Musea en Volkcultuur juni 2013 - Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland

Musea
Museumweekend in Zeeland goed bezocht
Op 6 en 7 april heeft in Zeeland de 32e editie van
het Nationaal Museumweekend plaatsgevonden.
Motto was ‘Doe een museum’. Naar schatting ‘deden’
ruim 8.500 bezoekers dit weekend een museum in
Zeeland.
In de meeste van de 25 deelnemende Zeeuwse musea
was de entree 1 euro, dit in tegenstelling tot de gratis
entree van de voorgaande jaren. Dat lijkt het publiek
niet te hebben weerhouden. Om het publiek te trekken
hadden de musea allerlei speciale activiteiten georganiseerd.
Die varieerden van streekdrachtdemonstraties in
winterse taferelen in Museum De Schotse Huizen tot
paaldansen in de ‘zeerotische’ omgeving van het
muZEEum en van kunst uit de Schildersweek Domburg
in het Marie Tak van Poortvliet Museum tot veel kitsch
bij de taxaties in het Historisch Museum De Bevelanden.
Koploper was het Zeeuws Museum in Middelburg.
Hier passeerden maar liefs 1.469 bezoekers de entree om
onder meer de nieuw ingerichte modezalen te bekijken.
Ook het Watersnoodmuseum in Ouwerkerk zat met
1.094 bezoekers in de top van de Zeeuwse musea.
Onder de titel ‘Harteplicht’ was hier materiaal uit eigen
depot en archief te bezichtigen.
Het Zeeuws maritiem muZEEum in Vlissingen pakte
uit met een ‘Zeerotisch weekend’, waar 701 bezoekers
op afkwamen. Er waren demonstraties paaldansen,
de bezoeker kon een ‘tatoeage’ laten zetten en er waren
speciale ‘zeerotische’ hapjes in de brasserie te nuttigen.
Naast het vertrouwde museumpubliek trokken deze
speciale activiteiten ook nieuw publiek. Er heerste een
goede sfeer en de museummedewerkers ontvingen veel
positieve reacties op het uitdagende programma.
Het Historisch Museum De Bevelanden in Goes trok
352 bezoekers. De taxatie- en restauratieadviesmiddag
op zaterdag was een groot succes. Deskundigen van
het Zeeuws Veilinghuis en Art Conservation bogen zich
over schilderijen, antiek, sieraden en andere snuisterijen.
Er werd veel kitsch ingebracht, maar er werd ook een
litho van M.C. Escher ‘ontdekt’, met een geschatte
waarde van vijf- tot tienduizend euro.
Verschillende musea organiseerden ‘doe-het-zelfactiviteiten’
rond het thema van het Museumweekend.
De circa 150 bezoekers van het Fruitteeltmuseum in
Kapelle konden deelnemen aan een veiling van appels
met de veilingklok. Bij Terra Maris, Museum voor natuur
en landschap in Oostkapelle, met 438 bezoekers, konden
de bezoekers zelf het alarm instellen bij een ‘noodsituatie’,
vissen in de tuin van het museum of van strandvondsten
sleutelhangers maken.
In Museum De Schotse Huizen in Veere, met circa
350 bezoekers, stonden de activiteiten in het teken van
de nieuwe tentoonstelling ‘Zwoegen en zwieren - een jaar
rond in Walcherse dracht’. Veel leden van de stichting
Het Walcherse Costuum bezochten de tentoonstelling
in streekdracht.
In Stadhuismuseum Zierikzee, met circa 500 bezoekers,
kwamen Cristóbal de Mondragón, Job Baster, Pieter
Mogge en vele andere bekende Zierikzeeënaars van
vroeger naar het museum.
4
Aankondiging Museumweekend bij Historisch Museum De Bevelanden in Goes.
Op de taxatie- en restauratieadviesmiddag in Historisch Museum De Bevelanden in Goes
bogen specialisten van het Zeeuws Veilinghuis en Art Conservation zich over schilderijen,
antiek, sieraden en andere snuisterijen.
Zeeuws Erfgoed 13 juni 2013/02 • MUSEA
Een uitdagend programma in het muZEEum in Vlissingen. Bezoekers konden
een ‘tatoeage’ laten zetten.

Zeerotisch weekend’ met demonstratie paaldansen in het muZEEum in Vlissingen.
