1 KLEIN-ig-HEDEN een projekt Ieder heeft zo zijn, soms ... - Origo

KLEIN-ig-HEDEN
een projekt
Ieder heeft zo zijn, soms tijdelijke, stokpaardjes. Ik
stel belang in het salesiaanse verleden gezien vanuit
het heden, ofwel het heden van dat verleden. Zoals
u zich herinnert schreef Henk Hendriks de historie
van de eerste tien jaar van Leusden. De voorbereiding
van de publikatie daarvan werd een projekt dat
hopelijk dit jaar tot afronding zal komen. Hierbij
presenteer ik het volgende Hendriks-projekt.
Want hij heeft meer gedaan. Vorig jaar liet hij mij
zes schoolschriften zien waarin hij alle gedichten
had overgeschreven die Jan Klein in zijn laatste
levensjaar heeft gemaakt. Het gaat in totaal om
1565 gedateerde en genummerde teksten, van de
originelen overgeschreven op 496 bladzijden. Voor
wie het handschrift van Jan Klein kent is het
duidelijk dat dit monnikenwerk is geweest.
Om verschillende redenen ben ik geïnteresseerd in
de gedichten van Jan Klein. Op de eerste plaats
vind ik ze vaak heel mooi, vooral de liedteksten die
we zo vaak gezongen hebben. Ten tweede heeft hij
mij als persoon altijd geïntrigeerd, zowel door zijn
levensstijl als door zijn opvattingen en visie. Maar
nu ik zelf wat ouder wordt, wil ik ook graag weten
hoe Jan zijn beginnende ouderdom heeft beleefd.
En, sociaal als ik ben (!), dacht ik meteen aan al die
anderen voor wie Jan, in positieve of negatieve zin,
iets heeft betekend. Dat werd dus, met toestemming
van Henk, overtypen in de computer. Daarmee ben
ik vanaf half mei 2001 de rest van dat jaar af en aan
bezig geweest, te beginnen met schrift nummer 6 en
zo tot nummer 1. In het begin was dat in hoge mate
"timmerwerk", wat me verleidde tot dit 'vers':
Op Jan te slaan
is mij een waar genoegen;
Jan op te slaan:
afwisseling
van 't naarstig zwoegen.
Maar toen het einde van het werk in zicht kwam,
werd het steeds meer een meditatie en zag ik weer
de simpele schoonheid van veel gedichten. Voor
Jan was kennelijk een nieuwe levensfase begonnen:
een herdefiniëring van zijn bestaan als mens en als
salesiaan. Hij was nog steeds een vroege vogel
(vanaf zijn 40 e , omdat – zoals hij toen zei – grote
geesten op die leeftijd nu eenmaal veranderden).
Ook nog steeds een levendige, altijd bezige geest.
Maar – als ik het wel heb – niet langer een rusteloos
tot werken verplichte. En die ommekeer heeft mijn
aandacht: wat gebeurde er met hem toen zijn
levensperspectief zo diepgaand veranderde? Viel
hij in een diep gat, of was er een andere zingeving?
Van 1973 tot aan zijn dood op 15 februari 1989
behoorde hij tot de Leusder communiteiten.
1
Helaas heb ik hem in die jaren zelden gezien, laat
staan gesproken. Ook daarom doet het me goed
hem nu letterlijk van dag tot dag te kunnen volgen.
Dat zal ongetwijfeld ook voor veel anderen gelden.
Deze gedichten lopen van 1 januari 1988 tot 11
februari 1989, de dag voordat hij tegen een niet
tijdig opgemerkte auto aanbotste en in coma raakte.
Bij hem zijn, zo dicht bij zijn einde, dat heeft wat.
In deze nieuwe rubriek wil ik zijn laatste levensjaar
belichten, voorzover dat kan in zo'n kort bestek.
Henk vertelde mij dat Jan 's-morgens heel vroeg op
pad ging, te fiets, soms al voor zonsopgang. Hij was
voor negenen terug, waarna hij ontbeet. En in zijn
kamer schreef hij indrukken op van zijn tochten
door bos en veld, dag in dag uit. Jan had hartklachten
en zocht beweging. Hij stelt ons nu voor:
Mijn fiets
heet Piet.
'k Heb 't ros
gedoopt
om stand
en loop
in bos en land.
Vergeet
het niet:
mijn fiets
heet Piet. 366
Zijn gehoor was al jaren slecht, en dat werd er niet
beter op. Dat maakt een mens sociaal eenzaam en
werpt hem geestelijk terug op zichzelf. Deze "Piet"
was hem, behalve vervoermiddel, een trouwe bondgenoot,
een echte kameraad: "vergeet het niet". Een
klein maar veelzeggend vers. Het typeert meteen de
verhouding tussen Jan en de natuur die hij doorkruiste:
als een wederzijdse betrokkenheid.
Ik herinner mij zijn liefde voor bomen, waar hij op
wandelingen in de omgeving van Ugchelen vaak
over sprak: de lerk, lork of lariks bijvoorbeeld.
Voor mijn eigen huis staat er een, en ik beschouw
die als een trouwe vriend. Maar ook de kleinere
gewassen hadden zijn volle aandacht en liefde. Hij
beleefde wat hij waarnam als van binnenuit en alsof
de natuur en hij één (be)levend geheel vormden.
Tegen de zon in rijen
en schaduwspel-na-spel
onder me door zien glijen;
't wit wippend staartje wel,
maar niet 't konijn zien vluchten;
kruissporen van een jet;
pijpestro paars van vruchten;
een takkensihouet;
lork die zich in zon verkneukelt;
een snoer konijnekeutels;
een berkje in dorre kreukels
bladgroen in tegenlicht
en hei: natuurgedicht. 811

Wat valt ons op? Zijn voorkeur voor spreektaal en
gewone woorden. Hij zegt "rijen" en "glijen" i.p.v.
