gerrit komrij de buitenkant een abecedarium - Privé-domein

GERRIT KOMRIJ
DE BUITENKANT
EEN ABECEDARIUM
UITGEVERIJ DE ARBEIDERSPERS · AMSTERDAM · ANTWERPEN
Eerste druk, januari 1995
Tweede druk, april 1995
Copyright © 1995 Gerrit Komrij
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk,
fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van
BV Uitgeverij De Arbeiderspers, Singel 262, Amsterdam. No part of this book may be reproduced in any
form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from BV Uitgeverij
De Arbeiderspers, Singel 262, Amsterdam.
Omslagfoto: Harry Cock
ISBN 90 295 2674 2 / CIP

VOORAF
Meestal zijn het de interviewers die goeie sier maken met een interview, terwijl jij het toch allemaal hebt
gezegd. Dit boek is een experiment -- hoe componeert een auteur zelf weer een portret uit alles wat een
reeks interviewers, met vuursteen of botte bijl, in de loop der jaren uit hem heeft losgewoeld? De
buitenkant, dat is het deel van je waarmee interviewers worden geconfronteerd, hoe gretig ze ook vorsen
naar je binnenkant, en dat hele bedrijf van interviewen en geïnterviewd worden, het behoort tot de
buitenkant van de literatuur. Vandaar de titel. Toch -- als het aantal buitenkanten bij elkaar maar groot
genoeg is, kunnen die uiteindelijk iets van een binnenkant opleveren? Vandaar dit boek.
Dat er uit allerlei mogelijkheden voor de vorm van een abecedarium is gekozen -- het gebeurde,
nu ja, omdat ik het zelf het meest amusant vond. Zo kwamen mijn antwoorden op één en dezelfde vraag
uit, zeg maar, 1972 en 1988 bij elkaar te staan en, zelfs zonder dat de god Bescheidenheid me een
bestraffend halt! hoefde toe te roepen, moest ik tijdens het experimenteren bekennen niet ongevoelig te
zijn voor het effect. De ontsnappingspogingen door jezelf tegen te spreken, de modulaties en
nuanceringen omdat men een ander wordt en toch zichzelf blijft, de dwarslijnen en
vergelijkingsmogelijkheden, de baldadigheden en zelfs de obstinate herhalingen straalden, al zeg ik het
zelf, een charme uit die ze in de afzonderlijke interviews -- vóór de compositie -- niet op die manier
bezaten. De lezer wordt daarbij verzocht met een even mild en welwillend oog op het jaartal onder elk
fragment te letten (het eerste cijfer verwijst naar de bronvermelding achterin).
Hier en daar is vanzelfsprekend wat stilistisch pleisterwerk verricht (er zijn ook onder
interviewers de nodige brokkenpiloten), maar nooit werd de strekking aangetast en evenmin is er een
poging ondernomen het informele van de spreektaal weg te poetsen.
Het geheel werd aangevuld met een paar fragmenten uit toespraken, dagboeken en commentaren,
uitingen die eveneens tot de buitenschil van het schrijversvak behoren.
Bijna had ik, tot slot, de lezer verzocht me te verontschuldigen voor het feit dat ik het in dit
abecedarium wel erg vaak over mij heb, ware het niet dat ik bijtijds inzag dat zulks in een boek dat
verschijnt in een reeks die Privé-domein heet moeilijk anders kon.

A
ACHTERHOEK
Nooit kun je van je afschudden dat je op een winderige maartmorgen in het laatste jaar van de oorlog
geboren bent in de verste uithoek van de Nederlanden, aan drie zijden omringd door de vijand. Altijd zal
daar een klein restje van meezweven, al woon je op je oude dag in een schitterend kasteel ergens in
Andalusië met een stal vol Arabische volbloeden en vierentwintig kleine schoenpoetsers die dag en nacht
tot je beschikking staan.
(27, 1983)
Bij Muiden begint Beieren en in de Achterhoek zit je allang in Oostenrijk.