In memoriam Willem den Herder
Op 11 april van dit jaar is Willem den Herder overleden. Hij was een
bijzondere man met een brede belangstelling voor het cultureel erfgoed in
zijn omgeving. En niet alleen dat, hij zette zich ook actief in voor het
behoud van het erfgoed. Willem stond in zijn functie van voorzitter van
de Stichting Maatschappelijke Belangen in Goes (voorheen Instelling
Maatschappelijke Belangen en daarvoor het Burgerlijk Armbestuur)
aan de wieg van de restauratie en de rehabilitatie van de Goese binnenstad,
die eind jaren zeventig en begin jaren tachtig van de vorige eeuw
zijn beslag kreeg. Speciaal hiervoor werd in 1981 de Stichting tot Behoud
en Ondersteuning van Monumenten te Goes opgericht. Ook van deze
stichting was Willem voorzitter. Beide stichtingen houden kantoor in
het fraaie, zeventiende-eeuwse Huis Hoope aan de J.A. van der Goeskade
in Goes. Bestuursvergaderingen werden door Willem op karakteristieke
wijze geleid. Gezeten aan het hoofd van de regententafel, in een ruimte
waarin de door Willem zo gekoesterde tradities en historie vrijwel tastbaar
aanwezig zijn, werden agendapunten voortvarend en in welgekozen
bewoordingen door hem aan de orde gesteld en afgehandeld om daarmee
ruimschoots de tijd te creëren voor ontspannen discours met ruimhartige
presentatie van een hapje en drankje. Hij was een gastheer pur sang.
Willem was vanaf 1995 ook bestuurslid van het Steunfonds voor de
Zeeuwse Musea. Op zijn uitnodiging werden de bestuursvergaderingen
eveneens in Huis Hoope gehouden. Willem heeft zijn kennis en contacten
met veel enthousiasme ingezet voor de tientallen museumprojecten die
het steunfonds in de afgelopen jaren heeft ondersteund. Samen met zijn
partner Dieuwke Jensma was hij een graag geziene gast bij de donateursbijeenkomsten
van het steunfonds.
Voor zijn vele maatschappelijke activiteiten ontving hij in 2006 een
Koninklijke Onderscheiding: Ridder in de Orde van Oranje Nassau.
Willem werd 70 jaar.
Zeeuws Erfgoed 14 juni 2013/02 • MUSEA
Bevrijdingsmuseum Zeeland in Nieuwdorp bereikte
de maximale bezoekerscapaciteit. Het museum was
alleen zaterdag geopend en trok die dag 296 bezoekers.
Medewerkers hadden de handen vol met het schenken
van koffie voor het publiek en het serveren van wat
lekkers daarbij.
Het Museumweekend is voor veel Zeeuwse musea
traditioneel de start van een nieuw museumseizoen.
Dit jaar zorgde het mooie lenteweer er ook voor dat
veel bezoekers de musea per fiets bezochten. Wie dat
gedurende het museumseizoen wil doen, kan daarbij
ook gebruik maken van de Routewaaier Zeeuwse Musea,
te koop bij de VVV’s en deelnemende musea (zie ook
www.scez.nl/musea).
Voor een overzicht van alle Zeeuwse musea en hun
tentoonstellingen, zie www.zeelandmuseumland.nl.
In 2014 is er op 5 en 6 april weer een nieuwe landelijk
Museumweekend.
Leden van de stichting Het Walcherse Costuum
bezochten in streekdracht de tentoonstelling
‘Zwoegen en zwieren - een jaar rond in Walcherse dracht’
in Museum De Schotse Huizen in Veere.

Reminiscentieproject voor licht
dementerende ouderen in Zeeland
Feest van herkenning
Dementerende ouderen kunnen in het eerste stadium van hun
ziekte nog redelijk tot goed vertellen over vroeger. Het ophalen van
positieve herinneringen aan vroegere jaren (reminiscentie) geeft hen
plezier en voldoening. Enthousiaste vrijwilligers gaan hiervoor met
hen in gesprek. Als bagage hebben zij een unieke koffer, die door tien
Zeeuwse musea is samengesteld rond verschillende historische thema’s
zoals landbouw, school, streekdracht, huishouding en de bevrijding.
De museumvoorwerpen in de koffers roepen herinneringen op aan
vroeger.
Voorgeschiedenis
In een trainingsprogramma over museumvoorwerpen in de zorg,
georganiseerd door de SCEZ, is gekeken of musea in Zeeland een
specifiek aanbod kunnen ontwikkelen voor zorginstellingen. Voor
bepaalde mensen is het namelijk niet mogelijk om naar een museum te
gaan. Hoe kunnen deze personen toch genieten van museumvoorwerpen?