"rijden" en "glijden". Hij gebruikt de verkorting "’t"
i.p.v. "het", terwijl die vaak toch een in het metrum
passende, apart uit te spreken lettergreep vormt. En
dan zijn "woordspel-na-spel"-combinaties. Ook het
accent op visualia: een scherp oog voor details van
vorm, kleur en beweging. En een rijk woordenpalet.
2

KLEIN-ig-HEDEN
opstanding
Een groot voordeel van dichten dag-voor-dag is de
vindbaarheid van jaargetijden. Deze aflevering staat
in het teken van lente en herrijzenis, van pasen in
de dubbele betekenis van voorbijgang van de dood
en van de wederopstanding tot het leven.
ma. 7-03-1988
Het nuchterste soort daglicht
begroet mijn morgenrit
en gooit merkwaardig slaglicht
uit menige hemelsplit
op voorjaarslust van oorden
nog nauw in groen gejast:
de hoop te stil voor woorden
de tint te fijn voor kwast.
Noordwester leent me wieken
als ik me huistoe spoed
langs tal van lentekieken
die 't rijvolk niet vermoedt. 174
Iedere regel, ieder woord bijna bevat stof voor
'exegese'. Je moet aandachtig lezen en meevoelen
wat hij tekent. Zijn bewustzijn beweegt zich op
meer dan één niveau tegelijk: waarnemen in zien, in
voelen van temperatuur en beweging, de distantie
van schilder en fotograaf, en tenslotte ook nog zijn
afkeer van verkeerslawaai en enige irritatie jegens
de mensen die het veroorzaken.
vr. 11-3-1988
Ontwaakte lorken vieren
onder feestdronken lucht
hun groene pluime-zieren:
Beuken: hun knoppenvlucht,
wijl eiken zich verstoppen
in 't winterschraal skelet.
(slechts puntjes aan wat knoppen
zijn schuchter uitgezet).
Berk stuwt zijn katjes krasser.
De straalstreep rafelt dwars.
IJs krist en krast de plassen,
bevracht het rijmgraag gras.
Nevel bestijgt de velden
maar stammen houden zon
en 't onderbos mag melden
dat lente toch begon.
Iets lauws komt mij onthalen
op koele kinderzoen:
en 't slankt de glinsterkralen
aan vorststijf naaldengroen. 187
Wat mij intrigeert is niet alleen de scherpe waarneming,
maar misschien nog wel meer de concentratie
waarmee die vastgehouden wordt tot na het ontbijt,
tot in zijn werkkamer. Zie je hem nog voor je: met
die broedende blik in zijn ogen, teruggetrokken in
zijn gedachten? Die toestand werd vroeger in niet
geringe mate bevorderd door het heilig stilzwijgen
3
(sacrum silentium) waar we allemaal, met meer of
met minder genoegen, van hebben geproefd.
do. 24-03-1988
Een onbevangen morgenzon
gooit gaanderijen open
die van waar lente en dag begon
pal naar het westen lopen,
en hangt alom de pronk ten toon
die winters weg kan wuiven
of die (zie 't jeugdig beukeschoon)
met 't rose vlies gaat schuiven.
Dan blaast de west één schrille toon
en oostgloed valt in duigen. 223
In zijn lessen besprak hij de allitteratie. Daarvan
zijn ook bij hem veel voorbeelden te vinden, heel
functioneel: versterking van de suggestie van beweging
en ruimte, je voelt het gewoon gebeuren. En
dan het contrast dat wordt opgeroepen door de
abrupte verandering van klank en ritme: vergankelijkheid,
niets op aarde is onbedreigd en blijvend.
Maar dan is het Pasen, evenals dit jaar begin april.
za. 2-04-1988
Paasgebleekt, de groene grassen
en de grauwe vrijdagnacht.
Splinterijs op vrije plassen
en hoogpolig witte vacht
op de wijde Trekerheide
bij verrassing aangebracht.
Over de onschuld van de planten
rijst de blos van oosterzon.
Bol staan zeilen aan de wanten
van de blauwe hemelkom.
Kleine dalen | vult een vale
mist en maakt ze stil en stom.
Nevel nestelt ook in hoge
kruinen, waar men ernaar smacht
dat in 't oude nest van vogels
lenteleven eind'lijk lacht.
En bij 't koude | hofgraf houden
paasherauten dodenwacht. 244
In die twee laatste regels staan we plotseling bij het
graf van Jezus. Voor mij herleeft daardoor als bij
toverslag zijn voorlezing van een lang paasgedicht
(van Gabriël Smit in de Volkskrant?) over Maria
Magdalena bij het Graf. Dat is de menselijke geest:
associatie en onmiddellijke sprongen in ruimte, tijd
en betekenis – zowel bij de dichter als bij de lezer –
in meer dan één richting.
zo. 3-04-1988
1e Paasdag
Het voorjaar ligt te slapen
in de oude boerenschuur
van 't winterbos. Te gapen
hangt zon op oostermuur.
't Is tijd, Boer Zon, 't is pasen.
Je bed uit, moe Natuur. 245

Nog een paar kenmerken van zijn poëzie: de humor
en de personifiëring: hier van de zon en van de
natuur. Vaak een zekere 'boertigheid' in de zin van
goedmoedige, maar vaak illusoire familiariteit.
Stap voor stap van buiten naar binnen en terug, zo
gaan de gedachten van de vroege fietser. De natuur,
de Geest die waait, de wind waarop zich verspreidt
wat wij zaaien en tot leven komt in vele vormen.
