Brochure Gunnen op reële prijs en risico's delen - ProRail
Brochure Gunnen op reële prijs en risico's delen - ProRail
Brochure Gunnen op reële prijs en risico's delen - ProRail
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor<br />
e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong><br />
<strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong><br />
versie 2.0
Inleiding<br />
<strong>ProRail</strong> wil e<strong>en</strong> goed <strong>op</strong>drachtgever zijn. Dus zijn we voorzichtig met het maatschappelijke geld<br />
dat we uitgev<strong>en</strong> én betal<strong>en</strong> we fatso<strong>en</strong>lijke prijz<strong>en</strong> voor de werkzaamhed<strong>en</strong> die we <strong>op</strong>drag<strong>en</strong>.<br />
Onze aanbesteding<strong>en</strong> zijn er<strong>op</strong> gericht tot <strong>reële</strong> prijz<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>. Zo kunn<strong>en</strong> we voorkom<strong>en</strong> dat<br />
we tijd<strong>en</strong>s de uitvoering discussies moet<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> over extra betaling<strong>en</strong> omdat het werk voor<br />
e<strong>en</strong> te laag bedrag was aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Hoe we ervoor zorg<strong>en</strong> dat we voor <strong>reële</strong> prijz<strong>en</strong> aanbested<strong>en</strong>,<br />
leest u in deze brochure.<br />
Elk project k<strong>en</strong>t natuurlijke (fi nanciële) risico’s. In de gangbare aanpak verdel<strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtgever<br />
<strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtnemer deze risico’s vooraf volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> vast patroon: ieder zorgt alle<strong>en</strong> voor zijn<br />
‘eig<strong>en</strong>’ risico’s. Wij hebb<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> dat deze b<strong>en</strong>adering niet past bij de sam<strong>en</strong>werking die wij<br />
nastrev<strong>en</strong> met onze partners. Daarom heeft het verdel<strong>en</strong> van risico’s bij <strong>ProRail</strong> inmiddels plaatsgemaakt<br />
voor het del<strong>en</strong> van risico’s, met meer gezam<strong>en</strong>lijkheid als k<strong>en</strong>merk. Zo kunn<strong>en</strong> we echt<br />
sam<strong>en</strong> met onze <strong>op</strong>drachtnemers onze doelstelling<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>. Voortaan is risico’s del<strong>en</strong> de<br />
standaard bij onze <strong>op</strong>drachtverl<strong>en</strong>ing. De verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> van risico’s del<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in het<br />
tweede deel van deze brochure beschrev<strong>en</strong>.<br />
De in deze brochure beschrev<strong>en</strong> werkwijze geldt voor alle aanbesteding<strong>en</strong> van <strong>ProRail</strong>, dus voor<br />
werk<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> levering<strong>en</strong>.<br />
<strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> <strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong> - versie 2.0 <strong>ProRail</strong> 3
4<br />
<strong>ProRail</strong> <strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> <strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong> - versie 2.0<br />
<strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong><br />
Ideaalmodel<br />
Aanbested<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> bijzondere manier om vraag <strong>en</strong> aanbod bij elkaar te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Voor de aanbesteder<br />
is het e<strong>en</strong> middel om e<strong>en</strong> beter resultaat te behal<strong>en</strong> dan mogelijk is in rechtstreeks overleg<br />
met één partij. Als e<strong>en</strong> aanbesteding resulteert in e<strong>en</strong> betere <strong>prijs</strong>-prestatieverhouding is de<br />
<strong>op</strong>drachtgever tevred<strong>en</strong>. Ook de <strong>op</strong>drachtnemer is tevred<strong>en</strong>, mits hij e<strong>en</strong> hogere <strong>prijs</strong> heeft bedong<strong>en</strong><br />
dan de uitvoeringskost<strong>en</strong> van de <strong>op</strong>dracht <strong>en</strong> zo de continuïteit van zijn bedrijf kan borg<strong>en</strong>.<br />
Onaanvaardbaar hoge inschrijving<strong>en</strong><br />
In de praktijk van het aanbested<strong>en</strong> gaat het ideaalmodel niet altijd <strong>op</strong>. Het kan gebeur<strong>en</strong> dat de<br />
aangebod<strong>en</strong> prijz<strong>en</strong> de waarde die de aanbesteder aan de <strong>op</strong>dracht toek<strong>en</strong>t substantieel overschrijd<strong>en</strong>.<br />
Voor dergelijke situaties is e<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het Aanbestedingsreglem<strong>en</strong>t<br />
Nutssector<strong>en</strong> 2006 (ARN 2006 ).<br />
Als de inschrijfprijz<strong>en</strong> substantieel hoger zijn dan <strong>ProRail</strong> <strong>op</strong> grond van e<strong>en</strong> probabilistische<br />
raming heeft begroot, nodigt <strong>ProRail</strong> de inschrijver uit – die gezi<strong>en</strong> de gunningscriteria het meest<br />
in aanmerking komt – om de wederzijdse begroting<strong>en</strong> te vergelijk<strong>en</strong>. Bedoeling ervan is te onderzoek<strong>en</strong><br />
of <strong>ProRail</strong> bij het <strong>op</strong>stell<strong>en</strong> van haar begroting e<strong>en</strong> fout heeft gemaakt. (Het spreekt voor<br />
