de Glasramen - Antwerpen, Kerken en Toerisme

Antwerpen, Sint-Willibrorduskerk
Kunst: de Glasramen
De neogotische glasramen komen uit vier van de beroemdste Belgische ateliers van de neogotische
traditie. De Sint-Willibrorduskerk kon deze ramen door de 2 wereldoorlogen heen gelukkig bijna
volledig ongeschonden bewaren.
In de tweede helft van de 19 de eeuw vertaalt het Vlaamse katholieke
reveil zich in een grootse herleving van de glasschilderkunst die een
belangrijke stempel drukt op de vormgeving van de talrijke nieuwe
kerken. De symbolen, attributen en kleuren zijn meestal overgenomen
uit de middeleeuwse glasschilderkunst.
In de traditie van Jean de Béthune levert Jozef Osterrath (1815-1898)
en zijn atelier (Tilff bij Luik) de glasramen voor de koorkapellen. Het
zijn de enige ramen van deze kunstenaar in Antwerpen.
De 4 mooie ramen in de O.-L.-Vrouwekapel (1894) verhalen in 12
taferelen het leven van Maria: haar huwelijk , de boodschap van de
engel, het bezoek aan Elisabeth, de geboorte van Jezus, de aanbidding
der koningen, de opdracht in de tempel, de vlucht naar Egypte, Jezus
onder de schriftgeleerden, Jezus’ kindertijd in Nazareth, Jezus’ kruisdood,
de nederdaling van de H. Geest en ten slotte Maria’s tenhemelopneming.
Met een gelijkaardige opstelling beelden de 4 ramen in de
Heilig Hartkapel (1896) 12 momenten van het openbare
leven van Jezus uit. Het eerste toont van boven naar onder
de vermenigvuldiging van de broden, Maria Magdalena
wast Jezus’ voeten en de bruiloft van Kana. Het tweede
verhaalt Witte Donderdag: Jezus met de slapende apostelen
in de Hof van Olijven, het Laatste Avondmaal en de
voetwassing van Petrus. Het lijdensverhaal staat op het
derde raam, chronologisch van onder naar boven: de
geseling, de doornenkroning en Veronica met het zweetdoek.
Ten slotte op het vierde raam: de kruisdood met de
lanssteek en Jezus verschijnt aan de ongelovige Tomas.
Bovenaan toont Jezus zijn Heilige Hart aan Maria Alacocque.
Het grootste deel van de glasramen in de kerk komt echter uit het Antwerpse atelier Stalins-
Janssens (1894). De meeste kerken van Antwerpen deden op het einde van de 19 de eeuw beroep op
deze kunstenaars wier grootse neogotische realisaties in niet minder dan 350 kerken, kapellen en
kloosters terug te vinden zijn.
In de kranskapellen toegewijd aan de H. Antonius van Padua (oostelijke kapel) en de H. Rochus
(westelijke) plaatsen ze telkens 3 lancetramen met 12 taferelen uit het leven van deze heiligen.
~ 1 ~