De herinnering aan de goddelijke presentie, door
Jezus aangezegd, waar mensen samen zijn, eten en
drinken, werken en bidden in zijn naam. Voor wat
wezenlijk is heeft de mens geen woorden.
zo. 3-04-1988
In het eerste verschijnen de bomen.
Daarachter – 't is Pasen – het wit.
Het kan van de nevelen komen
of van rijm die aan minima klit.
Er is ijs. Er is rood op de konen
van den Oost. Er is altijd nog dit:
Koele Geest die 't gezicht me komt aaien
en gelijk heel het aardrijk omvat.
Wilde Geest waar de woorden op waaien
die de Vader voor 't uitzoeken had.
Geest die 't leven geeft waar wij iets zaaien:
Geest van Wijn, Geest van Brood.
Er is Dat. 246
4

KLEIN-ig-HEDEN
groei en bloei
Wie weet welke lente de laatste zal zijn die we
meemaken op deze aarde, welke zomer we voor het
laatst tot bloei zien komen. Jan had er geen idee van
dat 1988 zijn laatste volle levensjaar zou zijn, al
dacht hij voortdurend na over leven en dood. Hij
voelde zich ook toen weer als herboren, zoals klinkt
in zijn gedicht "beloken pasen" van dat jaar:
za. 10-04-1988
Ik sta, weer eens vernieuwd, een zondagmorgen.
Het pluis-op-blauw schuift zuidoost naar de zon.
Het pluis-op-groen stikt van stil lachgegorgel,
extatisch van mijn leven dat begon. 268
di. 12-04-1988
Het lichaam veroudert met de jaren
maar er is iets in ons dat jong blijft en
extatisch, alsof het er middenin maar
toch ook buiten staat. Leven zijn we
dat nooit begon, ook nooit eindigt
maar aanvoelt alsof het op ieder
moment opnieuw begint. Dat zien we
in de ogen van het kind en van de
heilige: verwondering.
di. 12-04-1988
Zomer wacht voor de deuren.
Kastanjeschildjes scheuren.
Groen piept groen voor de dag
maar 't wordt het groot gebeuren:
straks zwiert in alle kleuren
aan elke steng een vlag. 278
Ik vraag me af of we echt kunnen zien
zonder het geziene in zekere zin ook te
zijn en te zijn in het zien als proces.
Die vereenzelviging van leven met
leven bespeuren we heel duidelijk bij
Jan. Het klinkt alsof hijzelf met de
vlag staat te zwaaien, even groen als
het kastanjeblad. Hij vierde feest, al
keek hij vaak nors. En dát bezielde ook
zijn haast klassieke liedteksten.
Elke heldere dag hebben douglas
zich diepbrons staan te baden in licht
dat nu maanden al niet meer zo vroeg was
en een feest in metaalkleuren sticht:
licht op krenteboom: rood koper tover;
veld van messing waar 't pijpestro had;
kopergroen: elke stam zonder lover;
roestig bruin: 't oude beukehaagblad;
oudheids goud waar 't licht hoog wordt geboren;
glimmend staal waar er berken bestaan;
zilverwit over rijp als rijp koren
zilverblauw op de mist, op de maan . . .
Nu schiet zon, tussen stammen verloren,
als gesmolten rood goud op mij aan. 279
5
Pijpestrootje (molinia), smele: het zijn maar een
paar van de plantennamen die we keer op keer
terugzien in zijn verzen. Vooral het pijpestro is te
volgen in al zijn vormen door het jaar, als een
mensenleven bijna. Hierbij een afbeelding ervan:
niets is gewoner, maar het vertoont zich in alle
pracht van de wereld: geel, wit, blauw en goud.
ma. 16-05-1988
Het slanke grijs van smele
verrast mij tussen 't gele,
verweerde pijpestro.
Het glanst en blijft niet zo:
het Al is daar voor 't Vele. 407
Die vijfde regel, dat is weer een denkertje: het Al is
daar voor 't vele. Voor wie wil mediteren: kijk naar
het gras, dat zei Jezus al, en kijk wat je ziet. Je ziet
jezelf, want "als god het gras, dat vandaag bloeit en
morgen verdort, al zo mooi kleedt, hoeveel meer
zorgt hij dan voor u, lieve mensen." Het leven gaat
voorbij, maar niet zomaar. Het Al vindt z'n uitdrukking
en schoonheid in het vele, dat per individu niet
meer dan een vonkje is, maar een gloeiende brand
als geheel. Geen geheel zonder de deeltjes, geen Al
zonder Schepping. Wij zijn één in Al en Al in één.
za. 21-05-1988
't Gaat gauw. – Hoog smelegras
schept 't bosdécor nu pas
tot duinen groen, in lagen,
kruid, struik en kruin. – Maar 't moor
is omgetoverd door
de rijp op palmenhagen,
spierwit op oud ivoor
van pijpestro. – De zon
dooit dit laat winterdom,
slaat er een macht van vonken
uit met soevereine hand:
strooit gruizeldiamant.
't Hooi blijft met sneeuwpluis pronken,
maar wordt weer lenteland. 432
Het bleef lang koud in dat jaar: er is ver in mei nog
sprake van 'rijm' en 'laat winterdom'. Maar het lijkt
hem niet te deren, van koude handen hoor ik niets.
In 1981 kocht ik Krishnamurti's Notebook, dagboek
van Jiddu Krishnamurti over zeven maanden. Ik
was benieuwd hoe een 'Verlichte' zijn dagen beleefde.
Hij wandelde veel in de natuur, en beschreef in
proza wat hij zag. Aan dat boek moest ik denken bij
het lezen van Jan zijn gedichten: ook een dagboek,
ook beschrijving van wat hij waarnam in de natuur,
en van zijn gedachten en gevoelens daarbij.