zich dat deze inschrijver zijn aanbieding niet alsnog kan aanpass<strong>en</strong>.) Om de vergelijking <strong>en</strong> de<br />
door de inschrijver gemaakte risico-inschatting transparant te mak<strong>en</strong> wordt ook van hem e<strong>en</strong><br />
probabilistisch geraamde begroting gevraagd.<br />
simulatie<br />
aanbesteder<br />
aanbestedingsresultaat<br />
aanbesteding<br />
waarde <strong>prijs</strong>/prestatie kost<strong>en</strong><br />
500 -<br />
450 -<br />
400 -<br />
350 -<br />
300 -<br />
250 -<br />
200 -<br />
150 -<br />
100 -<br />
50 -<br />
0 -<br />
winst<br />
<strong>op</strong>drachtnemer<br />
Raming<br />
trefzekerheid ondergr<strong>en</strong>s<br />
kans < : 25%<br />
bedrag : e 27,099,852.34<br />
e 20,000,000 e 30,000,000<br />
e 40,000,000 e 50,000,000<br />
exclusief BTW<br />
- 100%<br />
Als uit de vergelijking blijkt dat de begroting van <strong>ProRail</strong> zodanig moet word<strong>en</strong> bijgesteld dat de<br />
<strong>prijs</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaalde bandbreedte t<strong>en</strong> <strong>op</strong>zichte van de begroting komt, dan zet <strong>ProRail</strong> de<br />
gunningsprocedure voort (met de betreff<strong>en</strong>de inschrijver).<br />
- 90%<br />
- 80%<br />
- 70%<br />
- 60%<br />
- 50%<br />
- 40%<br />
- 30%<br />
- 20%<br />
- 10%<br />
- 0%<br />
kans
Als de vergelijking niet leidt tot bijstelling van de begroting van <strong>ProRail</strong>, dan wordt de aanbestedingsprocedure<br />
‘mislukt’ verklaard (door de T<strong>en</strong>derboard van <strong>ProRail</strong>). Daarna kan e<strong>en</strong> nieuwe<br />
aanbestedingsprocedure beginn<strong>en</strong>.<br />
Zolang er ge<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijke wijziging van de <strong>op</strong>dracht plaatsvindt, kan dat met e<strong>en</strong> ‘procedure<br />
van gunning door onderhandeling<strong>en</strong> zonder voorafgaande <strong>op</strong>roep tot mededinging’ (oftewel<br />
via onderhandse aanbesteding). <strong>ProRail</strong> zal in dat geval één of meer partij<strong>en</strong> rechtstreeks<br />
uitnodig<strong>en</strong> om deel te nem<strong>en</strong>. Dat kunn<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> zijn die al aan de eerdere aanbesteding deelnam<strong>en</strong>,<br />
maar dat hoeft niet. Wel moet steeds aantoonbaar zijn dat elke partij die aan de tweede<br />
procedure deelneemt, voldoet aan de eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> criteria die gold<strong>en</strong> bij de eerste aanbesteding.<br />
<strong>ProRail</strong> kan ook besluit<strong>en</strong> om de eerdere <strong>op</strong>dracht te wijzig<strong>en</strong>, waarna e<strong>en</strong> nieuwe aanbestedingsprocedure<br />
(met voorafgaande <strong>op</strong>roep tot mededinging) volgt.<br />
Ook kan <strong>ProRail</strong> helemaal afzi<strong>en</strong> van de <strong>op</strong>dracht.<br />
aanbesteding aanbestedingwinst<br />
winst<br />
aanbestedingsresultaat<br />
aanbesteder aanbesteder<br />
waarde waarde<br />
<strong>op</strong>drachtnemer <strong>op</strong>drachtnemer<br />
<strong>prijs</strong>/prestatie <strong>prijs</strong>/prestatiekost<strong>en</strong>kost<strong>en</strong> aanbesteding aanbesteding<br />
aanbestedingsresultaat<br />
winst winst<br />
aanbesteder aanbesteder<br />
waarde waarde <strong>prijs</strong>/prestatie <strong>prijs</strong>/prestatiekost<strong>en</strong>kost<strong>en</strong> Foutieve Foutieve begroting begroting <strong>ProRail</strong> <strong>ProRail</strong> Te hoge Te inschrijving<br />
hoge inschrijving<br />
Onaanvaardbaar lage inschrijving<strong>en</strong><br />
Soms zijn er bij e<strong>en</strong> aanbesteding ge<strong>en</strong> hoge, maar (extreem) lage inschrijving<strong>en</strong>. De praktijk leert<br />
dat, wanneer <strong>ProRail</strong> de <strong>op</strong>dracht <strong>op</strong> grond van zo’n lage inschrijving zou gunn<strong>en</strong>, de uitvoering<br />
doorgaans uiterst problematisch verlo<strong>op</strong>t. Daarom heeft <strong>ProRail</strong> beslot<strong>en</strong> nadrukkelijker te stur<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />
aanbestedingsresultat<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong>. <strong>ProRail</strong> stuurt langs twee routes.<br />
De eerste route bestaat uit de snelle publicatie van de inschrijfbedrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> het van toepassing<br />
verklar<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ‘terugtrekregeling’. De tweede route lo<strong>op</strong>t via de schakelbepaling in het<br />
ARN 2006 <strong>op</strong> grond waarvan het Besluit aanbesteding speciale sector<strong>en</strong> (Bass) rechtstreeks van<br />
toepassing is <strong>op</strong> Eur<strong>op</strong>ese aanbestedingsprocedures. Voor nationale procedures wordt diezelfde<br />
regeling analoog toegepast. Beide routes word<strong>en</strong> hierna toegelicht.<br />
aanbesteder<br />
aanbestedingsresultaat<br />
verlies<br />
aanbesteding<br />
waarde <strong>prijs</strong>/prestatie kost<strong>en</strong><br />
<strong>op</strong>drachtnemer<br />
<strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> <strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong> - versie 2.0 <strong>ProRail</strong> 5<br />
<strong>op</strong>drachtnemer <strong>op</strong>drachtnemer
6<br />
