnlijke gevallen en Australië 7. In
Zuid-Amerika werden enkel waarschijnlijke gevallen
gemeld in Colombia, 1 en in Brazilië, 2. Op het Afrikaanse
continent werd 1 waarschijnlijk geval gemeld in Zuid-
Afrika. Eén geval werd ook gemeld in Koeweit.
In België werd er tot vandaag geen enkel verdacht of
waarschijnlijk geval gerapporteerd. In totaal werden er 20
personen gemeld. Na nader onderzoek bleken er daarvan
16 niet aan de gavalsdefinitie te voldoen, bij 3 werd er een
influenza B geïdenticifeerd en bij 1 persoon een
Hemophilus influenza. (1,2,3)
Case definitie
De case definitie werd laatst aangepast op 1 mei door de
WGO. Deze definitie is nog steeds gebaseerd op klinische
Taiwanese man zijn in Guangdong, januari 2002. Verder
onderzoek hieromtrent is aan de gang.
Op 15 maart 2003 verspreidde de WGO een wereldwijde
waarschuwing over een 150 tal gevallen van atypische
pneumonie van onbekende etiologie die gemeld werden
sinds 26 februari 2003.
Tot en met 26 mei werden er in 28 verschillende landen
8202 waarschijnlijke gevallen van SARS gemeld waaronder
725 doden. De epidemie speelt zich voornamelijk in Azië af,
96.8% van alle waarschijnlijke gevallen werden daar
gerapporteerd.
66,3
China
Hong Kong
Taiwan
Singapore
Andere
en epidemiologische criteria. Een verdacht geval wordt
gedefinieerd als volgt: koorts (>38°C) en hoest of
ademhalingsproblemen en één of meer van de drie
volgende criteria, en maximaal 10 dagen voorafgaand aan
de symptomenéén of meer van de volgende criteria : nauw
contact met een verdacht of waarschijnlijk geval van SARS
en/of een reis of verblijf in een gebied met recente lokale
transmissie. Een waarschijnlijk geval is een verdacht geval
met een RX thorax compatibel met pneumonie of een
respiratory distress syndrome of met een positieve test op
coronavirus. Voor overleden patiënten bestaan er specifieke
criteria.
De lijst van gebieden met recente lokale transmissie wordt
dagelijks aangepast door de WGO.
Een geval wordt pas uitgesloten als een andere etiologie het
ziektebeeld volledig verklaart.
Coronavirus
Een research groep van 11 laboratoria over de hele wereld
werd opgericht op 17 maart. Op 19 maart meldde de WGO
dat twee onderzoekslaboratoria, één in Duitsland en een
ander in Hong Kong een paramyxovirus geïsoleerd hadden
uit SARS patiënten. (4,5,6) Het genoom is ondertussen volledig

gekend.
Studies toonden aan dat het virus tot 72 uur kan overleven
op plastieken of stalen oppervlaktes, 96 uur op glas, tot 2
dagen in stoelgang en urine. In diarree zelfs tot 4 dagen. De
infectieuze dosis blijft onbekend alsook of er een feco-orale
transmissie bestaat.
De WGO meldde op 23 mei dat verschillende
coronavirussen, genetisch zeer sterk gelijkend op het
humane coronavirus, geïsoleerd werden uit twee wilde
diersoorten verkrijgbaar op een markt in Zuid China. Bij een
andere diersoort werden antilichamen teruggevonden.
Transmissie
Er wordt aangenomen dat enkel symptomatische patiënten
de ziekte verspreiden via speekseldruppeltjes. Er is dus geen
enkele reden om gezonde personen die terugkeren uit een
gebied met lokale transmissie te gaan isoleren. Mensen die
in nauw contact kwamen met bevestigde waarschijnlijke
gevallen worden best wel geïsoleerd gedurende een 10 tal
dagen en actief opgevolgd. Tot nu toe zijn er geen
indicaties dat dieren en goederen de ziekte kunnen
verspreiden. Een outbreak in de Amoy Garden, Hong Kong
op 31 maart suggereerde dat er buiten de "droplet"
transmissie nog een andere vorm van transmissie mogelijk
was.
Drie activiteiten zijn zeer belangrijk om de verspreiding van
SARS te stoppen: vroegtijdige detectie van gevallen, isolatie
van patiënten en het opsporen en isoleren van contacten. (7)
Epidemiologisch onderzoek van 144 SARS-patiënten
(verdacht of waarschijnlijk) in Toronto, Canada toonde aan
dat de meeste SARS-gevallen te wijten waren aan
besmetting in een ziekenhuisomgeving. Risicofactoren voor
mortaliteit waren diabetes en andere onderliggende ziekten.
93,5% van alle patiënten overleefde. Laboresultaten toonde
verhoogde LDH (87%), hypocalcemie (60%), lymphopenie
(54%). 20% van de patiënten werden opgenomen op
intensieve zorgen. (8)
De voornaamste risicogroep is aldus het verzorgend
personeel.
Ziektebeeld
De gemiddelde incubatietijd is 2 tot 7 dagen met een
maximum van 10 dagen.
Een studie [9] beschreef de verschillende ziekte stadia bij 75
patiënten. De eerste week wordt de ziekte gekenmerkt door
koorts, spierpijnen en andere griepachtige symptomen die
meestal verbeteren na enkele dagen. De tweede week treedt
koorts, diarree en zuurstof desaturatie op. 20% van de
patiënten evolueert naar een derde stadium
gekarakteriseerd door respiratory distress syndrome met
nood aan kunstmatige ventilatie.
Diagnostiek
Momenteel zijn er 3 soorten tests voorhanden: een PCR,
serologie (ELISA en IFA) en cultuur. De specificiteit van de
PCR test is excellent, de sensitiviteit is minder. Een negatief
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
resultaat sluit de diagnose SARS niet uit. ELISA test wordt pas
positief na 21 dagen en IFA na 10 dagen. Het referentielabo
voor SARS is het labo virologie van de KU Leuven. Ook voor
bloedtransfusie bestaan er specifieke WGO richtlijnen.
Behandeling
Qua behandeling bestaat er nog geen specifiek schema.
Ribavirine en corticosteroïden worden toegediend. In
Canada werd behandeling met Ribavirine (bij 126 patiënten)
verlaten aangezien wegens belangrijke toxiciteit, bij 76%
van de behandelde patiënten trad hemolyse op en bij 49%
een daling van 2 g/dl van de hemoglobineconcentratie (8,10)
Mortaliteit
De letaliteit van SARS (Case Fatality Rate) schommelt rond
de 14 tot 15% volgens de cijfers van de WGO. Het gaat hier
om de letaliteit van waarschijnlijke gevallen, want verdachte
gevallen worden niet gemeld aan de WGO. De totale
letaliteit van SARS (verdacht en waarschijnlijk) is bijgevolg
veel lager. Risicofactoren zijn hoge leeftijd en onderliggende
ziekten (11) hoge LDH-concentratie, hoge neutrofiel telling (12)
Onder 24 jaar is CFR minder dan 1%, 6% van 25 tot 44 jaar,
15% van 45 tot 64 jaar en hoger dan 50% bij personen
ouder dan 65 jaar. Andere risicofactoren zijn eventueel
factoren te wijten aan het SARS-virus zelf, de infectiepoort,
de infectieuze dosis en toegang tot onmiddellijke medische
zorg. We moeten echter wachten tot het einde van de
epidemie om definitieve besluiten te nemen omtrent de
mortaliteit.
SARS in België
De SARS epidemie wordt in België opgevolgd door een
werkgroep onder leiding van de Cel Medische Bewaking van
de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid. In deze
groep zijn de verschillende gemeenschappen, een expert
virologie, het Ministerie van Buitenlandse en Binnenlandse
Zaken en het Wetenschappelijk Instituut van
Volksgezondheid vertegenwoordigd. Op de website van de
Federale Overheidsdienst Volksgezondheid verschijnt
informatie over SARS voor het grote publiek en
professionelen (13) Regelmatig worden brieven met richtlijnen
verstuurd. Er is een verplichte melding. Het
meldingsformulier bevindt zich op de website. Gevallen en
eventuele contacten worden opgevolgd door het W.I.V. en
de betrokken gemeenschappen. Op de luchthavens worden
reizigers geïnformeerd via affiches. Een call center werd
geopend op het Ministerie van buitenlandse Zaken.
Aangezien het aantal oproepen sterk verminderde
gedurende de laatste dagen, werd het call center gesloten.
Mensen met medische vragen kunnen terecht op de telefoon
van de wachtdienst van de cel Medische Bewaking, vragen
i.v.m. reizen worden opgelost door het Ministerie van
Buitenlandse Zaken.
Verdachte en waarschijnlijke gevallen worden gemeld aan
Europa (Early Warning Systeem van DG Public Health). Aan
de WGO dienen enkel de waarschijnlijke gevallen gemeld te
worden.
3

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
4
Referenties
1. http://www.who.int/csr/sars/en/
2. http://www.cdc.gov/ncidod/sars/
3. http://www.hc-sc.gc.ca/english/protection/warnings/sars/index.htmlcanada
4. A Novel Coronavirus associated with Severe Acute Respiratory
Syndrome. Thomas G Ksiazek, DVM, PhD, Dean Erdman, Dr
P H, Cynthia Goldsmith, MS and others. The New England
journal of Medecine. http://www.nejm.org April 10, 2003.
5. Identification of a Novel Coronavirus in Patients with Severe
Acute Respiratory Syndrome. The New England journal of
Medecine.http://www.nejm.org April 10, 2003.
6. Coronavirus as a possible cause of severe acute respiratory
syndrome. J S M Peiris, S T Lai, L L M Poon and others. The
Lancet. Online April 8, 2003.
7. Outbreak of severe acute respiratory syndrome in Hong Kong
Special Administrative Region: case report. Moira Chan-Yeung,
W C Yu. British Medical journal. 19 april, 2003.
Maskers : welke, wanneer en hoe ?
F. Van Laer, J.J. Haxhe
1. Inleiding
WAT JE DIENT TE WETEN
Als gevolg van de epidemie van SARS, waarvan de
overdracht via de lucht en wellicht ook via contact gebeurt,
is het nuttig om het gebruik van maskers nader te bespreken.
Als onderdeel van de persoonlijke bescherming tegen SARS
adviseert de WGO een aangepast masker type N95 (1) . Deze
aanbeveling werd in de eerste omzendbrief van de minister
van Volksgezondheid overgenomen (2) : "Het dragen van een
ademhalingsmasker (type N-95) is verplichtend voor het
verzorgend personeel". In de tweede omzendbrief (3)geldt
de richtlijn om een respiratoir masker te dragen "type CE
149.2001, klasse FFP2 of FFP3".
Hoe zit de vork nu precies in de steel?
De keuze van het type masker wordt bepaalt door de wijze
van overdracht van micro-organismen. In dit verband
verwijzen we naar de isolatierichtlijnen van de CDC (4)
waarbij naast overdracht via o.a. contacten ook de
overdracht via druppels (droplet transmission) en via de
lucht (airborne transmission) worden vermeld.
Overdracht via druppels is theoretisch een vorm van
overdracht via contact. Nochtans is de wijze van overdracht
duidelijk verschillend van de overdracht via direct of
indirect contact. Daarom dat in de CDC-richtlijnen de
"droplet transmission" als een aparte overdrachtsweg wordt
beschouwd. Druppels ontstaan als gevolg van hoesten,
niezen en spreken en tijdens het uitvoeren van bepaalde
8. SARS in the Greater Toronto Area. Christopher M Booth, MD,
Larissa M Matukas, MD, George A Tomlinson, PhD and others.
JAMA, 2003 ; 289.
9. Clinical progression and viral load in a community outbreak of
coronavirus-associated SARS pneumonia: a prospective study.
JSM Peiris, CM Chu, VCC Cheng and others. The Lancet online
May 9, 2003.
10. Development of a standard treatment protocol for severe acute
respiratory syndrome. Loletta K-Y So, Arthur C W Lau, Loretta
Y C Yam and others. The Lancet 2003: 361: 1615-17.
11. Epidemiological determinants of spread of causal agent of
severe acute respiratory syndrome in Hong Kong. Christle A
Donnelly, Azra C Ghani, Gabriel M Leung and others. The
Lancet. Volume 361, number 9370. 17 May, 2003.
12. A Major Outbreak of Severe Respiratory Syndrome in Hong
Kong. Nelson Lee, MD, David Hui, MD, Alan Wu, MD and
others. The New England journal of Medicine.
http://www.nejm.org April 7, 2003.
13. http://www.health.fgov.be/AGP/devices_alert/SARS/NL/SARS-frame_indexNL.html
procedures zoals aspiratie en bronchoscopie. Transmissie
doet zich voor wanneer druppels met micro-organismen
afkomstig van een geïnfecteerde en/of gekoloniseerde
persoon zich over een korte afstand door de lucht gaan
verspreiden en vervolgens terechtkomen bij een andere
persoon (bv. in de conjunctiva, op neusslijmvlies of in de
mond). De druppels met een grootte van meer dan 5 micron
blijven niet in de lucht hangen, zodanig dat speciale
luchtbehandeling en –ventilatie ter preventie van
druppeloverdracht niet noodzakelijk is. Druppeloverdracht
mag echter niet verward worden met overdracht via de lucht
(airborne transmission).
Overdracht via de lucht ontstaat door verspreiding van
partikels kleiner dan 5 micron (stofpartikles ofwel
druppelkernen ("droplet nuclei")) die micro-organismen
bevatten en die langdurig in de lucht blijven hangen. De
micro-organismen kunnen zich op die manier over een grote
afstand verspreiden en ingeademd worden door personen
die zich in dezelfde ruimte bevinden. Daarom dat speciale
luchtbehandeling en –ventilatie noodzakelijk is ter preventie
van "airborne transmission". Micro-organismen die zich via
de lucht verspreiden zijn o.a. Mycobacterium tuberculosis
en het mazelen– en varicellavirus.
2. Chirurgische maskers (5,6)
Eigenschappen
Chirurgische maskers zijn disposable en meestal bestaande