Beide auteurs zijn diep religieus, en beiden laten de
dingen voor zich spreken. Helder, kritisch, stil en
vol ontzag en verwondering gaan zij op in het grote
levende geheel. Dat velen van ons vele jaren van
hun leven temidden van bomen en ander groen
hebben doorgebracht mogen we als een bijzondere
zegen beschouwen: de tuinen (van pater Fischer,

van Jan Finkers, waar ook Jan Klein zoveel van
hield en wist), de velden (denk aan het graan en de
lupine), het gazon, de vijver en het bos . . .
za. 21-05-1988
In mijn bewondering
voel ik een kleine kring
gedachtenis Ontluiken
en kan opeens verstaan
hoe ik Iemand, mét dit saam,
diep in mijn hart kan sluiten
en laten daar begaan. 434
6

KLEIN-ig-HEDEN
interpretatie
De herinnering aan een mens als Jan Klein is voor
ieder die hem gekend heeft anders. Uit alle door de
jaren verzamelde indrukken hebben wij persoonlijk
een beeld van hem gevormd. Dat is ons dierbaar of
we staan er ambivalent tegenover, of we hebben er
een grondige hekel aan: alles kan. Meestal vinden
we het onaangenaam wanneer onze beelden op hun
kop gezet worden door weergaven die er niet mee
in overeenstemming zijn. In de psychologie heet dat
'cognitieve dissonantie'. Dat hebben we niet graag.
Wanneer we een geschilderd portret van iemand
zien, zal het ons wel of niet aanspreken, afhankelijk
van het al of niet aansluiten van de indruk bij onze
eigen beeldvorming van die persoon. Deze rubriek
bevat mijn persoonlijke weergave van mijn eigen
indrukken van de gedichten van Jan Klein. Het is
heel goed mogelijk dat de lezer zijn eigen gevoel
daarover er niet in herkent, of ook dat de gedichten
als zodanig hem een ander beeld geven van Jan dan
hij op grond van andere dingen van hem heeft.
Bevestiging van wat we al dachten of voelden is
vaak makkelijker te accepteren dan een wijziging
van eerdere indrukken. Maar een mens is minder uit
één stuk dan vaak wordt aangenomen. In ieder van
ons huizen a.h.w. meerdere personen, die onderling
heel verschillend van karakter en uitingsvormen
kunnen zijn. Wat we menen te kennen als onze 'ziel'
zou wel eens een voortdurend wisselende
combinatie kunnen zijn van dooreenvloeiende
krachten, die ieder een eigen weg schijnen te gaan.
wo. 6-07-1988
In mij huizen vele zielen.
Zelden ben 'k met eentje vol.
Zij verzeilen, snelle kielen,
elk in eigen heldenrol. 632
Wat we verkiezen te zijn en te zien, wat we kúnnen
zijn en zien is dus steeds maar een selectie uit alle
mogelijkheden. We voelen ons thuis in de kleine
kring van wat ons vertrouwd is. En dat is ons goed
recht en heel verstandig. Zo kijken we dus ook naar
deze gedichten: herkennen wij daarin de mens die
ze schreef, op een ochtend na een eenzame fietstocht
door bos en hei? Kunnen wij hem volgen op
zijn weg? Sluiten we ons af of staan we open voor
onverwachte perspectieven?
wo. 31-08-1988
Opgenomen in de vaarten
– wolken staan die uit te kaarten
op azuren koepelbaan –
word ik weldra meegedreven
in een leven zonder leven
onder peuterige maan.
Vlak land, groot land ligt me vreemder.
'k Voel me in Zomerland ontheemder
7
naar ik langer sta en staar.
Kleurig opgaand levensbrouwsel,
onder zon een ondoorschouwsel:
God, voor wie is 't openbaar?
Voor de zon. Die stift gestadig
heller met haar goud de lading
van de rare ruimteschuit,
onbewogen door geheimen
die zich moeilijk laten rijmen
met haar eigen hittebuit.
Dus: terug naar 't ons vertrouwde.
't Is gebleven bij 't aloude
en de luchtmacht is bedaard:
maatloos ijle wolkenwaaiers
lijken losse windafzwaaiers
boven groei van vaster aard. 878
Evenals de historische Jezus – zich bewust van zijn
wezen en zijn roeping, en van wat de mens is en
dient te zijn – zijn blijde boodschap misschien nog
maar nauwelijks zou herkennen in datgene wat zijn
vrome volgelingen ervan gemaakt hebben, zo zou
Jan Klein in mijn bespreking en interpretatie van
zijn gedichten zijn bedoelingen misschien niet
hebben herkend. Van de ene kant laat dit mijn
indruk ervan onverlet, van de andere kant hoeft
niemand die dit leest zich daar aan te storen.
za. 9-01-1988
Donkergroen bevroren vlammen
grijpen naar de hemelboog
waar ik fiets langs beukestammen,
met een snelle blik omhoog.
Door onwelkbaar hout-met-naalden
word ik nog steeds nagewuifd,
fris door sparren, stijf door vale
grove dennen. Dun geluid.
Onherhaalbaar elk een eigen
rijke, unieke wereldrond,
bomen, klaar tot dalen, stijgen
in en op uw moedergrond,
leven zuigend of verstikkend
eigenmachtig, zonder roof,
weerbaar stelsel fijne of dikke
wortel, stam, tak, schors en loof. 24
We zijn zelf als een boom in het bos, we wuiven
Jan na op onze eigen manier: ieder mag zijn zoals
hij is, onherhaalbaar, ieder een wereld op zichzelf;
dat is geboorterecht, geen roof. Al teveel heeft men
ons vroeger de gedachte willen opdringen dat we
niet goed waren, dat onze kop eraf moest, dat
daarvoor in de plaats een standaard-hoofd moest
komen: hout van buiten, zaagsel van binnen. Maar
dat is niet wat Jezus ons heeft willen laten zien; dat
is niet wat Jan ziet in het levende bos.