<strong>ProRail</strong> <strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> <strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong> - versie 2.0<br />
Eerste route: terugtrekregeling (initiatief bij <strong>op</strong>drachtnemer)<br />
De terugtrekregeling komt er <strong>op</strong> neer dat e<strong>en</strong> inschrijver zijn aanbieding kan afk<strong>op</strong><strong>en</strong> tot drie<br />
dag<strong>en</strong> na publicatie van de inschrijfbedrag<strong>en</strong>. De inschrijver is dan e<strong>en</strong> afko<strong>op</strong>som verschuldigd.<br />
Deze afko<strong>op</strong>som moet binn<strong>en</strong> 30 dag<strong>en</strong> zijn voldaan om de terugtrekking te effectuer<strong>en</strong>: de<br />
inschrijving wordt geacht ‘nooit te zijn gedaan’. De inschrijver die – <strong>op</strong> grond van de de gunningscriteria<br />
– eerstvolg<strong>en</strong>de is, komt nu in aanmerking voor gunning.<br />
De precieze terugtrekregeling (inclusief afko<strong>op</strong>som) maakt deel uit van de aanbestedingsstukk<strong>en</strong>.<br />
Tweede route: Bass (initiatief bij <strong>ProRail</strong>)<br />
De tweede route lo<strong>op</strong>t via of analoog aan artikel 59 van het Bass. Dit artikel voorziet in e<strong>en</strong> regeling<br />
voor inschrijving<strong>en</strong> die gezi<strong>en</strong> de te verricht<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, levering<strong>en</strong> of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> abnormaal<br />
laag lijk<strong>en</strong> (in verhouding tot de eig<strong>en</strong> <strong>ProRail</strong>-begroting). In zo’n situatie zal <strong>ProRail</strong> de<br />
inschrijver(s) schriftelijk verzoek<strong>en</strong> om binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaalde termijn uitleg te gev<strong>en</strong> over de<br />
sam<strong>en</strong>stelling van de inschrijving, voor zover niet reeds <strong>op</strong> voorhand duidelijk is waardoor de<br />
inschrijving abnormaal laag is.<br />
De door de inschrijver te verstrekk<strong>en</strong> verduidelijking kan verband houd<strong>en</strong> met:<br />
a. de bijzondere doelmatigheid van het productieproces, de di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing of het bouwproces<br />
b. de gekoz<strong>en</strong> technische <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> of de uitzonderlijk gunstige omstandighed<strong>en</strong> waarvan de<br />
inschrijver kan profiter<strong>en</strong> voor de levering van product<strong>en</strong>, het verricht<strong>en</strong> van de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> of<br />
de uitvoering van de werk<strong>en</strong><br />
c. de originaliteit van het ontwerp van de inschrijver<br />
d. bijzondere bepaling<strong>en</strong> inzake arbeidsvoorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> arbeidsomstandighed<strong>en</strong> die geld<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />
de plaats waar de <strong>op</strong>dracht wordt uitgevoerd<br />
e. ev<strong>en</strong>tuele staatssteun aan de inschrijver.<br />
<strong>ProRail</strong> zal de inschrijving(<strong>en</strong>) afwijz<strong>en</strong> als zij de verduidelijking<strong>en</strong> niet, niet tijdig of niet volledig<br />
ontvangt. Als de gevraagde verduidelijking<strong>en</strong> er <strong>op</strong> tijd zijn, gaat <strong>ProRail</strong> met de inschrijver(s)<br />
overlegg<strong>en</strong> om de sam<strong>en</strong>stelling van de inschrijving(<strong>en</strong>) te onderzoek<strong>en</strong> t<strong>en</strong>zij <strong>op</strong> voorhand<br />
duidelijk is waardoor de inschrijving abnormaal laag is.<br />
Dit onderzoek, respectievelijk, indi<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> nader onderzoek nodig was, de bevinding<strong>en</strong> van<br />
<strong>ProRail</strong>, kan tot verschill<strong>en</strong>de conclusies leid<strong>en</strong>:<br />
1. De inschrijver heeft e<strong>en</strong> juist beeld van de hoeveelheid werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> die hij<br />
daarvoor moet mak<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hij kan goed uitlegg<strong>en</strong> waarom zijn inschrijving zo laag is. In dat<br />
geval zal <strong>ProRail</strong> de gunningsprocedure met inbegrip van de betreff<strong>en</strong>de inschrijving verder<br />
voortzett<strong>en</strong>.<br />
2. De inschrijver lijkt zich bewust van de hoeveelheid werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> ervan, maar<br />
heeft e<strong>en</strong> (al dan niet strategische) inschrijving gedaan waarvoor hij de betreff<strong>en</strong>de werkzaamhed<strong>en</strong><br />
naar het oordeel van <strong>ProRail</strong> niet (winstgev<strong>en</strong>d of) kost<strong>en</strong>dekk<strong>en</strong>d kan uitvoer<strong>en</strong>.<br />
<strong>ProRail</strong> respecteert de commerciële vrijheid van de inschrijver, voor zover er voor <strong>ProRail</strong> ge<strong>en</strong><br />
afbreukrisico is. <strong>ProRail</strong> accepteert ge<strong>en</strong> inschrijving<strong>en</strong> die niet kost<strong>en</strong>dekk<strong>en</strong>d zijn <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>min<br />
tariev<strong>en</strong> die niet marktconform zijn. In dat geval wijst <strong>ProRail</strong> de betreff<strong>en</strong>de inschrijving<br />
af. Datzelfde geldt voor inschrijving<strong>en</strong> met te weinig ur<strong>en</strong> of te lage norm<strong>en</strong>. <strong>ProRail</strong> zal in<br />