Antwerpen, Sint-Willibrorduskerk
Kunst: de Glasramen
Ook de ramen van het hoogkoor komen uit dit
atelier. Het centrale raam toont Christus als
Salvator Mundi met de bekruiste globe in de
linkerhand, teken van zijn almacht. Met de
rechterhand maakt Hij een zegenend gebaar. In
de oculus verschijnt het Lam Gods, met gouden
aureool, de wimpel met rood kruis en de ciborie,
het geheel verwijzend naar de eucharistie. Aan
zijn rechterkant bemerken we O.-L.-Vrouw als
‘Virgo Maria’, de Maagd Maria, gesymboliseerd
door de witte lelie, die ze vasthoudt, en als
hemelkoningin met kroon en hemelsblauwe
mantel. Het raam links van Christus toont Sint-
Jozef eveneens met de witte lelie. Uiterst rechts van Christus staat Sint Willibrordus, de patroon van
de parochie, als bisschop met kromstaf en als kerkbouwer met een kerkmodel. Uiterst links Sint-
Rumoldus, de patroon van het aartsbisdom Mechelen-Brussel. Onderaan de glasramen worden (van
links naar rechts) wapenschilden weergegeven van deken P. Sacré, die de eerste steen legde van de
kerk, de Stad Antwerpen, Paus Leo XIII, België en Kardinaal Goossens.
In de O.-L.-Vrouwkapel plaatst Dobbelaere in
1911 een bijzonder fijn glasraam met een voorstelling
van ‘Maria met de druiventros’. Het
herinnert aan de kroning op 14 september 1902
van het wonderbare 15 de -eeuwse O.-L.-
Vrouwebeeld dat in de kerk bewaard wordt.
Onderaan kroont kardinaal Goossens het Mariabeeld.
In het middendeel verzamelt een menigte
bij de Sint-Willibrorduskerk waar de plechtigheid
plaatsvindt. In het hoogste register wijst Gods
hand Maria aan als de genadevolle moeder. Ze is
omhuld door een rode gloed en gouden stralen
en gekleed in hemelsblauw en wit en toont vol
gratie de druiventros en het kind Jezus. Twee
engelen dragen een banderol met ‘Ave Maria
gratia plena’.
~ 2 ~
De belangrijkste Brugse glasraamkunstenaar
Jules Dobbelaere (1859-1916) is ook prominent
aanwezig met een bijzonder mooi roosvenster
(1912) in de Sint-Jozefskapel (het trouwkoor)
achter het hoofdaltaar. Het geheel stelt een
Boom van Jesse voor, een stamboom van het
huis van David, dat bij Jesse een aanvang neemt.
Uit Jesse (links onder) groeit een groene wortel,
de Virga Jesse, die bovenaan eindigt bij de H.
Jozef. In het middelste ruitvormige glasraam
troont Maria met het Jezuskind tussen lelies. De
grote cirkel eromheen toont 4 koningsfiguren en
de buitenste kleine cirkels nogmaals 6 koningen
uit het geslacht van David. Buiten de figuur van
Jesse zelf zijn ze echter niet individueel te herkennen
aan specifieke attributen.

Antwerpen, Sint-Willibrorduskerk
Kunst: de Glasramen
De H. Hartverering in de parochie brengt Dobbelaere in herinnering op zijn glasraam in de H.-
Hartkapel (1913). Bovenaan toont het ‘de lanssteek’, onderaan ‘de wonderbare verschijning van het
H. Hart aan Maria Alacoque’. Deze legendarische gebeurtenis is gebaseerd op een visioen van de
mystica (midden 17 de eeuw) waarin Jezus haar opdraagt een 2 de feestdag voor het H. Sacrament
(naast Witte Donderdag) te doen instellen, wat later ook zal gebeuren en door Paus Pius XI in de 19 de
eeuw bekrachtigd wordt. Het raam is volledig omzoomd met 10 opvallende voorstellingen van de
arma Christi.
Een aparte plaats is ingeruimd voor 2 ramen achteraan in de kerk, in de oostzijbeuk.
Ze dateren uit een latere periode en laten de neogotiek ver achter zich. Ze
zijn gerealiseerd door het Brusselse atelier van Florent-Prosper Colpaert (1886-
1940) op basis van heerlijke ontwerpen uit 1933 van Eugeen Yoors (1879-
1975): ‘De Engel verschijnt aan Jacob’ en ‘O.-L.-Vrouw met de druiventros’
(foto). Yoors was de grote vernieuwer van de religieuze kunst in Vlaanderen in
de eerste helft van de 20 ste eeuw.
De gekleurde bovenvensters van de middenbeuk zijn van de hand van glazenier
Eug. Tanke (1847-1891) en vertonen hoofdzakelijk geometrische patronen in
zachte tinten.
~ 3 ~