ZE-no4 DEC 2005 Q5B.qxd - Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland

jaargang 11, maart 2012 01
NIEUWSBRIEF VAN DE STICHTING
CULTUREEL ERFGOED ZEELAND

A R C H E O L O G I E C U L T U U R H I S T O R I E E R F G O E D E D U C A T I E M O N U M E N T E N M U S E A S T R E E K T A L E N
Inhoudsopgave
2 SCEZpresse
ARCHEOLOGIE
3 Archeologisch Nieuws
4 Onderzoek en meldingen
6 Opgraving voor het voetlicht:
Hof Ramsburg, een tipje van de sluier
JAARTHEMA
7 Zeeland zwemt in het erfgoed
CULTUURHISTORIE
7 Het (vaak) vergeten water
Het Zeeuwse Jaar van het (buiten- én binnen-) Water
8 Geslaagde cursus over groene geschiedenis afgerond
MUSEA
9 Zeeuwse musea houden stand in turbulent jaar
10 Museaal erfgoed inzichtelijk
11 Museumvoorwerpen in de Zorg
• Ontdek de Zeeuwse musea via de QR-code
12 Volkscultuur Nieuws
STREEKTALEN
13 Streektaal Varia
14 Ander nieuws
ERFGOEDEDUCATIE
15 Last minute! 14 maart nascholingsdag over de Canon
• Jaar van de Historische Buitenplaats
• Internationaal scholenproject over de Tweede Wereldoorlog
MONUMENTEN
16 De Zeeuwse boerderij in de gevarenzone?
18 Monumentenronde:
Platform Kastelen en Buitenplaatsen in Zeeland
19 Tijdloze boeren plavuizen
20 Nieuwe Bierkaai en restauratie van het bruggenhoofd in Hulst
Erfgoed Allerlei
21 Publicaties
23 Colofon | Kortelings
24 MOnuMENTaal
Bij de omslag
Zeeland telde ooit, op de wisselende grens van water en land, ettelijke
tijhavens. Bij hoogwater voeren de schepen zo’n haven binnen, om
daarna bij laagwater droog te vallen. Na te hebben geladen of gelost
konden de schepen bij opkomend tij vervolgens uitvaren. Vanaf 1850
kenden veel tijhaventjes een (korte) bloeiperiode dankzij de teelt en
het transport van suikerbieten. Door verzanding, aanslibbing en
voortgaande bedijking raakten veel haventjes vroeger of later in
onbruik. Het enkele malen verplaatste haventje van Nieuw-Namen
kwam uiteindelijk te liggen in Emmadorp, in het tegenwoordige
Verdronken Land van Saaftinge. Twee scheepswrakken, een sluisje en
de vroegere havenmeesterswoning vormden lang de laatste sporen.
Dijkverzwaring heeft inmiddels ook die laatste sporen uitgewist.
(foto R.H.G. Kleingeld (DIHO); bron: Zeeuws Archief, Archief NIOO)
SCEZpresse
Op het moment dat ik dit stukje schrijf vriest het buiten dat het kraakt.
Het is begin februari en Zeeland ligt onder een deken van sneeuw. Op een
enkele plek wordt voorzichtig geschaatst. Sneeuw en ijs: het is allemaal water,
en water staat in 2012 centraal. Het is het Zeeuws Jaar van het Water, een
thema waar we vanuit de erfgoedsector veel over te melden hebben. Op de
nieuwjaarskaart van de SCEZ stond het al: Zeeland zwemt in het erfgoed.
Het is een knipoog naar het Goese Sas anno 1964, waar toen in het havenkanaal
(uit 1810) en bij de sluis (uit 1892) volop werd gezwommen.
Maritiem erfgoed is overal in de provincie te vinden. Het is erfgoed met een
verhaal: de hoogaars waarmee werd gevist, het getijdehaventje waar de bieten
werden geladen en gelost, het restant van een dijkversterking aangelegd met
pure menskracht. Water in Zeeland betreft niet alleen het buitenwater maar
ook het binnenwater, dat wordt nog wel eens vergeten. Een polder kon ook
onder water komen te staan zonder dat daarvoor een dijk was doorgebroken.
U leest er meer over elders in dit nummer.
In 2012 wordt het provinciale cultuurbeleid voor de komende jaren (2013-
2016) vastgesteld. Er is minder geld beschikbaar en er moeten keuzes worden
gemaakt. Het is een gegeven dat tegelijkertijd inspireert tot nieuwe ideeën en
samenwerkingsstructuren. In dat kader biedt de ontwikkeling van een
Culturele Biografie van Zeeland een interessant perspectief. De Culturele
Biografie gaat uit van het gegeven dat inwoners en bezoekers van Zeeland
de cultuurhistorie willen ontdekken en beleven en daar ook wat voor over
hebben. Kennis- en informatieoverdracht, behoud door ontwikkeling,
cultuurparticipatie, cultuurtoerisme, sociale cohesie en economische
versterking gaan in dat geval hand in hand. Met de Culturele Biografie
wordt erfgoed in de meest brede zin in een ruimtelijke context geplaatst,
met plekken en locaties als herkenbare en betekenisvolle ankerplaatsen.
De Culturele Biografie versterkt daarmee de voor Zeeland zo kenmerkende
samenhang van landschap, natuur en erfgoed en stimuleert de verdere
samenwerking en afstemming tussen de vele organisaties die op deze terreinen
actief zijn. Een Plan van Aanpak onder de titel Zeeuwse Ankers is inmiddels
gereed en de eerste stappen zijn gezet.
Waar we dit jaar zeker ook de nodige aandacht aan zullen besteden is het
immateriële erfgoed: de gebruiken, rituelen en tradities. Op 21 april wordt
hierover door de SCEZ een conferentie gehouden. U bent van harte welkom.
Ondertussen geef ik u alvast een vraag mee: welke Zeeuws tradities vindt u
eigenlijk belangrijk (en verdienen een plekje op de Werelderfgoedlijst)?
Wim Scholten, directeur
Een paar paaltjes in de inlaag 2005 bij Ellewoutsdijk. Je zou er zomaar aan
voorbijlopen. Ongeveer 1.900 jaar geleden staat hier een boerderij. Mensen,
geiten en schapen leven er onder één dak. Een dak dat deels wordt gedragen
door palen van zo’n 3.500 jaar oud, afkomstig van een prehistorisch moerasbos
zes kilometer verder. Dat is een heel gesjouw geweest. Een dalende bodem
maakt dat de bewoners midden tweede eeuw vertrekken. De zee krijgt vrij spel.
Pas aan het einde van de tiende eeuw ontstaat weer bewoning. De vliedberg
vlakbij, de Coudorpse berg, is er het bewijs van. Het dorp Coudorpe is al lang
verdwenen. De kerk is gesloopt in het midden van de zestiende eeuw. Een paar
paaltjes in een inlaag, maar wel een boeiend verhaal en een betekenisvolle plek.

Archeologisch Nieuws
Onderzoek Romeins Aardenburg
De verdedigingswerken belicht
Werd in de vorige aflevering van deze reeks in
Zeeuws Erfgoed het Romeinse badgebouw van Aardenburg
besproken, op moment van schrijven wordt de laatste
hand gelegd aan de beschrijving van de andere gebouwen
van de Romeinse nederzetting, waaronder de
verdedigingswerken. De kern van de nederzetting bevond
zich rond de huidige Sint-Baafskerk en bestond uit een
stenen hoofdgebouw en andere gebouwen van hout/leem.
Deze kern werd beschermd door een verdedigingsmuur
met een vierhoekig grondplan van 150 bij 240 meter,
waarvan het zuidwestelijk deel in 1975/1976 en 1979
is opgegraven. De vesting bevatte ter verdediging aan
de lange zijden en op de hoeken ronde torens met een
diameter van circa 8 meter, die in het muurwerk waren
opgenomen. Het geheel was omsloten met een V-vormige,
circa 6 meter brede spitsgracht met een steile oever aan de
buitenzijde en een minder steile oever aan de binnenzijde
(type Fossa Punica). Poortgebouwen in het midden van
elke zijden van de vesting boden toegang tot het
binnenterrein.
De vesting was opgetrokken uit met mortel vastgezette,
vierkant gekapte blokken van zogenaamde Doornikse
kalksteen: een harde, grijze steensoort uit de regio van
Doornik. Van de muur resteerden bij de opgravingen - op
enkele uitzonderingen na - nog slechts de uitbraaksporen.
In de middeleeuwen werden Romeinse stenen gebouwen
namelijk gesloopt om het bouwmateriaal opnieuw te
kunnen gebruiken. Daarom is in de zandige ondergrond
alleen nog maar een spoor van de oorspronkelijke muur
zichtbaar, opgevuld met klei en puin. Deze sporen zijn
over een lengte van 125 meter in kaart gebracht, vanaf
de zuidwestelijke hoek van de ommuring tot aan het
westelijke poortgebouw.
Het poortgebouw is een bijzonder interessante
constructie, bestaande uit twee ronde torens aan
weerszijden van een rechthoekige doorgang. Uit de grote
hoeveelheden puin die ter plaatse zijn aangetroffen blijkt
dat de torens uit de gebruikelijke kalksteen waren
opgetrokken, maar dat de constructie daartussen van
tufsteen was gebouwd. Waarschijnlijk is voor deze
steensoort gekozen vanwege zijn goede bewerkbaarheid,
zodat een gewelfde doorgang kon worden gemaakt.
Dit deel van de poort was - net als het badgebouw -
gefundeerd op houten paaltjes, hetgeen aangeeft dat
het een zeer zware constructie was. De feitelijke doorgang
bestond vermoedelijk uit een hek of deur. De vele
dakpanresten die hier zijn gevonden geven aan dat
het gebouw een pannendak moet hebben gehad.
Vanaf het hoofdgebouw op het binnenterrein liep een
weg in westelijke richting via het poortgebouw de vesting
uit, waarvoor over de spitsgracht een brug was aangelegd.
Resten van deze weg zijn verder naar het westen bij
recente opgravingen (2008) aangetroffen.
Maatschappelijke stage in het archeologisch depot
Elke woensdagmiddag zijn Deandra de Looff en
Dieuwertje Roelse te vinden in het archeologisch depot
van de SCEZ. De meisjes, allebei vijftien, liepen er eerst
hun maatschappelijke stage van 32 uur. Deandra en
Dieuwertje: “We zijn allebei heel erg geïnteresseerd in
archeologie en willen het ook allebei gaan studeren.
We zijn hier dankzij onze lerares Grieks, Antoinette van
Duijn, ingerold. Elke week weer is het heel erg leuk om
te doen, op de foto zijn we bezig met het noteren van
de etiketten van de dozen die missen in de depots.
Het is alsof je in een museum aan het werken bent,
maar dan beter en veel leuker! Voorlopig gaan we zeker
met heel veel plezier verder met het werk hier.”
Zeeuws Erfgoed 3 maart 2012/01 • ARCHEOLOGIE
Archeologie
De sporen van het
poortgebouw, blootgelegd
bij de opgravingen in
1976 ter hoogte van de
Burchtstraat. Tegenwoordig
is ter plaatse een
reconstructie te bezichtigen.
3Op één plaats in
de uitbraaksporen resteerde
nog een omgevallen deel
van de muur van de
Romeinse vesting van
Aardenburg.
Dieuwertje Roelse
en Deandra de Looff.

Vondstmeldingen en
archeologisch spreekuur
Melding van
archeologische vondsten
dient te geschieden bij
de SCEZ. Het materiaal
wordt wanneer nodig
geregistreerd en
gedocumenteerd, maar
blijft altijd in het bezit
van de melder, tenzij deze
het zelf wil afstaan. Uw
melding van vondst(en) of
waarneming(en) kan ook
schriftelijk of telefonisch
geschieden bij:
SCEZ
Postbus 49
4330 AA
Middelburg
T 0118-670870
E j.jongepier@scez.nl
Daarnaast houdt
de SCEZ op elke eerste
dinsdagmiddag van de
maand een archeologisch
spreekuur. U kunt het
spreekuur in locatie
De Burg
Groenmarkt 13
te Middelburg
bezoeken om voorwerpen
te laten determineren
(geldwaarde wordt niet
getaxeerd), vondstmeldingen
te doen,
of allerlei vragen op het
gebied van de Zeeuwse
archeologie voor te leggen.
De eerstvolgende
archeologische
spreekuren vinden plaats
op de dinsdagmiddagen
6 maart, 3 april, 1 mei
en 5 juni
van 15.30 tot 16.30 uur.
Dank voor uw
medewerking!
Onderzoek en meldingen
Afsluiting veldwerk nieuwe haven Hulst
Begin oktober is het archeologisch veldwerk in de nieuwe
haven van Hulst feestelijk afgesloten. Arcadis en Artefact
zijn met hulp van de Werkgroep Archeologie Hulst
begonen aan de evaluatie van het onderzoek in de
Nieuwe Bierkaai Hulst (haven, deelgebied 2). Behalve de
resten van de haven, compleet met bruggen, kademuren,
scheepsresten en aanpalende huizen is ook een enorme
hoeveelheid vondsten opgegraven. Naast het gebruikelijke
aardewerk, leer en bot zijn ook veel metaalvondsten
aangetroffen, zoals munten, muntgewichten, enkele
pelgrimsinsignes, kogels, mortieren, delen van geschut,
Proefsleuvenonderzoek ’s-Gravenhofplein, Hulst
Tussen 15 en 19 december heeft Grontmij in
samenwerking met Artefact een driedaags proefsleuvenonderzoek
uitgevoerd op het ’s-Gravenhofplein in Hulst
(Nieuwe Bierkaai, deelgebied 7). Op basis van historisch
onderzoek werden ter plaatse resten van middeleeuwse
bebouwing, zoutraffinage en het Minnebroedersklooster
uit het einde van de vijftiende tot de zeventiende eeuw
verwacht, alsook resten van het latere weeshuis.
Onderzoek Staats-Spaanse Linies
Retranchement
In het kader van het Interreg IV-A-project Forten en
Linies in Grensbreed Perspectief (Staats-Spaanse Linies)
is in opdracht van de Provincie Zeeland een viertal
onderzoeken uitgevoerd. In Retranchement vond een
opgraving plaats op de locatie van de vermeende
Slikpoort. Op basis van het eerder uitgevoerde geofysisch
onderzoek werden resten van een poortgebouw verwacht.
Ter plekke is echter slechts een bakstenen stookplaatsje
gevonden. Op basis van de opgravingsgegevens en analyse
van oude kaarten luidt de conclusie dat er nooit een
poortgebouw heeft gestaan, maar dat er (in een latere
fase van het fort) slechts een eenvoudige doorgang in de
vestingwal was.
Westelijk Staats-Vlaanderen met diverse forten en schansen
behorend tot de Staats-Spaanse Linies; fragment van een
kaart van Zeeland uit 1630.
Zeeuws Erfgoed 4 maart 2012/01 • ARCHEOLOGIE
stukken van (Spaanse en Staatse) helmen en andere
wapenuitrustingen, maar ook een grote hoeveelheid
metalen kookgerei, hang- en sluitwerk, gereedschap
enzovoort.
De meest aansprekende vondst is een fraaie tweekoppige
gekroonde adelaar (het stadswapen van Hulst en het
wapen van Maximiliaan van Oostenrijk), die mogelijk
onderdeel was van een schild of een standaard. Op basis
van het selectievoorstel zal, gezien de enorme hoeveelheid
vondsten en het beperkte nog beschikbare budget voor
de analyses, slechts een deel van de vondsten regulier
uitgewerkt en gerapporteerd kunnen worden.
In de jaren zeventig zouden delen van de fundering van
de kloosterkerk, het pandhof en begravingen tijdens de
sanering van de voormalige brouwerij met de bulldozer
zijn verwijderd. Het veldonderzoek bevestigt dat
funderingen van de westmuur van de kerk merendeels
zijn uitgebroken. Het noordwestelijke deel van de kerkfunderingen
is beter bewaard gebleven. Daar zijn ook
enkele begravingen teruggevonden.
Draaibrug
Door Archeologisch Adviesbureau RAAP is voorts een
geofysisch onderzoek uitgevoerd bij Draaibrug, een buurtschap
bij Aardenburg. Op basis van een bureauonderzoek,
veldkartering en enkele boringen uitgevoerd door
ArcheoMedia in 2007, verwachtte men hier restanten van
de voormalige Bordeelschans. In 2010 voerde het ADC
ter plaatse een booronderzoek uit. De conclusie luidde
dat restanten van de Bordeelschans zich elders moesten
bevinden. Het geofysisch onderzoek, dat bestond uit
weerstandsmetingen en grondradaronderzoek met
controleboringen, leverde evenwel op de locatie een
schitterende plattegrond op van de schans. Ter plaatse
zal door middel van een grondlichaam de ligging van het
vestingwerk worden aangeduid.
Onderzoek op de Bordeelschans bij Aardenburg-Draaibrug
(RAAP).