Kan het museum zijn collectie naar de zorginstelling brengen?
Naar aanleiding van het trainingsprogramma heeft de conservator van
Museum De Schotse Huizen (Veere) een ‘herinneringskoffer’ samengesteld
rond de Walcherse streekdracht en het leven op de boerderij.
Een vrijwilliger van het museum en een activiteitenbegeleidster van
verpleegcentrum Nieuw-Sandenburgh in Veere (onderdeel Zorgstroom)
hebben in 2012 geëxperimenteerd met deze koffer. Het succes van deze
pilot, de overtuiging van beide partijen van het belang van de activiteit,
de behoefte aan meer themakoffers én de mogelijkheid geboden door
het Fonds Sluyterman van Loo en de Stichting RCOAK hebben ertoe
geleid dat het initiatief is genomen om een aanbod te ontwikkelen voor
heel Zeeland. Hierbij zullen voorwerpen van de Zeeuwse musea naar
Zeeuwse zorginstellingen overgebracht worden.
Jan Louwerse, vrijwilliger van Museum De Schotse Huizen,
leidt het gesprek in zorginstelling Nieuw-Sandeburgh in Veere.
Herinneringskoffer
De herinneringskoffer is een koffer met oude voorwerpen uit musea,
zoals een griffel en lei, een gestopte sok, een koffiemolen en Sunlight zeep.
Deze voorwerpen helpen ouderen om herinneringen aan vroeger op
te roepen en daarover te praten. Deelnemers ervaren het als een ‘feest
van herkenning’. Daarnaast bevat de koffer ook spelletjes die op de
desbetreffende locatie blijven, zodat ze door de bewoners van de
zorginstelling vaker gespeeld kunnen worden.
De koffer wordt altijd door een vrijwilliger van een museum
gepresenteerd. Deze vrijwilliger (een 55-plusser) is specifiek voor
deze doelgroep geschoold, kent de inhoud van de koffer en leidt
de bijeenkomst samen met een activiteitenbegeleider van de zorginstelling,
die de groep kent.
Voor dementerenden
Met de herinneringskoffer worden ouderen met dementie gestimuleerd
om te vertellen over vroeger. Men doet hierbij dus een beroep op wat
Zeeuws Erfgoed 15 juni 2013/02 • MUSEA
de oudere nog kan. Voor mensen die voortdurend geconfronteerd worden
met afnemende capaciteiten is dit een verademing. Het kan een steun zijn
bij het opmaken van de eigen levensbalans; om duidelijk te maken wie en
wat zij zijn en hoe zij zichzelf zien. Voor ouderen die hun oriëntatie in
het heden kwijt zijn, kan de oriëntatie in het verleden zorgen voor meer
grip op het leven. De begeleiding kan de oudere helpen om eventuele
scheefgroei in de beleving van het eigen verleden recht te trekken.
Door het werken in groepen raken deelnemers over het algemeen vrij snel
vertrouwd met elkaar, waardoor nieuwe contacten kunnen ontstaan.
Dat is een groot voordeel gezien de oudere leeftijd waarop het verlies
van contacten eerder regel dan uitzondering is.
Fotokaartspelletjes zijn ook onderdeel van de herinneringskoffer.
Voor zorgsector
De herinneringskoffer is een reminiscentieactiviteit bedoeld voor
alle instellingen die met licht dementerende ouderen werken, van zorginstellingen
tot dagcentra. Het werken met de herinneringskoffer gebeurt
in groepsverband met maximaal acht deelnemers. De voordelen van
groepsreminiscentie zijn de stimulans die de deelnemers van elkaar
krijgen, de herkenning in elkaars verhalen, de sociale contacten en
het onderlinge plezier. De activiteitenbegeleider zorgt samen met de
vrijwilliger dat alle deelnemers persoonlijke aandacht krijgen.
De activiteit is uiteraard ook geschikt voor geestelijk vitale ouderen,
maar de koffer is specifiek bedoeld om licht dementerende ouderen
te activeren, waarbij een beroep gedaan wordt op het gedeelte van het
geheugen dat nog intact is.
Koffer aanvragen
De herinneringskoffer wordt ter kennismaking tot eind 2014 gratis
aangeboden aan Zeeuwse zorginstellingen. Dit aanbod wordt mogelijk
gemaakt door subsidies van Fonds Sluyterman van Loo en de Stichting
RCOAK. Na 2014 zal een vergoeding aan zorginstellingen gevraagd
worden.