Wat ik graag met ieder van u wil delen is het gevoel
met Jan mee te fietsen en te genieten van de bomen
en het landschap om ons heen, zoals we vroeger
deden tijdens de wandelingen, als hij ons de lorken
wees, de vogelkers, de hei, de sparren en dennen op

de zandheuvels in de omgeving van Ugchelen. Dat
was pure schoonheid voor een jongensziel, ondanks
hete zon, of regen en wind en pijnlijke voeten. Het
is geen toeval dat zo'n omgeving gevoelig maakt
voor het hemelse, een "paradijs" immers.
di. 12-01-1988
Al 't lover is teloorgegaan.
Door tekentakken schijnt de maan.
De hemel is tot stolp van licht
over een kostbaar ding gesticht:
Kristalijs biest de baan.
Een maagdeborst, die halve maan;
het takkenspel: een saambestaan
naar wildste wetten uitgebouwd
waarop de Kunstenaar vertrouwt.
Een nevel doezelt 't woud.
Maar vrije stammen treden aan
in romig schijnsel dat de maan
haar boezem aait vanuit het lint
waar rosarood de dag begint
nog voor het zonsopstaan.
Dan keilt de zon langs baan aan baan
door mist zijn schot op kegels aan
die hangen, in een sparrekroon,
te glanzen met een bronsvertoon
van schoonste schubbenschoon.
Veel schoonheid ook op 't Leusderveld,
weer anders dan al is gemeld:
de zon ligt, aan zichzelf gewijd,
tot blankste bleken uitgespreid:
alles is schoon, is wijd.
Zo'n wintermorgen gaat z'n gang
in ondoorgrondbre samenhang
tot iets dat, duizendmaal gezien,
gestalten krijgt als nooit voordien
en schreeuwt om dicht of zang. 27
8

KLEIN-ig-HEDEN
god nabij
In april 1942 werd Jan tot priester gewijd. Evenals
don Bosco had hij de gave van het woord, al sprak
hij niet – zoals hij soms ten onrechte meende – de
taal van 'gewone' mensen. Daarvoor leefde hij te
zeer in een eigen wereld. Maar in z'n hart moest hij
niets hebben van hoogdravendheid, gekunsteldheid.
Jan was, ondanks de schijn van het tegendeel, een
zeer eenvoudig man. Maar wel een man met een
hoofd vol kennis, gevoelens en gedachten.
Zijn leven was doortrokken van religiositeit, die in
de loop der jaren verschillende uiterlijke vormen
heeft gehad. Wie jarenlang zijn Mis heeft gediend
kent er tenminste twee van: de onvolgbaar snelle als
gevleugelde dictie, en de uiterst geconcentreerde en
zorgvuldige precisie en lyrisch geladen devotie van
de volgende fase. Ik mocht ze allebei wel. Daarbij
nog zijn onzekerheid over de betrouwbaarheid van
het wonderbaarlijke, zijn aarzelend gelovig zijn.
Van de ene kant schreef hij vol overtuiging devote
artikelen en boeken, van de andere kant twijfelde
hij aan de waarschijnlijkheid van het wonder in zijn
eigen 'praktijk'. Hij had het er wel eens moeilijk
mee, wat kenmerkend is voor zijn type huwelijk
van geloof en rede. Maar altijd was er het verband
tussen natuurlijke en bovennatuurlijke schoonheid.
Hij ervoer het goddelijke in de natuur om zich heen.
Dat had hij gemeen met een man als Gezelle.
Ik heb natuurlijk gezocht naar gedichten waarin hij
zich biddend of beschouwend wendt tot het goddelijke.
Wat mij opvalt is dat hij dat persoonlijk ziet
in Jezus en in Drieëenheid. Daarbij overheerst soms
besef van afstand, soms een soort amicale vertrouwelijkheid
die me illusoir toeschijnt. En soms is er
iets als een persoon-loze natuurmystiek die me wel
zo lief en nabij is. En dat alles oog in oog met de
zijn neiging tot somberheid.
vr. 10-06-1988
Pessimisme is zonder grond
pessimisme is ongezond
pessimisten worden ziek
optimisten blijven feesten
altijd op de wiek! 518
En ook zijn angst voor de dood in verband met zijn
hartkwaal is hem vaak een kwelling.
vr. 10-02-1989
De wintervormen van Natuur
beduiden: eenvoud, overzicht,
bepaalbaarheid van ruimte en duur,
beschikbaarheid voor licht. –
Daar stormt een angstbezeten ree
bos uit, bos in, dwars over 't pad,
en stoort de wijsbegerige vree
van mijn aanbiddend hart.
9
God telt mijn angsten zonder tal.
Ze ratelen me in de borst,
en sterven weg. Geen hartaanval.
Slechts heter Vredesdorst. 1560
Maar op goede momenten overspoelt hem zomaar
een gevoel van schoonheid en gelukzaligheid, zoals
we dat in de zomer op onze wekelijkse wandelingen
rond Ugchelen wel meemaakten.
di. 1-11-1988
Ik sta benee een stuk
waar even zon in klettert
en word me daar bespetterd
met allerlichtst geluk. 1130
Vrolijker dan andere dagen
staat geboomte naast m'n pad
zijn geluksglans uit te dragen,
tierelierend nat. 1131
Wel is hij zich daarbij bewust van de mogelijkheid
van projektie, die iets anders is dan het vinden en
ontmoeten van God. Het gevoel kan je misleiden.
di. 2-08-1988
Denk niet dat je hem
zo maar kunt vinden.