Philippine
In de vestingstad Philippine is in oktober een bodemsanering uitgevoerd
en zijn de resten van de Stenen Beer voor een deel ontgraven.
De werkzaamheden aan dit achttiende-eeuwse waterstaatkundige
vestingwerk zijn archeologisch begeleid. De Stenen Beer wordt
gerestaureerd en toegankelijk gemaakt voor het publiek.
Passageulelinie
De SCEZ adviseerde de Provincie Zeeland ook bij de opdrachtverstrekking
voor onderzoek op twee locaties in de Passageulelinie bij IJzendijke.
De firma MUG ingenieursbureau uit Leek voerde een bureauonderzoek
uit voor Batterij De Keijzer en de redoute Schaapstelle. Voor de resten
van de batterij komen meerdere locaties in aanmerking. De redoute
Schaapstelle wordt op één kaart (Hattinga 1746) aan de buitenzijde van
de dijk afgebeeld, op twee andere aan de binnenzijde (Wiltschut 1738
en Hattinga 1750). Op de buitendijkse locatie is een geofysisch onderzoek
uitgevoerd door de firma Medusa Explorations uit Groningen.
ZEEUWS-VLAANDEREN
Een prehistorische tranchetbijl uit Othene
In het najaar van 2011 meldde de heer Richard Lensen uit Zaamslag
de vondst van een stuk vuursteen bij de SCEZ. Het voorwerp had hij
in mei gevonden langs een van de nieuw gegraven waterpartijen in de
Koninginnepage, een nieuwe straat in de nieuwbouwwijk Othene-Zuid
te Terneuzen. Aanvankelijk leek het een natuurlijk stuk vuursteen te zijn,
maar bij nadere bestudering en determinatie door vuursteenspecialisten
van de Universiteit Leiden bleek het te gaan om een prehistorische bijl en
wel een kernbijl uit de midden-steentijd (mesolithicum, circa 8800-5000
voor Christus). Het brok vuursteen was eerst ruw voorbewerkt tot een
kernsteen en vervolgens is er op dusdanige manier een stuk afgeslagen
(met een zogenaamde tranchetslag) dat er een snededeel ontstond.
Op deze manier kon het stuk als bijl worden gebruikt. Het is de
eerste keer dat een dergelijke bijl in Zeeland is gevonden.
Er zijn op de pleistocene dekzandgronden op meerdere plaatsen in
Zeeuws-Vlaanderen diverse vuurstenen voorwerpjes uit dezelfde tijd
aangetroffen - bijvoorbeeld te Aardenburg, Sint-Kruis, Nieuw-Namen,
Axel en het Verdronken Land van Saeftinghe - maar dat zijn in de meeste
gevallen kleine pijlpunten, mesjes en schrabbertjes, die in kampementen
van rondtrekkende jagers en verzamelaars in gebruik zijn geweest.
Vermoedelijk is met het graven van de waterpartij te Othene-Zuid de top
van het dekzand, die zich op ongeveer drie meter beneden het maaiveld
bevindt, aangesneden en is de bijl mee omhoog gekomen.
Een (tweede) vuurboet in Saeftinghe?
Op 12 januari 2012 verrichtte de SCEZ archeologische waarnemingen
en boringen op de slikken in het Verdronken Land van Saeftinghe.
Aanleiding hiertoe waren vondstmeldingen door de heren R. Bleijenberg
en M. Buise van een cirkelvormige bakstenen structuur, die na erosie van
het slib in december vorig jaar is blootgespoeld. De structuur, die was
gefundeerd op een kleiige ondergrond, bleek een geïsoleerd spoor te zijn
met in de omgeving regelmatig aardewerkscherven uit voornamelijk de
late middeleeuwen en botmateriaal van onder meer rund en varken.
De blootgespoelde structuur bestaat uit nog minimaal vier steenrijen
met versnijdingen naar buiten en is ongeveer 3,5 meter in diameter.
De bakstenen zijn laatmiddeleeuwse kloostermoppen met een lengte
van tussen de 25 en 30 centimeter. Mogelijk gaat het hier om hergebruikt
materiaal; er zijn veel fragmenten bij. Volgens de vondstmelders kan de
aangetroffen structuur wellicht een zogenaamde vuurboet zijn geweest,
waarop een vuur werd gestookt. Deze vuurboeten dienden als kustvuur
of baken voor de scheepvaart. In de directe omgeving is er in december
2009 na erosie van het schor en het slik ook al een ontdekt.
Rondom de in 2009 ontdekte vuurboet liggen momenteel veel verspoelde
baksteenresten in driehoekvorm. De daar aangetroffen bakstenen zien er
jonger uit dan die van de pas ontdekte vuurboet. De afstand tussen de
twee vindplaatsen bedraagt naar schatting honderd meter.
Zeeuws Erfgoed 5 maart 2012/01 • ARCHEOLOGIE
Een deel van de Linie van
Communicatie tussen Hulst
en Sas van Gent: de forten
Ferdinandus, Miseri,
Sint-Anna en Nassau.
Abdsdale
In de historische vestingatlas van Zeeland is ter hoogte van een nieuwe
rotonde bij Absdale het voormalige fort Sint-Anna gepositioneerd. Op
deze locatie vinden in de toekomst graafwerkzaamheden plaats voor de
N290. Een nauwkeurige projectie van een kaart van Visscher-Roman uit
1655 op de huidige topografische ondergrond, uitgevoerd door de firma
Histomaps uit Hansweert, toont echter dat resten van dit fort langs de
Plattendijk moet worden gezocht. Op die locatie zijn op het Actuele
Hoogtebestand Nederland opvallende terreinverhogingen zichtbaar.
Het fort Miseri kan op basis van de nieuwe projectie in het gehucht
Absdale gezocht worden, ten zuiden van de provinciale weg.
De mesolitische tranchetbijl uit Othene.
Het voorwerp is 8,0 centimeter lang, 4,7 centimeter breed en heeft een
doorsnede van 3,0 centimeter. Het bestaat uit grijze vuursteen en heeft
aan een zijkant nog een restant van de buitenkant of korst (cortex) van
de oorspronkelijke vuursteenknol. Of het een geïsoleerde vondst betreft
of dat deze afkomstig is uit een kampement is nog niet bekend. Wat
de prehistorische mens ermee heeft gedaan is evenmin duidelijk, maar
te denken valt aan het afhakken van boomtakken. Al eerder zijn tijdens
booronderzoek in het kader van de aanleg van de rondweg Zaamslag
houtskoolfragmenten aangetroffen, afkomstig uit de top van het
pleistocene dekzand. Houtskoolfragmenten kunnen wijzen op stookplaatsen
in prehistorische kampementen. De bijl wordt momenteel
tentoongesteld in het Schelpenmuseum te Zaamslag in een kleine
expositie die gewijd is aan de prehistorie van de regio Terneuzen.
De blootgekomen bakstenen structuur te Saeftinghe, mogelijk behorend
tot een vuurboet (foto Marc Buise resp. Clem Reel).

WALCHEREN
Restauratiewerken Fort Rammekens
Dit voorjaar beginnen grootscheepse restauratiewerken bij Fort
Rammekens in Ritthem. Onder coördinatie van Staatsbosbeheer slaan
diverse onderzoeksdisciplines de handen ineen om de werken tot een goed
einde te brengen. Naast uitgebreid milieuonderzoek worden de werken
ook begeleid door een intensief bouwhistorisch onderzoek. De Walcherse
Archeologische Dienst neemt het archeologisch onderzoek op zich.
Fort Rammekens of Zeeburg is in 1547 gebouwd in opdracht van
landvoogdes Maria van Hongarije om de scheepvaatroutes naar
Middelburg en Antwerpen te controleren; het is het oudste nog bestaande
zeefort van West-Europa. De rede voor het fort was een belangrijke
ankerplaats voor de schepen van de in 1602 opgerichte Verenigde
Oost-Indische Compagnie (VOC). Op het einde van de achttiende eeuw
werd Rammekens ingericht als hospitaal. In de Franse tijd (1795-1813)
moderniseerde men het fort nog op grote schaal, maar in 1867 verloor het
definitief zijn functie. Vandaag de dag is Fort Rammekens een prachtige,
tot de verbeelding sprekende plek met uniek natuurschoon en een boeiend
verleden dat jaarlijks talrijke toeristen weet te lokken. ‘Rammekens oft Zee Burg’; kaart door Joan Blaeu, 1649.
Opgraving voor het voetlicht
Hof Ramsburg: een tipje van de sluier
In de zomer van 2009 voerde de Walcherse Archeologische Dienst
(WAD) aan de noordoostzijde van Middelburg, aan de Oude
Veerseweg, een archeologische opgraving uit. Hier lag in de achttiende
en negentiende eeuw het Hof Ramsburg. In de volgende editie van
De Wete (april 2012) wordt in samenwerking met Martin van den
Broeke een uitgebreid artikel aan dit onderzoek gewijd. Hier alvast
een tipje van de sluier.
De oudste tijdens het onderzoek gevonden sporen behoren tot middeleeuwse
moernering; het grootste deel van het terrein is in deze periode
afgegraven ten behoeve van de zoutwinning. De eerste bewoningssporen
op het onderzoeksterrein zijn te koppelen aan het boerenbedrijf dat hier
zeker vanaf het midden van de zeventiende eeuw gevestigd was. Op de
kaart van Visscher-Roman (1655/56) staat op deze locatie een kleine
boerderij met erf aangegeven. Het gaat om enkele greppels en sloten
die een klein erf van circa 2.000 m 2 afbakenen. Aan de noordwestelijke
zijde vormde een soort ‘tuinmuur’ mogelijk de begrenzing. Binnen dit
areaal zijn gefragmenteerde resten van minstens drie gebouwen gevonden,
verspreid gelegen rond een erf.
Van het Hof Ramsburg zelf konden, ten gevolge van de rigoureuze
sloop in de negentiende eeuw, enkel de funderingsgreppels worden
gedocumenteerd. Het opgetekende hoofdgebouw is bescheiden van
omvang en opzet. Het betreft een rechthoekige structuur van circa
23,5 bij 10,5 meter. Aan de westelijke zijde van het hof bevond zich
een half afgeronde verbreding naar het noordwesten toe. Aan de
noordelijke zijde, waar de Oude Veerseweg ligt, moest een galerij
met pilaren de status van het buiten extra benadrukken.
Omvorming tot buitenplaats
De meest opvallende vondst is een complex van drie kuilen waarin het
volledige huisraad van een gegoede boerenfamilie uit het einde van de
zeventiende tot het begin van de achttiende eeuw werd teruggevonden.
Het aardewerken keuken- en tafelgerei, kleipijpmateriaal, glaswerk, metaal
en dierlijk botafval geeft een prachtig beeld van het leven van deze familie
in die periode. Het materiaal lijkt op één moment in de tijd integraal
gedumpt te zijn. Op basis van de vondsten lijkt dat moment te dateren
kort na 1715. Historisch onderzoek van Martin van den Broeke leert dat
rond 1720 ene heer Balguerie het Hof Ramsburg betrekt en het omvormt
tot buitenplaats. Werd er bij de aankoop of verkoop van de boerderij
radicaal komaf gemaakt met de inboedel van de vorige bewoners?
Zeeuws Erfgoed 6 maart 2012/01 • ARCHEOLOGIE
Een vergiet uit het ‘huisraad van een gegoede boerenfamilie’
Een ijzeren pan en pollepel in situ.
Exotisch huisdier
Eén opmerkelijke vondst uit deze bijzondere context kunnen we niet
nalaten al even te vermelden. Tussen het dierlijke botmateriaal bevonden
zich ook de resten van een cavia. Deze dieren werden vermoedelijk met
Compagnieschepen meegevoerd uit Zuid-Amerika als curiosa. Het is de
eerste maal dat dit dier in Nederland in een archeologische context uit
deze vroege periode is gevonden. Bram Silkens, WAD