andere gevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de overe<strong>en</strong>komst met de inschrijver sluit<strong>en</strong> (<strong>op</strong> basis van de<br />
regeling in de aanbestedingsstukk<strong>en</strong>). Daarin staat dat het resultaat dat de inschrijver bij de<br />
uitvoering van de <strong>op</strong>dracht – volg<strong>en</strong>s <strong>ProRail</strong> – zal mak<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> red<strong>en</strong> vormt voor de inschrijver<br />
om <strong>op</strong> <strong>en</strong>ig mom<strong>en</strong>t de voortgang van de uitvoering van de <strong>op</strong>dracht te stagner<strong>en</strong> of<br />
bijbetaling te verlang<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s zal <strong>ProRail</strong> de gunningsprocedure – met inbegrip van de<br />
betreff<strong>en</strong>de inschrijving <strong>en</strong> de aanvull<strong>en</strong>de overe<strong>en</strong>komst – voortzett<strong>en</strong>. Als de inschrijver e<strong>en</strong><br />
aanvull<strong>en</strong>de overe<strong>en</strong>komst weigert, zal <strong>ProRail</strong> hem alsnog aan zijn inschrijving houd<strong>en</strong>.<br />
<strong>ProRail</strong> zal de inschrijver dan schriftelijk expliciet wijz<strong>en</strong> <strong>op</strong> de financiële risico’s die hij bewust<br />
neemt met zijn onherroepelijke aanbieding.<br />
3. De inschrijver lijkt zich niet bewust van de hoeveelheid werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> ervan.<br />
In dat geval zal <strong>ProRail</strong> hem alsnog de geleg<strong>en</strong>heid bied<strong>en</strong> om gebruik te mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> terugtrekregeling.<br />
(Het spreekt voor zich dat de inschrijver zijn inschrijf<strong>prijs</strong> niet mag verhog<strong>en</strong>.)<br />
Als de inschrijver de terugtrekregeling afwijst, dan maakt <strong>ProRail</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> afweging van de
isico’s. Daarbij kijkt <strong>ProRail</strong> vooral naar de fi nanciële draagkracht van de inschrijver <strong>en</strong> het<br />
afbreukrisico voor <strong>ProRail</strong> bij e<strong>en</strong> problematische uitvoering van de werkzaamhed<strong>en</strong>. Als de<br />
fi nanciële draagkracht van de inschrijver te beperkt is in verhouding tot de kost<strong>en</strong> die hij<br />
moet mak<strong>en</strong> voor de <strong>op</strong>dracht, dan wijst <strong>ProRail</strong> de inschrijving alsnog af. Afwijzing volgt ook<br />
als problem<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de uitvoering te risicovol zijn voor het functioner<strong>en</strong> van <strong>ProRail</strong>, bijvoorbeeld<br />
teg<strong>en</strong>over haar vervoerders <strong>en</strong> fi nanciers. Ook hier geldt dat <strong>ProRail</strong> inschrijving<strong>en</strong><br />
afwijst die niet kost<strong>en</strong>dekk<strong>en</strong>d zijn of tariev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> die niet marktconform zijn.<br />
Datzelfde geldt voor inschrijving<strong>en</strong> met te weinig ur<strong>en</strong> of te lage norm<strong>en</strong>.<br />
Als <strong>ProRail</strong> de fi nanciële draagkracht van de inschrijver én het afbreukrisico aanvaardbaar<br />
acht, dan zal <strong>ProRail</strong> e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de overe<strong>en</strong>komst met de inschrijver sluit<strong>en</strong> (zoals hiervoor<br />
onder punt 2 beschrev<strong>en</strong>).<br />
4. Ondanks de toelichting<strong>en</strong> van de inschrijver is niet duidelijk waarom de inschrijving abnormaal<br />
laag is. In dat geval zal <strong>ProRail</strong> de betreff<strong>en</strong>de inschrijving afwijz<strong>en</strong>.<br />
<strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> <strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong> - versie 2.0 <strong>ProRail</strong> 7
8<br />
<strong>ProRail</strong> <strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> <strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong> - versie 2.0<br />
Risico’s verdel<strong>en</strong><br />
Ook na gunning wil <strong>ProRail</strong> de juiste voorwaard<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> succesvolle uitvoering schepp<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> factor die mede dit succes bepaalt, is de wijze waar<strong>op</strong> de partij<strong>en</strong> omgaan met risico’s.<br />
Risicoverdeling<br />
Bijna alle algem<strong>en</strong>e voorwaard<strong>en</strong> in Nederland (waaronder UAV-GC 2005 <strong>en</strong> UAV 1989) gaan<br />
uit van e<strong>en</strong> vaststaande verdeling van verantwoordelijkhed<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtgever <strong>en</strong><br />
<strong>op</strong>drachtnemer.<br />
UAV-GC 2005:<br />
Vaste verantwoordelijkhed<strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtgever Vaste verantwoordelijkhed<strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtnemer<br />
a. Inhoud van de vraagspecifi catie, verstrekte a. Ontwerp <strong>en</strong> realisatie (<strong>en</strong> alles wat daarbij hoort,<br />
informatie <strong>en</strong> wijziging<strong>en</strong> door de <strong>op</strong>drachtgever zoals tijdige verkrijging vergunning<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />
publieke <strong>en</strong> private toestemming<strong>en</strong>, voorzover de<br />
