Fatale remedies. Over de onbedoelde gevolgen van beleid en ...

ankpaniek: een op onjuiste geruchten ontstane bankpaniek leidt tot het collectief
opvragen van spaargelden (run on the bank), waardoor de bank uiteindelijk
toch failliet gaat. Het begrip self-fulfilling prophecy zal later een prominente
plaats binnen sociaal-constructivistische stromingen in de sociologie
innemen. Van belang is ook Mertons kritische analyse geweest van Webers
ideaaltype van de bureaucratie. Daarin maakt hij duidelijk dat bureaucratische
organisaties vaak niet doelmatig en efficiënt functioneren, omdat een
doelverschuiving optreedt (goal displacement): de juiste toepassing van bureaucratische
regels en procedures kan uiteindelijk de organisatiedoelen gaan
overschaduwen (Merton 1968).
Een tweede stroming binnen de sociale wetenschappen staat bekend onder de
naam handelingstheorie , labelling-theorie en sociaal-constructivisme. Daaraan
zijn de namen van Howard Becker, Ervin Goffman, Aaron Cicourel en
Joseph Gusfield verbonden. Binnen deze benadering wordt de aandacht gevestigd
op subjectieve definitie- en classificatieprocessen die objectieve gevolgen
hebben. Deze benadering heeft vooral toepassing gevonden binnen de criminologie
en bij auteurs die zich bezighouden met de wordingsgeschiedenis
van sociale problemen en de effecten van therapeutische en sociale controle
instellingen, waaronder psychiatrische inrichtingen en gevangenissen (vgl.
Polsky 1990). Bekende studies zijn die van David Matza Becoming Deviant
(1969) over de ontwikkeling van crimineel gedrag, Being Mentally Ill van Thomas
C. Scheff (1966) en de studie van Howard S. Becker Outsiders (1971) over
‘becoming a marihuana user’. In deze studies wordt veel aandacht besteed aan
de maatschappelijke reactiewijzen op vormen van ‘deviant gedrag’. Deze maatschappelijke
reactie kan een proces in werking stellen dat uiteindelijk leidt tot
een bestendiging of versterking van de sociale problemen die via sociale interventies
zouden moeten worden verholpen. Een voorbeeld daarvan is Goffmans
analyse van stigma’s en de daaruit voortvloeiende ‘spoiled identity’ van
burgers die in een psychiatrische inrichting verblijven (Goffman 1963). Andere
voorbeelden zijn de negatieve effecten van langdurige gevangenisstraf, 8
of het criminaliseren van specifieke sociale praktijken. 9 Een voorbeeld van
dat laatste is de ‘drooglegging’ – het verbod op de consumptie van alcohol – in
Amerika geweest in de jaren twintig van de twintigste eeuw. De drooglegging
droeg onbedoeld bij aan het criminaliseren van miljoenen tevreden Amerikaanse
drinkers, zette aan tot corruptie en creëerde ongewild ideale condities
voor de ontwikkeling en bloei van de georganiseerde misdaad (Henshell 1990:
141). Een moderne variant is in Amerika de huidige ‘War on Drugs’, waarbij
zich vergelijkbare mechanismen lijken voor te doen.
28 Fatale remedies