Zeeland zwemt in het erfgoed
De Provincie Zeeland heeft 2012 uitgeroepen tot Zeeuws Jaar van
het Water. Want water speelt een belangrijke rol in onze provincie.
Het zorgt voor kennis, energie, recreatie, eten, werk en geld.
Heel 2012 vinden er tal van wateractiviteiten plaats in Zeeland.
Activiteiten die laten zien wat de combinatie zee en land ons gebracht
heeft, wat we er anno nu aan kunnen beleven en welke stuwende kracht
het water voor onze toekomst kan zijn. Ook verschillende
erfgoedorganisaties laten zien hoe Zeeland door de loop der eeuwen
leefde met het water en op welke wijze het water vandaag de dag nog
steeds centraal staat. Een greep uit het aanbod:
4Op Walcheren organiseert het Polderhuis Westkapelle, Dijk- en
Oorlogsmuseum, het hele jaar door tentoonstellingen, themadagen en
strandactiviteiten. De actuele tentoonstelling is ‘Water over dek en
luiken’ met schilderijen van Bram Dingemanse.
www.polderhuiswestkapelle.nl;
4Op Schouwen-Duiveland organiseren het Watersnoodmuseum en
Museum Goemanszorg meerdere tentoonstellingen. In Ouwerkerk is
de actuele tentoonstelling ‘Before, During, After’ te zien met werk van
twaalf fotografen uit Louisiana naar aanleiding van de orkaan Katrina
en het hoge water als gevolg daarvan. www.watersnoodmuseum.nl;
Het (vaak) vergeten water
Het is me meer dan eens overkomen bij het houden van een lezing voor
een gehoor van niet-Zeeuwen, wanneer een foto wordt getoond van een
boerderij die rondom in het water ligt. Bij de toehoorders roept dat beeld
herkenning op. Ze kennen hun geschiedenis en menen dus zeker te weten:
dat is Zeeland na de Februariramp van 1953. Fout. Een enkeling heeft
‘doorgeleerd’ en probeert het opnieuw: dan moet het Walcheren zijn, in
de winter van 1944-1945, tijdens de gruwelijke oorlogsinundatie. Helaas,
weer mis. De foto betreft wél Walcheren, maar onder omstandigheden
die tot 1930 heel normaal waren en vrijwel jaarlijks terugkeerden.
De lage poelgebieden stonden van het vroege najaar tot soms ver in het
voorjaar onder water; onder ‘landwater’ zoals de bronnen het noemen:
overtollig hemelwater dat geen kant opkon. De zeer gebrekkige afwatering
vormde een al eeuwenlang spelend probleem dat als het ware zat
ingebakken in de natuurlijke opbouw van het eiland.
Rondom in het water gelegen boerderij op Walcheren (omgeving Hoogelande,
winter 1915/1916): een vertrouwd beeld tot 1930, toen elektrische bemaling
een einde maakte aan de periodieke overlast van (binnen)water
(bron: Zeeuws Archief, Collectie De Bruyne, inv. nr. 134/119).
Cultuurhistorie
Zeeuws Erfgoed 7 maart 2012/01 • JAARTHEMA | CULTUURHISTORIE
4In Dreischor wordt 1.000 jaar relatie met het water in beeld gebracht.
Water heeft het eiland (voorheen de eilanden) gevormd; men heeft
eeuwenlang de kost verdiend met het zoute water en tegenwoordig
ook met zoet water in de aquacultuur. www.goemanszorg.nl;
4Vanuit het Platform Maritiem Erfgoed Zeeland organiseren aangesloten
organisaties diverse maritiem-historische evenementen. Zo organiseert
de Stichting Behoud Hoogaars op zaterdag 21 juli de Van Loon
Hardzeildag op de Rede van Veere, waaraan 45 historische schepen,
plat- en rondbodems deelnemen. In 2012 is het de 20ste keer een
eerbetoon aan de legendarische hardzeildag die Hendrik Willem van
Loon in 1928 voor Arnemuidse vissers organiseerde. Om uit de
saaiheid van het dagelijks bestaan te ontsnappen, probeerde Van Loon
“weer eens wat leven in den garnalenketel te krijgen”.
www.hoogaars.nl, www.scez.nl/maritiemerfgoed.
In het Jaar van het Water zal blijken dat ‘Zeeland zwemt in het erfgoed’.
Zeeuwse erfgoedorganisaties die een bijdrage willen leveren aan dit
themajaar met een tentoonstelling, lezing, excursie of evenement,
kunnen dit aanmelden via info@jaarvanhetwater.nl en agenda@scez.nl.
www.jaarvanhetwater.nl
Het Zeeuwse Jaar van het (buiten- én binnen-) Water
Zeker niet alleen op Walcheren zuchtte men onder deze last die vooral
de landbouwkundige mogelijkheden beperkte, maar ook het verkeer
hinderde. Andere delen van de provincie met een vergelijkbare opbouw
hadden er hun eigen deel aan. Interessant in dit opzicht is de Atlas van
de provincie Zeeland die schoolopziener C.J. Pické en gedeputeerde
T.A. Lambrechtsen in 1877 deden verschijnen. Die duidt onder meer
de lage streken aan “die bij eenigszins hoogen waterstand in den polder
onder water” staan. Dat zijn enorme oppervlakten, variërend van delen
van Tholen tot de Grote Putting bij Hengstdijk, en van het lage midden
van Schouwen tot aanzienlijke delen van Zuid-Beveland. Pas na de nodige
maatregelen kwam vroeger of later een einde aan deze onhoudbare situatie.
Al vroeg zette men - aanvankelijk met wisselend succes - op Tholen en
Schouwen windmolens en later ook stoomgemalen in; heel laat was men
op Walcheren in 1930 met het elektrische gemaal Boreel.
Zeeuwse polders konden dus ook onder water staan zonder dat daarvoor
dijken waren doorgebroken. De buiten Zeeland gesignaleerde verwarring
daarover is eigenlijk heel begrijpelijk, want ook de Zeeuwen zelf lijken
deze vorm van wateroverlast te zijn vergeten. Die was voor de bewoners
even vanzelfsprekend als de loop van de seizoenen, werd gelaten ondergaan
en lijkt uit het collectieve geheugen te zijn gewist. De problemen moesten
wel heel hoog oplopen, wilden ze in ruime kring aandacht trekken en dus
in de bronnen doorklinken. De meeste belangstelling ging en gaat uit naar
de heroïsche, tot de verbeelding sprekende en geld verslindende strijd
tegen de ‘echte’ erfvijand van de Zeeuwen: het buitenwater. Naar de strijd
op leven en dood die ook vandaag nog altijd permanente waakzaamheid
vereist. Naar grote prestaties zoals de Westkappelse Zeedijk, de sluiting
van het dijkgat bij Ouwerkerk en de bouw van de Stormvloedkering
Oosterschelde.
Op 6 januari is een nieuw Zeeuws themajaar officieel van start gegaan:
het Jaar van het Water. En het moet gezegd: een Zeeuwser en tegelijk
veelzijdiger onderwerp is nauwelijks te bedenken. Ook vanuit de
erfgoedsector worden bijdragen aan het themajaar geleverd.
4

Kaartfragment uit de
‘Atlas van de provincie
Zeeland’ uit 1877.
Met de horizontale
arcering worden delen van
Zuid-Beveland aangeduid
die regelmatig onder
(binnen)water staan
(bron: Zeeuws Archief,
KZGW, Zel. Ill. I,
inv. nr. 157-4).
Het zou goed zijn om bij alle aspecten van het thema
water, het binnen- of landwater niet te vergeten.
Dat zou namelijk geen recht doen aan de geschiedenis
van onze provincie en aan alle erfgoed dat deze
geschiedenis opleverde. Zo zou bijvoorbeeld niet vergeten
mogen worden dat de eerste waterschappen, al in de
twaalfde eeuw, ontstonden om in gezamenlijkheid het
binnenwater te reguleren en nog niet zozeer om het
buitenwater te keren. Laten we dus ook niet vergeten dat
de meeste Zeeuwse watergangen allesbehalve oernatuur
zijn, maar moeizaam met de hand werden gegraven om
het overtollige binnenwater af te voeren. Vandaag zijn
ze dus óók erfgoed, zoals ook oude duikers en gemalen
en uitwateringssluizen dat zijn.
Mocht dit aspect van onze geschiedenis tot voor kort al
zijn verwaarloosd, de recente geschiedenis en toekomstvoorspellingen
plaatsten het inmiddels hoger dan ooit op
de agenda. Klimaatveranderingen maken het binnenwater
vandaag weer actueel. Het KNMI constateerde onlangs op
Eind 2011 namen tien gemotiveerde cursisten deel aan de
cursus ‘Grepen uit de groene geschiedenis van Walcheren’.
Het was een vervolg op de cursus van een jaar tevoren.
En ook nu was het weer een geslaagde vorm van samenwerking
tussen de Zeeuwse Volksuniversiteit, Staatsbosbeheer
en de SCEZ. Tijdens drie cursusavonden in
SCEZ-locatie De Burg werden onderwerpen op het
grensgebied van geschiedenis en ecologie behandeld.
Wilbert Weber en Peter Maas belichtten ieder een aspect
van Fort Rammekens; Robert Wielemaker nam
de boerenerven en hun beplanting voor zijn rekening;
en Aad de Klerk beschreef de historische omgang met
het Walcherse binnenwater. In aansluiting op deze avond
volgde een boeiende excursie onder leiding van
Wouter Quist, aquatisch ecoloog bij het waterschap
Scheldestromen. Helaas moest Chiel Jacobusse verstek
laten gaan. In zijn plaats bood Peter Blom op het
Zeeuws Archief inzicht in de rijke en gevarieerde bronnen
die zich lenen voor nader onderzoek van deze en vele
andere thema’s uit de groene geschiedenis, want te
onderzoeken valt er nog genoeg!
Zeeuws Erfgoed 8 maart 2012/01 • CULTUURHISTORIE
basis van alle dagelijkse neerslagwaarnemingen sinds 1850
dat de hoeveelheid neerslag in ons land met 10 tot 35% is
toegenomen. En dat in de laatste vijftig jaar de (zomerse)
toename vooral merkbaar was in de kustregio’s. Twee
recente voorbeelden: op 21 december van het vorig jaar
tapte Biervliet de meeste regen af van heel Nederland;
het betekende overuren voor het gemaal Othene bij
Terneuzen. In Friesland moest op 2 januari zelfs
werelderfgoed worden ingezet om de wateroverlast dáár
te beteugelen: het Ir. D.F. Wouda(stoom)gemaal bij
Lemmer was even weer onmisbaar. Meer waterberging
is dus noodzakelijk. Met het oog daarop werden en
worden tal van Zeeuwse waterlopen verbreed en van
natuurvriendelijke oevers voorzien. In plaats van
oernatuur zou je ze vandaag dus beter als levend erfgoed
kunnen betitelen. Zeeland en het water: dat moet een
verhaal opleveren met meer dan één rode draad en met
een open einde.
Aad de Klerk, adviseur cultuurhistorie en landschap
Geslaagde cursus over groene geschiedenis afgerond
Deskundige uitleg bij een watergang met milieuvriendelijke
oever in het hart van Walcheren.

Zeeuwse musea houden stand
in turbulent jaar
“Bezuinigingen: de rek is er uit”. Dat was de belangrijkste boodschap
van de Nederlandse Museumvereniging bij haar nieuwjaarsreceptie,
begin januari in Delft. Het jaar 2011 was door alle bezuinigingen
een turbulent jaar, ook voor veel Zeeuwse musea. Afgelopen jaar
bezochten 461.442 bezoekers een museum in Zeeland, zo bleek
uit een inventarisatie van de SCEZ, begin 2012.
De 41 musea die aan de inventarisatie deelnamen, konden daarmee helaas
het record uit 2010 niet overtreffen. Zij trokken in 2011 gemiddeld 3%
minder bezoekers dan in het topjaar 2010. Deze daling is deels te wijten
aan het feit dat een aantal musea in Zeeland in 2011 tijdelijk gesloten
waren.
De echte uitschieter is, ook weer in 2011, het Watersnoodmuseum met
60.080 bezoekers. Het Watersnoodmuseum wordt gevolgd door het
Spoorwegmuseum Stoomtrein Goes-Borsele dat 2011 afsloot met
ongeveer 42.500 bezoekers. Voor beide musea is dit een kleine daling ten
opzichte van de groei in de voorgaande jaren. De vanouds grootste musea
in Zeeland, het Zeeuws Museum en Zeeuws maritiem muZEEum, sloten
2011 beide af met ruim 36.000 bezoekers. Ook dat betekent een kleine
daling van gemiddeld 5% ten opzichte van het jaar daarvoor. De Top 5
in Zeeland wordt voltooid door Terra Maris met ruim 34.000 bezoekers,
voor dit museum een winst van 10%. Terra Maris zet daarmee de
stijgende lijn van de afgelopen twee jaar door. Een van de redenen
hiervoor is de grote belangstelling voor het nieuwe Mottekasteel in de
landschapstuin en het daarbij georganiseerde middeleeuws festijn.
Speciale vermelding verdienen het Polderhuis Westkapelle met bijna
30.000 bezoekers, het door bezuinigingen geplaagde Historisch Museum
De Bevelanden met meer dan 27.000 bezoekers (een stijging van 30%)
en Bevrijdingsmuseum Zeeland met ruim 22.000 bezoekers (een stijging
van 22,5%). De stijging van Historisch Museum De Bevelanden komt
door de landelijke belangstelling voor de wisselexpositie ‘Kantje Boord’,
waar veel publiek van buiten Zeeland voor naar Goes trok.
Landelijke vergelijking
Op 21 december publiceerde de Nederlandse Museumvereniging een
overzicht van de bezoekcijfers bij de 55 grootste musea in Nederland.
Zeeuws Erfgoed 9 maart 2012/01 • MUSEA
Musea
Daaruit bleek dat landelijk de bezoekersaantallen met ruim 1 miljoen
zijn gestegen. Er zijn het afgelopen jaar zeker 18 miljoen bezoeken geteld,
tegenover krap 16,9 miljoen het jaar daarvoor. De Nederlandse
Museumvereniging geeft aan dat de stijging vooral te danken is aan de
heropening van diverse musea, zoals Het Scheepvaartmuseum en de
tijdelijke heropening van het Stedelijk Museum, beide in Amsterdam.
Dit landelijke beeld stemt niet overeen met Zeeland. Hier zijn juist
enkele musea gesloten wegens verbouwing/herinrichting (Stadhuismuseum
Zierikzee), verhuizing (Schoolmuseum Schooltijd) of restauratie
(OosterscheldeMuseum). Zeeland kende afgelopen jaar geen heropeningen
van musea. Die staan voor 2012 en 2013 wel weer in de planning.
Criteria voor bezoekcijfers
Maar wat is nou veel of weinig? Hoe moet je de bezoekcijfers beoordelen?
Het gemiddelde van de eerste 10 musea uit de inventarisatie van 2011 is
ongeveer 35.000 bezoekers. Voor een plaatselijk museum is dit een goede
score, voor een groter provinciaal museum niet veel. Dit heeft uiteraard
weer alles te maken met de omvang van de collectie, het tentoonstellingsoppervlak
en de beschikbare middelen voor promotie. De totale bevolking
van Zeeland is beperkt en in dat opzicht zijn de bezoekersaantallen niet te
vergelijken met de Randstad. Daartegenover staat een omvangrijk aantal
toeristen die potentiële bezoekers van musea zijn. Het is belangrijk om
aansluiting te vinden bij deze aanzienlijke toeristenstroom in Zeeland.
Voor musea uit Middelburg, Vlissingen, Goes en Zierikzee geldt in het
bijzonder een aandeel in het dagtoerisme. In ieder geval ligt hier nog wel
een uitdaging voor een groot aantal Zeeuwse musea.
Toch mogen de musea ook niet hun ‘vaste’ publiek vergeten. Een groeiend
deel van het museumbezoek komt op het conto van de Museumkaart.
En ook in 2011 nam het aantal Museumkaarthouders weer toe.
Gemiddeld bezoeken Museumkaarthouders iets meer dan vijf keer per
jaar een museum. Zij letten vooral op de positionering, programmering,
publieksbenadering en presentatiewijze van de musea. Zoals altijd blijkt
ook hier dat het niet alleen om de kwantiteit, maar vooral ook om de
kwaliteit gaat.
Documentatietafel in het Watersnoodmuseum
(foto Ben Seelt, bron: laatzeelandzien.nl).

Omslag van projectplan
‘Erfgoed Inzichtelijk’.
Zeeuwse schatten online.
Registratiegroep
Streekmuseum
De Meestoof (v.l.n.r.):
Truus, Annemiek,
Olga en Marja.
Afronding Zeeuws project op 23 april
Museaal erfgoed inzichtelijk
Als een van de uitwerkingen van het provinciaal
museumbeleid 2007-2012, Investeren in Zeeuwse musea,
een duurzame kwestie, vroeg de Provincie Zeeland in
2006 aan de SCEZ om de museale Collectie Zeeland
verder zichtbaar te maken. Het belangrijkste instrument
daarvoor werd het project ‘Erfgoed Inzichtelijk
- collectieregistratie in Zeeuwse musea’.
Vanaf 2007 hebben niet alleen projectmedewerkers van de
SCEZ, maar vooral ook vele tientallen vrijwilligers in de
Zeeuwse musea aan dit project gewerkt. Ruim 100.000
voorwerpen zijn door hun handen gegaan voor registratie en
digitalisering. De schatten uit de depots en bijbehorende
Zeeuws Erfgoed 10 maart 2012/01 • MUSEA
verhalen zijn hierdoor toegankelijk geworden voor het
publiek.
Het project ‘Erfgoed Inzichtelijk’ loopt langzaam maar zeker
op z’n einde. De afgelopen vijf jaar zijn enorme stappen
gemaakt. Voor dit project zijn bijna alle musea overgestapt
op dezelfde registratiesoftware, waardoor onderlinge
uitwisseling gemakkelijker is geworden. Veel kennis over
de museumobjecten, aanwezig in de hoofden van
conservatoren, is vastgelegd zodat het verhaal achter de
voorwerpen niet verloren gaat. Zo’n 20.000 voorwerpen
worden inmiddels online gepresenteerd via het webportaal
geschiedeniszeeland.nl en komende maanden zal dit aantal
nog sterk uitbreiden.