(22, 1982)
AIDS
Aids heeft toch een zekere charme, niet: een ziekte die je opdoet door seksualiteit is romantischer dan
een die je opdoet door te roken. Roken, dat mag je gewoon doen op straat! Sterven door een overdosis, 't
bezit ook wel een zekere populariteit onder jonge artiesten, maar niets haalt het bij aids. Ik ben alleen een
beetje tegen de verheerlijking van die ziekte als een soort moeder van alle liefdadigheden.
Niettemin kan je zeggen dat aids de seksuele beleving van alle homoseksuelen de laatste tien jaar
grondig heeft bedorven, hè? Het is niet prettig, vooral niet voor de groep mensen die zich voor het eerst
in een tijdperk zag aangeland waarin ze zowel economisch als sociaal als door hun eigen huiselijke
omstandigheden hun seksuele driften zo onbekommerd als wat hadden kunnen uitleven. Net als ze met
hun neus in de boter zijn gevallen, komt dit om de hoek kijken... Ik kén uit de homowereld, als ik vroeger
rondliep in Amsterdam, al die types die elke dag uitbazuinden dat ze het weer vijftien of twintig keer
gedaan hadden. Moet je uitrekenen per jaar: 6000 keer, hè? Dan denk je bij jezelf: die verdienen niet
beter dan dat ze eens een stevige ziekte onder de leden krijgen. Want in die tijd kun je toch ook nuttige
dingen doen? Aan de andere kant moet ik natuurlijk ook niet te veel toegeven aan de wens de mensen
gestraft te willen zien die er meer van genieten dan ik.
(57, 1993)
AKO-PRIJS
Zo'n systeem van genomineerden werkt niet in Nederland. De mensen die de prijs niet krijgen moeten
zich ten overstaan van god-weet-hoeveel televisiekijkers meewarig door Maartje van Weegen laten
vragen: `Hoe voel je je nu?' En degene die de prijs wel krijgt moet zich door hetzelfde kunstmoedertje
kraaiend laten vragen: `En wat ga jij nu wel doen met zoveel geld?' Het is weinig eervol. Iedereen staat
voor aap. De literatuur nog het meest.
(42, 1990)
ALLE GEDICHTEN TOT GISTEREN
Aan de P. C. Hooftprijs is een extra-bedrag van vijftigduizend gulden verbonden met de wat vage

omschrijving dat het `ten goede' moet komen aan een uitgave die betrekking heeft op het `oeuvre' van de
auteur, of zoiets.
Volgend jaar verschijnen al mijn gedichten bij elkaar (als ik `Verzamelde Gedichten' zou zeggen
komt het me voor of ik zelf de klep van mijn doodkist dichtsla). Het zijn nogal wat pagina's en zo'n
uitgave ziet er altijd mooi uit. Het boek zou -- poëzie wordt duur betaald, en je verkoopt er drie of vier
van -- bij een normale calculatie een gulden of zestig kosten. In onze oneindige goedheid besloten mijn
uitgever en ik het bedrag van vijftigduizend gulden te gebruiken om het boek in de winkel een gulden of
twintig, dertig (hou me niet aan het precieze bedrag) te laten kosten, zodat het rechtstreeks ten goede
komt aan het jonge, altijd zo leesgrage publiek. Is dat niet fraai?
(77, 1993)
Af en toe heb ik er ook wel iets in veranderd om de speurneuzen te pesten. Een puntkomma in een punt,
bijvoorbeeld. Daar wordt dan weer veel achter gezocht. Daaruit ontdekken ze dan op z'n minst een
veranderde levensvisie.