<strong>op</strong>drachtgever niet heeft aangegev<strong>en</strong> dat hij<br />
daarvoor zal zorg<strong>en</strong>)<br />
b. Tijdige beschikbaarheid van het werkterrein b. Voldo<strong>en</strong> aan algeme<strong>en</strong> gangbaar gebruik van het<br />
object (‘fi t for purpose’), bijzonder gebruik expliciet<br />
te regel<strong>en</strong> in het contract<br />
c. Tijdige beschikbaarheid van gegev<strong>en</strong>s c. Waarschuwingsplicht bij fout<strong>en</strong> of gebrek<strong>en</strong> in de<br />
(die de <strong>op</strong>drachtgever heeft <strong>en</strong> die noodzakelijk vraagspecifi catie, in verstrekte gegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong><br />
zijn voor de realisatie) goeder<strong>en</strong>, <strong>en</strong> in wijziging<strong>en</strong><br />
d. Functionele geschiktheid van verstrekte <strong>en</strong> te d. Afstemming van de werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>op</strong> de<br />
hergebruik<strong>en</strong> material<strong>en</strong> bodemgesteldheid<br />
e. Tijdige beschikbaarheid van ter beschikking<br />
gestelde goeder<strong>en</strong><br />
Het beginsel is: deg<strong>en</strong>e die e<strong>en</strong> bepaalde beslissing neemt, is verantwoordelijk voor de gevolg<strong>en</strong><br />
ervan <strong>en</strong> is dus ook aansprakelijk als er schade ontstaat. Vanuit die gedachtegang is er ook e<strong>en</strong><br />
vaste verdeling van risico’s: elke partij krijgt de risico’s die zijn gek<strong>op</strong>peld aan de zak<strong>en</strong> waarover<br />
hij/zij beslist. Dit kl<strong>op</strong>t met de theorie van risicomanagem<strong>en</strong>t: e<strong>en</strong> risico behoort te word<strong>en</strong><br />
gedrag<strong>en</strong> door de partij die het best in staat is om dit risico te beheers<strong>en</strong>. Anders gezegd: deg<strong>en</strong>e<br />
die bij de uitvoering van e<strong>en</strong> <strong>op</strong>dracht erg<strong>en</strong>s over beslist, lijkt het best in staat om het risico<br />
te beheers<strong>en</strong> dat ermee is verbond<strong>en</strong>. Op papier lijkt deze risicoverdeling juist. Echter, in de<br />
praktijk levert deze zwart-wit b<strong>en</strong>adering noch voor de <strong>op</strong>drachtgever, noch voor de <strong>op</strong>drachtnemer<br />
– het beste resultaat <strong>op</strong>.
Risicodeling<br />
De gangbare risicoformule is: risico = kans x gevolg. ‘Kans’ staat daarbij voor de kans van <strong>op</strong>tred<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ‘gevolg’ voor het effect (in geld <strong>en</strong> tijd) als het risico daadwerkelijk <strong>op</strong>treedt. Uit deze formule<br />
volgt dat er e<strong>en</strong> partij is die het best in staat is om de ‘kans’ van <strong>op</strong>tred<strong>en</strong> te beheers<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
partij die het best in staat is de ‘gevolg<strong>en</strong>’ te beheers<strong>en</strong>. Vaak zal het dezelfde partij zijn die<br />
het best in staat is om zowel de kans als het gevolg te beheers<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld daarvan is de<br />
productiviteit van de medewerkers <strong>en</strong> van de onderaannemers die de <strong>op</strong>drachtnemer inzet.<br />
De <strong>op</strong>drachtgever heeft ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele invloed <strong>op</strong> de kans dat die productiviteit lager uitvalt (dan<br />
normaal) én de <strong>op</strong>drachtgever heeft ge<strong>en</strong> invloed <strong>op</strong> het gevolg ervan. Alle<strong>en</strong> de <strong>op</strong>drachtnemer<br />
kan het gevolg beheers<strong>en</strong> door meer of meer ervar<strong>en</strong> hulpperson<strong>en</strong> in te zett<strong>en</strong>.<br />
kans <strong>op</strong> ontstaan van het<br />
risico wordt beheerst door<br />
<strong>ProRail</strong>, <strong>en</strong><br />
omvang van het gevolg van<br />
het <strong>op</strong>getred<strong>en</strong> risico wordt<br />
beheerst door <strong>ProRail</strong><br />
risico verdel<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s<br />
algem<strong>en</strong>e voorwaard<strong>en</strong><br />
kans <strong>op</strong> ontstaan van het<br />
risico wordt beheerst door<br />
<strong>op</strong>drachtnemer, <strong>en</strong><br />
omvang van het gevolg van<br />
het <strong>op</strong>getred<strong>en</strong> risico wordt<br />
beheerst door <strong>op</strong>drachtnemer<br />
Echter, regelmatig blijkt dat de <strong>en</strong>e partij de kans <strong>op</strong> het ontstaan van e<strong>en</strong> risico kan beheers<strong>en</strong>,<br />
terwijl de andere partij juist vooral het gevolg ervan kan beheers<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld daarvan is<br />
het risico van het niet tijdig verkrijg<strong>en</strong> van publieke <strong>en</strong> private toestemming<strong>en</strong>. Daarbij ligt de<br />
kans <strong>op</strong> het ontstaan van het risico doorgaans bij de <strong>op</strong>drachtnemer, terwijl de <strong>op</strong>drachtgever<br />
veelal effectiever kan communicer<strong>en</strong> met de instanties die de toestemming<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> verl<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> ander voorbeeld is het risico dat de <strong>op</strong>drachtgever apparatuur die nodig is voor de uitvoering<br />