uit meerdere lagen. Een degelijk masker moet partikels tot 1
micron kunnen filteren. De filtercapaciteiten van
chirurgische maskers kunnen echter variëren (van 0,5
micron tot 5 micron of meer) en filteren van binnen naar
buiten. Synthetische chirurgische maskers behouden hun
filtratiecapaciteit zelfs in vochtige toestand gedurende
meerdere uren (gemiddeld 5 uur). Dit in tegenstelling tot de
niet-chirurgische papieren maskers die slechts een beperkte
bescherming bieden (gedurende 30 minuten) vooral
wanneer ze vochtig worden.
Chirurgische maskers worden door de Europese regelgeving
beschouwd als medische hulpmiddelen («medical devices»)
en vallen onder de richtlijn 93/42/EEG. Zij dienen voorzien
te zijn van een CE-label.
Indicaties
a) Beschermen van de patiënt
Chirurgische maskers hebben de bedoeling de patiënt
peroperatief te beschermen tegen micro-organismen en
partikels die vrijkomen tijdens praten, hoesten en niezen
door het chirurgisch team. Tevens kunnen dergelijke
maskers ook gedragen worden bij patiënten in
protectieve isolatie en bij het uitvoeren van bepaalde
medische handelingen (bv. plaatsen van centrale
katheter)
Immuungecompromiteerde patiënten dragen zelf een
masker indien ze de kamer moeten verlaten
b) Beschermen van het personeel (persoonlijke
bescherming)
Uit de inleiding volgt dat een chirurgisch masker het
personeel voldoende beschermt bij overdracht via
druppels, maar niet in geval van overdracht via de lucht.
Indien een patiënt met een druppeloverdraagbare
aandoening dient getransporteerd te worden, dan draagt
de patiënt zelf een chirurgisch masker. Chirurgische
maskers worden tevens geadviseerd als bescherming
tegen spatten van bloed en andere lichaamsvochten (bv.
bij bronchoscopies). Ook bij de verzorging van
geïnfecteerde wonden (bv. met MRSA) wordt het dragen
van een masker door het verzorgend personeel
aanbevolen.
Er dient opgemerkt te worden dat aangepaste chirugische
maskers noodzakelijk zijn ter bescherming tegen
chirurgische rook die ontstaat tijdens laser- en
elektrochirurgie. De meeste chemische componenten (200
chemische componenten zijn reeds geanalyseerd) uit
chirurgische rook worden door deze maskers gefilterd en
geabsorbeerd. Desalniettemin zullen onder andere
bepaalde benzeengroepen en virale DNA partikels als HPV
(0,045 micron), HBV (0,042 micron) en HIV (0,10 micron)
nog gemakkelijk door deze maskers heendringen. Intacte
DNA structuren en bijbehorende virussen werden namelijk
eveneens in chirurgische rook geanalyseerd. Smokeevacuators
moeten dan ook eveneens overwogen worden. (7)
Maskers die de bedoeling hebben de drager te beschermen
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
worden echter volgens de Europese regelgeving niet meer
als een medisch hulpmiddel beschouwd, maar als een PBM
of persoonlijke beschermingsmiddel ("PPE of personal
protective equipment") en vallen onder de richtlijn
89/686/EEG (8) (zie verder bij ademhalingsmaskers).
Hoe een chirurgisch masker dragen ?
Het correct dragen van een chirurgisch masker impliceert
dat de neus volledig moet bedekt zijn, waarbij de metalen
neusbeugel de neus moet omsluiten. Het masker moet tot
onder de mond gedragen worden en vastgemaakt worden
met de linten achter het hoofd. Om contaminatie van de
handen te vermijden, wordt het masker niet aangeraakt
tijdens het dragen.
* Tussen elke ingreep in wordt het masker vervangen en
telkens wanneer het vochtig is.
* Aangezien het masker gecontamineerd is met bacteriën
afkomstig uit de bovenste luchtwegen van de drager,
moet de masker na het gebuik verwijderd worden en
dient handhygiëne dan toegepast te worden.
* Het masker moet men verwijderen vooraleer men de
operatiezaal of de verloskamer verlaat.
* e maskers mogen in de loop van de dag niet herbruikt
worden of bewaard worden door ze om de nek te laten
hangen.
* Evenmin mag het masker in de zak van de werkkledij
bewaard worden voor een volgend gebruik.
Het masker wordt als niet-risicohoudend medisch afval
verwijderd.
3. Ademhalingsmaskers of respiratoire maskers
Eigenschappen
Ademhalingsmaskers worden als een persoonlijk
beschermingsmiddel beschouwd en dienen bijgevolg
conform de Europese regelgeving 89/686/EEG (7) voorzien te
zijn van een CE-label met een registratienummer. Door het
KB van 31 december 1992 werd deze Europese richtlijn
omgezet in Belgisch recht. (9 )
De ademhalingsmaskers dienen conform de Europese
standaard (in dit geval EN149, waarbij EN staat voor
Europese Norm) getest en goedgekeurd te zijn.
N95 daarentegen verwijst naar de Amerikaanse norm,
namelijk 42CFR84, hetgeen een test is erkend door het
National Institute for Occupational Safety and Health
(NIOSH) (10) . Deze Amerikaanse test controleert alleen het
filtratiemateriaal (niet het masker) met homogene partikels
bestaande uit NaCl (op waterbasis) van gemiddeld 0,3
micron aan een debiet van 85 l/min. N95 betekent dat 95%
moet gefilterd zijn. Binnen de 42CFR84 bestaat er ook nog
N99 en N100 die respectievelijk 99 en 99,97% van de
partikels filteren.
"N" staat voor "Not resistant to oil".
5

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
6
In de Europese test wordt gebruik gemaakt van NaCl op
waterbasis aan een debiet van 95 l/min (met
drukverschilbepaling) en waarbij de gemiddelde
partikelgrootte 0,6 micron bedraagt. Een test met vloeibare
deeltjes gebeurt met een aërosol op basis van paraffine.
Daarnaast worden ook life tests op personen uitgevoerd met
bepaling van de totale inwaardse lek. Dit betekent dat de
efficiëntie van aansluiting rond het aangezicht mee in
rekening wordt gebracht, wat niet het geval is in de
Amerikaanse test.
Om conform te zijn met EN149/2001 moeten de masker
Beschermingsklasse
FFP1
FFP2 *
FFP3
Filterefficiëntie in %
78
92
98
bescherming bieden tegen stof, rook (Solid (S)) en vloeibare
aërosolen (Liquid (L)), terwijl conform EN149/1991 de
maskers getest moesten zijn tegen S alleen ofwel tegen S én
L.
Op basis van de testresultaten van de Europese Standaard
EN149, kan een ademhalingsmasker ingedeeld worden in
drie klassen: FFP1, FFP2 en FFP3 (11) . De klasse «P» komt
overeen met de prestatie van de filters, de letters «FF»
duiden op de benaming «filtering facepiece». Hoe hoger de
klasse, hoe efficiënter het masker. De EN149 bepaalt de
volgende minimumvereisten :
Totale inwaartse lekkage
(penetratie) in %
22
8
2
* N95 (Amerikaanse norm) is dus ongeveer vergelijkbaar met FFP2 (volgens de Europese norm)
Maskers kunnen tevens al dan niet voorzien zijn van een
uitademventiel. Dit uitademventiel verhoogt het comfort
voor de drager, vooral indien het masker langdurig moet
worden gedragen (> 30 minuten). Immers hoe hoger de
filterefficiëntie hoe hoger de ademhalingsweerstand zal zijn.
Dit ventiel voorkomt bovendien een opwarmingseffect.
Stofmaskers met D-codering (voorbeeld: FFP3D) kunnen
langer dan één shift gebruikt worden mits de
gebruikersinstructies worden opgevolgd. (12)
Indicaties voor een ademhalingsmasker
In de gezondheidszorg worden ademhalingsmasker met een
hoge filterefficiëntie aanbevolen als persoonlijke protectie
tegen infectieziekten die zich aërogeen verspreiden
(airborne) zoals tuberculose, mazelen, varicella, en nu ook
… SARS. De bedoeling is dat deze maskers druppelkernen
(«droplet nuclei») filteren. Zoals gezegd in de inleiding,
kunnen deze druppelkernen of ingedroogde druppels die bv.
gevormd worden tijdens het hoesten, praten en niezen door
hun kleine afmetingen (ca 1 tot 5 micron) langdurig in de
lucht blijven zweven (4,13) . Het betreden van een ruimte met
hoge concentraties van dergelijke druppelkernen kan
bijgevolg aanleiding geven tot infectie indien geen adequaat
masker gedragen wordt.
Dit impliceert dat in geval van isolatiekamers met patiënten
met hoger vermelde infecties, men het masker moet opzetten
alvorens de kamer te betreden en dat het masker pas mag
afgezet worden na het verlaten van de kamer. Deze
voorzorgsmaatregel geldt dus eveneens wanneer de patiënt
niet in de kamer is, indien deze geen aangepaste ventilatie
zouden hebben.
Protectie Factor
4
10
50
Maskers met uitademventiel mogen uiteraard niet door
patiënten in bronisolatie gedragen worden, bijvoorbeeld
wanneer dezen de isolatiekamer verlaten voor een
onderzoek. Ze dragen dus een masker zonder
uitademventiel.
Hoe een ademhalingsmasker dragen ?
Diverse merken en modellen zijn op de markt beschikbaar.
Het masker dient dan ook opgezet te worden conform de
richtlijnen van de fabrikant. In geval van aanwezigheid van
een neusbeugel, dan dient deze eerst voorgevormd te
worden door hem licht in het midden te buigen. Het masker
moet mond en neus volledig omsluiten. Belangrijk is dat er
geen luchtlekken ontstaan. Dit kan men controleren door
krachtig uit te ademen of door krachtig in te ademen ingeval
van een masker met uitademventiel. Indien er lucht ontsnapt
ter hoogte van de neusbeugel dan moet men deze
hervormen. Lekkage langs de randen kan eventueel opgelost
worden door de banden te herschikken of door het masker
opnieuw op te zetten. (14)
4. Samengevat : Welk masker gebruiken ?
a) een chirurgisch masker dat tot 1 micron filtert in geval van
infecties die overgedragen worden via druppels (droplet
transmission)
Voorbeelden: (4)
• Ernstige infecties met Haemophilus influenzae type B
(meningitis, pneumonie, epiglottitis en septicemie).
• Ernstige infecties met Neisseria meningitidis (meningitis,

