Onafhankelijk magazine van Tilburg University

12. Wetenschap
tekst Bart Smout illustratie Bas van der Schot
Univers
22 maart 2012
Wie vertrouwt de
wetenschap nog?
Als je vriend beweert dat hij
zaterdagavond gezellig bij zijn
moeder zat, en later blijkt dat hij een
massagesalon deelde met zeven
Thaise masseuses, dan komt dat het
vertrouwen in de liefde niet echt ten
goede. De relatie tussen wetenschap
en maatschappij werkt niet wezenlijk
anders. Mensen verwachten van de
wetenschap dat zij de waarheid
spreekt, maar dit gebeurt lang niet
altijd.
Even een greep uit het wetenschapsnieuws van de
afgelopen tijd. Metro waarschuwt dat voedselonderzoeken
niet al te serieus genomen moeten worden.
Wetenschappers zouden te snel naar de pers stappen
en daardoor consumenten verwarren met slecht
onderbouwde informatie. Trouw bericht dat het Heartland
Institute, een rechtse denktank, miljoenen heeft gespendeerd
aan klimaatsceptici, om zo het klimaatbeleid te beïnvloeden.
Het zijn typische berichten voor deze tijd. Enerzijds verlaten wij
ons meer op de wetenschap dan ooit. De gemiddelde woning in
het Westen staat propvol technologie, onze meningen worden
meer dan ooit ondersteund door cijfertjes en peilingen, en wie
ziek is zal eerder een arts dan een voodoopriester raadplegen.
Anderzijds lijkt het wantrouwen in de wetenschap groter
dan pakweg tien jaar geleden. Klimaatrapporten met foutieve
informatie, de discussie over de betrouwbaarheid van het vaccin
tegen baarmoederhalskanker, falende economische modellen en
frauderende wetenschappers: academici hebben een deel van
hun geloofwaardigheid ingeleverd. De geest van het relativisme
waait door Nederland. Wetenschappers zijn ook maar mensen,
en de wetenschap op zijn woord geloven, dat moet je nooit
doen. We zijn teleurgesteld, voelen ons in de steek gelaten, zo
lijkt het soms. De wetenschap is niet langer de onneembare
vesting van objectiviteit en waarheid waar zij lange tijd voor werd
gehouden. Maar is dit echt zo? Is het wantrouwen terecht?
Via Negativa
Hans Dooremalen en Herman de Regt zijn als wetenschapsfilosofen
verbonden aan Tilburg University. Ze publiceerden
verschillende boeken over wetenschap. Onlangs deed Wat een
onzin!, waarin zij samen ten strijde trekken tegen pseudowetenschap,
nog heel wat stof opwaaien. Als er twee mensen zijn
die een inkijkje kunnen bieden in de mechaniek van de wetenschap,
zijn zij het wel. Beide heren zijn het erover eens dat die
moet streven naar objectiviteit en waarheid, maar dat het niet
haar taak is om tautologieën te presenteren. Een ingewikkelde
opmerking. Dooremalen licht toe: “Een wetenschapper moet
altijd risico nemen. Als ik zeg: ‘Morgen gaat het vriezen of niet,’
dan heb ik een zin uitgesproken die absoluut waar is. Maar een
wetenschapper moet zulke uitspraken juist niet doen. Die moet
zeggen: ‘Morgen gaat het vriezen.’ Punt. Uiteraard moet die
uitspraak zijn gebaseerd op een betrouwbaar model, maar het
risico dat hij ernaast zit blijft.”
De beroemde wetenschapsfilosoof Karl Popper schreef het al:
wetenschap bestaat bij de gratie van falsificatie. We lopen als
het ware met onze rug naar de waarheid toe, via de negatieve
weg. Zeker weten wat waar is kunnen we niet, maar via de weerlegging
kunnen we wel weten wat niet waar is. Zo beklimmen we
langzaam de berg van de waarheid. Die tocht verloopt noodzakelijkerwijs
traag, omdat stellingen voortdurend moeten worden
weerlegd en aangepast. “Als ik overal alleen maar witte zwanen
zie, kan ik zeggen dat het mij veilig lijkt om te stellen dat zwanen
wit zijn”, vertelt Dooremalen. “Maar als ik op een gegeven
moment zwarte zwanen zie, moet ik mijn stelling veranderen. Zo
werkt wetenschap. Mensen zeggen dan al snel: je hebt gelogen.
Heb ik dan gelogen? Nee, dat lijkt me niet.”
Wetenschap opereert kortom niet met de snelheid van een Ferrari.
Maar juist in onzekere tijden willen mensen snel resultaat