‘Erfgoed Inzichtelijk’ in cijfers
4 5 jaar looptijd 4 31 musea
4 9 projectmedewerkers 4 85 vrijwilligers
4 12 cursussen 4 125 cursisten
4 125.000 voorwerpen, waarvan
inmiddels 110.000 geregistreerd,
75.000 gefotografeerd en 20.000 online.
De projectmedewerkers van de SCEZ hebben
de museumvrijwilligers extra ondersteund bij
de registratiewerkzaamheden op de werkvloer;
het invoeren en verwerken van registratiegegevens.
Het doel was zo veel mogelijk
collectiestukken vast te leggen en de vrijwilligers
‘op weg’ te helpen om hiermee zelfstandig
verder te gaan. Het volgen van een cursus bleek
Museumvoorwerpen in de Zorg
In de ouderenzorg wordt veel gewerkt met reminiscentieprojecten.
Bepaalde herinneringen werken helend bij ouderen. Het cultureel
erfgoed biedt goede mogelijkheden om hierop in te spelen. Het zien
van een foto of het vasthouden van een gebruiksvoorwerp uit het
verleden, het ruiken van een ‘ouderwetse’ geur of het horen van een
verhaal in dialect kan allerlei associaties oproepen, die ouderen in een
zorgstelling met elkaar in gesprek doen gaan.
Voor de Zeeuwse musea liggen hier kansen voor verbreding van hun taak
en hun maatschappelijk draagvlak. Een jaar geleden riep de SCEZ musea
in Zeeland op om als ‘reminiscentieproject’ themakoffers samen te stellen,
die kunnen worden gebruikt om herinneringen op te halen bij
dementerende ouderen, of om programma’s voor deze doelgroep in het
museum zelf te ontwikkelen. Hiertoe werd in maart 2011 een workshop
georganiseerd, onder leiding van Karin van Leengoed, waar vertegenwoordigers
van vijf musea aan deelnamen. Tijdens een terugkommiddag
in december presenteerde een van de musea, De Schotse Huizen, het
inmiddels ontwikkelde project in Zorgcentrum Nieuw-Sandenburgh in
Veere. De inhoud van de koffer heeft twee thema’s: ‘Streekdracht’ en
‘Leven op de boerderij’. Die slaan erg aan bij de deelnemers. Zodra
de koffer open gaat komen veel reacties los. Iedereen heeft bij alle
voorwerpen wel eigen verhalen, of het nu gaat om een bakblik of een
kledingstuk. Ook mensen die gewoonlijk niet veel zeggen, komen volop
aan het woord. Koepelorganisatie Zorgstroom is erg enthousiast over dit
museumaanbod. Museum De Schotse Huizen trekt komende tijd met
de koffer langs verschillende groepen uit de dagzorg op Walcheren.
Twee andere musea, het OosterscheldeMuseum uit Yerseke en Museum
Goemanszorg uit Dreischor, zullen het project begin 2012 voltooien.
Het is de bedoeling dat de gezamenlijke musea hun aanbod voor Zeeuwse
zorginstellingen in 2012 actief gaan promoten.
Een eerste stap daartoe wordt gezet tijdens de Kennis- en Informatiedag
met als thema ‘Zorg ontmoet kunst en cultuur uit Zeeland’ die Scoop
op 25 april in Woonzorgcentrum Ter Reede in Vlissingen belegt.
De SCEZ ontwikkelt momenteel ook een vertelprogramma rondom
streektalen uit Zeeland voor zorginstellingen. In een komend nummer
van Zeeuws Erfgoed meer hierover.
in deze vaak niet genoeg om de vrijwilligers
geheel ‘zelfredzaam’ te maken. De extra helpende
hand voor registratie of invoer was zeer
belangrijk om als constante factor de gang erin
te houden.
Nu de extra ondersteuning afloopt hebben de
musea voldoende handvatten om autonoom
door te gaan op de ingeslagen weg. Registratiewerk
is namelijk nooit voltooid. Er komen
nieuwe collectiestukken binnen, er worden
voorwerpen verplaatst. De gegevens moeten
altijd actueel blijven.
Op maandag 23 april wordt het registratieproject
‘Erfgoed Inzichtelijk’ officieel voltooid
Ontdek de Zeeuwse musea via de QR-code
In Zeeland zijn, naar verhouding, veel musea. Er is altijd wel een museum in de buurt. Voor wie bij een
museum aankomt en buiten nog even wat informatie over het museum wil inwinnen, bieden de Zeeuwse
musea u binnenkort een unieke service. Op alle museumgevels wordt een bordje met QR-code aangebracht.
Door deze te scannen met uw smartphone komt u op de mobiele website ZeelandMuseumland.nl
terecht. Hier vindt u de gewenste informatie. Mocht het betreffende museum nu net gesloten zijn, dan
vindt u via de QR-code snel een museum in de buurt dat wel geopend is.
Zeeuws Erfgoed 11 maart 2012/01 • MUSEA
met de presentatie van een boekje en een
symposium met interessante sprekers.
De Zeeuwse musea die hebben gewerkt aan het
ontsluiten van de collectie worden hiermee
bedankt. De behaalde resultaten zullen worden
gepresenteerd, maar er zal zeker ook een blik op
de toekomst zijn om de aanwezigen te
inspireren en nieuwe kansen en mogelijkheden
te laten zien. Voor de nabije toekomst betekent
dat:
4finetunen: kwaliteit foto’s en beschrijving;
van basisregistratie naar een mooi verhaal;
4duurzaamheid: de wijze van bewaren en
ontsluiten voor toekomstige generaties;
4collectiemobiliteit: de Collectie Zeeland is
immers ‘van ons allemaal’.
Museumvrijwilliger Jan Louwerse toont
het bakblik uit de Veerse themakoffer.

VOLKSCULTUUR
N I E U W S
4 Ringrijden:
Zeeuwse volkssport met een
lange traditie.
Handboogschieten:
levend erfgoed
(foto’s Peter Verdurmen).
Conferentie Immaterieel
Erfgoed in Zeeland
op 21 april 2012
Immaterieel erfgoed in Zeeland
Begin 2012 ratificeert de Nederlandse regering het
UNESCO Verdrag Immaterieel Erfgoed. Daarmee gaat
ons land verplichtingen aan. Inventarisatie, documentatie
en safeguarding van immaterieel erfgoed zullen het
overheidsbeleid op dit terrein in de komende jaren
bepalen. Komt Zeeuws immaterieel erfgoed straks ook
op de Werelderfgoedlijst? Prijken ringrijden, krulbollen en
de koenckelpotfanfare straks tussen de Spaanse flamenco,
Portugese fado en het schaduwpoppenspel uit China?
Bolus en babbelaar naast de Franse gastronomie?
Wat is immaterieel erfgoed?
Sociale gebruiken, rituelen en feestelijke gebeurtenissen,
verhaal- en verteltradities, volkskunst en traditionele
ambachtelijke vaardigheden zijn allemaal immaterieel
erfgoed. Dat is levend erfgoed. We dragen het van
generatie op generatie over en geven het steeds opnieuw
vorm door er nieuwe elementen aan toe te voegen en
verouderde te laten verdwijnen. Immaterieel erfgoed
draagt bij aan de kwaliteit van ons bestaan. We ontlenen
er identiteit en een gevoel van continuïteit aan. Bovendien
vergroten besef en waardering van het eigen erfgoed het
respect voor dat van anderen.
Sommige gebruiken delen we in heel Nederland,
bijvoorbeeld het Sinterklaasfeest, Koninginnedag of de
1-aprilgrap. Ook delen we tradities rond de levensloop:
van beschuit met muisjes bij de geboorte van een baby
tot het verzorgen van graven door nabestaanden.
Daarnaast zijn er veel tradities die streekgebonden zijn
of beperkt blijven tot een dorp of stad. Ringrijden, straô,
krulbollen, gaaischieten, het snijden van paeremessen,
slabberjan, krentenbrood met krukels, … En ook het
Om immaterieel erfgoed onder de aandacht van een groot publiek te
brengen, is het jaar 2012 uitgeroepen tot landelijk Jaar van het
Immaterieel Erfgoed. Meld activiteiten die u organiseert bij de SCEZ en
wij zorgen dat deze via onze website en nieuwsbrief in de hele provincie
publiciteit krijgen.
Zeeuws Erfgoed 12 maart 2012/01 • MUSEA
stoeltjesrijden uit Wemeldinge, de koenckelpotfanfare uit
Yerseke, het Cloveniersgilde in Scherpenisse. Ze behoren
allemaal tot het rijke repertoire dat Zeeland kent.
Worden Zeeuwse tradities nu Werelderfgoed?
UNESCO is bij velen bekend van de Werelderfgoedlijsten.
Ook voor het immaterieel erfgoed is er zo’n lijst.
Op deze kleurrijke lijst staan bijvoorbeeld het carnaval in
het Belgische Aalst, naaldkant uit het Franse Alençon en
de Mongol Tuuli, een epische vertel- en muziektraditie
uit Mongolië. Voor ernstig bedreigd erfgoed, dat urgent
bescherming behoeft, is er een aparte lijst. Plaatsing op
de Werelderfgoedlijst is een internationale erkenning van
de uitzonderlijke betekenis van een traditie. Om op de
internationale lijst te kunnen komen, moet een traditie
eerst op de nationale lijst zijn geplaatst en vervolgens
door de regering voor de internationale lijst worden
voorgedragen. Nadat de staatssecretaris het UNESCO
verdrag heeft ondertekend, zal er ook een nationale lijst
voor immaterieel erfgoed komen. Op dit moment wordt
daarvoor een procedure ontwikkeld. Verenigingen en
organisaties die zich bezighouden met een vorm van
immaterieel erfgoed kunnen straks een aanvraag doen
voor plaatsing op deze lijst. De precieze voorwaarden zijn
op dit moment nog niet bekend, maar nu al is duidelijk
dat de betrokkenheid van de aanvragers belangrijk is om
als nationaal erfgoed te worden erkend. Het erfgoed moet
worden gedragen door de gemeenschap en de aanvragende
vereniging of instelling moet zich willen inzetten om de
traditie levend te houden.
Jeanine Dekker,
adviseur volkscultuur
Op zaterdag 21 april organiseert de SCEZ een conferentie over
immaterieel erfgoed in Zeeland. Verenigingen, musea en beleidsmakers
zullen hiervoor worden uitgenodigd. Ook individuele belangstellenden
zijn van harte welkom. Tijdens deze bijeenkomst zal informatie worden
verstrekt over de manier waarop organisaties immaterieel erfgoed kunnen
aanmelden voor de nationale lijst. Ook willen wij aandacht besteden aan
de knelpunten die organisaties ervaren bij het levend houden van ‘hun’
traditie. Zie voor meer informatie over deze conferentie de website
www.traditieszeeland.nl. Verenigingen die overwegen hun traditie voor te
dragen voor de nationale lijst kunnen voor advies contact opnemen met
Jeanine Dekker, adviseur volkscultuur van de SCEZ, 0118-670617,
jc.dekker@scez.nl.

•
STREEKTAAL VARIA
Cursus Kennismaking met het Zeeuws
In het najaar van 2011 volgden twaalf enthousiaste
cursisten de zevendelige cursus ‘Goed gebekt in het
Zeeuws dialect. Kennismaking met het Zeeuws’.
In zeven avonden kwamen de twaalf geïnteresseerden
meer te weten over de geschiedenis van het Zeeuws, over
de woordenschat en de klankleer, over de verschillen en
de gelijkenissen. Aan de hand van verhalen, dialectkaarten
en allerlei dialectologische achtergrondinformatie werden
de Zeeuwse dialecten zichtbaar. Het waren zeven
boeiende avonden. De twaalf enthousiaste deelnemers
willen dan ook heel graag een vervolgcursus. We hopen
uiteraard dat die er ooit komt.
In februari startte een identieke cursus in Terneuzen met
ongeveer twintig deelnemers. De inhoud van deze
kennismakingscursus is identiek aan de cursus die eerder
gegeven werd in Middelburg en in Zierikzee. Het
startpunt is altijd de regio waar de cursus plaatsvindt.
Website De Zeeuwse Klapbank
Streektalen
Aandachtige cursisten
luisteren naar een Zeeuws
verhaal.
Gezellig napraten na de
cursus over het Zeeuws.
In 2012 wordt de website verder geactualiseerd. Het is de bedoeling dat u op de website
antwoorden vindt op uw vragen over de Zeeuwse dialecten. Op de site vindt u nu bij
achtergrondinformatie al de Zeeuwse bijdragen aan de diverse dialectenboeken van de
voorbije jaren. In 2012 wordt deze rubriek verder ingevuld met oudere artikelen die niet
meer zo gemakkelijk te vinden zijn. In het taalkundig tijdschrift Taal en Tongval
bijvoorbeeld, verschenen de voorbije vijftig jaar enkele artikelen over het Zeeuws. Naar
aanleiding van de vijftigste verjaardag van de Zeeuwse Dialect Vereniging (ZDV) was er
zelfs een speciaal jubileumnummer. Ook de oude nummers van Nehalennia, het
kwartaalblad van de ZDV, zullen over afzienbare tijd digitaal te raadplegen zijn op de site
van de vereniging en via een link op die van ‘De Zeeuwse Klapbank’. We willen u daar
via de pagina Actueel ook op de hoogte houden van nieuwe initiatieven of evenementen.
Dat en nog veel meer vindt u op www.zeeuwseklapbank.nl.
Regiobijeenkomst van Zeeuws-Vlaamse vrijwilligers
Dat er over de dialecten in Zeeland heel wat te vertellen
is, bleek al uit het feit dat zoveel mensen geïnteresseerd
zijn in een cursus over dialecten. In Zeeuws-Vlaanderen is
er een groep vrijwilligers actief bezig met het verzamelen
van de Zeeuws-Vlaamse woordenschat. Deze verzameling
woorden wordt gebruikt in het kader van een onderzoek
aan de universiteit in Gent. Daar wordt het Woordenboek
van de Vlaamse Dialecten gemaakt en de woordenschat
van Zeeuws-Vlaanderen is daar een onderdeel van. Op de
bijeenkomsten die twee à drie keer per jaar georganiseerd
worden, worden vragenlijsten over diverse onderwerpen
behandeld. De vragen lokken heel dikwijls veel reactie
uit en meestal wordt er dan ook druk gediscussieerd over
de Zeeuwse woordenschat. Medewerkers van het
Woordenboek van de Vlaamse Dialecten tonen ook
resultaten van eerder ingevulde lijsten. Op de bijeenkomst
in november kwamen woorden voor ziekte en gezondheid
aan bod.
De adviseur streektalen wil in de loop van 2012 een
vrijwilligerswerkgroep opzetten rond dialecten. Enkele
vrijwilligers houden zich nu al bezig met het invoeren
van vragenlijsten over de Zeeuwse woordenschat. Op basis
van deze invoer is het mogelijk Zeeuwse dialectkaarten te
tekenen. Andere vrijwilligers luisteren naar verhalen en
www.scez.nl/cursuszeeuws
maken een korte inhoud van deze gesprekken.
Binnenkort zoeken we ook vrijwilligers om mee te helpen
om het Woordenboek van de Zeeuwse Dialecten onder te
brengen in een database. Dit past in een groter project,
waarbij het de bedoeling is Vlaamse en Nederlandse
dialectwoordenboeken te verzamelen in een database,
waardoor het opzoeken en vergelijken met andere
dialecten gemakkelijker wordt gemaakt. Sommige kleinere
woordenboeken zijn immers niet zo gemakkelijk te
vinden. In het voorjaar zal de adviseur streektalen een ontmoetingsdag
organiseren voor eventuele geïnteresseerden,
waar uitleg wordt gegeven over de diverse projecten.
Zeeuws Erfgoed 13 maart 2012/01 • STREEKTALEN
Druk met het invullen
van vragenlijsten.

