samenleven: nieuwe feiten over relaties en gezinnen - Cbs

Deze ontwikkelingen rond het samenleven zijn niet los te zien van de economische,
technische en sociaal-culturele ontwikkelingen die zich in de loop der tijd hebben
voorgedaan. Onder meer door de ontkerkelijking gingen steeds meer mensen hun
leven structureren op basis van een individuele afweging van maatschappelijke
normen en waarden [83].
Naar een voorwaardenscheppend beleid
Als we, zoals hierboven, de ontwikkelingen over een wat langere periode bekijken,
blijkt dat er waarschijnlijk altijd al een behoefte is geweest om de leefverbanden
kleiner te maken en onafhankelijker van de samenleving. De nog voortgaande
ontwikkeling in de richting van een samenleving die bestaat uit geïndividualiseerde
personen, die vooral in de jaren zestig op gang kwam, heeft een voorloper in de
vorm van een ‘gezinsindividualisering’. In ons land startte dit proces al vóór
1800 [52]. Geholpen door gunstige economische omstandigheden begon het Nederlandse
gezin, dat toch al zelfstandiger was dan elders, zich geleidelijk los te maken
van zijn inbedding in buurt, familie en kerk. Omdat de zorgfuncties van deze verbanden
steeds meer door de overheid werden overgenomen, hoefde het gezin
steeds minder inmenging van buitenaf te dulden. Dit neemt overigens niet weg dat
buurt, familie en kerk tot ver na de tweede wereldoorlog een sterke invloed bleven
uitoefenen op normen en waarden binnen het gezin, althans op hetgeen het gezin
naar buiten wilde tonen.
Deze ontwikkeling, die duurde tot ongeveer medio jaren zestig, hing samen met
veranderingen in de verzorgende relatie tussen overheid en burger. Nederland ontwikkelde
zich in deze periode van een ‘nachtwakerstaat’, waarin de overheid zich
onthield van inmenging in de klassieke grondrechten van de burger, tot een
opkomende verzorgingsstaat [69]. Door de ruimte die vanaf eind jaren zestig kon
worden gegeven aan sociaal-democratische idealen, een luxe positie die vooral
mogelijk werd gemaakt door hoogconjunctuur en royale aardgasbaten, kwam de
verzorgingsstaat in de jaren zeventig tot volle ontwikkeling. Iedere burger kon een
minimum levensstandaard worden gegarandeerd op het gebied van inkomen,
voeding, gezondheidszorg, huisvesting en opleiding. Het startschot voor deze
ontwikkeling vormde wellicht de Bijstandswet van 1965. De overheid ging een
‘voorwaardenscheppend’ beleid voeren, waarin ruimte werd geboden voor individuele
keuzen.
Hiermee is overigens niet gezegd dat veranderingen in relatie- en gezinsvorming
overwegend door economische factoren werden bepaald. Kooy [51], onder
anderen, zag ook een sociologische verklaring voor de wijze waarop mensen met
elkaar samenleven. De opvallende ontwikkelingen in de jaren zestig schreef hij toe
aan de overgang van het ‘patrisme’ naar het ‘matrisme’. Kenmerkend voor het
patrisme vond hij onder meer een restrictieve houding ten opzichte van seksualiteit,
12 Centraal Bureau voor de Statistiek