Inlichtingen
Projectleider Koffer aanvragen
S.H. (Sylvia) van Dam Merrett J. (Janneke) de Wit
Museum De Schotse Huizen SCEZ
0118-502151 0118-670886
conservator@schotsehuizen.nl j.de.wit@scez.nl
‘Feest van herkenning’ is een initiatief van Museum De Schotse Huizen
en wordt mogelijk gemaakt door financiële steun van Fonds Sluyterman
van Loo en Stichting RCOAK.

Streekmuseum De Meestoof 40 jaar
Zeeuws Erfgoed 16 juni 2013/02 • MUSEA
Al veertig jaar herbergt het Streekmuseum De Meestoof
in Sint-Annaland het cultureel erfgoed van Tholen en
Sint-Philipsland. De museumgebouwen en collecties
vertellen de geschiedenis van de eilanden en de cultuur
van de dorpen. Voor het jubileumjaar 2013 heeft
het museum twee exposities samengesteld:
‘Thoolse Landverhuizers’ en ‘Samen Lappen We Het’.
Op de feestelijke jubileumbijeenkomst op 4 april vond onder
andere de presentatie van het Jubileumboek plaats, hield
dr. J.L. Krabbendam een inspirerende toespraak over het
thema ‘emigratie’ en werd de Thoolse merklap onthuld.
Bijzonder was de aanwezigheid van mevrouw M.J. Renes-
Van Geer, de initiatiefnemer en oprichter van het museum
en thans eerste voorzitter.
Samen Lappen We Het
Ter ere van het 40-jarig bestaan van het museum borduurden
zo’n 45 vrijwilligers een 23 meter lange merklap. Op deze
merklap is ieder expositiejaar, vanaf de oprichting van het
museum, weergegeven. Dit nieuwe, bijzondere museumstuk
is te bezichtigen in het museum.
Thoolse Landverhuizers
Emigreren is al zo oud als de mensheid. De mens is altijd
op zoek naar een plaats waar het beter toeven is. Ook van
de dorpen op Tholen en Sint-Philipsland lieten inwoners
haven en goed achter en om de wijde wereld in te trekken.
In de expositie ‘Thoolse Landverhuizers’ worden de verhalen
van deze families getoond. Wat lieten ze achter, wat namen
ze mee? Hoe verliep hun reis? Wat is er van hen geworden?
Rond 1840 begonnen veel inwoners van Tholen het eiland
te verlaten.
Zij vertrokken per boot naar Amerika. Zij vertrokken
uit geloofsovertuiging of vanwege ziektes, armoede of
werkloosheid. Dominee Van Raalte en dominee Scholte
waren de eersten die naar Amerika trokken. Daar was
men vrij in de manier van geloven.
Veel inwoners van Tholen en Sint-Philipsland kwamen in
Grand Rapids, Michigan terecht. Later kwamen landen als
Zuid-Afrika en Argentinië in beeld en veel later Australië en
Nieuw-Zeeland. Hele families emigreerden, zoals de familie
Linthout, Mol, Van Dijke, De Blaaij Pleune, Rosevelt,
Willemse, Van Doorn, Fase, Breure, Hage, Guiljam en Priem.
Ze komen allemaal in de tentoonstelling aan bod.
Emigreren is afscheid nemen. Het hoognodige werd ingepakt
en meegenomen. De rest werd weggeven of verkocht. Zo’n
verkoping werd een ‘boeldag’ genoemd. In de wisselexpositie
is te zien wat er zoal verkocht werd.
Wat zou ú beslist meenemen naar uw nieuwe land?
Breng het mee naar het museum en stop het in de
HEIMWEE-koffer, of schrijf het op een briefje.
www.demeestoof.nl

VOLKSCULTUUR
N I E U W S 800-jarig Axel blaast tradities nieuw leven in
Zeeuwse Traditionals
Axel viert in 2013 dat het achthonderd jaar
geleden stadsrechten kreeg. Het herdenkingsjaar
werd op nieuwjaarsdag ingeluid met
‘change ringing’ (wisselluiden) van de kerkklokken
en het carillon in de stadhuistoren.
Daarna speelde de beiaardier het Zeeuws-
Vlaams volkslied.
Op dezelfde dag werd in de Kleine Kreek voor de
eerste maal een Nieuwjaarsduik gehouden. Verder
werd een speciale vlag Axel800 ontworpen en was ‘plat
Axels’ op een januariochtend de voertaal op de basisschool. In september
is in Axel ‘Door Ons Gedaen’ te zien, de langste merklap ter wereld, die
in Zeeland werd geborduurd.