(61, 1994)
AMSTERDAM
Twintig jaar hebben we gewoond in een ten koste van veel noeste vlijt, gebroken nagels, zenuwtoevallen,
journalistieke hoerigheid, luchtwegaandoeningen en woedende buren vertimmerde arbeiderswoning in de
uiterste slums van de Kinkerbuurt. In onze uitbreidingswoede deden we zeven jaar ons best om de
tachtigjarige sjagrijn die pal boven ons woonde de kans te geven te verhuizen, door de trap in te smeren
met groene zeep en touwtjes over de gangen te spannen -- maar het kreng was, ofschoon tachtig en
nagenoeg blind, nog zo kwiek dat hij over alle touwtjes heen sprong en de zeep alleen maar gebruikte om
eerder beneden te zijn, zodat we uiteindelijk moesten wachten tot hij geheel op eigen kracht crepeerde.
(81, 1981)
Hoezo gebeurt het in Amsterdam? En waarom zou ik dat missen? Ik heb het voordeel dat ik een van de
mensen ben die het laten gebeuren.
(37, 1989)
Amsterdam heeft, voor zo'n provinciaal gat, een enorme onderwereld en criminaliteit, en dat is heel
fascinerend. Ik hoef in Portugal maar een ticket te bestellen en twee uur later ben ik terug in het oude
Rome.
's Avonds thuiskomen en in de portiek van het appartement waar je logeert over een lijk moeten
stappen, heerlijk. Ik ben zelf iedere keer ook weer innig dankbaar als ik overvallen word. Ik vraag er toch
om, anders kom ik toch niet op zulke plekken, hè? Acht jaar geleden ben ik eens in de Warmoesstraat
overvallen, ontsnapt, en tweehonderd meter verder wéér overvallen. Dat vond ik knap! Toen ik thuis
aankwam was ik buiten adem.
(57, 1993)
AMUSEMENT
Leuke stukkies, hij schrijft leuke stukkies, dat is het enige wat je altijd weer hoort. Dat schijnt het
summum te zijn wat de critici kunnen bedenken. Ik ben helemaal niet leuk verdomme. Maar als ze het zo
willen, kunnen ze het krijgen ook. Het is typisch Nederlands: de dingen verdelen in leuk en niet leuk, met
daarbij de veronderstelling dat alles wat niet leuk is, ook het waardevolst is: de hogere kunst.
(15, 1978)

Voor mij heeft literatuur niets te maken met hoogdravendheid of met diepere inzichten, met pedanterie of
het aanroeren van de wereldraadselen. De simpelste literatuur, de meest humoristische, is vaak de beste.
Het is niet zo dat ik van de literatuur voortdurend een vlucht naar het hogere verlang. Ik vind
juist dat de literatuur de laagste en meest platvloerse taak aan het verwaarlozen is: mensen amuseren.
Mensen op een arglistige wijze, terwijl ze denken te genieten, toch nog iets in de maag splitsen, iets
meegeven zal ik maar zeggen -- zoals in het vlooientheater. Dat kan met kwaliteit geschieden en dat is het
enige wat van belang is.
(27, 1983)
Ik heb niets tegen circus en kermis, maar het gaat om het schrijven. Er zijn op het ogenblik zo veel
kortstondige en opgefokte reputaties, je mag zoiets de nieuwkomers haast niet aandoen. Literatuur is een
variété aan het worden. Dat is niet erg, zolang we in de gaten houden dat het ook een vak is en dat je dat
vak serieus moet nemen. De rest is bijzaak -- maar het lijkt of rumoer en relletjes soms belangrijker zijn
dan de literatuur zelf. Ik verbaas me er niet over, het is een van de gevolgen van de televisiecultuur.
(48, 1993)
Ik heb zelf ook een televisie. Als ik 'm aanzet en er vallen in de eerste drie minuten geen vijf dooien, dan
schakel ik over en kijk ik naar een andere zender. Er moet meteen bloed vloeien. Ik zap net zolang door
tot dat gebeurt ook.