Denk dat maar niet,
als deze stille stem
die jij beminde,
niets beters was
dan de bas van je lied. 744
Maar altijd hoort hij een echo van de eeuwigheid,
van het zalige bestaan buiten en na dit aardse leven.
Dat verwart hem en stemt hem tegelijkertijd gelukkig
en verdrietig.
do. 14-07-1988
Achter de duisterende sparren
lokt mij het lichtende land.
Heimwee? Een lieflijk verwarren
haakt mij en houdt mij de hand. 656
Daar voelt hij zich klein bij, maar meteen ook vol
vertrouwen en opgenomen in het grote geheel van
de schepping. Dat is natuurmystiek!
di. 4-10-1988
Dit centerpitje van kristal
beseft – een vlaag geluk – dat hij
één drup is uit de wereldbui
en 't midden van 't heelal. 1015
Maar dan met een christelijke, op de persoon van
Jezus gerichte houding. Een beetje speels en ludiek,
met die toespeling op zijn familienaam, maar toch
als prinsenkind incognito, in het volle besef van
zijn door Jezus geleerde waardigheid als mens.

di. 4-10-1988
Ik ben maar Klein
Ik heet maar Jan,
gering in goudgehalte,
met op zijn wenk
een leger van
Jouw dienaars:
Jouw gestalten. 1020
Hij verwachtte hulp van de drieëne God wanneer
hij zichzelf tot last was. Hij kende de menselijke
ontoereikendheid en de onvrede met zichzelf. Hij
wilde anderen noch zichzelf te hard vallen, omdat
de mens het nu eenmaal niet op eigen kracht kan.
vr. 4-11-1988
di. 19-07-1988
In monoloog met U
zit ik mezelf te pellen
en oordeeltjes te vellen
als onderwegmenu. 1157
Pas na lange strijd
eind aan 't zelfverwijt
van passiviteit.
Woord dat mij bevrijdt?
"Godsgenoegzaamheid". 674
vr. 8-04-1988
∆ is een heer die zwijgt,
maar altijd is geneigd
de vonk weer aan te blazen
die wij doen doven, dwazen. 265
Let daarbij op de impliciete verwijzingen, zoals
naar het "oordeelt niet", ook niet over jezelf; het
onderweg zijn, en het menu dat je daarbij kiest; de
strijd tussen de angst tekort te schieten en het vertrouwen
op Gods hulp, de drieëne, maar toch ene.
Die perspectivering is hem als een tweede natuur
geworden, meer vraag- dan uitroeptekens. Dat is de
vrucht van ware intelligentie en oprechtheid: geen
zelfgenoegzaamheid maar "Godsgenoegzaamheid",
geen vertoon van kennis, maar eenvoudigweg openstaan
voor hulp en verlichting, volkomen bereid.
di. 2-08-1988
Als ik mezelf, soms,
niet kan verdragen
– je hebt zo'n dagen –
geef dan met Drieën
blijk van je wenken
in 't doffe denken
dat overblijft.
Laat Je dan horen
en hou me open
voor 't onderlopen
in Vloedgetij,
want achter wallen
onwelgevallen
groeit mijn welwillen
wankelloos vrij. 746
10
Vertrouwvol bidden om Gods hulp, dat is nodig en
dat doet hij zijn leven lang. Jan Klein was een man
van gebed in vele vormen, met en zonder woorden.
ma. 31-10-1988
Dit is wat gebed bedoelt,
almacht die op onmacht stoelt
en zichzelf de greep verbiedt.
Zonder bidden wil het niet. 1126
Hij neemt een voorbeeld aan de natuur, dieren en
planten, waarmee hij zo vertrouwd is, en waar hij
zo van houdt. Al is hij zich dan bewust van de
waardigheid van de mens, voor wie engelen buigen,
hier doet hij bescheiden en vol bewondering een
stapje terug, en aanvaardt het niet door redenering
en egocentrisme besmette leven als leraar, zoals de
dichter van de psalmen dat ook deed.
vr. 10-06-1988
Hoor de psalm Natuur begroeten,
niet omdat hij haar zou moeten
leren van hun Scheppergeest
maar uit dank dat de eerste vromen
vissen, sterren, vogels, bomen
en niet mensen zijn geweest.
Leer dan bidden van de grenen.
Til uzelf niet op uw tenen
om te leven naar Gods Zin:
zoek de zonkant, vier in vreugde
alles wat ter wereld deugde
en zit nergens over in. 523
Dat is dan meteen salesiaanse spiritualiteit: maak je
niet druk, heb maar vertrouwen, zie de zonkant,
wees blij... En ik wil deze beschouwing besluiten
met een prachtige meditatie waarin, naar mijn
gevoel, het diepste van zijn ziel naar boven komt.
di. 26-07-1988
Meditatie
I
Ruisende regen
gaat me voorbij.
Langs eigen wegen
praat Je met mij,
kan ik ze horen:
doodstille woorden.
Ruisende regen
ben Jij.
II
Hoe ik Je merk,
maakt me niet uit:
soms ben Je sterk,
soms ben Je luid;
meest ben Je stil,
onhoorbaar zacht.
Doe wat Je wil.
Weet dat ik erg
op Je wacht.

III
Is 't een gebed?
Is 't tijdverdrijf?
Wat ik hier schrijf,
is heel ons leven.
Pen op papier,
samen en hier.
Dit is voor even
de eeuwigheid.
IV
Laat me maar los
Ik hou Je vast.