De dialecten van
Goeree-Overflakkee zijn
te horen op een nieuwe
cd Wiele saeme.
Tien cursisten van
de cursus ‘vertellen in
dialect’ (door
Pau Heerschap gegeven
in Ouddorp)
vertelden achttien
verhalen en brachten deze
samen op deze cd.
Wiele saeme,
een verzameling
met verhalen van
Goeree-Overflakkee.
Ander nieuws
Eind september (waarschijnlijk op 21 september) is er
weer een streektaalconferentie. Deze keer is het thema
‘dialecten en streektalen als immaterieel erfgoed’.
De bijeenkomst vindt plaats in Gelderland, in de
buurt van Nijmegen. Plaats en datum worden in een
volgende Zeeuws Erfgoed vermeld.
Zeeuws Erfgoed 14 maart 2012/01 • STREEKTALEN Ze
Op 20 januari traden vijftien Zeeuwse liedjesschrijvers
op in De Spot in Middelburg. Het werd een gezellige
mix van Zeeuws, Nederlands en Engels, van jong en
oud. Toon Moerland trad voor de eerste keer op in het
Zeeuws, Engel Reinhoudt misschien al voor de
duizendste keer.
Toch slaagt deze oude rot in het vak er nog altijd in
om iedereen mee te laten zingen in het Zeeuws! Ook
de winnaar van de vorige Zing Zeeuws, Ries de Vuyst,
was van de partij.
Op 17 maart vindt in Aalter (op de grens tussen
Oost- en West-Vlaanderen) de vierde Vlaamse
Dialectendag plaats. Op het programma een lezing
van Johan Taeldeman over overgangsdialecten, een
muzikale ronde door Vlaanderen, een infomarkt en
acht verschillende workshops over dialecten en
digitalisering. Er is ook een workshop rappen in het
dialect, speciaal voor jongeren. Informatie en inschrijven
kan via www.variaties.be.
Ambras kreeg op 10 december 2011 de Cultuurprijs
van de Kunstraad Hulst overhandigd. Hun jarenlange
inzet voor het dialect zal hiertoe zeker hebben
bijgedragen.
We feliciteren hen van harte. Zij waren samen met
andere Zeeuwse groepen en zangers te horen op 3
februari in Terneuzen op een Zeeuwse avond. Er is
ook elk jaar een Zeeuwse avond in Brouwershaven. En
toch vinden we dat er nog meer Zeeuws gezongen kan
en mag worden. Daarom organiseert de SCEZ in
samenwerking met de Zeeuwse Taele weer een Zing
Zeeuws in 2012, in een nieuw jasje! Binnenkort hoort
u meer. Zin om mee te zingen? Meer informatie op de
website van de SCEZ: www.scez.nl/streektalen.
Op de website van de Zeeuwse Dialect Vereniging
vindt u vanaf nu de digitale versie van het boek
Kinderversjes en volksliederen in Zeeland. Dit boek
werd uitgegeven naar aanleiding van de vijftigste
verjaardag van de dialectvereniging. Het boek is
uitverkocht.
Zo nu en dan vindt u het nog wel op een tweedehandsbeurs
of bij een antiquariaat. Geniet op
www.zeeuwsdialect.nl van deze kinderversjes en
volksliederen die u misschien nog herkent uit uw
jeugd.
De jubileumuitgave ter gelegenheid van
het 50-jarig bestaan is nu ook digitaal
beschikbaar.

Last minute!
14 maart nascholingsdag
over de Canon
Op woensdag 14 maart wordt een nascholingsdag voor docenten georganiseerd over
de Canon van de Nederlandse geschiedenis. In een afwisselend programma wordt veel
praktische informatie gegeven over het gebruik van de Canon in de klas, met speciale
aandacht voor de rol van bibliotheken en jeugdboeken bij het Canononderwijs.
Elke deelnemer ontvangt een nascholingscertificaat van de Stichting entoen.nu.
Deze bijeenkomst is met name bedoeld voor docenten uit het primair onderwijs.
De Canonkaravaan wordt georganiseerd door Stichting entoen.nu en Kunst van Lezen
in samenwerking met Provincie Zeeland, SCEZ, Zeeuwse Bibliotheek en Scoop.
Het programma van deze dag kunt u inkijken via
www.entoen.nu/canonkaravaan/middelburg
Als u zich voor deze dag nog niet heeft aangemeld, kunt u dat ook nog doen via
het opgaveformulier op deze site. Voor ‘last minute’-aanmeldingen kunt u bellen
of mailen met Josien Pootjes, 0118-670870 of jm.pootjes@scez.nl.
Datum: 14 maart 2012
Plaats: Abdijcomplex Middelburg
Tijd: 10.00 tot 16.45 uur
Jaar van de Historische Buitenplaats
2012 is het themajaar van de historische buitenplaatsen. Zeeland is rijk
aan (voormalige) buitenplaatsen. Op het webportaal
geschiedeniszeeland.nl staan er alleen al op Walcheren 114 vermeld.
Het venster Buitenhuizen is een van de vijftig vensters van de historische
Canon. Tijdens het Jaar van de Historische Buitenplaats kunnen
leerlingen zelf aan de slag op een historische buitenplaats. Zij doen dat
met de Canonkaart ‘Alles over buitenplaatsen’. De Canonkaart is bestemd
voor leerlingen van groep 7/8 van het basisonderwijs en leerlingen uit de
onderbouw van het voortgezet onderwijs. De Canonkaart geeft antwoord
op alle vragen over het rijke leven buiten de stad. Wat is een buitenplaats?
Door wie werden ze gebouwd? Waarom werden ze gebouwd? Hoe werd
er gewoond? Waar zijn ze te vinden? De Canonkaart wordt begeleid door
een docentenhandleiding, een voorleesverhaal, een kijkwijzer voor het
basisonderwijs en een kijkwijzer voor het voortgezet onderwijs.
Het lespakket bestaat uit drie lessen. In de kennismakingsles wordt aan
de hand van de Canonkaart besproken wat een buitenplaats is.
In de buitenles gaan de leerlingen zelf op bezoek bij een buitenplaats.
In de reflectieles wordt teruggekeken op datgene wat de leerlingen tijdens
de afgelopen twee lessen hebben beleefd en geleerd. Meer informatie over
Vanuit het Polderhuis Westkapelle is samen met de vmbo-afdelingen van
het Calvijncollege, de Christelijke Scholengemeenschap Walcheren en de
Gesamtschule Weierheide in Oberhausen (Duitsland) een internationaal
project gestart over de Tweede Wereldoorlog. Het project heet
‘The untold story’ en gaat over niet-vertelde verhalen van ooggetuigen en
van de volgende generatie. Het project heeft een digitale uitwisseling
tussen de leerlingen via eTwinning, de community voor scholen in
Europa, en er komen ook diverse fysieke uitwisselingen tijdens de loop
van het project (tot 2015).
De docenten maken voor de leerlingen diverse opdrachten over oorlogsmonumenten,
gedichten, een museumbezoek, of het afnemen van een
interview. De resultaten van de leerlingen worden op eTwinning geplaatst
en leerlingen kunnen vervolgens reageren op elkaars werk.
Erfgoededucatie
Zeeuws Erfgoed 15 maart 2012/01 • ERFGOEDEDUCATIE
de Canonkaart en bijbehorend lesmateriaal en de wijze van bestellen of
downloaden: www.heemschut.nl/educatie of via www.scez.nl/projector.
Internationaal scholenproject over de Tweede Wereldoorlog
Het project start vanuit het vak geschiedenis, maar heeft veel mogelijkheden
voor vakoverstijgend werken met bijvoorbeeld aardrijkskunde,
maatschappijleer, Engels. Omdat de voertaal Engels is, leent het project
zich ook heel goed voor tweetalig onderwijs.
Het project wordt ondersteund door Provincie Zeeland, Polderhuis
Westkapelle, Stichting Bunkerbehoud, Wings to Victory, SCEZ, Zeeuwse
Bibliotheek, Scoop en Kunsteducatie Walcheren.
De komende jaren zal het project verder worden uitgebreid, bijvoorbeeld
naar havo- en atheneumniveau. Er kunnen meer scholen en musea in
Zeeland en in andere landen, die de Tweede Wereldoorlog hebben
meegemaakt, aan meedoen. Als u meer informatie over dit project wilt of
interesse heeft om mee te doen, kunt u contact opnemen met adviseur
erfgoededucatie Josien Pootjes: jm.pootjes@scez.nl.

Monumenten
De Zeeuwse boerderij in de gevarenzone?
Carolien Bierens, eigenaar
van het historische deel van
de Kettinghoeve in Tholen,
licht voor de camera van
Omroep Zeeland
de herbestemming van
de historische schuur toe.
Afgelopen kerst werd in de landelijk pers melding
gemaakt van de snelle teloorgang van het agrarisch
erfgoed in Nederland. Volgens Judith Toebast,
specialist landelijke bouwkunst bij de Rijksdienst
voor het Cultureel Erfgoed in Amersfoort, zullen
door schaalvergroting en bedrijfsbeëindigingen steeds
meer karakteristieke en monumentale boerderijen
hun functie verliezen.
Vervolgens vormt het vinden van een nieuwe bestemming
voor de vrijgekomen boerderijen een groot probleem,
ook in delen van Zeeland. Want wat voor bestemming
kun je geven aan zo’n grote Zeeuwse landbouwschuur?
Daarbij kun je niet elke schuur omvormen tot restaurant,
zorgcentrum of kinderboerderij.
Omroep Zeeland
Begin januari van dit jaar werd door Omroep Zeeland aan
mij de vraag gesteld of het inderdaad zo slecht gesteld is
met de Zeeuwse boerderij. De vraag leidde tot een groot
aantal vervolgvragen: hoeveel historische boerderijen telt
Zeeland en hoeveel verdwijnen er op jaarbasis? Wat is
overigens een historische boerderij en hoeveel hebben er
een beschermde status? Al gauw werd duidelijk dat het
onderwerp genoeg informatie opleverde voor een radioen
tv-uitzending. Voor de opnames koos ik enkele locaties
in Tholen, omdat ik daar een aantal boerderijen kende,
waarvan de eigenaars de problematiek goed zouden
kunnen verwoorden. Tijdens de opnames op 17 januari
kwamen diverse facetten van de problematiek ter sprake,
zoals definiëring van de gehanteerde begrippen, het
huidige boerderijenbestand in Zeeland, het aantal
juridisch beschermde boerderijen, de (on)mogelijkheden
van hergebruik en herbestemming en de vraag of het erg
is als historische boerderijen uit het Zeeuwse landschap
verdwijnen. Door de beperkte uitzendtijd bleven in de
uitzendingen veel facetten onderbelicht, daarom wil ik
in dit artikel nader op de materie ingaan.
Definiëring van de gehanteerde begrippen
In het taalgebruik over oude boerderijen worden diverse
begrippen gehanteerd, die veelal (foutief) door elkaar
gebruikt worden. Zo wordt gesproken over historische
boerderijen, karakteristieke boerderijen, cultuurhistorisch
waardevolle boerderijen en monumentale boerderijen.
Zeeuws Erfgoed 16 maart 2012/01 • MONUMENTEN
Een historische boerderij hoeft echter niet karakteristiek
of cultuurhistorisch waardevol te zijn. Om enige
duidelijkheid te scheppen volgt hier een korte uitleg:
allereerst het begrip ‘boerderij’. Bij een boerderij denken
veel mensen aan het boerenwoonhuis en de landbouwschuur.
Maar ook het gehele boerenerf, inclusief de
erfbeplanting en de kleine erfonderdelen, kan tot een
boerderij gerekend worden. Dit zorgt soms voor enige
verwarring. Dan het begrip ‘historisch’. Veelal wordt
voor historische boerderijen een datering van voor 1960
gehanteerd. Voor 1960 werden boerderijen voornamelijk
in streekeigen stijl gebouwd. Na 1960 verdwenen de
streekeigen kenmerken, waardoor een boerderij in Zeeland
grote gelijkenissen kon vertonen met bijvoorbeeld een
boerderij in het noorden van het land. Met de term
‘karakteristiek’ wordt gerefereerd aan de specifieke
kenmerken van een boerderij in een bepaalde streek,
zoals bijvoorbeeld de vrijstaande erfbebouwing en het
toegepaste potdekselwerk op de (karakteristieke) Zeeuwse
boerderij. Cultuurhistorisch waardevolle boerderijen zijn
die boerderijen die waardevol zijn vanwege onder andere
de toegepaste architectuur, de ouderdom, de uniciteit,
de streekeigenheid en/of de (bewoners)geschiedenis.
Voor het begrip ‘cultuurhistorisch waardevol’ kan ook
de term ‘monumentaal’ (met monumentale waarden)
gebruikt worden. Meestal wordt monumentaal echter
gebruikt in de betekenis van hebbende een juridisch
beschermde status.
Boerderijenbestand Zeeland
Bij de provinciale boerderijinventarisatie in 2004-2005
zijn in Zeeland bijna 5.000 historische boerderijen
vastgelegd. Van dit aantal werden circa 3.200 boerderijen
als cultuurhistorisch waardevol aangemerkt. Ruim 800
boerderijen bleken zelfs zeer waardevol, hieronder
bevonden zich ook de circa 150 rijksmonumenten en
een tiental gemeentelijke monumenten. Anno 2012
zijn bovengenoemde aantallen niet accuraat meer.
De afgelopen jaren zijn door brand en sloop tientallen
historische boerderijen of onderdelen daarvan verloren
gegaan, daarnaast hebben verbouwingen voor de nodige
aantasting van de cultuurhistorische waarden gezorgd.
Bovenstaande ontwikkeling zal zich de komende jaren
alleen maar versneld doorzetten.
Is het erg als historische boerderijen verdwijnen?
Blijft de vraag over of het erg is dat steeds meer
historische boerderijen uit het Zeeuwse landschap
verdwijnen. Zelf ben ik van mening dat niet alles
behouden hoeft te worden, maar dat een kaalslag in
het bestand cultuurhistorisch waardevolle boerderijen
voorkomen moet worden: Zeeland was en is nog steeds
in hoge mate een agrarische provincie. De Zeeuwse
boerderij maakt dan ook deel uit van de Zeeuwse
identiteit, waarbij de grote landbouwschuren bakens
in het Zeeuwse landschap vormen. De teloorgang van
de Zeeuwse boerderij gaat niet alleen de Zeeuwen zelf
aan het hart, maar zal ook worden betreurd door de
toerist die hier komt wandelen en/of fietsen. Deze
toerist zal nu eenmaal de streekeigen erfbebouwing
hoger kunnen waarderen dan de zoveelste catalogusboerderette
met bijbehorende damwandloods.
Marinus van Dintel,
adviseur cultuurhistorie en monumenten

Rijksmonumentale
boerderij Kettinghoeve,
ook wel ‘t Huys Vermuyden
De Kettinghoeve aan de Kettingdijk in Tholen stamt uit 1649 en is
gebouwd voor een echtpaar uit twee rijke families: de familie Vermuyden en
de familie Ketting. Het is een voor die tijd groot en rijk uitgevoerde
boerderij, waarvan de huidige historische bebouwing bestaat uit een
woonhuis met aangebouwde stenen landbouwschuur, een zomerhuis met
aangebouwde wagenschuur en een varkenshok. Een rijk uitgevoerd
toegangshek en een gedeelte van de oorspronkelijke omgrachting vormen
eveneens cultuurhistorisch waardevolle elementen op dit erf.
De Kettinghoeve is in 1976 ingeschreven in het rijksmonumentenregister.
In datzelfde jaar is de boerderij ook gerestaureerd.
De Kettinghoeve is al 150 jaar familiebezit. Momenteel is de boerderij in
eigendom van de zussen Carolien en Lenny Bierens (waarbij het historische
deel in eigendom is van Carolien). Zij zetten het akkerbouwbedrijf van hun
moeder voort, hoewel zij vooral de opslag van landbouwproducten
verzorgen. Deze opslag vindt overigens niet meer in de historische schuur
plaats. Voor de moderne agrarische bedrijfsvoering is deze niet geschikt
meer, daarom wordt de schuur tegenwoordig gebruikt als caravanstalling.
Met de opbrengsten financiert de familie zoveel mogelijk de onderhoudsen
verzekeringskosten van de historische erfbebouwing. De verzekeringskosten
zijn fors, vanwege het rieten dak op de aangebouwde schuur.
Daarnaast moet, ondanks subsidiegelden vanuit het Rijk, het grootste deel
van de onderhoudskosten zelf opgebracht worden. De boerderij wordt door
Carolien en Lenny, mede met dank aan de ouders, echter piekfijn
onderhouden; zo wordt op dit moment (januari 2012) de laatste hand
gelegd aan het herstel van het voegwerk. En zo blijft de Kettinghoeve een
van de agrarische pronkstukken van Tholen.
Het onderhoud aan
de historische erfbebouwing
vraagt de nodige aandacht,
dit geldt zeker ook voor
het houtwerk.
Zeeuws Erfgoed 17 maart 2012/01 • MONUMENTEN
Historische boerderij Lutteldijk
De historische erfbebouwing van boerderij Lutteldijk in Tholen.
De historische bebouwing van boerderij Lutteldijk op de Postweg 12 in
Tholen bestaat uit het woonhuis en de grote landbouwschuur. In opzet is
het een tamelijk grote boerderij, waarvan de oorsprong tot in de achttiende
eeuw teruggaat. De jaartalankers op een van de kopgevels van het woonhuis
vermelden het jaar 1806. Voor begin 1800 is het een modern woonhuis;
vrijstaand met de ingang centraal in de lange gevel en aan weerszijden de
vensters. Blikvanger op het erf is de grote, versteende landbouwschuur,
die mogelijk uit de eerste helft van de achttiende eeuw dateert. Opvallend
aan de schuur zijn de fors uitgevoerde gebintconstructie en de in baksteen
uitgevoerde gevels, die een zekere rijkdom uitstralen. De landbouwschuur
heeft een hoge cultuurhistorische waarde, maar heeft geen monumentale
status.
Boerderij Lutteldijk is reeds een paar generaties in bezit van de familie
Van Oorschot en heeft een agrarische bestemming. Huidige eigenaar
Michel van Oorschot maakt voor de huidige bedrijfsvoering gebruik van
een moderne damwandloods, die op enige afstand van de historische
bebouwing staat. De historische landbouwschuur heeft al enige tijd geen
functie meer. De kosten van onderhoud aan de schuur zijn daarentegen
hoog. Met name de dakbedekking vraagt de nodige aandacht: een dakvlak
is bedekt met riet, dat volledig versleten is en waarin diverse gaten geslagen
zijn. Hoewel veel mensen in zijn omgeving hem aanraden de oude schuur
plat te gooien, wil Van Oorschot de schuur behouden. Restauratie is echter
kostbaar, vooral ook met het oog op het hergebruik: het stallen van enkele
paarden en klein landbouwmaterieel. Op korte termijn zal Van Oorschot
een beslissing moeten nemen over de toekomst van de schuur, aangezien het
verval nu snel doorzet. Veel zal afhangen van de vraag of hij in 2012 gebruik
kan maken van de beperkte financiële regelingen (via de provincie) die er
bestaan voor agrarisch erfgoed zonder monumentale status.
De eeuwenoude gebintconstructie van de landbouwschuur
van boerderij Lutteldijk heeft menige storm doorstaan.