Ik begrijp niet waarom ik me vroeger zo kwaad op dat ding heb gemaakt. Ik had toen al op mijn
klompen kunnen aanvoelen dat de televisie een totaal opgegeven medium was. Nu vind ik het een
heerlijk ding. Hele avonden hetzelfde. Alleen aan de frequentie van het aantal moorden meet je af of je je
amuseert.
(48, 1993)
ANALFABETISME
De geletterdheid wordt minder en minder, zeker in het onderwijs. Over vijftien of twintig jaar zullen we
de resultaten daarvan merken. Als ik me daar nu zorgen over maak is dat zeker een beetje egoïstisch, het
gaat tenslotte ook om mijn publiek. Hoe meer analfabeten, hoe brodelozer ik word. Ik praat dus voor mijn
winkel, maar dat toen we toch allemaal? Het gaat hier simpelweg om de strijd om het laatste contingent
alfabeten tussen de tv-makers en mij.
(57, 1993)
ANARCHISME
Op je twintigste zie je de rampen van de anarchie natuurlijk minder, alleen de voordelen. Ik bedoel: als je
zelf met een kruk begint te lopen, wil je wel graag dat de gaten in de weg gedicht zijn, hè? Hoe
anarchistischer het in je hoofd wordt, hoe meer behoefte je krijgt aan een burgerlijke, keurig aangeharkte
omgeving. Op je twintigste heb je daar niet zo'n last van, dan mag de hele zaak ontploffen. Dat mag ze
trouwens nu nog, hoor.
(51, 1993)
ARCHITECTUUR
Niemand kan ontkennen dat de architectuur een grote crisis doormaakt, dat de architectuur bijna non-

existent is geworden. Helaas is dat geen verschijnsel van de laatste jaren. De oorzaak van die crisis ligt in
de jaren twintig en dertig, bij het functionalisme, de ontdekking van de rechte en korte lijnen, van het
beton en het glas. Het nazisme en het communisme hebben die architectuur geannexeerd omdat ze
doelmatig was, goedkoop en monumentaal. Dat hele modernisme werd opgeslokt door twee ideologieën
en is een uitdrukking van macht geworden. Over die klap is de architectuur nooit heen gekomen.
(20, 1981)
ARION, FRANK MARTINUS
Een echt bijzonder boek uit de jaren zeventig? Dubbelspel van Frank Martinus Arion. Dat is een boek dat
met kop en schouders boven de rest uitsteekt.
(21, 1982)
ARROGANTIE
Mensen gaan door een moeras van verblinding en eigendunk en maken zichzelf maar wat wijs. De meeste
mensen ontdekken hun ware aard pas als ze begraven zijn.
(27, 1983)
Zelfs al zou ik een arrogante indruk maken, dan vind ik het geen belediging arrogant genoemd te worden.
Het is in feite nog een heel gematigde opmerking in het rijtje beledigingen dat schrijvers en kunstenaars
zich in het Nederlandse milieu op het ogenblik moeten laten welgevallen.
(42, 1990)
AUTORITEIT
Wanneer ik een autoriteit zie, dan zie ik hem meteen in een tijgervelletje, met een knots, luidkeels
`Oehoe' roepend.
(16, 1979)
Ik probeer de lezer, uit een gevoel van plicht, en uit zelfrespect, erop te wijzen dat hij me niet te ernstig
moet nemen. Ik zeg niet: Sorry, ik bedoel het niet zo. Want ik bedoel het wel zo, maar, ik bedoel het zo
op dat moment. Ik wil dat de lezer zich daarvan bewust is, omdat ik anders het gevaar loop zelf als een
autoriteit te worden beschouwd, en als iemand die behagen in gezag zou scheppen.
(16, 1979)
Kijk, een van de redenen waarom de dienaren van het gezag altijd mijn lachlust opwekken is óók dat ze
zich nooit bewust lijken van hun eigen sterfelijkheid. Terwijl iedereen vanzelf weet dat het Echte Gezag
doorgaat als zij hun houten jas aantrekken. Ik ben me er voortdurend en grondig van bewust dat de dood
als eerste violist meespeelt. Dus heb ik de neiging alles erg onbelangrijk te vinden.