pneumonie en septicemie).
• Andere ernstige bacteriële luchtweginfecties die zich
verspreiden via druppels:
- Difterie (faryngeaal)
- Mycoplasma pneumonie
- Pertussis
- Pneumonische pest ("pneumonic plague")
- Infecties met streptokokken van groep A (faryngitis,
pneumonie, of scarlatina
bij zuigelingen en jonge kinderen).
• Ernstige virale infecties die zich via druppels verspreiden:
-Adenovirus
-Influenza
-Bof
-Parvovirus B19
-Rubella (rode hond)
b) een ademhalingsmasker klasse FFP2 in geval van :
Mazelen
Varicella (met inbegrip van zona)
Tuberculose
SARS
c) een ademhalingsmasker klasse FFP3 in geval van:
multiresistente Mycobacterium tuberculosis.
Opmerking
1. Indien een patiënt met een druppeloverdraagbare
aandoening de kamer moet verlaten (bv. voor een
medisch-technisch onderzoek), draagt deze een
chirurgisch masker. Indien de patiënt een
luchtoverdraagbare aandoening heeft draagt hij een
masker klasse FFP2 zonder uitademventiel.
2. Door de hoge kostprijs van maskers klasse FFP2 en FFP3,
kan men aanbevelen om maskers met uitademventiel ter
beschikking te stellen aan elk personeelslid dat patiënten
in isolatiekamers verzorgd. Het masker is voor
persoonlijk gebruik en kan gedurende meerdere dagen
gedragen worden door het verzorgend personeel; het
masker dient dan wel voorzien te worden van de naam
van de gebruiker en in het sas van de kamer te blijven.
5. Referenties
* http://www.health.fgov.be/AGP/devices_alert/SARS/NL/Circulaire/CirchopNL16032003.doc.
** http://www.health.fgov.be/AGP/devices_alert/SARS/NL/Circulaire/CirchopNL21032003.doc
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
1. WHO. Hospital infection control guidance for severe
respiratory syndrome (SARS), 28/03/2003.
http://www.who.int/csr/sars/infectioncontrol/en/print.html
2. Directoraat-generaal Gezondheidsberoepen, medische
bewaking en welzijn op het werk. Omzendbrief aan de
hoofdgeneesheer van het ziekenhuis met als kenmerk «SPF
SP/cvs/2003/dr/» d.d. 16/03/03.*
3. Directoraat-generaal Gezondheidsberoepen, medische
bewaking en welzijn op het werk. Omzendbrief aan de
hoofdgeneesheer van het ziekenhuis met als kenmerk «SPF
SP/cvs/2003/dr/» d.d. 21/03/03.**
4. Garner JS, The Hospital Infection Control Practices Advisory
Committee. Guidelines for Isolation Precautions in Hospitals,
1996. ***
5. Lipp A, Edwards P. Disposable surgical face masks for
preventing surgical wound infection in clean surgery
(Cochrane Review). In: The Cochrane Library, Issue 1, 2003.
Oxford: Update Software :
http://www.update-software.com/abstracts/ab002929.htm
6. Conner R , AORN Journal: July 2001 Clinical Issues :
http://www.aorn.org/journal/2001/julyci.htm
7. Vroegop JEM. Chirurgische rook maakt meer kapot dan je lief
is. Een literatuurstudie naar de schadelijke effecten. Tijdschrift
voor Hygiëne en Infectiepreventie, 2002;1:7-9.
8. Europese Commissie. Useful facts in relation to the personal
protective equipment (PPE). Directive 9/686/EEC. ****
9. Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en
Sociaal Overleg
http://meta.fgov.be/pk/pkf/pkfk/pkfkc/nlkfkc03.htm
10. DHHS (NIOSH). NIOSH guide to the selection and use of
particulate respirators certified under 42 CFR84. Publication
No. 96-101,January 1996 :
http://www.cdc.gov/niosh/respguid.html
11. Eraly D. Ademhalingsmaskers. Spoedgevallen, 2002;4:86-88.
12. 3M Veiligheid. Persoonlijke bescherming, veiligheid en milieu.
http://cms.3m.com/wcms/view.jhtml?ckiDG=6-2-7&pageid=icuFeFV
13. CDC. Guidelines for Preventing the Transmission of
Mycobacterium tuberculosis in Health-Care Facilities. MMWR,
1994; 43(RR13);1-132.*****
14. 3M. gebruiksaanwijzing adembeschermingsmasker FFP2;
2001.
*** http://www.phppo.cdc.gov/cdcRecommends/showarticle.asp?a_artid=P0000419&TopNum=50&CallPg=Adv#head002004002000000
**** http://europa.eu.int/comm/enterprise/mechan_equipment/ppe/usefulfacts.pdf
***** http://www.phppo.cdc.gov/cdcRecommends/showarticle.asp?a_artid=M0035909&TopNum=50&CallPg=Adv
7

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
8
De HEPA filters (een acroniem voor "High Efficiency Particulate
Arresting filters")
J.J. Haxhe
De HEPA filters houden 99,97% van de partikels met een
afmeting groter of gelijk aan 0,3 micron (µm) tegen : pollen,
stofdeeltjes, sporen, bacteriën…
We nemen deze gelegenheid te baat om u te herinneren dat
virussen overgedragen worden door partikels met een
afmeting die groter of gelijk is aan 0,3 micron.
In de ziekenhuizen wordt de installatie van terminale HEPA
filters aanbevolen in het ventilatiesysteem van operatiezalen
en meer bepaald in de zalen waar men orthopedische
chirurgie uitvoert met plaatsing van prothesen, in kamers
voor ernstig immungecompromi-teerde patiënten (minder
dan 500 neutrofielen per mm 3 - bescherming tegen
aspergillose), in de lokalen voor radiotherapie, in laminaire
flowkasten…
Deze filters worden ook aanbevolen in de V.S. op de uitlaat
van de ventilatie van kamers onder negatieve druk waar
zieken met tuberkulose worden verzorgd.
Vereisten :
WAT JE DIENT TE WETEN
1. Alle HEPA filters dienen minstens 99,97% van de
aerosolpartikels tegen te houden met een afmeting van
groter of gelijk aan 0,3 micron (µm).
2. Om zoveel mogelijk de lengte van een eventueel
besmette leiding te beperken dienen de HEPA filters zo
dicht mogelijk bij de potentiële gevarenzone
WEBSITE RUBRIEK
Adressen om niet te vergeten
Congressen : http://www.wip.nl/congress.htm
Congrès : http://nosobase.univ-lyon1.fr/congres/congres.htm
CDC/ HICPAC : http://www.cdc.gov/ncidod/hip/DEFAULT.HTM
CSH : http://health.fgov.be/CSH_HGR/Nederlands/AdresHGR.htm
Infect. Control & Hosp. Epidemiol., ICHE :
http://www.slackinc.com/general/iche/ichetoc.htm
Journal of Hospital Infection, JHI :
http://www.harcourt-international.com/journals/jhin/
Nosobase : http://nosobase.univ-lyon1.fr
Noso-info : http://www.md.ucl.ac.be/nosoinfo/intro.htm
Site UCL : : http://www.md.ucl.ac.be/didac/hosp//intro.htm
Nieuwe adressen
• Een nieuwe belgische website is nu toegangelijk :
Groep ter Opsporing, Studie en Preventie van Infecties in de
Ziekenhuizen (GOSPIZ ) : http://www.gospiz-gdepih.be
geïnstalleerd te worden.
3. De HEPA filters dienen in een bekisting geïnstalleerd te
worden. De naden tussen kader en leidingen horen
waterdicht te zijn.
4. De HEPA filters dienen uitgerust te zijn met waterdicht
gemonteerde en afneembare dekplaten die een nazicht
van de partikels in situ (met bvb. dioctylphtalaat [DOP])
mogelijk maken (d.w.z. dat zowel de toevoer als de
uitlaat van de filter bereikbaar moeten zijn).
De doeltreffendheid van deze filters wordt gemeten met
behulp van de DOP test.
Het DOP (dioctylphtalaat) is een vluchtig bestanddeel dat
verdampt tot partikels.
Met behulp van een generator wordt er een wolk met DOP
partikels opgewekt bij de inlaat van de filter. Met behulp van
een toestel dat het aantal partikels telt, voert men metingen,
eerst bij de inlaat om standaardhoeveelheid te bepalen,
vervolgens bij de uitlaat om de graad van residuele
contaminatie te meten.
Gewoonlijk zal men de integriteit van het systeem nazien bij
het installeren van de filters (de filters zijn bijna altijd van
goede kwaliteit, maar het afwerken van de verbindingen is
delicaat, er kunnen immers lekken ontstaan) en dan op
jaarlijkse basis om eventuele lekken op te sporen.
• Laveurs désinfecteurs pour endoscopes version NL
http://www.minefi.gouv.fr/daj/guide/gpem/laveurs/laveurs.pdf
• Guidelines for Environmental Infection Control in Health-
Care Facilities: Recommendations of CDC and the Healthcare
Infection Control Practices Advisory Committee (HIC-
PAC) :
http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/rr5210a1.htm
• Le catalogue des formations. Hygiène Hospitalière :
http://www.pasteur-lille.fr
• Abstracts (samenvattingen van artikels uit de literatuur sedert
1994 met driemaandelijkse actualisatie)zijn beschikbaar op
het Internet-URL :
http://www.md.ucl.ac.be/entites/esp/hosp/intro.htm

ORIGINEEL ARTIKEL
1. Inleiding
Het reinigen van wonden is een van de belangrijkste
componenten voor het bekomen van een optimale
wondheling. Wondreiniging is een handeling waarbij men
gebruik maakt van vloeistoffen om debris en necrose, die de
ontstekingsreactie bevorderen, op de wondbodem te
verwijderen. Men beschikt over verschillende technieken om
een wonde te reinigen waaronder het gebruik van
wonddouches, woundcleansers, en hoge-druk-irrigatie. Bij de
wondirrigatie wordt de wonde geïrrigeerd met een vloeistof
onder druk. Bij vele methoden van wondreiniging heeft het
mechanisch verwijderen van debris meer resultaat dan het
farmacologisch effect van eventueel aanwezige antiseptica
(3). Diverse studies hebben aangetoond dat een verhoging
van de druk van de irrigatiestroom de verwijdering van
bacteriën en necrose in wonden sterk bevordert (1,4)
Het doel van deze ministudie was nagaan of er zich, bij het
uitvoeren van een wondreiniging door middel van de
irrigatietechniek, micro-organismen kunnen verspreiden via
de vrijgekomen aërosols.
2. Materiaal en Methoden
In december 2002 en januari 2003 werd bij drie patiënten
een wondreiniging door middel van de irrigatietechniek
uitgevoerd. Tijdens deze procedure werd een bemonstering
van de lucht in de omgeving van de patiënt uitgevoerd. Ter
controle werd bij één patiënt eveneens een
luchtbemonstering tijdens een gewone wondverzorging
uitgevoerd.
Patiëntenselectie
Alle patiënten in deze ministudie werden gehospitaliseerd in
een eenpersoonskamer en hadden een wonde die in
aanmerking kwam voor wondirrigatie onder hoge druk.
Materiaal
Voor de wondirrigatie werd gebruik gemaakt van Jetox‚ (Endo
Plus B.V Nederland).
Bij het Jetox®- systeem wordt door middel van zuurstof en
een fysiologisch oplossing (0,9% natriumchloride in water) de
wonde onder hoge druk gereinigd. Het systeem bestaat uit
een canule met draaiknop voor de regeling van de druk, een
doorzichtig spatschild om het verspreiden van aërosols te
beperken, een trousse voor aansluiting op een infuuszakje
van 50 ml NaCl 0,9% en een trousse voor de aansluiting van
zuurstof.
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
Onderzoek naar de emissie van micro-organismen tijdens wondirrigatie
met behulp van Jetox®.
E. Roovers, M. Mul, P. Bruynseels, K. Camps, B. Peeters, A. Mertens. Dienst ziekenhuishygiëne AZ Middelheim .
Zie : http://www.tav-tech.co.il/jetox.phtml?p=jetox
Het wondirrigatiesysteem werd gebruikt volgens de
voorschriften van de producent.
Methode
De concentratie van micro-organismen in de lucht werd
gemeten vóór, tijdens en na de wondirrigatie met behulp van
een luchtbemonsteringsapparaat van het type «split-sampler»
(RCS Plus air sampler®). Dit toestel zuigt een vooraf ingesteld
luchtvolume aan via een opening en brengt deze in contact
met een langzaam draaiende voedingsbodem (agar strip TC -
Biotest Hycon®).
Alvorens te starten met de wondverzorging werd een
bemonstering van de omgevingslucht gedaan (200 liter).
Vervolgens werd een routine bacteriologische kweek van de
wonde uitgevoerd op een veger welke in Amies
transportmedium werd geplaatst. Tijdens de wondirrigatie
werd een luchtstaal (100 liter) genomen op een afstand van
80 cm van de wonde en op een afstand van 2 meter. Tien
minuten na het beëindigen van de wondverzorging werd
opnieuw een omgevingsstaal (200 liter) in de betrokken
patiëntenkamer genomen.
Microbiologie
De vegers in transportmedium werden geïnoculeerd op de
conventionele media, waarna de identificatie gebeurde aan
de hand van morfologische en biochemische eigenschappen
van de eventueel aanwezige kiemen. Het resultaat werd
semi-kwantitatief weergegeven.
De agar strip werd gedurende 1 - 3 dagen geïncubeerd op
30°C in een luchtbroedstoof. Het aantal kolonies werd
manueel geteld. Het totaal aantal colony forming units (CFU)
per volume aangezogen lucht werd bepaald en het resultaat
werd gerapporteerd in CFU/m3 lucht. De identificatie van de
geïsoleerde kiemen gebeurde volgens de standaard
procedure van het laboratorium.
3. Resultaten
De resultaten worden weergegeven in Tabel I en Tabel II.
De eerste patiënt had een decubituswonde aan beide hielen
bedekt met een fibrinebeslag. Door middel van
conventionele kweek op transportmedium werd een rijke
groei van Corynebacterium species (Cos) en arme groei van
coagulase negatieve stafylokokken (CNS) aangetoond in de
wonde. Bij deze patiënt werd géén bemonstering van de
9

