Fatale remedies. Over de onbedoelde gevolgen van beleid en ...
Fatale remedies. Over de onbedoelde gevolgen van beleid en ...
Fatale remedies. Over de onbedoelde gevolgen van beleid en ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ale wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, maar niettemin verdi<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> metafoor als ‘bijsluiters bij<br />
sociaal <strong>beleid</strong>’ alle aandacht (vgl. Dexter 1981). Ongewild sluit<strong>en</strong> we dan toch<br />
aan bij Sp<strong>en</strong>cer die opmerkte dat, als e<strong>en</strong> apothekersassist<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> patiënt e<strong>en</strong><br />
vergif zou gev<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> onschuldige ziekte, hij zou wor<strong>de</strong>n beschuldigd <strong>van</strong><br />
moord. Hoe an<strong>de</strong>rs is het bij <strong>de</strong> onwet<strong>en</strong><strong>de</strong> wetgever die talloze imm<strong>en</strong>sive<br />
evils mag veroorzak<strong>en</strong> zon<strong>de</strong>r daarvoor ooit in e<strong>en</strong> beklaag<strong>de</strong>nbank te gerak<strong>en</strong><br />
(Sp<strong>en</strong>cer 1969: 115-116).<br />
In het volg<strong>en</strong><strong>de</strong> wordt <strong>de</strong>ze sceptische <strong>beleid</strong>sanalyse uitgewerkt. We start<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> korte weergave <strong>van</strong> <strong>de</strong> klassieke <strong>en</strong> mo<strong>de</strong>rne sociaal-wet<strong>en</strong>schappelijke<br />
literatuur over onbedoel<strong>de</strong> effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> sociaal han<strong>de</strong>l<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s<br />
beste<strong>de</strong>n we aandacht aan ongew<strong>en</strong>ste, onbedoel<strong>de</strong> effect<strong>en</strong> <strong>van</strong> sociaal <strong>beleid</strong>.<br />
Daartoe wor<strong>de</strong>n zev<strong>en</strong> mechanism<strong>en</strong> <strong>van</strong> onbedoel<strong>de</strong> effect<strong>en</strong> systematisch<br />
behan<strong>de</strong>ld. K<strong>en</strong>nis <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze mechanism<strong>en</strong>, die ontle<strong>en</strong>d zijn aan het werk <strong>van</strong><br />
Sam Sieber (1981), is onontbeerlijk voor <strong>de</strong> vormgeving <strong>van</strong> effectief sociaal<br />
<strong>beleid</strong>.<br />
2.2 Klassieke aanzett<strong>en</strong> tot <strong>de</strong> bestu<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> onbedoel<strong>de</strong> eff ect<strong>en</strong><br />
Het verschijnsel <strong>van</strong> <strong>de</strong> onbedoel<strong>de</strong> <strong>gevolg<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> int<strong>en</strong>tioneel, sociaal han<strong>de</strong>l<strong>en</strong><br />
is <strong>van</strong> oudsher e<strong>en</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> c<strong>en</strong>trale thema’s in <strong>de</strong> sociale wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>.<br />
Belangrijke neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong><strong>de</strong>-eeuwse sociolog<strong>en</strong> (<strong>en</strong> politiek econom<strong>en</strong>) hebb<strong>en</strong><br />
het thema <strong>van</strong> <strong>de</strong> onbedoel<strong>de</strong> <strong>gevolg<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> sociaal han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> behan<strong>de</strong>ld. Ondanks<br />
<strong>de</strong>ze aandacht heeft dit niet geresulteerd in e<strong>en</strong> systematische analyse.<br />
Merton schrijft: ‘(...) though the process has be<strong>en</strong> wi<strong>de</strong>ly recognized and its<br />
importance appreciated, it still awaits systematic treatm<strong>en</strong>t.’ (Merton 1936:<br />
894) Vijftig jaar later lijkt <strong>de</strong>ze constatering nog altijd op te gaan. De aandacht<br />
voor het verschijnsel lijkt eer<strong>de</strong>r af- dan toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> ondanks <strong>de</strong> explosieve<br />
to<strong>en</strong>ame <strong>van</strong> het aantal bedrijfs-, beslis- <strong>en</strong> bestuurskundig<strong>en</strong>. Boudon<br />
formuleert het als volgt: ‘Perverse effects are as rare in mo<strong>de</strong>rn sociological<br />
analysis as they are common in social life.’ (Boudon 1982: 2)<br />
Waar Merton in ruime zin spreekt over <strong>de</strong> onbedoel<strong>de</strong> <strong>gevolg<strong>en</strong></strong> <strong>van</strong> sociaal<br />
han<strong>de</strong>l<strong>en</strong>, legt Boudon vooral <strong>de</strong> nadruk op ‘perverse effect<strong>en</strong>’, dat wil zegg<strong>en</strong><br />
effect<strong>en</strong> die teg<strong>en</strong>gesteld zijn aan <strong>de</strong> oorspronkelijke bedoeling<strong>en</strong>. Bei<strong>de</strong><br />
vorm<strong>en</strong> <strong>van</strong> onbedoel<strong>de</strong> effect<strong>en</strong> wor<strong>de</strong>n overig<strong>en</strong>s behan<strong>de</strong>ld in het werk <strong>van</strong><br />
klassieke sociaal-wet<strong>en</strong>schappelijke <strong>de</strong>nkers. Het meest bek<strong>en</strong><strong>de</strong> voorbeeld<br />
<strong>van</strong> e<strong>en</strong> onbedoeld, maar gew<strong>en</strong>st effect, is Adam Smiths notie <strong>van</strong> <strong>de</strong> onzichtbare<br />
hand. Wanneer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in hun individuele han<strong>de</strong>l<strong>en</strong> strev<strong>en</strong> naar<br />
individuele nutmaximalisatie br<strong>en</strong>gt dit onbedoeld ook het hoogst mogelijke<br />
nut voor <strong>de</strong> geme<strong>en</strong>schap met zich mee. 1<br />
24 <strong>Fatale</strong> <strong>remedies</strong>
Change language