(16, 1979)
AVANTGARDISTISCHE POËZIE
Wat in Nederland avant-garde genoemd wordt bestaat uit het publiceren van drie cryptische zinnen per
jaar. Dat is subsidiabele luiheid.
(20, 1981)

B
BALLET
Ik ben ook geheel bekeerd tot het balléé. Jarenlang heb ik beweerd dat het een vorm van edelgymnastiek
zou zijn, maar ik ben tot de ontdekking gekomen dat het de hoogste kunst is waartoe de mens kan stijgen.
Iets nuttelozers en mooiers tegelijk bestaat niet. Met het ballet heb ik een volstrekte catharsis
doorgemaakt -- maar ik moet eerlijk zeggen dat ik na die catharsis nooit meer naar een balletvoorstelling
ben geweest.
(15, 1978)
BEKENDE NEDERLANDERS
Laat ik een lievelingsanekdote van me vertellen. Op een keer was Rossini op doorreis in Frankfurt en hij
at in hetzelfde restaurant als Schopenhauer. De één was een vermaard componist, de ander een vermaard
filosoof, beiden erg beroemd in Europa. Toen maakte de gerant Schopenhauer erop attent dat Rossini
daar zat -- Rossini was zijn muzikale idool. Schopenhauer keek even over zijn schouder en zei zuur: Das
kann unmöglich Rossini sein, das ist ein dicker Franzose.
Wat me fascineert in die anekdote is dat roem ooit bestaan heeft zonder dat mensen elkaar
kenden. Dat is vandaag vanzelf ondenkbaar. Er is nog iets anders: toen had je het nog over roem door
verdienste. De televisie heeft een roem geschapen die zonder verdienste is, roem om de roem. Roem door
verdienste, daar heb ik niets tegen, verdienstelijke mensen horen beroemd te zijn, maar in dit geval
hebben we het over roem door vermenigvuldiging. Je hoeft niets te kunnen, niet eens figuurzagen of
hardlopen: op het scherm komen volstaat om bekend te worden. En niet zo'n béétje bekend -- bij
miljoenen tegelijk. Een totaal verdiensteloze heikneuter kan, door maar genoeg op de televisie te
verschijnen, zo beroemd worden dat in het duisterste steegje van het achterlijkste dorp de mensen
flauwvallen als ze 'm zien -- die roem is hysterisch.
Maar het publiek is tevens genadeloos: het kan je ook meteen weer laten vallen. Zo'n roem kan in
zijn volstrekte tegendeel verkeren.
(57, 1993)
BELASTINGVLUCHT
Ik ben opgevoed met het idee dat iemands financiële huishouding een privé-aangelegenheid is, al heb ik
geen geheimen. Ik heb nooit een bestseller geschreven, dus die zevenhonderdvijftig gulden 's jaars die ik
het Koninkrijk tekort doe, betalen we ruimschoots terug in parkeerbonnen tijdens de maanden dat we in
Nederland zijn.
(43, 1990)
BELGIË
Als ik om wat voor reden dan ook uit Portugal terug moet, wegens hernieuwd fascisme of een aardbeving
in de buurt of zo, dan ga ik niet verder dan België.
(37, 1989)
Al zal de dag komen dat ik snik van heimwee en dat elke vezel van mijn knieën ernaar smacht naar
Nederland terug te kruipen, dan nog, op mijn vijfentachtigste, zal ik niet verder terugkeren dan Gent.
(57, 1993)
BEMOEIZUCHT

Omdat ik per dag drie à vier pakjes sigaretten rook loop ik op straat wel eens wat te rochelen, en een
passerend agentje zegt me, op jofele toon: `Gezond hoestje, meneer.' Ik word woedend en zeg: `Meneer,
ik had de indruk dat u uitsluitend was ingehuurd om mij te beschermen tegen dieven en moordenaars.'
