PAPOEA'S VAN WAROPEN - Stichting Papua Erfgoed

SAGOBEWERKING 337
Het merg wordt daarna gekneed en gespoeld in een spoelbak, vervaardigd
uit het onderste van de sagobladnerf, waarin een stuk van de vezelige
bladschede van de sagopalm bij wijze van zeef is aangebracht. Het meelhoudend
water stroomt door de zeef in een verzameltrog, gewoonlijk een
klein prauwtje, waarop een soort van mandje, dat als tweede zeef dienst
moet doen en eventueele grove verontreinigingen uitzuivert. De uitgeknede
pulp wordt op de grond geworpen en verspreidt daar een penetrante, zure
lucht, waardoor het sagomoeras met zijn modder en zwermen muskieten
een des te onaangenamer verblijfplaats wordt. Bovendien moet men zich
daar in acht nemen voor de voetstekels van bamboe (tusi), die in de modder
verborgen zitten om ongewenschte bezoekers te weren.
In groote draagtasschen (fisara) wordt de sago vervolgens naar huis
getransporteerd 1 ) en daar in wikkelbladeren van de nipah- of de sagopalm
samengestampt tot een cylindervormig pak met een, gewoonlijk ook weer
van snijwerk voorziene, stamper (fiaisari). Voor het transport over groote
afstanden worden deze pakken, in het Maleisch toemang geheeten, dikwijls
nog extra versterkt met bamboelatten. Een vaste standaard bestaat niet,
maar de meest gewone maat is ongeveer 30 X 60 cm 2 ). Deze toemangs
sago zijn het voornaamste handelsproduct, dat met de bevolking van Zuid-
Japen geruild wordt tegen tuinproducten, toko-artikelen, pandankoffertjes,
enz. De geldswaarde van een toemang was in Nubuai van ongeveer 20 tot
40 cent per toemang. In Kai noemt men alle sago fi, ofschoon men een
enkele maal voor rauwe sago de term ofu gebruikt, een woord, dat in het
Napansche hiervoor de gewone term is.
Het is niet duidelijk wat J. G. Detiger bedoelt met de uitspraak: „In
Waropen, waar sagoepalmen in overvloed groeien, bestaat geen recht op de
doesoens en mag elke vreemdeling daar zonder meer sagoe kloppen" 3 ).
De sagoboomen zijn. namelijk het eigendom van een familietak en behoorden
vroeger misschien ook in Kai tot het bezit van de ruma, zooals nu nog in
Napan. Twisten over het bezit van sagopalmen zijn trouwens in de kampong
aan de orde van de dag. Wanneer men bedenkt, dat één palm ongeveer
100 kg nat sagomeel oplevert en dat voorts de palm eerst na 15 tot 20 jaar
en bij bijzonder goede verzorging na 10 à 12 jaar oogstbaar is, kan men
gemakkelijk inzien, dat elke kampong over een vrij uitgebreid sagoareaal
1 ) De vrouwen leggen gewoonlijk de band van de draagtasch om het voorhoofd.
De mannen hangen de draagtasch vaak om de schouder. Het dragen met de pikoelan
is ook de Waropen-Papoea's onbekend. 2 ) Volgens van der Veer levert een sagoboom
ongeveer 100 kg. nat sagomeel, zoodat een toemang sago op ongeveer 10 kg.
komt, de sagopalm gerekend op 10 à 12 toemangs per boom volgens de opgave der
Waropeners. 3 ) Adatrechtbundel XXXIX, p. 433.
HELD, Papoea's van Waropen 22