van de <strong>op</strong>dracht niet tijdig beschikbaar stelt. De kans hier<strong>op</strong> is e<strong>en</strong> zaak van de <strong>op</strong>drachtgever,<br />
terwijl vooral de <strong>op</strong>drachtnemer het gevolg kan beheers<strong>en</strong> door fl exibel om te gaan met<br />
zijn werkvolgorde.<br />
Het zijn juist dergelijke risico’s waarbij ‘kans’ <strong>en</strong> ‘gevolg’ bij beide partij<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> die de effi ciëntie<br />
<strong>en</strong> de effectiviteit van de uitvoering van de <strong>op</strong>dracht kunn<strong>en</strong> frustrer<strong>en</strong>. Als de algem<strong>en</strong>e<br />
voorwaard<strong>en</strong> deze risico’s dan volledig bij één van de partij<strong>en</strong> legg<strong>en</strong>, heeft de andere partij<br />
ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel belang om mee te help<strong>en</strong> de gevolg<strong>en</strong> te beperk<strong>en</strong>. De andere partij kan angst<br />
hebb<strong>en</strong> zo alsnog verantwoordelijkheid aan te trekk<strong>en</strong>. Soms ook heeft de andere partij er juist<br />
(fi nancieel of planningtechnisch) voordeel van dat e<strong>en</strong> probleem ontstaat. Achteroverhang<strong>en</strong> is<br />
in dergelijke situaties de gebruikelijke reactie.<br />
<strong>ProRail</strong> stimuleert de actieve sam<strong>en</strong>werking door het ‘del<strong>en</strong> van risico’s’ als standaard te hanter<strong>en</strong>.<br />
Deze b<strong>en</strong>adering richt zich vooral <strong>op</strong> die risico’s waarbij de invloed <strong>op</strong> de ontstaanskans <strong>en</strong> de<br />
invloed <strong>op</strong> de omvang van het gevolg zijn verdeeld over beide partij<strong>en</strong>. Met het del<strong>en</strong> van risico’s<br />
beoogt <strong>ProRail</strong> tot e<strong>en</strong> betere onderlinge sam<strong>en</strong>werking te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus tot e<strong>en</strong> effi ciënter <strong>en</strong><br />
effectiever bouwproces. <strong>ProRail</strong> realiseert zich dat daarvan alle<strong>en</strong> sprake is in e<strong>en</strong> win-win-situatie:<br />
beide partij<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> er voordeel mee kunn<strong>en</strong> behal<strong>en</strong>.<br />
<strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> <strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong> - versie 2.0 <strong>ProRail</strong> 9
10<br />
<strong>ProRail</strong> <strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> <strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong> - versie 2.0<br />
Zoals gezegd is risico’s del<strong>en</strong> voortaan de norm bij alle <strong>op</strong>dracht<strong>en</strong> die <strong>ProRail</strong> verle<strong>en</strong>t. Daarvoor<br />
bestaan drie verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong>: de ‘nadere sam<strong>en</strong>werkingsafspraak’, het ‘sam<strong>en</strong>werkingsbudget’<br />
<strong>en</strong> de ‘alliantie’. De precieze vorm is onderwerp van overleg tuss<strong>en</strong> <strong>ProRail</strong> <strong>en</strong> de <strong>op</strong>drachtnemer<br />
tijd<strong>en</strong>s de aanbestedingsprocedure.<br />
Nadere sam<strong>en</strong>werkingsafspraak<br />
<strong>ProRail</strong> <strong>en</strong> de <strong>op</strong>drachtnemer kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ‘nadere sam<strong>en</strong>werkingsafspraak’ mak<strong>en</strong> voor de<br />
gekwantificeerde <strong>en</strong> gekwalificeerde risico’s die de betreff<strong>en</strong>de <strong>op</strong>dracht met zich meebr<strong>en</strong>gt.<br />
Daarbij geeft <strong>ProRail</strong> aan welke risico’s (die volg<strong>en</strong>s het boekje bij haar hor<strong>en</strong>) zij in de sam<strong>en</strong>werkingsafspraak<br />
zou will<strong>en</strong> onderbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> welk bedrag <strong>ProRail</strong> daaraan toek<strong>en</strong>t. Van de<br />
inschrijvers wordt hetzelfde verwacht voor de risico’s die normaliter bij h<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>. Elke inschrijver<br />
kan e<strong>en</strong> ‘eig<strong>en</strong>’ set van risico’s voor de sam<strong>en</strong>werking voordrag<strong>en</strong>. Inschrijvers word<strong>en</strong><br />
niet gedwong<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> nadere sam<strong>en</strong>-<br />
risico’s<br />
<strong>ProRail</strong><br />
kans <strong>op</strong> ontstaan van het<br />
risico wordt beheerst door<br />
<strong>ProRail</strong>, maar<br />
omvang van het gevolg van<br />
het <strong>op</strong>getred<strong>en</strong> risico wordt<br />
beheerst door <strong>op</strong>drachtnemer<br />
gezamelijk te<br />
manag<strong>en</strong> risico’s<br />
risico del<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s<br />
aanbestedingsprocedure overe<strong>en</strong><br />
te kom<strong>en</strong> afspraak<br />
risico’s<br />
<strong>op</strong>drachtnemer<br />
kans <strong>op</strong> ontstaan van het<br />
risico wordt beheerst door<br />
<strong>op</strong>drachtnemer, <strong>en</strong><br />
omvang van het gevolg van<br />
het <strong>op</strong>getred<strong>en</strong> risico wordt<br />
beheerst door <strong>ProRail</strong><br />
werkingsafspraak voor alle risico’s die<br />
<strong>ProRail</strong> voordraagt. Afhankelijk van het<br />
belang dat <strong>ProRail</strong> in de gunningsgcriteria<br />