Dezelfde avond, ik liep dus kennelijk nog steeds te hoesten, weer een agent, een andere, maar opnieuw
zo'n toffe jongen. Dit keer: `Gaat u lekker meneer?' of zoiets. Waar bemoeien die lui zich mee? Ik was
gewoon blij toen ik een week later hoorde dat er één op de Zeedijk was neergeknald.
(31, 1986)
BERNLEF, J.
Boven mijn bed heb ik een speciaal kastje voor het werk van Bernlef, dat is erg bevorderlijk voor mijn
nachtrust en gevoel van eigenwaarde.
(11, 1974)
Drie hondse taken: het tellen van de sterren aan de hemel, van de zandkorrels in de woestijn en van de
mislukte gedichten in het oeuvre van J. Bernlef.
Twee hondse taken: het zoeken naar een naald in een hooiberg en naar één goed gedicht in het
verzamelde werk van J. Bernlef.
(81, 1978)
Iemand als J. Bernlef, die als criticus niets goed vindt wat niet op zijn eigen werk lijkt...
(16, 1979)
Bernlef is een traditionele lieveling van me. Hij is een stijlfiguur op zich geworden, die allang de
proporties van de echte Bernlef heeft overstegen -- als er tenminste een echte Bernlef bestaat. (...) In die
naam kristalliseert zich voor mij alles uit wat in de Nederlandse poëzie tuinkabouterachtig is.
(21, 1982)
J. Bernlef is een running gag. Als ik die naam noem, schiet ik meteen in de lach. Nee, nooit iets van die
jongen gelezen. 't Schijnt een hele beroemdheid te zijn geworden sinds hij de zieke medemens heeft
ontdekt.
(49, 1993)
Bernlef, da's een hele ouwe van me. Maar hij is begonnen, dat vergeten de mensen. Zo kan ik laten zien
dat als iemand eenmaal begint, ik hem ook nooit los zal laten.
(51, 1993)
Ik debuteerde in een periode waarin de almacht van de Vijftigers nog voelbaar was en het Barbarbergedoe,
met Bernlef als de grote jonge bard, de lucht kleurde. De grote Bernlef schreef toen, in een
recensie, dat hij het maar studentikoze poëzie vond. Een domme opmerking, vind ik nog steeds.
(61, 1994)
BESCHAVING
Ik zou niet weten waar men het beschavingspeil van een land het beste aan kan afmeten, maar zeker
eerder aan de mildheid van zijn gevangenissysteem dan aan het feit dat de politieke leiders er met mes en
vork kunnen eten.

(74, 1992)
Je hebt de koningin, de minister-president, de conservator van de handschriften en gedrukte boeken, de
voorzitter van de Academie van Wetenschappen, de opzichter van de bruggen en wegen, de leider van de
opera en het hoofd van de gevangenissen, dan heb je wel zo ongeveer alles wat voor het bestuur en de
beschaving van een land van belang is. Al die politici verder, dat is maar onzin en van voorbijgaande
aard.
(81, 1993)
BESCHEIDENHEID
Ik begrijp niets van bescheidenheid omdat ik weet wat het is om een eenvoudige jongen te zijn. Ik kom
uit een sympathiek arbeidersgezin en word dus gedreven door mateloze eerzucht en hoogmoed -- ik vind
dat het in het geheel geen nut heeft om bescheidenheid te veinzen.
(12, 1974)
BETUWELIJN
Het hele land is toch al geasfalteerd? Het hele land stinkt toch al, is rot en opgegeven? En dan zou zo'n
mooi spoorlijntje, van amper een meter breed, een van de meest bescheiden dingen in een landschap, het
land naar de knoppen helpen?
(62, 1994)
BEUYS, JOSEPH
Als je de adepten van Joseph Beuys verklapt dat je hem slaapverwekkend of lachwekkend of allebei
vindt, verdenken ze je er onmiddellijk van Anton Pieck aan de muur te hebben hangen.