Ruim in m'n bast
ruis Jij, m'n Bos.
Wie wordt dit beu?
Nooit is er Niets.
Zeg Jij me iets,
altijd weer hoor ik:
"A Dieu". 708
Jan leefde zijn laatste jaar als mens op deze aarde in
hoop en verwachting. Zijn houding doet me denken
aan de woorden van Paulus: "Vivere mihi christus
est, et mori lucrum" (leven is voor mij christus, en
sterven winst). Ook Jan houdt van dit leven in al
zijn uitingsvormen, maar tegelijkertijd verlangt hij
ernaar thuis en tot rust te komen. Tot het zover is
gaat hij verder, per fiets, als pelgrim op bedevaart.
Bijbels samengevat in deze geloofsbelijdenis:
di. 1-11-1988
Aan God gehecht (Rom.: 8, 28)
vind je geluk in alles. 1133
11

KLEIN-ig-HEDEN
in paradisum
De dood was voor Jan een altijd aanwezig feit. In
een zozeer door religiositeit bepaald bestaan is dat
niet vreemd. En door de paranormale begaafdheid
van don Bosco is de salesiaanse spiritualiteit altijd
doortrokken geweest van gedachten aan het hiernamaals,
ook al lag het accent praktisch op maatschappelijke
en pastorale activiteiten. Het numineuze leek
heel nabij in de persoon van Jezus, Maria, de vele
heiligen en de overledenen uit eigen kring. Wij
zongen vaak het: "media vita in morte sumus..."
Bij het ouder worden, wanneer de verplichtingen
minder talrijk zijn, wordt de religieuze mens des te
sterker geconfronteerd met de eindigheid van zijn
aardse bestaan, en met de vraag wat de uiteindelijke
betekenis ervan is. Niet iedereen kan daarmee uit de
voeten, wat dan kan leiden tot een zich vastklampen
aan welhaast fundamentalistisch starre 'zekerheden',
tot een borreltje meer of tot een zekere oppervlakkigheid
en apathie. Zo niet Jan Klein. Een jaar
voor zijn dood schreef hij:
zo. 7-02-1988
De dood is nog ver weg
al leek hij me – nabij.
Er stond misschien een heg.
Hij was nog niet van mij. – 82
Maar wat is nu een heg tussen mij en de dood? Een
kwestie van niet-zien van wat heel dichtbij kan zijn.
Alsof de dood maar even hoeft op te kijken om de
mens te zien die hij halen moet. Jan zijn laatste
levensjaar stond daarmee in zijn beleving ten zeerste
in het teken van voorlopigheid en onzekerheid. Zijn
hartkwaal versterkte dit bewustzijn en de beklemming
die ervan uitging. Maar hij ging niet bij de
pakken neerzitten: hij trok erop uit, het bos in, met
zijn vriend Piet, d.w.z. op de fiets.
ma. 23-01-1989
Mosheuvelring
op lang verlaten stobben.
Beteugeling:
"Ga om de dood niet tobben." 1477
Boomstronken ('stobben'), als monumenten van
vergankelijkheid, ziet hij bezet met een nederige en
geduldige levensvorm, een sacrament van transformatie
en daarmee van wederopstanding, want
letterlijk volgens de definitie: 'een teken dat
bewerkt wat het aanduidt'. Hij staat zichzelf geen
wanhoop toe, hij kiest voor een gelovig openstaan,
solidair (in saamhorigheid en persoonlijke aansprakelijkheid)
met alle levensvormen, en blindelings
vertrouwend, waar ook Jezus al op wees in zijn
parabel van de graankorrel. Dit is de nu juist de
kern van de blijde boodschap:
12
di. 15-3-1988
Kruisvoer
Alle leven gaat door dood
gaat door doden bij miljarden.
Leven kan alleen door harden,
dulden tot de diepste nood.
Als de korrels van het graan,
hoog geborgen in zijn vliezen,
diep de duistere grond in gaan,
zijn geboortezon verliezen
zeggen: "Zomer lief, vaarwel!"
zeggen: "Aardedonker, komen!"
en zich voelen afgenomen,
weggerot tot laatste cel.
Enkel weten: 't Wordt geboren,
wat zich uit mijn hart ontspon!
Enkel denken: 'k Ben verloren
maar kom weer mijn lieve Zon! 196
Hij kijkt met enige verwondering naar zichzelf in de
spiegel die de bomen hem voorhouden: hoe
doorstaan zij en hij de winter, het koude seizoen,
waarin alle leven verloren schijnt? De vervlechting
van kale takken en twijgen doet hem denken aan
zijn gedichten waarin ook hij woorden, regels,
gevoelens en gedachten verweeft tot een nieuwe
synthese, een visie waarin leven sterker is dan de
dood, ondanks de schijn van het tegendeel. Geloof
is als een natuurkracht, primitief en fundamenteel.
di. 5-04-1988
Wie zich zo presenteert
met strak boeket van twijgen
een ganse winter lang
maakt dat het me intrigeert
wat hij staat te verzwijgen
aan episch grootse zang.
Wat heeft zo'n harde reus
tot schrijvens toe bewogen?
Wat houdt hij zo bedekt?
Is 't aarde- of waterkeus?
Is 't hijsmacht uit den hoge?
Is 't toekomst die hem trekt?
Neem nu de dichterman
wat dichter op de keper:
Wat hem toch dichten doet?
De roep der faam? Of dwang
– genadeloos meeslepend –
dat zien en doorzien móét? 255
Dit was mijn vraag: hoe heeft Jan zijn laatste jaar
beleefd? Hoe ging hij om met het perspectief van de
dood? En hier vinden we het antwoord: vanuit een
kracht die hij ziet, maar zelf niet begrijpt, meer dan
bewust geloof, iets als een natuurkracht. Hij voelt
zich verbonden met alle leven op aarde. Daardoor is
fietsen door bos en hei zijn meditatie geworden.