heeft toegek<strong>en</strong>d aan bepaalde risico’s<br />
kan dit de kans <strong>op</strong> gunning echter wel<br />
kleiner mak<strong>en</strong>.<br />
Sam<strong>en</strong>werkingsbudget<br />
E<strong>en</strong> inschrijver kan ook e<strong>en</strong> reservering voor ‘zijn’ risico’s in de inschrijving <strong>op</strong>nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> die beschikbaar<br />
stell<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> ‘sam<strong>en</strong>werkingsbudget’. In dat geval zal <strong>ProRail</strong> hetzelfde do<strong>en</strong> voor ‘haar’<br />
risico’s: zij draagt bepaalde risico’s voor, gek<strong>op</strong>peld aan geldbedrag<strong>en</strong> bestemd voor het ‘sam<strong>en</strong>werkingsbudget’.<br />
Als <strong>ProRail</strong> <strong>en</strong> de <strong>op</strong>drachtnemer vervolg<strong>en</strong>s <strong>op</strong>timaal sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong> besliss<strong>en</strong> over<br />
de aanpak van risico’s kunn<strong>en</strong> de uitgav<strong>en</strong> beperkt blijv<strong>en</strong>. Vooraf sprek<strong>en</strong> <strong>ProRail</strong> <strong>en</strong> de<br />
<strong>op</strong>drachtnemer af hoe zij aan het einde van het werk het saldo van het sam<strong>en</strong>werkingsbudget<br />
zull<strong>en</strong> verdel<strong>en</strong>.<br />
Alliantie<br />
De alliantie is e<strong>en</strong> bijzondere, vergaande vorm van sam<strong>en</strong>werking 1 . In e<strong>en</strong> alliantie word<strong>en</strong> risico’s<br />
vergaand gezam<strong>en</strong>lijk gedrag<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> private- <strong>en</strong> publieke toestemming<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk<br />
aangevraagd <strong>en</strong> wordt int<strong>en</strong>sief sam<strong>en</strong>gewerkt aan <strong>op</strong>timalisaties, etc.<br />
<strong>ProRail</strong> heeft de afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> jar<strong>en</strong> positieve ervaring<strong>en</strong> <strong>op</strong>gedaan met alliantiecontract<strong>en</strong> 2 .<br />
De alliantievorm komt in beeld als e<strong>en</strong> <strong>op</strong>dracht e<strong>en</strong> zodanig risic<strong>op</strong>rofiel heeft dat noch de<br />
<strong>op</strong>drachtgever noch de <strong>op</strong>drachtnemer de grootte <strong>en</strong> beheersbaarheid ervan goed kan overzi<strong>en</strong>.<br />
Er is dus ook ge<strong>en</strong> <strong>reële</strong> inschatting te mak<strong>en</strong> van de bedrag<strong>en</strong> die ermee zijn gemoeid.<br />
1 In zeer bijzondere situaties vorm<strong>en</strong> <strong>ProRail</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtnemer daarbij e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke onderneming: e<strong>en</strong> joint v<strong>en</strong>ture met<br />
de juridische status van e<strong>en</strong> v.o.f. E<strong>en</strong> dergelijke constructie kan fiscale consequ<strong>en</strong>ties hebb<strong>en</strong>.<br />
2 Zie onder ander de uitgave “No guts, no story”, ISBN-10: 9077947027; ISBN-13: 9789077947029
In zo’n situatie kan het zinvol zijn de risico’s <strong>en</strong> mogelijke <strong>op</strong>timalisaties tijd<strong>en</strong>s de uitvoering<br />
gezam<strong>en</strong>lijk te manag<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> alliantieteam.<br />
E<strong>en</strong> alliantie is altijd maatwerk, afgestemd <strong>op</strong> het specifi eke project. De kern van elk alliantiecontract<br />
is harmonisatie van de belang<strong>en</strong> van <strong>op</strong>drachtgever <strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtnemer. Die gelijkschakeling<br />
van belang<strong>en</strong> wordt bereikt door de bevoegdhed<strong>en</strong> om te besliss<strong>en</strong> over risico’s <strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>tuele <strong>op</strong>timalisaties volledig te del<strong>en</strong>. Zo loss<strong>en</strong> <strong>ProRail</strong> <strong>en</strong> de <strong>op</strong>drachtnemer ev<strong>en</strong>tuele<br />
problem<strong>en</strong> echt sam<strong>en</strong> <strong>op</strong>, waarbij <strong>op</strong> voorhand duidelijk is dat zij ook sam<strong>en</strong> de fi nanciële<br />
gevolg<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> (allebei de helft of anderszins, afhankelijk van het alliantiecontract). Het succes<br />
van de één is het succes van de ander.<br />
E<strong>en</strong> alliantie omvat niet alle risico’s. Uitzonderlijke situaties (<strong>en</strong> ook gevolg<strong>en</strong> van (sc<strong>op</strong>e)wijziging<strong>en</strong><br />
in de vraagspecifi catie) blijv<strong>en</strong> voor rek<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> risico van <strong>ProRail</strong> als <strong>op</strong>drachtgever.<br />
Omgekeerd blijv<strong>en</strong> de typische uitvoeringsrisico’s voor rek<strong>en</strong>ing van de <strong>op</strong>drachtnemer. Soms<br />
ook is de afspraak in het alliantiecontract dat beide partij<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> aantal maand<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong> risico drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarna één van de partij<strong>en</strong>.<br />
De <strong>op</strong>drachtnemer verdi<strong>en</strong>t zijn geld bij e<strong>en</strong> alliantie <strong>op</strong> andere wijze dan bij e<strong>en</strong> gewoon contract<br />