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
10
omgeving 10 minuten na de wondirrigatie uitgevoerd.
De tweede patiënt had een uitgebreide traumatische wonde
aan het rechter onderbeen waar door middel van
conventionele kweek een rijke groei van Enterobacter
aerogenes kon aangetoond worden.
De derde patiënt had een vervloeide necrotische drukwonde
ter hoogte van de kin ten gevolge van het dragen van een
halskraag. Uit de wonde werd er een matige gemengde groei
van CNS en een methicilline gevoelige Staphylococcus
aureus (MSSA) gekweekt.
De resultaten van zowel de conventionele kweek als de
luchtbemonstering bij deze 3 patiënten zijn weergegeven in
Tabel I.
Bij de laatste patiënt werd eveneens een luchtbemonstering
tijdens een klassieke wondverzorging uitgevoerd. De
resultaten zijn weergegeven in Tabel II. 4 .
Tabel I : Resultaten van de conventionele kweek en kweek van omgevingsmonsters tijdens wondirrigatie.
Wisser wonde
Omgevingsstaal vóór wondirrigatie
(200 liter)
Omgevingsstaal
80 cm van wondirrigatie (100 liter)
Omgevingsstaal
2 meter van wondirrigatie
(100 liter)
Omgevingsstaal
10 min na wondirrigatie(200 liter)
Patiënt 1
Rijke groei van Cos
Arme groei van CNS
185 CFU/m 3 gemengde
groei van CNS en Cos
4450 CFU/ m 3 gemengde
groei van CNS en Cos
4980 CFU/ m 3 gemengde
groei van CNS en Cos.
Niet uitgevoerd
Patiënt 2
Rijke groei E. aerogenes
120 CFU/ m 3 CNS
5 CFU/ m 3 schimmel
(niet Aspergillus)
8500 CFU/ m 3 E. aerogenes
880 CFU/ m 3 E. aerogenes
20 CFU/ m 3 gemengde groei van
schimmel (niet Aspergillus),
CNS en Cos
70 CFU/ m 3 E. aerogenes
verder nog CNS en Cos
(Cos : Corynebacterium species; CNS :Staphylocoque coagulase négatif; CFU : colony forming units)
Tabel II : Resultaten van de conventionele kweek en kweek van omgevingsmonsters tijdens klassieke wondverzorging.
Wisser wonde
Omgevingsstaal vóór klassieke wondverzorging
(200 liter)
Omgevingsstaal 80 cm van klassieke wondverzorging
(100 liter)
Omgevingsstaal 2 meter van klassieke wondverzorging
(100 liter)
Omgevingsstaal 10 min na klassieke wondverzorging
(200 liter)
(CNS : Staphylocoque coagulase négatif ; CFU : colony forming units)
Patiënt 3
Rijke groei S. aureus
Patiënt 3
Matige groei van CNS
Matige groei van S. aureus
20 CFU/ m 3 CNS
15 CFU/ m 3 Cos
>60 000 CFU/ m 3 S. aureus
8160 CFU/ m 3 S. aureus
40 CFU/ m 3 andere kiemen
2423 CFU/ m 3 S. aureus
807 CFU/ m 3 Cos
155 CFU/ m 3 gemengde groei met overwegend CNS
220 CFU/ m 3 gemengde groei waaronder
70 CFU/ m 3 S. aureus
270 CFU/ m_ gemengde groei waaronder
70 CFU/ m 3 S. aureus
120 CFU/ m 3 gemengde groei met overwegend CNS
geen S. aureus gekweekt

Discussie:
Bij het uitvoeren van een wondverzorging kan men ervan
uitgaan dat tijdens de manipulaties kiemen in de omgeving
verspreid worden. Het doel van deze ministudie was na te
gaan, of er met de toepassing van het Jetox®wondirrigatiesysteem
een hogere kiemafgifte naar de
omgeving plaatsvond dan bij een klassieke wondreiniging.
Bij wondirrigatie wordt de aërosol vaak geproduceerd vanuit
een besmet reservoir. De micro-organismen in de aërosols
die tijdens de procedure worden vrijgegeven aan de
omgeving, zullen zich gedeeltelijk vasthechten aan
stofdeeltjes en huidpartikels en vervolgens sedimenteren. De
eventuele aanwezigheid van huidpartikels, eiwitten in
lichaamsvochten of stofpartikels beschermt de kiemen tegen
uitdroging en verhoogt op die manier hun overleving in de
omgeving. In normale omstandigheden zijn de kiemen die
vrijgegeven worden aan de omgeving weinig pathogeen,
echter bij geïnfecteerde wonden, al of niet met
multiresistente micro-organismen, verandert dit enigszins (2)
In de luchtmonsters die bekomen werden vóór het
aanvangen van de wondverzorging vinden we voornamelijk
huidflora terug (CNS en Cos).
Tijdens de wondirrigatie met het Jetox®-systeem werd een
massale toename van het aantal kiemen in de lucht
waargenomen, zowel op een afstand van 80 cm (ongeveer de
afstand tussen de patiënt en de verpleegkundige) als op een
afstand van 2 meter (ongeveer de afstand tussen 2
patiëntenbedden).
Bij de patiënt waarbij de wonde geïnfecteerd was met MSSA,
zag men een toename tot maar liefst 60.000 CFU/m 3 en
8160 CFU/ m 3 op respectievelijk 80 cm en 2 meter afstand
van de wonde, waar dit met een klassieke wondverzorging
beperkt bleef tot 70 CFU/ m3 op zowel 80 cm als 2 meter
afstand van de wonde. Bij de patiënt waar E. aerogenes kon
gekweekt worden uit de wonde, was de toename minder
uitgesproken maar niet onaanzienlijk.
Ook 10 minuten na het beëindigen van de wondverzorging
d.m.v het Jetox®-systeem was er nog steeds een zeer
belangrijke aanwezigheid van micro-organismen in de
omgevingslucht, voornamelijk van S. aureus (2423 CFU/ m 3 ).
De hogere resistentie van de stafylokokken aan nadelige
omgevingsfactoren lijkt hiervoor een verklaring.
De resultaten van deze ministudie impliceren ons inziens,
een uiterst omzichtig gebruik van Jetox‚ voor het reinigen van
wonden. Het toestel vindt zijn toepassing voornamelijk in het
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
reinigen van wonden waar debris aanwezig is. Het zijn net
die wonden die vaak microbiologisch gekoloniseerd zijn. Bij
vele patiënten is de aard van de kolonisatie niet gekend, en
het gevaar bestaat dan, door het gebruik van Jetox‚ een
massale verspreiding van kiemen, mogelijks multiresistent
(methicilline resistente Staphylococcus aureus, MRSA; E.
aerogenes; P. aeruginosa…) te veroorzaken.
Indien Jetox® toch zou gebruikt worden voor de reiniging van
wonden, is het dragen van een beschermbril en/of
gelaatsscherm tijdens het uitvoeren van de procedure, naast
het nemen van de standaardvoorzorgsmaatregelen strikt
noodzakelijk. De wondverzorging wordt niet uitgevoerd
wanneer zich andere patiënten op de kamer bevinden. Het
hoge aantal kiemen in de lucht, die tien minuten na het
beëindigen van de procedure nog kunnen worden
aangetoond, maken een goede verluchting van de ruimte na
de wondreiniging noodzakelijk. Bovendien is een beperking
van het aantal personen dat zich tijdens en kort na de
procedure in de kamer bevindt en het sluiten van de
kamerdeur tijdens en na de procedure, onontbeerlijk.
5. Besluit
Met het oog op het voorkomen van nosocomiale infecties, en
de angst voor de verspreiding van multiresistente kiemen
waaronder voornamelijk MRSA, werd in ons ziekenhuis
afgezien van het gebruik van het Jetox®-systeem voor
wondirrigatie. De kans op besmetting van omgeving en
personeel bij het gebruik van Jetox® lijken ons, in zijn
huidige vorm, onaanvaardbaar hoog. Op zijn minst zou een
aanpassing van spatschild dienen uitgevoerd te worden,
zodat bij gebruik van het toestel, de verspreiding van de
besmette aërosols tot een minimum wordt beperkt.
6. Bibliografie
1. Anglen JO. Wound irrigation in musculoskeletal injury.
J Am Acad Orthop Surg 2001; 9(4): 219-26.
2. G. Reybrouck, A Schuermans, M Vande Putte.
Ziekenhuishygiëne, 4de ed. Leuven/Leusden: Acco 2000.
3. Woundcare Consultant Society, werkgroep heelkunde.
Colloquium; Reinigen en debrideren van wonden.
Oktober 2001.
4. Werkgroep Infectie Preventie. Richtlijnen
Inhalatietherapie. 1996; No 26a.
11

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
12
Voorwoord
In Nederland zijn slechts ongeveer 1% van de S. aureusstammen
MRSA’s. Wereldwijd bedraagt de resistentie
daarentegen 20-55%. Nederland doet dan ook alle mogelijke
inspanningen om deze lage resistentie, die te danken is aan
strikte hygiënische maatregelen en een terughoudend
antibioticumbeleid, te behouden. Er wordt met name een
beleid van "search and destroy" gevoerd. In de praktijk
betekent dit o.a. dat patiënten die vanuit een buitenlands
ziekenhuis naar Nederland komen in strikte isolatie worden
opgenomen totdat bewezen is dat ze MRSA-vrij zijn.
Samenvatting
De overname van patiënten uit buitenlandse ziekenhuizen is
in Nederland gebonden aan voorschriften zoals isolatie en
microbiële controle. Dit wordt gedaan om eventuele
besmetting met MRSA vroegtijdig vast te stellen en
kruisbesmettingen te voorkomen.
Onder andere door de lange wachttijden en te weinig
specialisten in de Nederlandse ziekenhuizen wordt steeds
vaker beroep gedaan op buitenlandse ziekenhuizen. Zo
ontstond er een samenwerking tussen een aantal Nederlandse
ziekenhuizen en het UZA in Antwerpen.
Het hanteren van de Nederlandse voorschriften stuitte op
problemen naarmate het aantal overplaatsingen toenam.
Specifiek traden capaciteitsproblemen op ten aanzien van de
isolatiefaciliteiten en de personele inzet. De voorschriften van
de betrokken Nederlandse ziekenhuizen en het UZA werden
daarom aangepast. Intensief werd gecontroleerd of de
oplossingen verantwoord waren. In dit artikel wordt
beschreven hoe dat gedaan werd en wat de resultaten waren.
Inleiding
ORIGINEEL ARTIKEL
MRSA zonder grenzen
F. Van Laer, verpleegkundige-ziekenhuishygiënist, Universitair Ziekenhuis, Antwerpen en Margreet van Mier,
hygiëniste, Streekziekenhuis Walcheren, Vlissingen (Nederland)
(Met toestemming overgenomen uit Het Tijdschrift voor Hygiëne en Infectiepreventie, 2003;2:31-34.
In het Belgische VRT (Vlaamse Radio en TV)
televisieprogramma "Van Kapitaal Belang" werd op 4 februari
2002 de uitdrukking "Medische immigratie" gelanceerd.
Hiermee werd kernachtig het fenomeen omschreven waarbij
buitenlandse patiënten omwille van onvoldoende
opvangcapaciteit in eigen land hun toevlucht zoeken in
Belgische ziekenhuizen. In een krantenartikel van 2 februari
2002 werd uitgebreid ingegaan op de problematiek van de
Britse gezondheidszorg: lange wachttijden voor de patiënten,
te weinig artsen en verpleegkundigen,… Als gevolg hiervan is
de National Health Service (NHS) druk op zoek naar
geschikte Belgische en andere Europese ziekenhuizen 1 . Ook
Nederlandse patiënten worden vanwege structurele
problemen in de opvangcapaciteit frequent naar
buitenlandse ziekenhuizen overgeplaatst.
In het Universitair Ziekenhuis Gent zou tien tot twintig
procent van de 1000 tot 1200 kinderen op medium care- en
intensive care-afdelingen uit Nederland komen 2 . De
keerzijde van dit, door de media genoemde
"ziekenhuistoerisme", werd al vlug duidelijk naar aanleiding
van het Volendam-drama. Als gevolg van onvoldoende
isolatiekamers in Nederlandse ziekenhuizen diende de
Nederlandse Gezondheidsinspectie (GHI) op zoek te gaan
naar alternatieve quarantainemaatregelen 3,4 . Enkele
slachtoffers van de Volendambrand die in Belgische en
Duitse ziekenhuizen waren verzorgd bleken nadien besmet
te zijn met MRSA (methicilline (oxacilline) resistente
Staphylococcus aureus).
Geschiedenis
In Nederland is het beleid ten aanzien van overplaatsingen
uit buitenlandse ziekenhuizen gebonden aan voorschriften
zoals isolatie en microbiële controle van de overnamepatiënt.
Dit wordt gedaan om eventuele besmetting met
MRSA vroegtijdig vast te stellen en kruisbesmettingen te
voorkomen.
Mede om de wachttijden in de Nederlandse ziekenhuizen te
beperken wordt er op steeds grotere schaal samengewerkt
met bijvoorbeeld ziekenhuizen in België. Vanwege het
Nederlandse MRSA beleid geeft dit capaciteitsgevolgen ten
aanzien van de isolatiefaciliteiten en personele inzet die
daarbij nodig is. In december 1999 zochten enkele
ziekenhuizen uit Breda en het Universitair Ziekenhuis
Antwerpen (UZA) naar een praktische, doch ook
verantwoorde oplossing ten aanzien van overplaatsingen van
neonaten vanuit het UZA naar de ziekenhuizen in Breda en
vice versa. Hierbij werd uitgegaan van de lage incidentie van
MRSA in het UZA en het toepassen van een antibiotica- en
isolatiebeleid om MRSA-verspreiding tegen te gaan. Voor de
ziekenhuizen in Breda waren deze gegevens aanleiding om,
afwijkend van het Nederlandse beleid een aangepast beleid
te maken voor heropnames van neonaten uit het UZA. Een
protocol werd uitgewerkt en geïmplementeerd.
Enkele jaren voordien, in 1994, was er ook al een eerste
contact geweest tussen de ziekenhuishygiënisten van het
UZA en cardiologen uit Ziekenhuis Walcheren (ZW) in
Vlissingen om cardiochirurgische patiënten vanuit ZW naar
het UZA te verwijzen. Op dat ogenblik was er echter weinig