Stadsomroeper
Geschiedenis speelt op vele manieren een rol in de viering van
achthonderd jaar stadsrechten. Dat gebeurt zoals tegenwoordig vaker
gebruikelijk is: door verdwenen tradities nieuw leven in te blazen of
door tradities van elders over te nemen. Het change ringing is een
Engelse traditie die in de zeventiende eeuw tot bloei kwam en inmiddels
bij plechtige gelegenheden ook in Nederlandse steden te beluisteren is.
Axel herstelde ook de stadsomroeper in ere. Stadsomroepers waren in
het verleden een vertrouwd beeld op straat. Ze kondigden belangrijke
gebeurtenissen en mededelingen van het stadsbestuur af. Gedurende het
jubileumjaar is in Axel bij bijzondere gelegenheden de roep te horen van
Pim van Hilten alias Wullem d’n Uutbeller. Van Hilten mag daartoe de
reservebel van zijn collega uit Philippine lenen. Op 1 juni vond in Axel
ook een Stadsomroepersconcours plaats, met een wedstrijd voor de
kampioenschappen van Nederland, Zeeland en de Lage Landen.
Keuredag
Op zaterdag 8 juni vindt vanaf 13.30 uur in Axel de Keuredag van
de Vier Ambachten (Assenede, Boekhoute, Axel en Hulst) plaats.
Bij de SCEZ is onder de titel Zeeuwse Traditionals een dubbel-cd
verschenen met veldopnames van 52 oude Zeeuwse liedjes uit de jaren
1950-1990. Jeanine Dekker en Marco Evenhuis maakten de selectie en
schreven er een boekje bij. De presentatie van de dubbel-cd en het boekje
vond plaats op vrijdag 15 maart in dorpshuis Ons Dorpsleven in
Ritthem. De heer Jan Melse nam het eerste exemplaar van de
dubbel-cd in ontvangst. Als jongen zong hij samen met zijn vader een
van de opgenomen liedjes.
De dubbel-cd met boekje is voor 15 euro te koop in de grotere Zeeuwse
boekhandel en aan de balie van de SCEZ, Looierssingel 2, Middelburg.
Jeanine Dekker, adviseur volkscultuur, overhandigt het eerste exemplaar
aan Jan Melse (foto Joop van den Bremen).
Roep van Wullum d’n Uutbeller (foto Stichting Axel800).
De Keuredag is een initiatief uit 1992, 750 jaar nadat de ambachten
een ‘Keure’ (wetboek) kregen. In de middeleeuwen werd de keure
bewaard in een houten koffer (‘couffre’) met vier sloten, waarvan elk
ambacht een van de sleutels bezat. Tijdens het beleg van Axel (1586)
gingen couffre en keure verloren. Ruim vierhonderd jaar later besloten
de heem- en oudheidkundige verenigingen om de traditie tot leven te
wekken. Ze lieten een nieuwe couffre maken, met vier sloten, die alleen
open kunnen als alle verenigingen present zijn. Dat gebeurt tijdens de
Keuredag. De vertegenwoordigers (‘baljuws’) van de verenigingen zijn
daarbij in historische kledij gestoken. Voor meer informatie over
de festiviteiten in Axel:
www.axel800.nl
Zeeuws Erfgoed 17 juni 2013/02 • MUSEA
In memoriam Adrie Quaak
Op 14 februari overleed
Adrie Quaak. Na een
loopbaan in het onderwijs
maakte Adrie zich sterk
voor het cultureel erfgoed
in Zeeland, in het bijzonder
de streekdrachten en
dialecten. Hij streefde
vanaf het begin naar meer
samenwerking tussen de
Zeeuwse streekdrachtverenigingen.
In 1990
werd hij de eerste
voorzitter van Ons
Boeregoed in Kruiningen.
Tien jaar later behoorde hij
tot de initiatiefnemers van
de overkoepelende stichting De Zeeuwse Streekdrachten, waarvan hij
vanaf 2007 drie jaar lang het voorzitterschap waarnam. Hij wist bovendien
velen te boeien met zijn verhalen in Zuid-Bevelands dialect. Allen
die de volkscultuur in Zeeland een warm hart toedragen, kennen de
markante verschijning van Adrie Quaak - in boerenpak! - en zullen
hem zo in herinnering houden. Adrie werd 73 jaar.
(foto René Blom)