MONUMENTENRONDE
Het initiatief om in Zeeland een platform op te richten speciaal voor
buitenplaatsen en kastelen is ontstaan tijdens het landelijke Jaar van het
Kasteel in 2005. Er bleek behoefte te bestaan aan een platform als schakel
tussen beleidsmakers, de verschillende organisaties die zich met dit
bijzondere erfgoed bezighouden en eigenaren.
In het Platform Kastelen en Buitenplaatsen in Zeeland werken de Provincie
Zeeland, de SCEZ, de Nederlandse Kastelenstichting (NKS), Kastelenstichting
Holland en Zeeland, Stichting In Arcadië, Staatsbosbeheer,
Natuurmonumenten, Vereniging Zeeuwse Gemeenten, Stichting Landschapsbeheer
Zeeland, Stichting Het Zeeuwse Landschap,
eigenaren van particuliere buitenplaatsen en Stichting
Kastelen Lexicon Nederland (SKLN) samen.
Voordelen zijn de korte lijnen en de mogelijkheid
om gezamenlijk naar buiten te treden.
Het platform is het coördinerend aanspreekpunt
met als aandachtspunten:
het vergroten van het bewustzijn inzake
bescherming en behoud, het verankeren
van de buitenplaatsen en kastelen met
hun omgeving in de ruimtelijke
ordening, erfgoededucatie, archeologie
en cultuurtoerisme in Zeeland.
Beeld van rijke historie
Op het Nederlandse platteland nemen
historische buitenplaatsen een bijzondere
plaats in: kastelen of landhuizen met
bijgebouwen, omringd door tuinen en parken.
Sinds de late middeleeuwen lieten welgestelden op het
platteland buitenplaatsen aanleggen als centrum van een
grootgrondbezit, als jachthuis of als ‘lusthof’. Ook in Zeeland zijn zo vele
buitenplaat sen ontstaan met elk een eigen karakter, afhankelijk van het
moment van ontstaan en de smaak van de eigenaar.
In de zeventiende en achttiende eeuw was Zeeland zeer welvarend, wat
leidde tot een grote toename van het aantal buitenplaatsen. Rijke kooplieden,
regenten en gegoede burgers lieten buitenplaatsen met fraaie
classicistische tuinen aanleggen. Deze ontwikkeling bereikte een hoogtepunt
in de achttiende eeuw. Veel bezittingen raakten in verval toen het
economisch minder ging. Ook de Tweede Wereldoorlog, waaronder de
inundatie van Walcheren in 1944 en de daarop volgende herinrichting en
herverkaveling, eiste zijn tol.
Unieke kasteelbergjes
Typerend voor Zeeland als archeologisch erfgoed zijn de kasteelbergjes,
waarvan circa 38 nog herkenbaar in het landschap aanwezig zijn. Deze
bergjes waren in eerste instantie vaak aangelegd als woonhoogte; sommige
zijn sinds de twaalfde eeuw opgehoogd tot verdedigingswerk door lokale
ambachtsheren. De nog aanwezige bergjes vertegenwoordigen een
belangrijke cultuurhistorische waarde.
Behoud en bescherming
De verstedelijking van het landschap vormt in toenemende mate een
bedreiging voor buitenplaatsen en kastelen. Vaak zijn beleids- en plannenmakers
onvoldoende op de hoogte van het feit dat het groen waarmee ze te
maken hebben de status heeft van beschermd rijksmonument. Het platform
pleit er sterk voor dat hier in de ruimtelijke ordening meer rekening
mee wordt gehouden. Het is immers van nationaal belang dat het
monumentale groen op een volwaardige manier meeweegt bij planologische
beslissingen.
Platform Kastelen
en Buitenplaatsen in Zeeland
Zeeuwse kastelen en buitenplaatsen beter beschermen
Zeeuws Erfgoed 18 maart 2012/01 • MONUMENTEN
Inventarisatie buitenplaatsen
Tot nu toe bestaat voor Zeeland geen goede inventarisatie van de buitenplaatsen.
Het gaat daarbij om bestaande complexen, maar ook om restanten
die onder het maaiveld bewaard zijn gebleven of andere sporen die aan
voormalige buitenplaatsen herinneren, zoals lanen of vijverpartijen.
Het platform ondersteunt de uitvoering van deze inventarisatie voor de
Provincie Zeeland. De SKLN werkt aan een inventarisatie van Zeeuwse
kastelen.
Nationaal Landschap
De rijksoverheid heeft in Zeeland drie (deel)gebieden
uitgeroepen tot Nationaal Landschap: de Zak van
Zuid-Beveland, Walcheren en West-Zeeuws-
Vlaanderen. Deze drie gebieden hebben elk
unieke regionale kenmerken die de overheid
wil behouden en versterken.
In het project ‘Verborgen Buitens’ werken
drie platformorganisaties - SLZ, Stichting
In Arcadië en de SCEZ - samen om
verdwenen buitenplaatsen in het
Nationaal Landschap Walcheren weer
zichtbaar te maken.
3 Het Hof van Baarland is het restant
van het gelijknamige kasteel, waarvan het
hoofdgebouw in 1838 is afgebroken.
Dag van het Kasteel
Voor het platform is het eveneens belangrijk om
het algemene publiek bewuster te maken van de
geschiedenis, de waarde en de huidige betekenis van kastelen
en historische buitenplaatsen. Ieder jaar vindt in het hele land op tweede
Pinksterdag de ‘Dag van het Kasteel’, een initiatief van de NKS plaats.
In Zeeland wordt deze open dag georganiseerd door het Platform Kastelen
en Buitenplaatsen in Zeeland.
Het Platform Kastelen en Buitenplaatsen in Zeeland
komt twee keer per jaar bijeen en heeft zijn secretariaat
bij de SCEZ in Middelburg.
Meer informatie:
Platform Kastelen en Buitenplaatsen in Zeeland
p/a Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland
Postbus 49
4330 AA Middelburg
info@scez.nl
www.scez.nl/kastelenenbuitenplaatsen

Tijdloze boeren plavuizen
Vloeren in woningen en boerderijen hebben door
de eeuwen heen een stormachtige ontwikkeling
doorgemaakt. Zeker de laatste 75 jaar zijn er nieuwe
producten en werkwijzen bijgekomen waar de
gemiddelde bewoner in vroeger tijden alleen maar
van kon dromen. Een tijdloze en slijtvaste toepassing
is de ongeglazuurde boerenplavuis, als antieke tegel
of nieuw verkrijgbaar.
Vloerafwerkingen van tapijt, hout, kunststof en (natuur)steen
zijn in allerlei varianten te koop. Deze diverse
producten zorgen voor een comfortabele vloer naar de
wens van elke gebruiker.
Honderden jaren geleden hadden eigenaren die keus niet
en moesten ze het doen met het materiaal dat voorhanden
was. De begane grondvloeren in houten woningen en
boerderijen bestonden uit een aangestampte laag leem.
Zolang deze laag droog bleef was het voor de bewoners
een redelijk comfortabele ondergrond om op te wonen.
Het materiaal was gratis en gemakkelijk te verwerken.
Door weersinvloeden en vocht bleef in Zeeland de lemen
vloer geen lang leven beschoren. Als oplossing kwam in
het woongedeelte van de huizen een laag kleine keitjes op
de zandgrond te liggen, al dan niet in patronen. Met de
verstening van de woonhuizen in het westen van het land
kwam de vloer van gebakken plavuizen in zwang.
Deze rode plavuizen, estriken genaamd, zijn ongeglazuurd
en hebben een afmeting van 22 x 22 centimeter. In menig
Zeeuws woning zijn deze plavuizen in de kelder of op
de keukenvloer gebruikt. Oorspronkelijk werden de
plavuizen zo dicht mogelijk tegen elkaar gelegd in een bed
van zand. Later werden de tegels ook wel in de kalkspecie
gelegd en ook de onderlinge voegen werden met kalkspecie
ingewassen. Tegenwoordig worden in de restauratie
en nieuwbouw (nieuwe) estriken weer veelvuldig toegepast
vanwege de warme uitstraling en het rustieke, tijdloze
karakter van de vloertegels.
De kleur van de tegels is afhankelijk van de herkomst
van de klei en de manier van bakken. Estriken zijn veelal
verkrijgbaar in diverse tinten rood, grijs en blauw.
De grijsblauwe estriken verkrijgen hun kleur door het
smoren. Bij smoren gaan de (rode) tegels opnieuw de oven
in. Door tijdens het bakken de luchttoevoer af te sluiten,
wordt de zuurstof aan de tegels onttrokken en kleuren de
plavuizen tijdens dit proces grijsblauw.
Antieke plavuizen of estriken worden ‘onder de draad’
gelegd. Dit gebeurt omdat de tegels onregelmatig van
dikte kunnen zijn. Voor het leggen adviseert de
Monumentenwacht om een echte vakman in te schakelen.
Iemand van de ‘oude stempel’ zal het als een uitdaging
zien om een schitterend eindresultaat te maken van
de plavuizen.
Er zijn zowel nieuwe als antieke plavuizen te koop.
Het voordeel van nieuwe plavuizen is dat de hoogteverschillen
kleiner zijn waardoor de vloer verlijmd kan
worden en niet in specie hoeft te worden gelegd. Als u
een plavuizen vloer in huis heeft bent u in ieder geval
verzekerd van een karakteristieke vloer die erg slijtvast is
en haast geen onderhoud behoeft.
Estriken zijn ongeglazuurd en om de vloer regelmatig
schoon te maken is het het beste om zachte groene zeep
te gebruiken. Past u dus op met schoonmaakmiddelen;
deze kunnen onherstelbare schade aan de vloer
toebrengen.
Conditiemetingen door Monumentenwacht
Zeeuws Erfgoed 19 maart 2012/01 • MONUMENTENN
Rode en grijsblauwe estriken in een decoratief patroon gelegd.
Opname van het interieur van het Van de Perrehuis in Middelburg
volgens de NEN-2767-methode.
In 2011 verrichtte de Monumentenwacht 639 inspecties. Twee bijzondere inspecties
deed zij in Middelburg in opdracht van de Rijksgebouwendienst: het grootse
achttiende-eeuwse Van de Perrehuis aan het Hofplein 16, het onderkomen van het
Zeeuws Archief, en het statige zeventiende-eeuwse gebouw aan de Balans 11 waarin de
Provincie Zeeland is gehuisvest.
Tijdens deze inspecties zijn er inventarisaties uitgevoerd van alle in de gebouwen
aanwezige materialen en in welke hoeveelheden deze in de panden zijn verwerkt. Verder
is van alle materialen en constructies de conditie bepaald en de maatregelen die
noodzakelijk zijn om de gebouwen in stand te houden. Twee monumentenwachters zijn
hiervoor speciaal (NEN-2767) gecertificeerd om deze opnames te mogen uitvoeren.
Het gehele monumentale bezit van de Rijksgebouwendienst in Zeeland, 14 objecten in
totaal, is op deze manier in kaart gebracht.

Het gemetselde
bruggenhoofd voor
de restauratie.
Nieuwe Bierkaai en restauratie
van het bruggenhoofd in Hulst
Een van de mooiste vestingsteden in Nederland is toch
wel de plaats Hulst, gelegen in het oostelijke gedeelte van
Zeeuws-Vlaanderen. Omgeven door verdedigingswallen,
grachten en vier zware gemetselde toegangspoorten staat
Hulst hoog op de toeristische ranglijst. Op initiatief van
de gemeente Hulst is gekozen voor herontwikkeling van
de Bierkaaistraat en omgeving. Het bestemmingsplan is
aangepast waardoor een deel van de bebouwing ter
plaatse werd gesloopt om een ruimtelijk aanzien te
realiseren. Omdat het hier ging om winkels en woningen
is er op andere locaties ruimte gevonden om deze weer
te realiseren. Aan belangstelling heeft het project niet te
klagen: veel mensen volgen, bijna dagelijks, de
werkzaamheden.
Tijdens het archeologisch onderzoek zijn onder andere
resten van twee bruggen, de kademuren van de oude
haven en delen van middeleeuwse schepen teruggevonden.
Een gedeelte van de oude kademuur met natuurstenen
trap wordt gerestaureerd en er worden twee bruggen
aangebracht om de twee nieuwe kades met elkaar te
verbinden. Er zijn verschillende initiatieven om
evenementen te organiseren op en nabij de kades. Eén
oud gemetseld bruggenhoofd van de in 1564 vermelde
Steenbrugghe is weer zichtbaar gemaakt, de restauratie
hiervan is door de gemeente Hulst in besteksvoorwaarden
als restauratieopleidingsproject (ROP) opgenomen.
Aannemersbedrijf Leenhouts uit Oostburg zal de
restauratie uitvoeren. Bij dit soort van restauraties komt
natuurlijk veel kennis van oude materialen kijken omdat
hier een gedeelte onder water staat, een gedeelte op
de waterlijn en een gedeelte boven de waterlijn. Voor de
leerlingen die er aan komen te werken vormt dit weer een
uitdaging om het tot een goed einde te brengen.
Na restauratie zal het bruggenhoofd afgedekt worden door
een grote glasplaat, zodat het beter tegen weersinvloeden
beschermd is en zichtbaar voor het publiek blijft. Zo heeft
de gemeente Hulst er weer een toeristisch element bij als
onderdeel van de Nieuwe Bierkaai.
Zeeuws Erfgoed 20 maart 2012/01 • MONUMENTEN
Kademuren te Middelburg
In Middelburg is Bouwgroep Peters uit Middelbrug
gestart met de restauratie van de kademuur langs de
Rouaansekaai. Het gaat om een stuk muur van 270 meter
lang. Aan de restauratie werken onder meer drie leerlingen
metselen uit het beroepsonderwijs mee om het
vakmanschap te leren. Ook watersportvereniging Arne
en reïntegratiebedrijf LétÉ werken mee aan het herstel
van de kademuur. Het eerste deel van de restauratie tussen
de Koningsbrug en de Bellinkbrug moet in april klaar
zijn. In oktober, na het vaarseizoen, wordt gestart met het
andere deel van de kademuur tot aan de Spijkerbrug.
Dat moet in mei 2012 hersteld zijn. De restauratie van de
Rouaansekaai had een officieel moment, toen wethouder
Frank Streng een bord onthulde, met daarop het
restauratieplan. Behalve vanwege de vakwerkervaring en
de reïntegratie, is het Middelburgse kademuurproject
ook uniek omdat er serieus aandacht is voor de bijzondere
en zeldzame muurplanten die op de oude kademuren
groeien. In samenspraak met de Stichting Landschapsbeheer
Zeeland zijn tijdens de voorbereiding van de
restauratie allerlei muurplanten veiliggesteld.
Leerlingen aan het werk aan de Middelburgse kademuren.
Bouwgroep Peters is op dit moment ook bezig met de
restauratie van de grachtmuren bij Slot Moermond in
Renesse. Op dit project is één leerling metselen werkzaam.