aanbod van Nederlandse patiënten zodat de uitwerking van
de afspraken werd onderbroken.
De problematiek van de Nederlandse cardiologische
patiënten komt in 2001 opnieuw ter sprake als gevolg van
een langdurig en nijpend tekort aan cardiologen in ZW.
"Buur-ziekenhuizen" in Nederland bleken niet in staat te
helpen om dit probleem op te lossen. Al vlug werden in het
voorjaar van 2001 afspraken gemaakt tussen UZA, ZW en de
Oosterschelde-ziekenhuizen (SOZ) in Goes, niet alleen ten
aanzien van cardiologische patiënten en neonaten, maar ook
ten aanzien van ICU/CCU patiënten van alle specialismen.
Een protocol werd opgesteld waarbij in eerste instantie het
protocol van het Ignatius Ziekenhuis in Breda 5 als leidraad
gold.
Analoog aan de afspraken tussen de ziekenhuizen uit Breda
en het UZA, zijn ondertussen ten aanzien van neonaten ook
al afspraken gemaakt tussen het UZA en het Ruwaard van
Putten Ziekenhuis in Spijkenisse, het Ikazia Ziekenhuis in
Rotterdam, het Franciscus Ziekenhuis in Roosendaal en het
Albert Schweitzerziekenhuis in Dordrecht.
Protocol
Protocol ten aanzien van intensive care neonaten 5 (m.u.v. de
Zeeuwse ziekenhuizen ZW en SOZ )
1. Na overplaatsing van Nederlandse neonaten naar het
UZA, vindt in het UZA wekelijks een bemonstering
plaats op MRSA van keel, neus, liezen en perineum en
alle huidletsels (dit wordt niet gedaan bij de niet-
Nederlandse kinderen)
2. Zodra de neonaat naar Nederland overgeplaatst kan
worden, neemt de behandelende arts van het UZA
contact op met zijn/haar Nederlandse collega's en vult
het bij de overname behorende registratieformulier in
(inclusief kweekgegevens).
3. De behandelende arts in Nederland neemt vervolgens
contact op met de afdeling Infectiepreventie in zijn / haar
ziekenhuis.
4. Indien de MRSA inventarisatiekweken negatief zijn en op
het moment van overplaatsing tot twee weken daarvoor,
geen neonaten met MRSA of met verdenking van MRSA
in het UZA aanwezig waren, behoeft de neonaat in het
Nederlandse ziekenhuis niet in isolatie te worden
opgenomen.
5. De resultaten van de MRSA-inventarisatiekweken
worden met de ontslagbrief meegegeven. Mochten er op
het moment van overplaatsing kweken nog niet bekend
zijn dan worden deze achteraf per fax doorgegeven aan
de behandelende arts
6. Zodra in één van de betrokken ziekenhuizen zich een
MRSA-probleem voordoet op de afdeling neonatologie,
dan wordt dit direct doorgegeven aan de afdelingen
Infectiepreventie / Ziekenhuishygiëne van de betrokken
ziekenhuizen. Er is sprake van een MRSA-probleem
wanneer één neonaat in het betrokken ziekenhuis of
binnen twee weken daarvoor gekoloniseerd of
geïnfecteerd is (geweest) met MRSA.
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
Een aangepast protocol voor alle patiënten uit de Zeeuwse
ziekenhuizen ZW en SOZ 6
Een aangepast protocol werd opgesteld in samenspraak met
de ziekenhuizen in Vlissingen en Goes en heeft betrekking op
zowel neonaten als volwassen patiënten. De noodzaak voor
dit tweede (gewijzigd) protocol had te maken met de
haalbaarheid: een groot aantal volwassen Zeeuwse
Nederlandse patiënten kunnen in het UZA op iedere
willekeurige afdeling terechtkomen zodat het maken van
afspraken met betrekking tot screening in het UZA een
onmogelijke zaak bleek. De veelal kortdurende hospitalisaties
(1 à 2 dagen) van Nederlandse cardiologische patiënten en de
hoge turn-over stelde organisatorisch niet alleen praktische
problemen, zoals tijdig screenen vóór ontslag uit het UZA,
maar resulteerde ook in een belangrijke verhoging van de
werklast voor zowel het UZA als het ZW-personeel
(verpleegkundigen én analisten).
Daarom werd de volgende werkwijze overeengekomen
tussen het UZA, ZW en SOZ :
1. Indien de patiënt langer dan 48 uur in het UZA heeft
gelegen wordt hij bij ontslag uit het UZA gescreend op
MRSA. (Het Nederlandse GHI-bulletin geeft < 24 uur aan
alsmaatstaf).
2. Wekelijks geeft de dienst ziekenhuishygiëne van het UZA
via e-mail aan de afdelingen Infectiepreventie van ZW en
SOZ door :
- op welke afdelingen in het UZA er MRSA voorkomt;
- de opname- en ontslagdatum van de MRSA-patiënten
(gekoloniseerd of geïnfecteerd);
- of de MRSA-patiënten geïsoleerd verpleegd worden
en zo ja vanaf welke datum;
- welke kweken positief waren;
- of het een Nederlandse patiënt betrof die MRSA
positief bleek te zijn;
- of er Nederlandse patiënten onbeschermd in contact
zijn geweest met een MRSA- patiënt (op dezelfde
afdeling gelegen);
- eventueel epidemiologische bijzonderheden.
3. De dienst ziekenhuishygiëne van het UZA geeft de uitslag
van positieve (of verdachte) kweekuitslagen van
Nederlandse patiënten onmiddellijk door aan ZW en
SOZ (telefonisch en via e-mail).
4. Bij aankomst van de Nederlandse patiënt in het ZW of
SOZ gaat de patiënt niet in isolatie indien :
- eventuele inventarisatiekweken van de overnamepatiënt
negatief zijn geweest
- én er geen onbeschermd contact is geweest met
andere MRSA-patiënten in het UZA.
Het komt voor dat in het UZA geen kweken zijn
afgenomen omdat men dat bijvoorbeeld vergeten is. In
ZW worden dan geen extra maatregelen genomen indien
de overnamepatiënt geen onbeschermd contact heeft
gehad met andere MRSA-patiënten uit het UZA. Deze
informatie is beschikbaar door het wekelijkse contact
zoals beschreven bij punt 2
5. Bij aankomst in het Nederlandse ziekenhuis worden 2
13

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
14
sets screeningkweken afgenomen met een interval van
minimaal één uur. Er worden dus geen verdere
preventieve (isolatie-) maatregelen genomen.
6. Zodra er MRSA in de Nederlandse ziekenhuizen
voorkomt, wordt dit door de afdelingen Infectiepreventie
aan het UZA gemeld.
De protocollen werden goedgekeurd door de
Infectiecommissies, Raden van Bestuur en voorzitters van de
Verenigde Medische Staven van UZA, ZW en SOZ. Daarna
werd in Nederland de regionale Inspectie voor de
Gezondheidszorg op de hoogte gesteld van het aangepaste
MRSA beleid, die hierop in positieve zin reageerde.
Resultaten
Aantal patiënten
Het merendeel van de Nederlandse patiënten is afkomstig uit
ZW in Vlissingen. Volgens de gegevens van de afdeling
Infectiepreventie van het betrokken ziekenhuis werden in de
periode van januari 2001 t/m december 2001 394 patiënten
door de polikliniek cardiologie van het ZW naar het UZA
verwezen. In het UZA kwamen deze patiënten op de
polikliniek of werden opgenomen. Vanuit het UZA werden
235 klinische patiënten teruggeplaatst naar ZW, meestal op
de cardiologische afdeling. In dit aantal is ook een beperkt
aantal patiënten inbegrepen die door internisten, chirurgen
(of andere specialismen) naar het UZA werden gestuurd.
Het aandeel van patiënten afkomstig uit andere Nederlandse
ziekenhuizen die overgeplaatst zijn naar het UZA is beperkt:
in de eerste 4 maanden van 2002 betrof het slechts 9
patiënten. (preciese gegevens met betrekking tot 2001
ontbreken)
MRSA isolaties
1. UZA
In 2001 werden in het UZA 46 MRSA-patiënten
geregistreerd, waarvan 38 gehospitaliseerde en 8
poliklinische patiënten. Bij de gehospitaliseerde MRSApatiënten
was bij 21 patiënten de MRSA van nosocomiale
oorsprong, hetgeen een nosocomiale incidentie geeft van
0,95 per 1000 opgenomen patiënten of 0,12 per 1000
patiëntendagen. Wanneer deze cijfers worden
gepositioneerd ten opzichte van de gemiddelde nationale
Belgische cijfers 7 , dan scoort het UZA "gunstig": het globale
Tabel 1
> 48 uur opname
< 48 uur opname
Totaal
Screening uitgevoerd
8
2
10
gemiddelde incidentiecijfer in het tweede semester van 2000
bedroeg in België 1,9 per 1000 opgenomen patiënten of 0,22
per 1000 patiëntendagen.
Dit betekent dat de nosocomiale incidentie van MRSA in het
UZA ongeveer de helft lager ligt dan het nationaal
gemiddelde. Wanneer we daarnaast ook het resistentiecijfer
(van de nosocomiale en niet-nosocomiale stammen samen)
bezien dan blijkt 11,3% van de S.aureus-stammen
methicilline (oxacilline)-resistent. Dit cijfer is eveneens beter
dan het nationaal gemiddeld resistentiecijfer van 19,6% en
eveneens beter dan het resistentiecijfer van 17,9% dat in
grote ziekenhuizen van meer dan 400 bedden wordt
gevonden.
In het eerste semester 2002 bedroeg de resistentie in het UZA
9,8%. Nationaal bedroeg de resistentie 16,7%, 25% en
33,9% (percentiles 25, 50 en 75). In dat zelfde semester
bedroeg de incidentie 0,8 per 1000 opnamen, terwijl de
nationale cijfers 1.4, 1.3 en 3.4 (percentiles 25, 50 en 75)
bedroegen.
2. ZW
In 2001 werden in ZW drie patiënten met MRSA
geregistreerd. Twee werden overgenomen (klinische
opnames) uit het UZA en één uit een ander buitenlands
ziekenhuis (alleen op polikliniek geweest). Er werden in ZW
geen nosocomiale MRSA-infecties vastgesteld.
De incidentie van MRSA (niet overgenomen uit het UZA) in
ZW (1/9995) is 0,10 per 1000 opnames (maar eigenlijk 0 per
1000 opnames want het betrof een poliklinische patiënt).
De incidentie van MRSA van de overgenomen patiënten uit
het UZA was 2/235, is 8,5 per 1000 opnames.
Omdat alle teruggeplaatste patiënten in ZW gescreend
worden kan het zijn dat het effect van de methodiek gemeten
wordt. Maar het kan ook zijn dat er daadwerkelijk een
hogere incidentie gemeten wordt. Continuering van het
onderzoek zal dit moeten uitwijzen.
Compliance in het UZA met de voorschriften
Van alle Nederlandse patiënten, die in de maand april 2002
uit het UZA werden ontslagen (n=20) werd de graad van
compliance inzake MRSA-screening nagegaan (zie tabel 1).
Twaalf patiënten waren opgenomen op de afdeling B1
(cardiologie), zes op de afdeling D3 (cardiochirurgie), één op
de afdeling B3 (orthopedie) en één op de afdeling intensieve
Screening niet uitgevoerd
5
5
10
Totaal
13
7
20

