1 I. HET ENIGE EN EEUWIGE TESTAMENT OF ... - De Evangelist

lyck overgeset, door Henricum Johannem van Neerden, Dienaer des Godlycken
Woorts tot Amersfoort.
Matth. 17 vers 5. Dese is mijn wel lieve Sone, in de welcken ick myn wel-behaghen
ghenomen hebbe, hoort hem. ’t Amstelredam, Bij Michiel Colijn, Boeckvercooper op
het Water, in ’t Huys-boeck, 1611.”
Dit actavo-werk van 464 bladzijden, plus 2 voorreden en 3 registers, is de vertaling
van Bullinger’s in 1554 te Zürich verschenen: “De gratia Dei Justificante nos propter
Christum, per solam fidem absque operibus bonis, fide interim exuberante in opera
bona, Libri 4, ad Sereniss. Daniae Regem Christianum, etc., Heinrycho Bullingero
authore.”
Na een geweldig lange voorrede van de vertaler en een korte van Bullinger volgen 4
boeken, elk weder in (7, 11, 19 en 11) capittels verdeeld, achtereenvolgens over de
genade Gods, 1: rechtvaardigende om Christus wille, 2: alleen door het geloof, 3:
zonder goede werken, 4: nochtans het geloof overvloedig zijnde in goede werken.
In de tijd, waarin dit werk werd uitgegeven, begon echter Bullinger’s invloed reeds te
tanen, doordat de Remonstranten zich op hem beriepen. Wel werd, zoals wij zagen,
het Huysboeck nog twee maal gedrukt, in 1612 en in 1622, en beleefde het werk tegen
de Wederdopers een tweede druk, in 1617; maar Bullinger verloor terrein tegenover
besliste verdedigers van de predestinatie, ook al werd ter Synode van Dordrecht door
Zürichs afgevaarde Johan Jacob Breitinger met de stukken Bullinger’s overeenstemming
met Calvijn bewezen.
Nog slechts een enkele maal is later werk van Bullinger in Nederlandse overzetting
verschenen en wel in 1645.
11 en 12. In 1645 werden gedrukt bij Johannes Jaguet te Amsterdam 3 werkjes, door
A.L. Kok overgezet in het Nederlands, in éen bandje verenigd te vinden in de
Amsterdamse Universiteitsbibliotheek. Het eerste is Zwingli’s “Korte en klare
uytlegghing des Christelijken gheloofs” met een Voorrede van Bullinger. Het tweede
is de “Corte Bekentenisse D. Martini Lutheri van ’t heylige Sacrament.” En het derde
luidt: “Waarachtige Bekentnis van de Dienaars der kerken tot Zurigh. Wat zy uyt
Ghodts Wóórt met de Heylighe Alghemeyne Christelijke Kerken gelóóven en leren,
inzonderheydt van onzes Heeren Jezus Christus Nachtmael. Met behóórlijke
Antwóórd op D. Marten Luythers ongheghrondt en ergherlijk smaaden, verdoemen en
schelden, voornaamlijk in zijn laatste Boexken, ghenaamd Korte Bekentnis van ’t
Heylighe Sacrament uytgheghaan. de Ghereformeerden en Luitherschen ten spieghel
uit het Zurighs overghezet door A. L. Kok.”
Dit laatste is een vertaling van een door Bullinger opgestelde geloofsbelijdenis, met
welke in 1545 de strijd met Luther over het avondmaal werd besloten, getiteld:
“Warhaffte Bekanntnuss der dieneren der kirchen zu Zurych, u.s.w. Mit zugethoner
Kurtzer bekenntniss D. Mart. Luthers vom Heyligen Sacrament”.
Juist 100 jaren na dato werd ze door genoemde A.L. Kok, met de boekjes van Zwingli
en Luther, in het Nederlands uitgegeven, als laatste symptoom van de invloed van de
Zürichers, met name van Bullinger, in ons vaderland.
13. Voor de volledigheid vermelden wij ook nog een reeds in 1554 in het Hollands
verschenen “Epistel ofte zendtbrief van de dienaren der Kercken tot Zürich, waer in
zy, die onderwisinghe Calvini nopende de afgoderie, ende valsen godsdienst, voor
goed houden ende bevestigen.” Dit epistel van Bullinger’s hand vinden wij achter de
“Excuse van Johan Calvinus, tot mijn Heeren die Nicodemiten, op de claegbrief, die
zij wtgheven, van zijnder grote ruydicheyt: in zijn boeck, van het wijken der
8