Erfgoed Allerlei
PUBLICATIES
SCEZ kan geen aanvullende informatie
verstrekken over de verkoop van
verschenen publicaties.
• Boeken
en eenmalige uitgaven
Lara Almercegui, met tekstbijdr. van
Vinken van Kampen, Simon Blaas
(tekstred.), Jacqueline Cijsouw, Geeske
Pluijmers, Huizen in Sint Laurens
(Middelburg: Stichting Beeldende
Kunst, 2011) 423 pag.; ill., foto’s;
ISBN 978-90-6190214-6. Boek waarin
van alle huizen in Sint-Laurens per
straat en huisnummer een foto is
opgenomen en een beschrijving is
toegevoegd van het bouwjaar en de
(ver)bouwgeschiedenis.
Herwig Deweerdt (tekst) en Pieter-
Jan de Pue (foto’s), Westerschelde,
droom van een stroom. Herinneringen
aan Thijs Kramer (PurePrint:
Oostkamp: 2011) 191 pag.; ill., foto’s;
ISBN 978-90-8178-110-7. Fotoboek
over de rivier de Schelde en alle
daaraan gelegen industrie, natuur en
mensen die er wonen. Bevat enkele
beschouwingen van oud-collega’s en
vrienden over gedeputeerde Thijs
Kramer, die in 2006 op 51-jarige
leeftijd overleed.
Erik van der Doe, Perry Moree,
Dirk J. Tang (red.), De gekaapte kaper.
Brieven en scheepspapieren uit de
Europese handelsvaart. Sailing Letters
Journaal IV (Zutphen: Walburg Pers,
2011) 142 pag.; ill., foto’s, grav., tek.,
ISBN 978-90-5730-772-3. Bevat tien
bijdragen van even zoveel auteurs en
besprekingen van buitgemaakt briefverkeer.
Drie daarvan betreffen
Zeeuwse onderwerpen die besproken
worden door Erik van der Doe (de
Zierikzeese kreeftenhandel rond 1781
aan de hand van drie opgebrachte
hoekers die terugkwamen uit
Noorwegen), Liesbeth van der Geest
(een verzoek tot armenzorg per
beurtschip naar Zierikzee in 1804) en
Johan Francke (zwendel en juridische
strijd om de Stadt Coppenhagen - die
vanuit Vlissingen wordt geëquipeerd -
en haar lading). Met uitgebreide
verantwoording, inleiding en
toelichting, register en summary.
Marjan Groothuis, In het licht van
Walcheren. Schildersweek Domburg
2011 (Vlissingen: Den Boer/de Ruiter,
2011) 96 pag.; ill., foto’s, tek.; ISBN
978-90-798-7545-7. Jaarlijkse uitgave
van de Domburgse schilderswerk
waarin alle deelnemende kunstenaars
en hun ‘door het Zeeuwse licht
geïnspireerde’ werk voor het voetlicht
verschijnen. De enige op Walcheren
actieve en deelnemende kunstnaar is
Michiel Paalvast.
Gerard van der Hoeven (tekst hfdst. 1
t/m 4), Hans Bommeljé (vormgeving),
Johan Francke (eindred. en tekst deel
0), Piekboek. 40 jaar de Piek in
Vlissingen, 1970-2010 5 dln.
(Vlissingen: de Cultuurwerf/de Piek,
2011) XVIII, 127 pag.; ill., foto’s, tek.;
ISBN 978-90-9026260-4. Uit vijf
deeltjes bestaande geschiedenis van
Vlissingens bekendste poppodium dat
in 1970 als sleep-in van start ging.
Elk decennium wordt in een deeltje
besproken, waarbij optredens,
activiteiten, organisatie en medewerkers
aan bod komen. Voorzien van vele
foto’s en affiches die het roerige
verleden van het podium kleur geven.
Alex van Heezik, De kering. Over de
bouwers van de stormvloedkering
Oosterschelde (Diemen, 2011) 275 pag.;
ill., foto’s, tab., graf., tek., krt.; ISBN
978-90-8571353-1. Het boek, een
uitgave van onder meer Rijkswaterstaat,
omvat vijf hoofdstukken over de
Stormvloedramp, het Deltaplan en
de start van de werken hieraan; een
hoofdstuk over de discussie omtrent
de afsluiting van de Oosterschelde die
tussen 1967 en 1974 woedde, het
ontwerp en de organisatie achter het
bouwen van de dam; de bouw van de
stormvloedkering tussen 1977 en 1986
en de betekenis van de stormvloedkering.
Met lijst van gebruikte bronnen
en literatuur, bronvermelding en
register.
Ineke Jumelet, Jaap Wiebrens,
Jacob de Ronde en Barend van Lange
(samenst.), ‘Een eeuw Bruse vloot’ 1911-
2011 (Bruinisse: Stichting Brusea,
2011) 387 pag.; ill., foto’s. In juni
2011 werd in het Visserijmuseum in
Bruinisse ‘Een eeuw Bruse vloot’
gepresenteerd. Het boek biedt een
schat aan informatie over de Bruse
vissersvloot in de periode 1911-2011.
In ruim 380 pagina’s komen onderwerpen
aan bod als mosselkweek en
handel, de crisis, de Tweede
Wereldoorlog en de gevolgen voor de
mosselhandel van de komst van de
Deltawerken. Ook de persoonlijke
ervaringen van vissers staan erin.
Daarbij is het boek rijk voorzien van
beeldmateriaal. Beide uitvoeringen zijn
te bestellen via bvange@zeelandnet.nl.
De zwart-wit uitvoering is tevens te
bestellen via www.uniboek.com.
Kees de Koning (samenst.), Oud-
Vossemeer veertig jaar in het nieuws
1970-2010 (Sint-Annaland:
Eendrachtbode, 2011) 120 pag.; ISBN
978-90-9026441-7. Bundeling van
foto’s, voorzien van commentaar,
afkomstig uit het beeldarchief van de
Eendrachtbode. Hiertoe werden alleen
van Oud-Vossemeer (dat 600 jaar oud
is) foto’s geselecteerd uit de periode
1970-2010.
Jan de Ruiter, Engel Reinhoudt,
Piet Grim (fotografie), De schoonheid
van de Zak, met cd (Kloetinge:
De Grote Roeibaerse, 2011) 119 pag.;
ill., foto’s; ISBN 978-90-811356-0-3.
Het boek bestaat naast tekst vooral uit
veel hedendaagse foto’s. Na de
ontstaansgeschiedenis van de Zak volgt
een beschrijving van alle dorpen,
gehuchten en buurtschappen in de Zak
door Jan de Ruiter. Engel Reinhoudt
voert de lezer langs allerlei gezichtsbepalende
en minder opvallende
plaatsen in de Zak. Afsluitend zorgt
Piet Grim voor een sfeerbeeld aan
foto’s. Met opgave van bronnen en
een cd met liedjes van Peter Dieleman
en Engel Reinhoudt.
Dorothé Tempelman-Venselaar, met
tek. van Danker Jan Oreel, Zeeuwen
door de eeuwen (Goes, 2011) 108 pag.;
ill., tek., foto’s, krt. In 36 verhalen vertelt
de schrijfster in een toegankelijke
stijl de geschiedenis van Zeeland van
37.000 voor Christus tot 1990. Daarbij
worden ook wat minder voor de hand
liggende personen zoals Susanna Maria
Lonque, het Natuurkundig
Genootschap voor Dames, Tilly de
Doelder (Willink) gekozen. Elk verhaal
is voorzien van een kadertekst waarin
de feitelijke gebeurtenissen kort worden
weergegeven. Bevat onder meer
bijdragen over Jacoba van Beieren,
Jacob Cats, Jacob Roggeveen, Betje
Wolff en Aagje Deken.
Frank Verhallen, met een bijdr. van
Bart Jungmann, Kijk! Dat is Freek.
Het oeuvre van Freek de Jonge
(Rotterdam: de Buitenspelers, 2011)
640 pag.; ill., foto’s; ISBN 978-90-
7135922-4. In chronologische rangschikking
wordt het gehele oeuvre van
Freek de Jonge besproken, waarbij
zowel theatershows, boeken als toneelstukken
aan bod komen.
Daarnaast komen zijn collega’s en verwanten
aan het woord en worden zijn
woonplaatsen besproken. De periode
Zeeland is in 12 pagina’s beschreven.
Met register en colofon.
• Tijdschriften
Napoleon in Nederland 1811-2011.
Zeeland & Brabant, Vol. 4 1/nr.4
(2011) 59 pag.; ill., foto’s, krt., tek.,
grav.; ISSN: 22112693. Nieuw
tijdschrift dat het vierde deel aan
Napoleons bezoek en invloed in
Zeeland en Brabant besteed.
Bijdragen zijn van Jan J. Kuipers,
Zeeuws Erfgoed 21 maart 2012/01 • ERFGOED ALLERLEIN
Arco Willeboordse, Marinus Klein,
Hans van der Eeden, Edwin Hamelink,
Huib Geuze, Roy de Beunje en Anja
Krabben. Bevat een klein twintigtal
artikeltjes over specifieke onderwerpen
zoals Vlissingen, Veere en Terneuzen en
het keizerlijk bezoek.
Zeeland 20/4 (2011) 121-160. Dit
nummer is vrijwel geheel gewijd aan de
200-jarige invoering van de burgerlijke
stand. Leo Hollestelle schrijft daarover
‘De staat der Zeeuwen. De burgerlijke
stand in Zeeland tot en met 1910’; Jan
Zwemer sluit zijn artikel over huwelijken
en sociaal-economische omstandigheden
op de Zeeuwse eilanden voor
1880 af met het tweede deel hiervan.
Van de hand van Andre van der Veeke
en J. Verschoore is er een poëtische bijdrage
met kunst onder de titel ‘dit
monotone avontuur.’
• Heem- en
oudheidkundige bladen
Schouwen-Duiveland
Stad en Lande, Historische bijdragen en
mededelingen van de Vereniging Stad en
Lande van Schouwen-Duiveland
(november 2011) opent met ‘Een tweeluik
met raadsels’, een diptiek van
Het Keeten met de raderstoomboot
Prinses Marianne (auteur B. Blikman-
Ruiterkamp). Het gaat om een indrukwekkend
schilderij in de collectie van
de Gemeentelijke Musea te Zierikzee,
geschonken door Jacob Mees in 1964;
in 1982 zijn beide delen gerestaureerd
door J. Deuss en L. Marchand.
S. den Haan brengt de lezer nog eens
naar oud-Schuddebeurs rond 1820, en
schrijft over de kermis met het vogelschieten,
de muziekuitvoeringen en
het paardenspel.
In de meidagen van 1940 moest een
groepje NJN’ers hun pinksterkamp
in Renesse afbreken en zien thuis te
komen in Delft en Den Haag.
F. Beekman heeft de herinneringen van
de deelnemers - door T. Duijm samengevoegd
- voor de lezers naverteld.
In een luiermand aan het begin van de
twintigste eeuw verzamelde een boerengezin
toch wat andere zaken dan nu,
honderd jaar later, zo vernemen we
van R. van Langeraad KAzn.
Over de bijzondere vondst van een
gedenksteen uit de voormalige
meestoof ‘De Nijverheid’ in Capelle,
ooit gebruikt als stoepsteen, licht
F. Westra ons in.
In de Kroniek van het land van de
zeemeermin (Schouwen-Duiveland
2011), het jaarboek van de Vereniging
Stad en Lande, laat M. van den Broeke
zien dat tuinen in en rond de stad
gedurende lange tijd een belangrijke
functie vervulden als ontspanningsmogelijkheid.
Ze gaven uiting aan de
welvaart van een stad. Na het midden
van de twintigste eeuw werden ze
dikwijls in gebruik genomen als