zorgen. Bij 15 van de 20 ontslagen patiënten was de
screening conform de afspraken (compliance van 75%).
Hierbij moet vermeld worden dat bij twee patiënten met een
opname van minder dan 48 uur toch een screening werd
uitgevoerd. Van de vijf patiënten die ten onrechte niet
gescreend werden, waren er vier patiënten met een opname
van max. 72 uur en waren er twee die in het weekend werden
ontslagen. Een foutieve interpretatie van de hospitalisatieduur
en/of de verhoogde werkdruk tijdens het weekend zijn een
Tabel 2
2001*
2002
Screening uitgevoerd
1 set : 10
2 sets : 84
1 set : 16
2 sets : 279
* Vanaf 14/07/2001 werd gestart met de registratie van gescreende patiënten
Beschouwing
Alle overgenomen patiënten worden in ZW onderzocht op
MRSA. Daardoor is het mogelijk dat er een grotere kans is op
detectie van MRSA positieve patiënten. Door continuering
van het onderzoek bij teruggeplaatste patiënten zal mogelijk
in de toekomst kunnen worden uitgesloten of het effect van
de methodiek gemeten wordt of dat er daadwerkelijk sprake
is van een hogere incidentie.
Totdat het tegendeel bewezen kan worden wordt rekening
gehouden met deze mogelijkheid en zal screening op MRSA
vooralsnog worden voortgezet.
Twee patiënten die uit het UZA waren overgenomen bleken
MRSA positief te zijn. Bij één patiënt werd dit pas bekend
toen deze alweer uit het ziekenhuis Walcheren ontslagen
was. Dit was gebeurd in de periode vóórdat de afspraken met
het UZA gemaakt waren. Gelukkig had dit incident geen nare
gevolgen; er werden geen kruisbesmettingen geconstateerd;
wellicht omdat het hier geen epidemische stam betrof. Dit
incident maakte wel heel duidelijk dat er goede afspraken
gemaakt moesten worden tussen UZA en ZW.
Van de andere patiënt werd de MRSA-status tijdig door de
dienst ziekenhuishygiëne van het UZA doorgegeven. De
patiënt werd in strikte isolatie opgenomen in ZW, het MRSA
protocol werd toegepast.
Er moet nog opgemerkt worden dat het afwijkende MRSA
protocol in ZW en SOZ alleen van toepassing is bij patiënten
uit het UZA. Patiënten uit andere (Belgische) buitenlandse
ziekenhuizen worden nog altijd opgenomen zoals de
landelijke protocollen in Nederland voorschrijven.
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
mogelijke verklaring waarom de screening niet werd
uitgevoerd. De betrokken afdelingen werden hierover
ingelicht. Alle uitgevoerde screeningen waren negatief voor
MRSA.
Compliance in ZW met de voorschriften
Van alle ZW patiënten die in 2001 en of 2002 terug
overgenomen zijn uit het UZA werd consequent bijgehouden
of deze patiënten in ZW werden gescreend.
Conclusie
Screening niet uitgevoerd
De gezamenlijke inspanningen tussen de afdelingen
Infectiepreventie van de beide ziekenhuizen heeft zijn
vruchten reeds afgeworpen. Niet alleen m.b.t. MRSA. Tijdige
signalering van patiënten met andere multiresistente microorganismen
zoals Enterobacter aerogenes, Pseudomonas
aeruginosa en ESBL positieve Enterobacteriaceae, zorgde
ervoor dat de patiënten terug werden overgenomen met de
nodige voorzorgsmaatregelen.
Voor de verpleegkundigen en medische specialisten van de
afdelingen van het UZA en ZW betekent het aangepaste
MRSA-UZA protocol wel extra werk in de zin van het
afnemen van screeningkweken en is steeds alertheid
geboden. Echter, dit weegt niet op tegen de extra
werkzaamheden verbonden aan de uitvoering van de
officiële Nederlandse protocollen.
De specifieke afspraken ten aanzien van MRSA tussen
Nederlandse ziekenhuizen en het UZA blijken tot op heden
een haalbaar middel te zijn om het capaciteitsprobleem in de
Nederlandse ziekenhuizen als gevolg van
isolatiemaatregelen te beperken. Een nauwe samenwerking
tussen de diensten Infectiepreventie en Ziekenhuishygiëne
van de betrokken ziekenhuizen is hiervoor onontbeerlijk.
Een hart onder de riem voor de Nederlandse ziekenhuizen
was in ieder geval een schrijven van de Nederlandse
"Inspectie voor de Gezondheidszorg" 8 , waarin gesteld werd
dat "door de gemaakte kweekafspraken en
gegevensuitwisseling het risico op onverwachte MRSA
verwaarloosbaar klein is". Tevens stelde de inspecteur voor
2
16
15

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
16
de Gezondheidszorg dat "voor het opstellen van het protocol
de Infectiecommissie zeker een compliment verdient en dat
het nu zaak is te bewaken dat iedereen zich houdt aan
hetgeen is afgesproken".
Het belangrijkste is echter de "winst" voor de patiënten. Deze
vorm van samenwerking betekent dat zij zonder al te veel
ingrijpende voorzorgsmaatregelen zoals isolatiemaatregelen
die veel impact hebben, én met beheersbare risico's, zonder
terughoudendheid behandeld kunnen worden in het UZA.
Dit is de grootste beloning voor alle inspanningen!
Met dank aan de collega’s uit de genoemde ziekenhuizen.
Literatuur
1. Dupont P. Belgische ziekenhuizen lonken naar patiënten uit
Groot-Brittannië. De Morgen, 2 februari 2002.
2. Dupont P. Steeds meer Nederlandse kinderen op Vlaamse
intensive care. De Morgen, 15 maart 2002.
RECHT OP ANTWOORD
3. Galle C. Patiënten Volendam-brand in België besmet met
ziekenhuisbacterie. De Morgen, 5 april 2001.
4. Van den Eynde H, Beel V. Nederland sluit grenzen voor
Belgische ziekenhuisbacterie. De Standaard, 19 maart 2002.
5. Bogaers-Hofman D. Protocol "Overplaatsing intensive care
neonaten Universitair Ziekenhuis Antwerpen", 22 december
1999.
6. Van Mier M. Protocol "MRSA. Overname van patiënten uit het
UZA", 5 maart 2001.
7. WIV-GOSPIZ. Surveillance van multiresistente Staphylococcus
aureus (MRSA) in de Belgische ziekenhuizen. Surveillance
rapport van het tweede semester van 2000.
8. Inspectie voor de Gezondheidszorg. Brief aan de Raad van
Bestuur Ziekenhuis Walcheren, d.d. 1 oktober 2001, met als
kenmerk CSG/2001-4868/KV/PB.
De nieuwe belgische aanbevelingen voor de beheersing van
MRSA (update 2003) zijn beschikbaar op website :
http://www.gospiz-gdepih.be
Deelname aan de nationale surveillance van ziekenhuisinfecties,
1992-2002
Carl Suetens, voor het NSIH team. Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid, Brussel.
Inleiding
In het Noso-info nummer van december 2002 werd in een
artikel over de kwaliteit in de ziekenhuizen vermeld dat
slechts 37% van de ziekenhuizen in 2000 deelnamen aan de
nationale surveillance van ziekenhuisinfecties (NSIH) van het
WIV. Deze informatie was gebaseerd op de resultaten van
een nationale enquête georganiseerd door de kwaliteitscel
van het Ministerie van Volksgezondheid.
Mogelijk werd deze enquête ingevuld door personen die niet
noodzakelijk op de hoogte zijn van al de activiteiten van de
ziekenhuishygiënist of andere personen die aan de
surveillance deelnemen (bv. intensivisten, microbiologen).
Anderzijds kan het ook berusten op een verkeerde
interpretatie van de vraag, bijvoorbeeld in de zin van
"continue deelname" of "participatie aan alle componenten".
In ieder geval geeft het cijfer van 37% een ongenuanceerd
beeld, zoals mag blijken uit dit artikel.
NSIH bestaat uit 3 componenten voor de surveillance van
ziekenhuisinfecties (NI-componenten: nosocomiale septicemieën,
nosocomiale infecties op intensieve zorgen en
postoperatieve wondinfecties) en 2 componenten voor de
surveillance van multiresistente kiemen in de ziekenhuizen
(R-componenten: MRSA en MREA). Hoewel de MRSA en
MREA problematiek niet minder belangrijk is in het domein
van de ziekenhuisinfecties, heeft het ministerieel besluit dat
de financiering van de surveillance regelt alleen betrekking
op de 3 eerste componenten.
Methode
De jaarlijkse deelname aan NSIH wordt berekend aan de
hand van de ziekenhuizen die voor de component waaraan
ze deelnamen correcte data (dwz opgenomen in de nationale
gegevensbank) hebben doorgestuurd voor een periode van
tenminste 3 maanden voor de NI-componenten en 6
maanden voor de R-componenten.
De deelname wordt op 2 manieren berekend, namelijk per
site en per fusieziekenhuis. De gegevens waarvan sprake in
bovenvermeld artikel hebben betrekking op de
fusieziekenhuizen. Wanneer één site (campus) deelneemt
wordt de de deelname van de fusie geteld. Dit gebeurt omdat
nogal wat ziekenhuizen hun gegevens niet meer per site
registreren omwille van een doorgedreven reorganisatie van
het ziekenhuis. Eén site in 2002 kan dus overeenkomen met
meerdere sites in 1997. De resultaten betreffen enkel de
akute ziekenhuizen. Het aantal sites bedroeg 192 eind 2002,
het aantal fusieziekenhuizen 116.
De gegevens voor 2002 kunnen nog niet als volledig worden
beschouwd. De gegevens van o.m. het laatste kwartaal of
semester worden vaak pas opgestuurd na juni omdat de
opvolging van de dossiers en het inbrengen en valideren van
de gegevens erg tijdrovend is.
Resultaten
Gemiddeld namen in de periode 2000 tot 2002 jaarlijks 77%
van de fusieziekenhuizen deel aan minstens één NI-

component en 87% aan minstens één van de 5 surveillancecomponenten.
Dit was hoger dan in de periode 1992-1996,
waar respectievelijk gemiddeld 63% en 71% van de
ziekenhuizen per jaar deelnamen, en hoger dan in de periode
1997-1999 waar de jaarlijkse deelname gemiddeld 71% en
86% bedroeg. De deelname lag het hoogst in het jaar 2000
(respectievelijk 84% en 93%), het jaar waarin het
kwaliteitsdecreet voor het eerst van toepassing was. De
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
uitbreiding van het aantal surveillancecomponenten ging
ook gepaard met een verhoging van het gemiddeld aantal
surveillances waaraan werd deelgenomen (ongeveer 1.5 in
1992,1993 en 1997 vs ≥ 2.3 protocols in de laatste jaren). In
2000, 2001 en 2002 namen respectievelijk 15, 16 en
(voorlopig) 11 ziekenhuizen deel aan 4 of 5 surveillancecomponenten.
Tabel 1.Percentage ziekenhuizen (fusies) dat deelnam aan één van de surveillancecomponenten van de nationale surveillance
van ziekenhuisinfecties, België, 1992-2002 (noemer = 116 fusieziekenhuizen, status eind 2002)
PWI
SEP
IZ
>=1 NI
MRSA
MREA
>=1 RES
>=1 surv.
Atl surv
1992
28%
40%
-
48%
-
-
-
48%
1,4
1993
32%
52%
-
62%
-
-
-
62%
1,4
1994
25%
62%
-
65%
47%
-
47%
76%
1,8
1995
22%
61%
-
68%
71%
-
71%
84%
1,8
1996
11%
52%
41%
70%
67%
-
67%
87%
2,0
Surveillance componenten: PWI=postoperatieve wondinfecties ; SEP=nosocomiale septicemieën ; IZ=nosocomiale infecties op intensieve zorgen ; >=1 NI=één
of meer nosocomiale infectie-component (PWI, SEP of IZ) ; MRSA: Methicilline resistente S. aureus ;MREA : multiresistente E. aerogenes ; >=1 RES : één of meer
resistentiecomponent (MRSA, MREA); >=1 surv. één of meer van de 5 surveillance componenten ;*voorlopige gegevens op 8/6/2003
De continuïteit van de deelname was het hoogst voor de
surveillances met de laagste werklast. Voor MREA en MRSA
werd gemiddeld aan meer dan de helft van de mogelijke
surveillancesemesters deelgenomen, voor nosocomiale
septicemieën aan bijna 40% van alle surveillancetrimesters
sinds 1992 (tabel 2). In de patient-based surveillances (één
dossier per patient, geïnfecteerd of niet) ligt de continuïteit
van de deelname gevoelig lager. Wel was voor de
1997
-
-
51%
51%
71%
-
71%
83%
1,5
1998
-
36%
71%
78%
71%
-
71%
91%
2,0
1999
-
51%
56%
72%
71%
-
71%
84%
2,1
2000
-
68%
53%
84%
72%
37%
76%
93%
2,5
2001
7%
46%
46%
70%
69%
44%
72%
86%
2,4
2002*
38%
34%
28%
76%
59%
34%
61%
87%
2,3
surveillance van nosocomiale infecties in intensieve zorgen
het aantal ziekenhuizen (fusies) dat minstens éénmaal
deelnam sinds de start van de surveillance even hoog als
voor de MRSA surveillance, namelijk 106 (91%). Hiervan
nam 20% echter slechts deel aan één surveillancetrimester.
Gemiddeld werd in de IZ surveillance aan één kwart van de
surveillancetrimesters deelgenomen, hetzij ongeveer 1
trimester per jaar.
Tabel 2. Continuïteit van deelname aan de verschillende surveillancecomponenten sinds opstarten van de surveillance
>=1 deelname, fusies
>=1 deelname, sites
max atl periodes/site
gem atl periodes/site
slechts 1 deelname
>=80% vd periodes
max atl jaren/site
gem atl jaren/site
>=80% vd jaren
PWI
79 (68%)
104 (54%)
18
3.5 (19%)
23%
3 (3%)
7
2.1 (34%)
3 (3%)
max=maximum; atl=aantal; Overige afkortingen : zie tabel 1.
SEP
101 (87%)
150 (78%)
29
10.4 (39%)
5%
8 (5%)
10
4.8 (48%)
35 (23%)
IZ
106 (91%)
144 (75%)
25
5.9 (24%)
20%
6 (4%)
7
3.2 (46%)
22 (15%)
MRSA
106 (91%)
162 (84%)
16
8.8 (55%)
7%
45 (28%)
9
5.6 (62%)
50 (31%)
MREA
62 (53%)
75 (39%)
4
2.5 (63%)
28%
23 (31%)
3
2.1 (70%)
29 (39%)
17