(57, 1993)
BEWONDERING
Bewondering is leerzaam en stichtend. Het is een nuttige eigenschap voor middelbare-schoolmeisjes en
oudere dames. Ik ken alleen de verwondering. (...) Een bewondering in gevoelloze termen. Ik heb
verwondering voor mijn gedichten.
(9, 1971)
Is het nu zo moeilijk in te zien, en moet het werkelijk uitgelegd worden, dat alleen een groot vermogen tot
bewonderen de satirici en spotters maakt?
(81, 1983)
BIBLIOTHEEK
Ik kom ook niet meer uit deze vertrekken weg. Ik heb mijn vrienden daar tegen de wand staan. Ik praat

weinig met levenden. Ze zijn zoveel dommer dan boeken.
(9, 1971)
BIJBAAN
Als iemand als Willem Brakman een keer twee zenuwen verkeerd aan mekaar knoopt of hij laat de schaar
in iemand achter, zal niemand dat van enige invloed achten op z'n literaire werk, maar als je voor je werk
vertaalt wordt elke flodder er gewoon bij gerekend.
(31, 1986)
Psychiaters die 's avonds dichten, dokters die in het weekend romannetjes schrijven, het stuit me enorm
tegen de borst. Ja, Céline was ook arts, maar een hele slechte en dat heeft zijn naam als schrijver erg goed
gedaan.
(54, 1993)
BIJZAKEN
Heb jij één belangrijke controverse opgemerkt, één absoluut modern, belangrijk probleem dat de
Nederlanders bezighoudt? Als ze soldaten naar Bosnië sturen, praten ze niet over de oorlog, maar
hakketakken ze over de garantie die de soldaten krijgen om niet vermoord te worden.
Is de mens zondig voor of na de bevruchting? Dat is het soort strijdvraag waar in Nederland
zevenduizend boeken over zijn geschreven, waar mensen veertig jaar voor op de kansel hebben gestaan
of ervan zijn verjaagd en dat duizenden in eenzaamheid en ongeluk heeft gestort. Zo was het en zo zal het
altijd blijven.
Ik moet toegeven, af en toe ben ik ook dol op dat oeverloze gezeik. Het is een collectief gebabbel
dat zeker zijn charme kent en dat de mens van veel verantwoordelijkheden ontslaat.
(57, 1993)
BLAKE, WILLIAM
Een van de motto's van mijn leven is altijd de regel van William Blake geweest: Enough or too much. Dat
staat als het ware op de poorten van mijn ziel gegrift, van jongs af aan.
(27, 1983)
BLAMAN, ANNA
Gabriël Smit noemde Anna Blaman vroeger een vloek voor de jeugd. Ik vind haar óók een vloek, maar
dat ligt weer anders.
(12, 1974)
BLOEMLEZEN
Je moet heel veel gedichten heel snel kunnen lezen. Dat is een fluitje van een cent. Als de slotregel niet
deugt en de beginregel ook niet, dan kan de rest niet veel zijn. Bovendien is een gedicht een visueel iets,

ik lees het gedicht als een foto.
(30, 1986)
BOER
De economische bindingen zijn te groot, anders zouden we uit Amsterdam weggaan. Beslist niet naar een
boerderijtje op het platteland. Ik heb een hekel aan boerderijtjes, nee, naar een herenhuis in Zwolle,
Laren of Vlissingen. In godsnaam geen boerderij, hoewel elke dichter een boer is. De beste dichters die
ik ken waren boeren. Staring was een landman. En Richard Minne.
(1, 1970)
Al ben ik een boer, dat wil niet zeggen dat ik alles tot mijn boerenniveau zou willen terugbrengen en zou
denken: ik loop op klompen, lopen jullie allemaal maar op klompen. Wég met het Concertgebouworkest,
want ik speel zelf heel mooi op de trekharmonika.
(27, 1983)