(waar hij verdi<strong>en</strong>t door de marges <strong>op</strong> het werk, die groter of kleiner zijn wanneer hij meer of<br />
minder effi ciënt werkt). Bij e<strong>en</strong> alliantie zijn er twee contract<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> uitvoeringscontract<br />
wordt de feitelijke <strong>op</strong>dracht (met e<strong>en</strong> normale marge) gegund aan de <strong>op</strong>drachtnemer. Via het<br />
alliantiecontract dat <strong>ProRail</strong> <strong>en</strong> de <strong>op</strong>drachtnemer daarnaast aangaan, kan extra word<strong>en</strong> verdi<strong>en</strong>d<br />
door sam<strong>en</strong> goede beslissing<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> over risico’s <strong>en</strong> <strong>op</strong>timalisaties van het werk.<br />
Op deze wijze kan de <strong>op</strong>drachtnemer e<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>normale marge behal<strong>en</strong>.<br />
Doordat e<strong>en</strong> alliantie sterk gericht is <strong>op</strong> het gezam<strong>en</strong>lijk manag<strong>en</strong> van risico’s <strong>en</strong> <strong>op</strong>timaliser<strong>en</strong><br />
van het project, moet er e<strong>en</strong> goede basis zijn voor het verrek<strong>en</strong><strong>en</strong> van wijziging<strong>en</strong> waartoe<br />
sam<strong>en</strong> wordt beslot<strong>en</strong>. Vooraf moet er dus e<strong>en</strong> realistische ‘<strong>prijs</strong>lijst’ <strong>op</strong> het niveau van e<strong>en</strong><br />
detailbegroting ligg<strong>en</strong> aan de hand waarvan kan word<strong>en</strong> bepaald welk bedrag e<strong>en</strong> <strong>op</strong>timalisatie<br />
precies waard is. Onev<strong>en</strong>wichtighed<strong>en</strong> in de overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> <strong>prijs</strong><strong>op</strong>bouw zoud<strong>en</strong> anders leid<strong>en</strong><br />
tot onev<strong>en</strong>wichtige afweging<strong>en</strong> van <strong>op</strong>timalisaties <strong>en</strong> risicobeheersing.<br />
Bij e<strong>en</strong> alliantie moet de <strong>op</strong>dracht e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong><strong>op</strong>bouw hebb<strong>en</strong> maar ook e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> totaal<strong>prijs</strong><br />
(uitvoeringscontract <strong>en</strong> alliantiecontract). Zou de totale <strong>prijs</strong> te laag zijn, dan komt de alliantie<br />
uiteindelijk geld tekort. Hoewel er ge<strong>en</strong> ervaring is met e<strong>en</strong> verliesgev<strong>en</strong>de alliantie is duidelijk<br />
dat dit het functioner<strong>en</strong> van de alliantie ernstig zou schad<strong>en</strong>. Meer nog dan bij gewone <strong>op</strong>dracht<strong>en</strong><br />
heeft <strong>ProRail</strong> daarom belang bij e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> totaal<strong>prijs</strong> voor allianties. Zij neemt zelf actief deel<br />
in de alliantie <strong>en</strong> heeft sowieso niet de bedoeling om project<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> te<br />
lage <strong>prijs</strong>.<br />
De totstandkoming van e<strong>en</strong> alliantiecontract vergt actieve onderhandeling<strong>en</strong> in de aanbestedingsfase.<br />
De inschatting van het uitvoeringscontract is redelijk rechttoe rechtaan. Op grond van de<br />
aanbieding van de <strong>op</strong>drachtnemer zal <strong>ProRail</strong> onderzoek<strong>en</strong> of er grote verschill<strong>en</strong> zijn met haar<br />
eig<strong>en</strong> raming<strong>en</strong> <strong>en</strong> volgt er ev<strong>en</strong>tueel afstemmingsoverleg (zoals in het eerste deel van deze<br />
brochure beschrev<strong>en</strong> onder <strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong>).<br />
Echter, de gesprekk<strong>en</strong> over de onzekerhed<strong>en</strong> (de risico’s <strong>en</strong> de mogelijke <strong>op</strong>timalisaties) <strong>en</strong> de<br />
‘<strong>prijs</strong>lijst’ in alliantiecontract<strong>en</strong> zijn int<strong>en</strong>siever dan gebruikelijk. Immers, de partij<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gezam<strong>en</strong>lijk verantwoordelijk voor<br />
deze onzekerhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> fi nanciële<br />
gevolg<strong>en</strong>. Dit vraagt om e<strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong><br />
inhoudelijke discussie tuss<strong>en</strong> <strong>ProRail</strong><br />
<strong>en</strong> de <strong>op</strong>drachtnemer met <strong>reële</strong><br />
inschatting<strong>en</strong> als resultaat. Alle<strong>en</strong> zo<br />
kunn<strong>en</strong> beide partij<strong>en</strong> hun voordel<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus écht sam<strong>en</strong> aan de<br />
slag voor het beste resultaat.<br />
<strong>Gunn<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>reële</strong> <strong>prijs</strong> <strong>en</strong> risico’s del<strong>en</strong> - versie 2.0 <strong>ProRail</strong> 11
Meer informatie<br />
Als u vrag<strong>en</strong> heeft naar<br />
aan leiding van deze brochure<br />
b<strong>en</strong>t u welkom bij ons<br />
secretariaat: AKI@<strong>ProRail</strong>.nl<br />
Bezoekadres<br />
Moreelsepark 3<br />
3511 EP Utrecht<br />
Postadres<br />
Postbus 2038<br />
3500 GA Utrecht<br />
www.prorail.nl