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
18
In tabel 3 en 4 worden de gemiddelde deelnamepercentages
per surveillancejaar samengevat per regio en per
ziekenhuisgrootte, in drie periodes waarin de wetgeving met
betrekking tot de surveillance van ziekenhuisinfecties
verschilde. Eind 1997 werd het Ministerieel Besluit
gepubliceerd dat de deelname aan de surveillance van
nosocomiale infecties stimuleert via een forfaitair bedrag
(150000 BEF waarvan 90000 diende doorgestort te worden
aan het WIV). In 2000 (eind 1999) werd dit MB uitgebreid
naar deelname aan één van de drie NI-componenten (IZ, SEP
of SSI), gelijktijdig met de invoering van het Vlaamse
kwaliteitsdecreet (KD) dat de ziekenhuizen in Vlaanderen
verplicht om de drie jaar één indicator (nosocomiale
septicemieën, ventilator-geassocieerde pneumonieën en
postoperatieve wondinfecties) te registreren. Bij gelijktijdige
deelname aan het SEP en IZ protocol konden de eerste 2
indicatoren in één jaar geregistreerd worden.
Tabel 3 toont dat het kwaliteitsdecreet een belangrijke
toename van de deelname in Vlaanderen aan minstens één
NI-component tot gevolg had (van 67% in 1997-1999 naar
gemiddeld 84% in 2000-2002), terwijl de deelname in
Brussel en Wallonië stabiel bleef. Uit tabel 1 blijkt ook dat
nogal wat ziekenhuizen in 2000 deelnamen aan 2 protocols
en niet deelnamen in 2001 (wat wel met het kwaliteitsdecreet
overeenstemt, maar niet met de federale wetgeving). Een
opvallend effect van het kwaliteitsdecreet is ook het feit dat
bijna uitsluitend Vlaamse ziekenhuizen deelnamen aan het
PWI protocol.
Tabel 3. Invloed van de wetgeving op de gemiddelde jaarlijkse deelname aan NSIH, per regio; 1992-1996: geen specifieke
wetgeving; 1997-1999: financiering surveillance intensieve zorgen; 2000-2002: kwaliteitsdecreet van de Vlaamse
Gemeenschap en uitbreiding van de federale financiering (n=116 fusieziekenhuizen)
PWI
SEP
IZ
>=1 NI
MRSA
MREA
>=1 RES
>=1 surv.
VI
26%
51%
34%
63%
63%
-
63%
73%
1992-1996 1997-1999
Bxl
26%
66%
62%
71%
79%
-
79%
75%
Wal
18%
53%
45%
59%
54%
-
54%
68%
VI
-
45%
62%
67%
72%
-
72%
86%
Bxl
-
54%
67%
74%
87%
-
87%
97%
Vl=Vlaanderen : n=65 ; Bxl=Brussel : n=13 ; Wal=Wallonië : n=38; Overige afkortingen : zie tabel 1
De invloed van het federale MB over de financiering van de
surveillance blijkt het duidelijkst uit tabel 4. De deelname
aan het IZ protocol steeg dramatisch tengevolge van het MB,
maar enkel in de kleinere en middelgrote ziekenhuizen.
Waarschijnlijk werd het beperkte forfaitaire bedrag als niet
significant beschouwd in de grotere ziekenhuizen. Vanaf
2000 daalde de participatie aan het IZ protocol zoals
verwacht ten voordele van de participatie aan de andere
protocols.
Wal
-
39%
53%
64%
62%
-
62%
82%
VI
39%
50%
45%
84%
72%
37%
74%
92%
2000-2002
Bxl
0%
38%
64%
74%
72%
41%
74%
97%
Wal
1%
52%
30%
66%
56%
39%
61%
80%
Een regelmatig weerkerende opmerking is ook dat de grote
ziekenhuizen oververtegenwoordigd zijn in de surveillance
van het WIV. Uit de cijfers blijkt dat dit deels het geval is voor
de SEP en MRSA componenten, maar dat voor de andere
surveillances middelgrote en grote ziekenhuizen evenredig
vertegenwoordigd zijn. Hoewel de stijging in de deelname in
recente jaren het meest uitgesproken was in de kleinste
ziekenhuizen (

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
Tabel 4. Deelnamepercentage (gemiddeld % ziekenhuizen per jaar) volgens ziekenhuisgrootte (aantal bedden) en periode
(n=116 fusieziekenhuizen)
PWI
SEP
IZ
>=1 NI
MRSA
MREA
>=1 RES
>=1 surv.
=500
36%
71%
64%
76%
76%
-
76%
82%
=500
-
70%
61%
72%
86%
-
86%
90%
=500
23%
64%
41%
81%
81%
52%
84%
97%
intussen gesloten werden, niet meegeteld. Ook is de fusieéénheid
een betere noemer voor surveillances waar niet alle
sites tot de noemer behoren (bv. niet alle sites hebben IZ
éénheid). Tenslotte registreren sommige fusieziekenhuizen
niet langer per site omwille van een doorgedreven
reorganisatie van hun diensten.
De stijging van de deelname in recente jaren is
waarschijnlijk toe te schrijven aan de specifieke wetgeving
rond de surveillance van ziekenhuisinfecties. Waar de
(federale) financiële stimulus van de surveillance een lichte
stijging tot gevolg had in alle landsdelen, had het
verplichtende kwaliteitsdecreet een meer uitgesproken effect
in Vlaanderen. Slechts 10 à 20% van de Vlaamse
ziekenhuizen registreerden één of meerdere indicatoren van
het KD op een andere manier (niet via het WIV).
In de nabije toekomst zullen de protocols van het WIV waar
nodig aangepast worden aan de nieuwe Europese protocols
voor IZ en PWI die werden opgesteld in het kader van de
Europese richtlijnen betreffende de surveillance van
overdraagbare aandoeningen (Beschikking 2119/98 van de
Europese Raad en Parlement). Welke invloed dit zal hebben
op de federale en regionale wetgeving is nog niet duidelijk.
Uit de Europese samenwerking mag verwacht worden dat
beste elementen uit de verschillende surveillancenetwerken
zullen uitgewisseld worden en dat door het vergelijken van
de (gecorrigeerde) infectiecijfers met structurele (bv. ratio van
aantal verpleegkundigen op het aantal bedden) en proces
indicatoren (bv. specifieke preventiemaatregelen) hypotheses
zullen worden gegenereerd over de meest efficiënte
maatregelen en organisatie voor de bestrijding van
ziekenhuisinfecties.
19

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
20
ENQUETE NOSO-INFO
De resultaten van de enquête over de impact van Noso-Info in de
ziekenhuizen
(verschenen in Noso-info vol. VI nr 4, 2002)
A. Deschuymere
In de uitgave van december 2002 werd in NOSO-info een
rondvraag aan de lezers gericht om een beter inzicht te
krijgen over het nut en invloed van het tijdschrift op de
praktijk van de ziekenhuishygiënist en werd er gepeild naar
hun verwachtingen voor de toekomst. In dit nummer wordt
de analyse van de resultaten van de volledige vragenreeks
voorgesteld.
Eenenvijftig professionele ziekenhuishygiënisten hebben de
vragenlijst beantwoord, waarvan 40 Franstaligen (78.4%) en
11 nederlandstaligen (21.5%).
Daarvan zijn er 10 (19.6% van de steekproef) werkzaam in
een kleine instelling (800
bedden); en 2 (3.9%) in universitaire centra.
De globale steekproef is opgebouwd uit 8 personen (15.7%
van de steekproef) die hun beroepsactiviteit hebben in een
universitair ziekenhuis; 37 (72.5%) in algemene
ziekenhuizen; 6 (11.8%) in andere instellingen zoals
psychiatrische centra, revalidatiecentra wederaanpassing,
onderwijs…
De onderzochte groep bestond voor 70.6% verpleegkundige
ziekenhuishygiënisten, 11.8% geneesheer
ziekenhuishygiënisten en voor 7.6% personen met een
andere functie (medisch -directeur, klinisch -bioloog,
directeur van het verpleegkundig departement, apotheker
–bioloog,…).
(Het tijdschrift) NOSO-info wordt voornamelijk naar de
instelling opgestuurd (dit is bij 83.3% van de deelnemers het
geval) terwijl 17.6% van de deelnemers voor een individueel
abonnement hebben ingetekend (lid of buitenlandse
vereniging). Bij ontvangst wordt, op het niveau van de
instelling, het tijdschrift hoofdzakelijk afgegeven aan de
persoon die zich beroepshalve bezighoud met
ziekenhuishygiëne, zijnde de geneesheer ziekenhuishygiënist
of de verpleegkundige ziekenhuishygiënist, aan de
medisch–directeur of aan de ziekenhuisapotheker.
56.8% van de bevraagde medewerkers bevestigen dat ze alle
artikels uit NOSO-info lezen, terwijl 43.1% onder hen een
selectie maakt van de artikels die toepasselijk zijn op hun
activiteiten.
De kwaliteit van de artikels bevordert het actualiseren van de
kennis (62.7% van de deelnemers), de verbetering van de
klinische expertise (52.9%) en het in klinische praktijk
omzetten van de aanbevelingen (49%). 86.27% van de
deelnemers is van mening dat het tijdschrift hen in staat stelt
om hun kennis op peil te houden.
De lezers van NOSO-info hebben een zekere voorkeur voor
de volgende onderwerpen: actualiteit (94.1%),
aanbevelingen (94.1%), oorspronkelijk artikel (78.4%).
De gepubliceerde artikels worden in de instellingen verspreid
(84.3%), hoofdzakelijk naar het comité voor
ziekenhuishygiëne (50.9%) en de betrokken artsen (66.6%).
Sommige onderwerpen die behandeld werden hebben
bijgedragen tot een verruiming van de wetenschappelijke
expertise bij onze lezers, met name het gebruik van waterige
alcoholoplossing voor de handhygiëne (41.1%), de
problematiek van Legionellose in een ziekenhuisomgeving
(31.3%). Andere onderwerpen hebben bijgedragen tot een
vervolmaking van de klinische praktijk: de meest genoemde
onderwerpen zijn: de toepassing van waterige
alcoholoplossing voor handhygiëne (41.1%), de opvolging
van de postoperatieve wondinfecties (19.6%), de principes
voor isolatie (15.6%) en de multiresistente kiemen (11.7%).
Tenslotte is het de mening van de lezers dat het gebruik van
waterige alcoholoplossing voor handhygiëne (37.2%), de
principes voor isolatie (11.7%) en globaal gezien het
publiceren van aanbevelingen (11.7%) een gunstige invloed
hebben op de kwaliteit van de zorgverstrekking.
Van de onderwerpen die in de toekomst behandeld moeten
worden blijken er een vijftal prioritair: het beheer van de
melkkeuken (21.5%), de actualisering van de aanbevelingen
op het vlak van isolatie (19.6%), de problematiek van
Legionellose in de ziekenhuismilieu (11.7%), de afname van
omgevingsmonsters voor bacteriologisch onderzoek (11.7%)
en de HACCP -normen (9.8%).
Sommige lezers zouden naast een "vraag & antwoord" rubriek
ook graag een publicatie hebben over verzorgingstechnieken
(13.7%).
Sedert 2000 zijn de artikels ook terug te vinden op het web
op de volgende site :
http://www.md.ucl.ac.be/nosoinfo/intro.htm. 86.2% van de
lezers beschikt over een internetverbinding en 82.3% maakt
er regelmatig gebruik van.
Na analyse van deze resultaten, constateren we dat NOSOinfo
een hulpmiddel blijft voor informatie en continue
vorming van alle professionele ziekenhuishygiënisten. In de
toekomst zullen uw suggesties als leidraad dienen voor de
selectie van de te behandelen onderwerpen. De ganse
redactie houdt eraan alle lezers te bedanken voor de blijken
van aanmoediging en voor de tijd die ze aan deze enquête
besteed hebben.