moestuin en nog later meest volgebouwd
of omgetoverd tot parkeerplaats.
Over ‘Honderd jaar Nutstuinen in
Zierikzee’ vertelt W. Klaassen. Hoewel
het een interessant onderwerp is, is het
niet gemakkelijk te lezen, daar de
binder nogal wat pagina’s van twee
artikelen door elkaar heeft gehusseld.
A. Clobus onderzoekt het metselaarsambacht
en de positie van de
metselaars te Zierikzee. Hij schrijft over
het metselaarsgilde, de omwenteling in
de Franse tijd met de verdwijning van
de gilden en eindigt met de
veranderingen in de negentiende eeuw.
‘Een nieuwe toekomst voor de slavenkas’
is van de hand van H. Uil.
De slavenkas was gesticht in 1735 om
Zierikzeese zeelui los te kopen die
gevangen waren door Barbarijse zeerovers.
Het fonds werd later een oudedagsvoorziening
voor Zierikzeese zeelui,
maar door verkeerd beheer kwam het
fonds in financiële moeilijkheden. De
slavenkas moest een nieuwe toekomst
zoeken en de ontwikkelingen in de
negentiende en twintigste eeuw die
daartoe leidden worden in dit artikel
gevolgd.
A. Damman schrijft over ‘Pieter
Adriaan Hubregtse, schoolmeester in
Burgh van 1875 tot 1921’ en B.
Blikman-Ruiterkamp over ‘Willem
Pieter van Pagé, een ras ondernemer.
Verstand van brandstoffen, dranken
en nog veel meer’.
De periode 1940-1943, de tijd dat
dominee Joop Siezen (1911-1990)
predikant in Dreischor was, wordt
beschreven door zijn zoon B. Siezen.
Sint-Philipsland
De Cronicke van den lande van
Philippuslandt (oktober 2011) schenkt
aandacht aan het erfgoed De
Eendenkooi te Anna Jacobapolder
(auteur H. Quist). Dezelfde auteur
heeft ook een verhaal in dialect
geleverd: ‘Op z’n Fluplans hezeid’.
J. Kempeneers schreef ‘Een varken in
de kuip, kolen in ’t kot en aardappelen
in de schuur, wat zijn we rijk’.
In ‘Wil je in mijn poëzie schrijven’
maken we kennis met een paar
persoonlijke versjes uit zo’n album.
Het artikel ‘Abraham Wissepolder, de
laatste bedijking met handkracht, is
geschreven naar aanleiding van onze
crisis. Tijdens de crisis van de jaren
dertig van de vorige eeuw - de werkloosheid
was schrikbarend hoog - werd
op Sint-Philipsland zoveel mogelijk
werk verricht dat in werkverschaffing
gedaan kon worden. Zo ook de
bedijking van de Abraham Wissepolder,
ontstaan door bedijking van het schor
dat tegen de Anna Jacobapolder lag
(auteur J. Kempeneers).
Aan de bekende biggenmarkt in
Sint-Annaland haalt K. Fase
herinneringen op. Jammer dat de
biggenmarkt in de jaren zestig van
de vorige eeuw ter ziele is gegaan.
De drank speelde trouwens net zo’n
grote rol als de biggen.
Onderwijzer Lein Blaas uit Tholen
schreef de gebeurtenissen op van de
angstige meidagen 1940; K. Fase vulde
het verslag over de angst en
onzekerheid uit die dagen aan,
onder andere met persoonsgegevens.
De botvisserij blijkt eeuwen oud te
zijn, geschiedschrijver Mattheus
Smallegange meldt het al in 1696.
A. Blaas vertelt het verhaal van de
botvisserij: er blijkt niet veel veranderd
te zijn in de methode van vissen. Na
1970 is het beroep verdwenen doordat
het niet meer lonend was; de vissers
gingen over op de palingvisserij.
F. van den Kieboom schrijft over een
bezoek van kroonprins Willem, prins
van Oranje, aan Tholen in 1852. Hij
wordt rondgeleid door de uit Tholen
afkomstige jonkheer De Casembroot,
die benoemd was als gouverneur en de
jonge Willem moest begeleiden bij zijn
opvoeding. De Casembroot vond het
belangrijk dat de kroonprins kennis
maakte met het land waar hij koning
zou worden en samen bezochten zij
verschillende delen van het land.
K. de Koning zocht de geschiedenis
van de handboogschutterij en sociëteit
Non Semper uit.
Walcheren
In De Wete gedaan aan de leden van de
Heemkundige Kring Walcheren (2012,1)
bijt J. Braat het spits af met het artikel
‘Hooggeëerd publiek. Circus op
Walcheren’. Hij schrijft over de
circussen die tot 1940 Middelburg
bezochten.
P. de Bruyne stuurde een verhaal dat
zijn vader heeft geschreven over de
Loskade in Middelburg, de kade die is
ontstaan bij de aanleg van het Kanaal
door Walcheren na 1871.
‘Het Blauwe Hof of Vrijburg.
Buitenplaats en boerderij onder
West-Souburg’ is van J. Simons.
De naam Vrijburg is bewaard als
aanduiding van een stadsgewestelijk
industrie- en sportterrein.
Een oud ‘Westkappels zeerecht’ dat in
de Middeleeuwen in Westkapelle van
kracht was is van de hand van
I. Herbers, en het Vadertje van F. van
den Driest gaat over een Westkappels
gezegde waarin de Westkappelaar zijn
vrouw vergelijkt met de Westkappelse
dijk.
Het kwartaaltijdschrift van de
Vereniging Vrienden van het
muZEEum en het Gemeentearchief
Vlissingen Den Spiegel (2012,1)
opent met een herdenkingsartikel door
A. Verdonk-Rodenhuis: ‘M.H.F. van
der Sluis-Janssens. Mariette van der
Sluis maakte lang deel uit van het
bestuur van de ‘vereniging’ en was
zeventien jaar een trouw redactielid
van Den Spiegel.
In 1315 kreeg de ambachtsheerlijkheid
Vlissingen stadsrecht van Willem III,
graaf van Holland en Zeeland. Om
dit zevende eeuwfeest te vieren komt
een artikelenreeks in Den Spiegel:
‘Zichtbaar verleden (Vlissingen 1315-
2015)’. P. van Druenen schreef het
eerste artikel: ‘Stadslucht maakt vrij’.
C. Heijkoop vertelt een boeiend
verhaal over de voormalige Vlissingse
loodsschoener No 4 still going strong,
een vaartuig dat nog steeds op de
wereldzeeën vaart.
‘Frans Naerebout kreeg het lef met
de paplepel ingegoten’
(auteur A. Scheijde) gaat over een
minder bekend avontuur van de
bekende Vlissinger: de inname van een
Engels schip Endeavour, dat hij en zijn
broer opbrachten naar Vlissingen.
S. Hendrikse geeft een rectificatie van
het grafschrift van de grafzerk van de
familie Lampsins in de Sint-Jacobskerk
en D. Broers probeert een goede
verklaring te vinden voor de
geschiedenis van de Neptunus van de
Beursbrug.
Arneklanken, het kwartaalblad van de
Historische Vereniging Arnemuiden
(2011,4), is een dubbeldik nummer.
G. de Nooijer vertelt over onweer in
Arnemuiden en L. van Belzen vervolgt
zijn speurwerk naar het geslacht
Van Belzen.
P. Feij verhaalt de reacties in
Arnemuiden op de komst van
Willem I na de Franse tijd.
Over de jaren 1897, 1898 en 1899
schrijft J. Adriaanse een artikel met
veel illustraties. In een ander stuk zet
hij de drie vliedbergen en het dorp
Nieuwerkerke in het zonnetje.
In ‘Cohier van den duysentsten
penninck over de stadt Arnemuyden’
legt J. Simons Siereveld de lezer uit
wat dit te betekenen heeft voor de
economische geschiedenis van de stad.
C. de Ridder interviewt Leonard den
Beer Poortugael, en L.C. Schouls
belicht de komende veranderingen in
het museum. De jaargang 2011 wordt
afgesloten met een bijlage waarin
L. van Belzen laat weten waar de
voorouders in 1812/1813 woonden.
Het Polderhuis Blad (december 2011)
biedt naast huishoudelijke
mededelingen een artikel van
E.J. Weterings, onder andere over
de herdenking van de stranding van de
City of Benares honderd jaar geleden.
Hij interviewt ook voormalig schipper
bij de Westkappelse vestiging van
de Koninklijke Nederlandse Redding
Maatschappij, Ander van Rooijen.
De Bevelanden
In De Spuije (winter 201), tijdschrift
van de Heemkundige Kring
De Bevelanden en de Vereniging
Vrienden van het Historisch Museum
De Bevelanden, schrijft J. Boogaard
over leven en werk van Johannes Jacob
Ochtman (1807-1927). Zijn naam
leeft voort in de Ochtmanprijs, voort-
Zeeuws Erfgoed 22 maart 2012/01 • ERFGOED ALLERLEIN
gekomen uit een stichting met de naam
‘J.J. Ochtmanfonds’, dat later werd
ondergebracht bij het Goese Lyceum
voor beroepsonderwijs. Aan het eind
van elk schooljaar wordt een prijs
uitgereikt aan leerlingen met bijzondere
inzet.
Naar aanleiding van de restauratie
van het monument opgericht als
herinnering aan Johannes ab Utrecht
Dresselhuis in Wolphaartsdijk, verhaalt
G.J. Lepoeter over deze veelzijdige
man.
H. van Dam zet de hond Rifleman
Khan in het zonnetje, die in 1944
een medaille verdiende voor dapper
gedrag in de Tweede Wereldoorlog:
de Dickin medaille, genoemd naar de
oprichtster van een Britse instantie die
zich inzet voor het welzijn van dieren.
K. Sluijter vertelt over poppenhuizen
en C. van den Bovenkamp toont de
passie voor tegels van Evert van Gelder,
die een expositie heeft in het Goese
museum van tegels met een algemeen
Bijbels beeld.
De elfjarige Bart Leloux doet verslag
van zijn excursie naar het
Karrenmuseum in Essen.
Zeeuws-Vlaanderen
De Nieuwsbrief van de Heemkundige
Vereniging Terneuzen (december 2011)
gaat over het bedrijf N.V. ‘De Hoop’,
gesticht door G.F.P. van der Peijl in
1911. De invloed van de familie Van
der Peijl is altijd groot geweest en
gebleven. De Hoop heeft gedurende
zijn bestaan veel activiteiten in de
bouwwereld ontplooid op het gebied
van materialen voor wegenbouw,
waterbouw en de verkoop van zand,
grind, cement en wapeningstaal. Na
de Tweede Wereldoorlog begon de
wederopbouw, waardoor de hele bouwwereld
een grote stimulans kreeg. Ook
bij het Deltaplan was De Hoop nauw
betrokken. In de jaren negentig toen
de doe-het-zelf zaken op een hoogtepunt
waren werden grote investeringen
gedaan in Karwei-en Gamma-zaken.
(de auteurs van dit nummer zijn
K. Stoffels en E. Hageman).
Na de huishoudelijke mededelingen
in het jaarboek van de Vereniging tot
behoud van de historie van Philippine
(2011) schrijft D. van der Zalm over
de laatste douaneambtenaar die als
hulpontvanger een volledige dagtaak
had op het douanekantoor te
Philippine: Leo Wieme. Wieme had
een passie voor vogels waarvoor hij alles
over had, en hij was enthousiast lid van
de toneelvereniging Esmoreit.
‘Omnibusdienst tussen Philippine en
Boekhoute station. Veolia anno 1907’
is het volgende stukje, gevolgd door
het ontstaan van het wandelpad langs
het Philippinekanaal. Bij het nieuwe
wandelpad zijn fotopanelen geplaatst
die voor wat verwarring zorgen: ter
beoordeling van de lezers is de
informatie op de borden bij het 4

Colofon
Zeeuws Erfgoed is een uitgave van Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland
en verschijnt vier keer per jaar. Deze nieuwsbrief informeert over
archeologie, cultuurhistorie, erfgoededucatie, monumenten,
musea, streektalen en volkscultuur in Zeeland.
Zeeuws Erfgoed wordt mede mogelijk gemaakt door de Provincie
Zeeland. Abonnementen en adreswijzigingen alleen schriftelijk
via postbus 49 o.v.v. Zeeuws Erfgoed.
redactie Marinus van Dintel, Aad de Klerk, Jan Kuipers,
Veronique De Tier en Janneke de Wit
eindredactie Saskia Buitenkamp, Aad de Klerk en Jan Kuipers
foto’s Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, tenzij anders vermeld.
De SCEZ streeft er met de uiterste zorgvuldigheid naar om
voorafgaand aan het moment van publicatie contact op te nemen
met de rechthebbenden.
De SCEZ kan op geen enkele wijze aansprakelijk worden gesteld voor
beeldmateriaal, door derden aangeleverd, waarop auteursrecht berust.
opmaak decreet, Ramon de Nennie, Middelburg
druk Meulenberg, Middelburg
contact Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland
Postbus 49 4330 AA Middelburg
Bezoekadres locatie De Burg, Groenmarkt 13
T 0118-670870 | F 0118-670880 | E info@scez.nl
artikel geplaatst.
Een stuk over de Isabellasluis is overgenomen
uit het Sluisch Weekblad
van 14 en 21 februari 1873, met een
nabeschouwing door D. van der Zalm.
Aannemingsbedrijf Haers bestaat
honderd jaar en hiervan brengt Van
der Zalm verslag uit.
S. van Waes vertelt over de positieve
bijdrage die het mosselmonument
aan de cultuur van Philippine levert.
In het jaarboek wordt melding gemaakt
van enkele schilderijen, geschonken
door de familie De Caluwé uit Biervliet
en geschilderd door F. Ploegaert. Ze
hebben een mooie plaats gekregen in de
bestuurskamer van de vereniging.
In 1894 is in Philippine een dubbele
moord gepleegd volgens de
Middelburgsche Courant, zo laat S.
Ploegaert ons weten.
Het Bulletin van de Oudheidkundige
Kring ‘De Vier Ambachten’(2011, 3)
geeft huishoudelijke mededelingen, verslagen
van de excursiecommissie, de
bibliotheekcommissie en de Stichting
Museum ‘De Vier Ambachten’.De
Werkgroep Archeologie doet verslag
van de activiteiten in de Bierkaai.
In een artikel over immaterieel erfgoed
wordt achtergrondinformatie gegeven
over gebruiken die zijn verdwenen of
dreigen te verdwijnen.
Het jaarboek 2011 van de
Heemkundige Kring West-Zeeuws-
Vlaanderen, Verbonden door woorden,
samengesteld door A. Bauwens en M.
de Groote,
dient ter viering van het vijftigjarig
bestaan van de heemkundige kring. In
een lang inleidend hoofdstuk is een
aanzet gegeven tot analyse van vijftig
jaar heemkunde
in West-Zeeuws-Vlaanderen door artikelen
samen te voegen in een aantal
thema’s. Daarna volgt een bloemlezing
van zo’n 350 pagina’s, samengesteld uit
alle ooit
verschenen stukken in het
Mededelingenblad en Tijd/Schrift. Een
bijzonder boek van een bijzondere vereniging!
In Tijd/Schrift (2011,4) gaat het over de
paardenfokkerij in West-Zeeuws-
Vlaanderen (I. van Damme), West-
Zeeuws-Vlamingen die emigreren naar
Amerika (M. de Groote) en over Daan
Haak, een markante veearts (M. Haak).
Zeeuws Erfgoed
jaargang 11 nr. 1 • maart 2012
Meegezonden
- Zeeuws Archief Nieuws nr. 53
Aan dit nummer droegen bij
• ARCHEOLOGIE Guus Besuijen (Hazenberg Archeologie),
Hans Jongepier, Marcel de Koning, Jan Kuipers en Bram Silkens
(WAD)
• CULTUURHISTORIE Aad de Klerk
• ERFGOEDEDUCATIE Josien Pootjes
• MONUMENTEN Marinus van Dintel, Ronald van Immerseel,
Wim Jakobsen en Jan van Zon
• MUSEA Leo Adriaanse, Jeanine Dekker en Janneke de Wit
• STREEKTALEN Veronique De Tier
• MONUMENTAAL Jeanine Dekker
• JAARTHEMA Leo Adriaanse
• ALLERLEI Johan Francke en Truus Trimpe Burger-Mekking
Aanlevering van kopij
Voor het volgende nummer en/of reacties op deze nieuwsbrief bij
voorkeur digitaal tot 16 april 2012, zeeuwserfgoed@scez.nl of
via postbus 49, 4330 AA Middelburg o.v.v. kopij Zeeuws Erfgoed.
www.scez.nl
Zeeuws Erfgoed 23 maart 2012/01 • KORTELINGS
KORTelings in dienst
Karel-Jan Kerckhaert, adviseur archeologie
Vanaf 2 januari 2012 is Karel-Jan Kerckhaert voltijd gedetacheerd bij
de SCEZ als adviseur archeologie. Hij vervangt in deze functie Ilona
van der Weide-Haas die vanaf februari met zwangerschapsverlof gaat.
Samen met adviseur Marcel de Koning geeft Karel-Jan uitvoering aan
de Archeologische Dienstverlening voor Zeeuwse gemeenten en de
Provincie Zeeland.
Geboren in Hengstdijk (Zeeuws-Vlaanderen) is hij twaalf jaar geleden
na een korte uitstap naar Gent uiteindelijk richting Amsterdam getrokken
om daar aan de Vrije Universiteit de studie archeologie en prehistorie
te volgen. Tijdens zijn studie heeft hij zich voornamellijk beziggehouden
met de archeologie van de late prehistorie en de Romeinse tijd in de lage
landen.
Het merendeel van zijn werkervaring heeft Karel-Jan opgedaan in het
veld tijdens zijn werkzaamheden voor het Archeologisch Instituut van
de Vrije Universiteit-Hendrik Brunsting Stichting (ACVU-HBS).
Naast het uitvoeren van grootschalig vlakdekkend onderzoek heeft hij
zich hier kunnen bekwamen in een aparte vorm van archeologie,
namelijk het bergen van muntschatten.

MOnuMENTaal
De straô is een jaarlijks terugkerende traditie op Schouwen-Duiveland. De eerste vermelding ervan dateert uit het midden van de zeventiende eeuw. Tijdens
de straô gaan ruiters met hun versierde paarden in optocht naar het strand. Daar sturen ze de paarden de branding in. Zo’n zout zeebad was een probaat
middel om de paardenbenen en -hoeven te reinigen van ziektekiemen nadat de dieren een winter op stal hadden gestaan. Eeuwenlang reden alleen boerenzonen
en knechten de straô. Tegenwoordig mogen ook vrouwen meedoen. De ruiters zaten op ongezadelde paarden, gekleed in een witte broek, met
hoge zwarte schoenen en een pet op het hoofd. Deze kledinggebruiken zijn inmiddels wat verwaterd, maar hier en daar wordt geprobeerd ze nieuw leven
in te blazen. De ruiters met de meeste straô-ervaring voerden de stoet aan. Zij bliezen op koperen toeters. Na het rituele bad keerde de stoet terug naar het
dorp. Ook nu nog vinden in de dorpen allerlei festiviteiten plaats. In de negentiende eeuw werden er in kraampjes steevast schrôôsels (platte dunne kruidenkoeken)
en appelsienen verkocht. De eerste straô vindt traditiegetrouw acht weken voor Pasen plaats in Renesse. De straô in het Schouwse Serooskerke,
dit jaar op 17 maart, is altijd de laatste in het seizoen (foto’s Dirk-Jan Gjeltema).