WETENSCHAPPELIJKE AGENDA
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
Gelieve ons de verschillende manifestaties die U organiseert mee te delen !
20 - 23 JULI 2003
2 de Internationaal Congres van APSIC (Asia pacific Society Infection Control)
"Infection control towards quality care"
Plaats : Singapore
Inlichtingen : Congress Secretariat, Communication Consultants
Tel : (65)6293-8220 - Fax : (65)6293-8230 - Email : comcon@pacific.net.sq - Website : http://www.icas.org.sg/apsic
24 - 27 AUGUSTUS 2003
6 ème Meeting Annuel ESCV
Plaats : Lyon, France
Inlichtingen : Bruno Lina. Email : lina@univ-lyon1.fr - Website : http://www.escv.org
9 SEPTEMBER 2003
VCCN Cleanroom Gedragscursus
Plaats : Zalencentrum ‘De Amershof’ te Amersfoort
Doelgroep : voor medewerkers in industriële cleanrooms en in de gezondheidszorg (farmacie, isolatieruimten,
operatiekamers, high care)
Inlichtingen : VCCN cursus - Tel : (033) 434 57 60 - Website : http://www.vccn.nl
23 - 24 SEPTEMBER 2003
Prismant Cursus : Audits en certificeren in de gezondheidszorg
Doelgroep : Managers, leidinggevenden, staffunctionarissen in verzorgings- en verpleeghuizen, thuiszorg en GGD’en.
Lieu : Oudlaan 4, Utrecht
Inlichtingen : Prismant, afd. opleidingen, mw. drs. A.C.M. Winters
Tel : (030)234.58.43 - Fax : (030)234.57.88 - Email : opleidingen@prismant.nl
30 SEPTEMBER 2003
Seminarie van het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid (WIV) - Epidemiologië
"Surveillance en diagnose van infectieuse ziekten"
Plaats : Cultureel Centrum van St Pieters Woluwe
Inlichtingen : G. Ducoffre. Tel : 02/642.57.77 - Fax : 02/642.54.10 - Email : g.ducoffre@iph.fgov.be
3 OCTOBER 2003
Prismant Cursus : Wat levert kwaliteitsborging op ? – Utrecht
Plaats : Oudlaan 4, Utrecht
Inlichtingen : Prismant, afd. opleidingen, mw. drs. V.J. Rasing
Tel : (030) 234 58 43 - Fax : (030) 234 57 88 - Email : opleidingen@prismant.nl
9 -12 OCTOBER 2003
41 st Annual Meeting of the infectious Diseases Society of America (IDSA)
Plaats : San Diego, USA
Inlichtingen : Tel : (1) 703 299 0200 - Fax : (1) 703 299 0204 - Email : info@idsociety.org
Website : http://www.idsociety.org
13 OCTOBER 2003
VCCN Cleanroom Gedragscursus
Plaats : Zalencentrum ‘De Amershof’ te Amersfoort
Doelgroep : voor medewerkers in industriële cleanrooms en in de gezondheidszorg (farmacie, isolatieruimten,
operatiekamers, high care)
Inlichtingen : VCCN cursus - Tel : (033) 434 57 60 - Website : http://www.vccn.nl
21

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
22
17 - 21 OCTOBER 2003
5 th European Congress of Chemotherapy and Infection
Plaats: Rhodes, Griekenland
Inlichtingen : Microbiology, Medical School of the National University of Athens, 75M
Tel : 3010/7462011 - Fax : 3010/7462124 - Email : nlegakis@med.uoa.gr - Website : http://www.congrex.com/ecc5
23 OCTOBER 2003
Praktische Klinische Microbiologie : Bijeenkomst van ziekenhuismedewerkers uit de provincie Henegouwen
"Evolutie van de antibiotica-resistentie bij nosocomiale bacteriën in België"
Dr Y. Degheldre, Microbiologie, UCL/Mont-Godinne.
Plaats : Seminariezaal (verdieping 0), CHU A. Vesalius - Montigny-le-Tilleul
Inlichtingen : Dr C. Potvliege, Microbiologie, CHU Tivoli - La Louvière. Tel : 064/27.64.06
Dr D. Govaerts, Microbiologie, CHU A. Vésale, Montigny-le-Tilleul. Tel : 071/29.55.30
23 - 24 OCTOBER 2003
XIV èmes Journées Nationales de la Société des Infirmiers et Infirmières en Hygiène Hospitalière
de France (S.I.I.H.H.F)
Plaats : Lyon, France
Inlichtingen : F. Ribot, Service HH, Centre Hospitalier, 72037 Le Mans Cedex
Email : fribot@ch-lemans.fr - Website : http://site.voila.fr/siihhf
Inschrijving : Smarex, 37 av Général De Gaulle, 69300 Caluire - Email : Info@smarex.fr
4 - 5 NOVEMBER 2003
WCS Congres
"Van Zwaluwstaart naar apenstaart"
Plaats : Jaarbeurs Utrecht
Inlichtingen : WCS. - Tel : (31) 620.44.51.10 - Website : http://www.wcs-nederland.nl
9 - 12 NOVEMBER 2003
4 e IFIC Congres
Plaats : Hilton Hotel St. Julians, Malte
Inlichtingen : G. v. Knippenberg, VieCuri Medisch Centrum voor Noord Limburg, Tegelseweg 210, 5912 BL Venlo.
Tel : (077)320 52 33 - Email : gvknippenberg@viecuri.nl
Conferentie secretariaat : Infection Control Unit, St. Luke’s Hospital, G’Mangia MSD08 Malta
Tel./Fax. : (00356) 21 235 447 - Email : infection.control@gov.mt - Conferentie homepage : http://slh.gov.mt/ific2003.htm
14 - 16 NOVEMBER 2003
Resistant Gram-Positive Infections
Plaats : Hotel inter-continentel Gerlin-Germany
Inlichtingen : KIT Convention and Incentive organization.
Tel : (49) 30/24.60.32.40 - Fax : (49) 30/24.60.3310 - Email : rgpi@kit.de - Website : http://www.kit.de
1 ste DECEMBER 2003
VCCN Cleanroom Gedragscursus
Plaats : Zalencentrum ‘De Amershof’ te Amersfoort
Doelgroep : voor medewerkers in industriële cleanrooms en in de gezondheidszorg (farmacie, isolatieruimten,
operatiekamers, high care)
Inlichtingen : VCCN cursus - Tel : (033) 434 57 60 - Website : http://www.vccn.nl
4 - 5 DECEMBER 2003
23 ème Réunion Interdisciplinaire de Chimiothérapie anti-infectieuse (RICAI)
Plaats : Palais des Congrès, Porte maillot, Paris, France
Inlichtingen : Mme S. Teubner Secrétariat JCD Conseil
Tel : 33(0)1400.64.20.00 - Fax : 33 (0) 1 40.64.27.44 - Email : ricai@jcdconseil.com - Website : http://www.ricai.org

RICHTLIJNEN VOOR DE AUTEURS
1. Noso-info is het officiële tijdschrift van de
Belgische Vereniging voor Ziekenhuishygiëne
(BVZH) en de Groepering voor de Opsporing, de
Studie en de Preventie van Infecties in de
Ziekenhuizen (GOSPIZ).
2. Noso-info publiceert artikels, reviews,
commentaar, informatie met betrekking tot
ziekenhuishygiëne. Het verschijnt elke drie maand
in het Frans en het Nederlands. Het heeft tot doel
de verpleegkundigen, artsen, apothekers en
andere ziekenhuispractici over dit domein te
informeren. Het gepubliceerd materiaal kan
bestaan uit originele bijdragen of uit reeds elders
gepubliceerde informatie. In dit geval wordt de
auteur verondersteld
de toelating tot publiceren aan de
redactieraad van Noso-info aan te vragen, en
eveneens aan het originele tijdschrift.
3. Taal. De artikels zullen in het Frans of het
Nederlands voorgelegd worden, of uitzonderlijk
in het Engels. Het tijdschrift kan zelf voor de
vertaling FransNederlands zorgen. Indien hij
de vertaalde versie van het manuscript wenst te
herlezen of na te zien, wordt de hoofdauteur
verzocht dit schriftelijk aan de redactie te melden.
4. Aanvaarding. De artikels worden ter
goedkeuring aan de redactieraad van het tijdschrift
voorgelegd. De redactieraad beslist souverein over
het aanvaarden of het verwerpen van een artikel.
Hij kan eventueel aanpassingen voorstellen, die
aan het voorgelegde document aangebracht
moeten worden. Wanneer deze wijzigingen
beperkt zijn (spellingsfouten …) kan de redactie
die zelf aanbrengen (na telefonisch overleg met
de hoofdauteur).
3. Formaat van de zending. De teksten zullen in
één exemplaar gezonden worden en zullen van
een computerdiskette vergezeld zijn, waarop
teksten en tabellen in een tekstverwerkingsformaat
staan (bij voorkeur Word 6 for windows). Ze
moeten naar volgend adres opgestuurd worden: A.
Simon, redactiesecretariaat Noso-info, UCL–
MBLG, Hippocrateslaan 5490, 1200 Brussel.
Dezelfde procedure dient voor het uiteindelijke
document gevolgd te worden. Zij kunnen tevens
via electronische post naar de redactie E-mail
opgestuurd worden:
Liliane.Degreef@mblg.ucl.ac.be
6. De lengte van de voorgelegde teksten is
onbeperkt, maar men wordt verzocht de 10
gedrukte bladzijden niet te overschrijden (dubbele
interlinies, karaktertype groter dan 10 cpi). De
klassieke structuur: "inleiding, materiaal en
NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
methoden, uitslagen, bespreking, besluit,
bibliografie" zal bij voorkeur voor studies gebruikt
worden In het geval van overzichtartikels zullen
titels van hoofdstukken de text op een duidelijke
wijze onderverdelen.
7. Tabellen zullen bij voorkeur deel uitmaken van
de voorgelegde tekst. Zij zullen een nummer
dragen (Romeinse cijfers).
8. Figuren mogen in het voorgelegde document
ingelast worden. Een origineel van elke figuur
(zonder legende) zal in elk geval op het einde van
de tekst toegevoegd worden. Op de keerzijde
zullen de positie (hoog-laag) en het nummer van
de figuur vermeld staan. De figuren zullen een
nummer dragen (Arabische cijfers).
9. De referenties zullen in de tekst aangeduid
staan, door middel van een cijfer tussen rechte
haken [ ], en zullen naargelang de alfabetische
orde van de eerste auteur genummerd worden. In
de bibliografie zullen ze volgens het hieronder
beschreven systeem vermeld staan:
- Tijdschriften : Naam en initialen van alle auteurs
(indien meer dan 6 auteurs, de eerste 3
vermelden, gevolgd door et al). Titel van het
artikel. Tijdschrift (afkortingen van de Index
Medicus). Jaargang, volume: eerste pagina-laatste
pagina. Voorbeeld: Kernodle DS, Kaiser AB.
Antibiotic prophylaxis in surgery. Cur Opin Infect
Dis 1995; 8:275-279.
- Boeken : (zoals in het voorbeeld:) Altemeier WA,
Burke JF, Pruitt BA, Sandusky (eds). Manual on
control of infection in surgical patients, 2nd ed.
Philadelphia: JB Lipincott, 1984.
-Hoofdstukken van boeken : (zoals in het
voorbeeld:) Trilla A, Mensa J. Perioperative
antibiotic prophylaxis. In: Wenzel RP, ed.
Prevention and control of nosocomial infections,
2nd ed. Baltimore: Williams & Wilkins, 1993:
665-682.
10. Het genus en de species van microorganismen
zullen in cursief gedrukt worden. Merknamen
(stoffen, geneesmiddelen en materiaal) zullen in
de tekst vermeden worden. Voor geneesmiddelen
zal men de generische naam gebruiken. Het merk
van stoffen, geneesmiddelen en materiaal mag als
annotatie op het einde van de tekst vermeld staan.
11. De inhoud van de artikels staat alleen onder
de verantwoordelijkheid van de auteurs.
23

NOSO-info, vol.VII n°2, 2003
24
Redactieraad
REDACTIERAAD
K. Claeys, F. Crokaert, Y. Degheldre
A. Deschuymere, J. J. Haxhe, C. Logghe,
P. Meeus, C. Potvliege, A. Simon, J.P. Sion,
C. Suetens, F. Van Laer, M. Zumofen.
REDACTIE COORDINATOR
A. Simon
REDACTIESECRETARIAAT
L. De Greef
UCL –MBLG 5490
Hippocrateslaan, 54
1200 BRUSSEL
Tél.: 02/764 54 90
Fax : 02/764 94 40
E-mail: Liliane.Degreef@mblg.ucl.ac.be
Noso-info publiceert artikels, briefwisseling en
overzichten met betrekking tot ziekenhuishygiëne.
Ze worden door de redactieraad uitgekozen en
verschijnen in het Frans en het Nederlands (vertaling
verzekerd door het tijdschrift). De inhoud van de
artikels staat alleen onder de verantwoordelijkheid van
de auteurs
Voor inlichtingen over NVKVV
Vlaamse Werkgroep Ziekenhuishygiëne
Mevr. K. Claeys, voorzitter
Mevr. B. Lambrechts, stafmedewerker
Tel : 02/732 10 50
Fax : 02/734 84 60
E-Mail : b.lambrechts@nvkvv.be
Abonnementen en
lidgeld 2003
Voor inlichtingen over het abonnement (en de
betaling) op NOSO-info, gelieve zich te richten tot
de schatbewaarder van NOSO-info :
Ter attentie van Dr J.P. SION
Eeuwfeestkliniek, Harmoniestraat, 68
2018 – ANTWERPEN
Tel: 03/240.26.30
Fax: 03/238.72.48
E-Mail: jpsion@monica.be
Persoonlijk abonnement op NOSO-info :
Voor België : 25 €
Op rekening Nr : 408-7090741-09
NOSO-info, Harmoniestraat, 68
2018-Antwerpen
Voor het Buitenland : 30 €
Uitsluitend door bankoverschrijving
Inschrijving als lid van GDEPIH-GOSPIZ
(zonder tijdschrift):
Verpleegkundigen : 20 €
Artsen : 40 €
Anderen : 40 €
Op rekening Nr : 431-0712901-18
GDEPIH/GOSPIZ vzw,
Erasmus Ziekenhuis, Brussel
Voor inlichtingen over de inschrijving op GDEPIH-
GOSPIZ, gelieve zich te richten tot de
schatbewaarder van GDEPIH-GOSPIZ :
Ter attentie van Dr J. VAN ELDERE
Laboratory of Bacteriology
University Hospital Gasthuisberg
Herestraat, 49 - B - 3000 LEUVEN
Tel.: 016/34 70 72 (direct line) or
Secretary : 016/34 79 02- Fax: 016/34 79 31
E-Mail : johan.vaneldere@uz.kuleuven.ac.be
Voor inlichtingen over ABHH
Groupe infirmier francophone
Mevr. P. Taminiau, voorzitter
Tel : 02/759.54.36
Fax : 02/759.54.36
Het tijdschrift is ook op het internet beschikbaar :http://www.md.ucl.ac.be/nosoinfo/intro.htm