Wat je ook ziet aan omgehakte of verdorde levensvormen:
de dood is maar een verschijningsvorm van

veelvormig, oneindig mooi, altijd verrassend, alomtegenwoordig
leven. Zo ging Jan rond, stilletjes op
z'n fiets, maar een en al oog, een en al oor.
do. 12-05-1988
Dauwtrappen op Hemelvaart
Op mijn trappers naar de Poortweg.
Elleboogpoort van oude eik
biedt daar weidse veldenkijk.
Licht beneveld groet mij Zon,
die zijn hemelvaart begon.
Dauw? Geen drup te voelen, maar
zie 'k geen glimmervonkje daar?
Witbolgras! – De wereld zwijgt.
Oosterbries, die heeft gedreigd,
raakt in 't Tempelbos aan 't dwalen;
tracht zijn scha weer in te halen
over stadsveld, open, bloot,
waar men paardebonen poot.
(Spiegelrussen in een sloot.)
Op de veenweg groet ik gauw
Onze Lieve Lourdes-vrouw.
Vele kaarsjes druipen dauw.
Hondsdraf doet een plas paarsblauw.
Klimop rankt langs de grot omhoog.
Stofzand stuift al haast, zó droog.
't Baksteen van de boerderijen
zuigt de zon op die 't kan krijgen;
't zwarte lam zijn moeders melk.
Waar Roelagerweg mij wenkt:
Kruisheer achter paaspalmstruiken.
Struik of kruid kan Hij niet ruiken,
noch zijn land zien wijd ontluiken
in al warmer zonneschijn.
Levend hangt Hij dood te zijn ...
Gij die 't Lenteland doorwaart,
Vogelen: tóón Hem Hemelvaart. 391
Een van de gedichten uit dit laatste levensjaar van
Jan deed me meteen denken aan mijn laatste
ontmoeting met hem. Het was in Pinardi in Leusden
en ik liep achter Jan aan om hem gedag te zeggen,
want hij ging weg, met z'n zussen mee naar ik meen.
Hij zei me toen dat hij last had van zijn hart en zich
daar zorgen over maakte. Hij zei: "Ik leef van dag
tot dag", waarop ik antwoordde: "Maar is dat niet
het mooiste wat er is?" Hij zei toen: "Ja, misschien
wel." En toen was hij weg. Dat was ons afscheid.
Goed, ik heb mijn agenda's van veel jaren bewaard,
en ik sla dus op: het weekeinde van dat gedicht. En
op zaterdag 5 november 1988 blijk ik in Leusden te
zijn geweest voor de bijeenkomst van medebroeders
en oud-medebroeders! Een onvergetelijke bijeenkomst
trouwens, waarvan ik nog foto's bewaar van
mij en mijn vrouw Riet met Piet Alofs en met Henk
Lansheer. De dag erna, op zondag en waarschijnlijk
bij zijn zussen thuis in Ter Apel, schreef Jan de hier
volgende moedige en gelovige regels:
13
zo. 6-11-1988
Hak je kruis in je hart.
Leef apart bij de dag.
Heb geen zorg. Sla maar acht
op de Baas die je wacht.
Dan heeft Geest alle macht
van gekreun dat méér doet
dan je ooit had gedacht of vermoed. 1169
Dat is dus waarlijk een prachtig gedocumenteerd
afscheid geworden. En zo werd hij, al levend en
dichtend "van dag tot dag", onverhoeds uit dit leven
weggerukt, maar niet door zijn hartkwaal. Zo gaat
dat: leven en dood zijn vol verrassingen. We
kunnen beter leven van dag tot dag en bereid zijn te
ondergaan en ten volle te beleven wat ons wacht. Ik
wil deze rubriek besluiten en afscheid nemen van
Jan, mijn onvergetelijke leraar, medebroeder en
vriend, met deze regels die ik schreef op zijn dood:
do. 17-05-2001
In memoriam Jan Klein s.d.b.
Blauwe lucht met witte strepen,
bomen – hoog en nat en kaal;
wortelvast in eigen taal:
dichtend uit 't leven gegrepen.
P.S. Dit was de zesde en laatste aflevering van de
rubriek KLEIN-ig-HEDEN. Deze was gebaseerd op
de gedichten die Jan Klein schreef in het laatste jaar
voor zijn dood: in 1988 en begin 1989. Omdat ik
intussen de agenda's met gedichten van 1986 t/m
1989 van de familie van Jan te leen heb grekregen,
zullen er meer stukjes volgen in deze trant.

IDICA EPICA
poëtisch dagboek
Zoals aangekondigd in het naschrift bij de laatste
aflevering van de rubriek KLEIN-ig-HEDEN in het
januari-nummer van dit jaar, wordt de reeks stukjes
over de gedichten van Jan Klein voortgezet. Hierbij
de eerste tekst van de nieuwe reeks, die de titel zal
dragen welke Jan zelf heeft gebruikt voor zijn
"Dagboek naar de Zeventig", waar hij op de eerste
januari 1986 aan begon: IDICA EPICA.
Zoals u ziet schreef hij zijn gedichten in een agenda.
De vorige reeks stukjes was gebaseerd op agenda's
van de jaren 1988 en begin '89, tot zijn ongeluk op
de 12e en overlijden op de 15e februari 1989. Henk
Hendriks had de inhoud van die twee volledig
overgeschreven, en ik heb zijn notities (zes schoolschriften
met in totaal 1565 gedichten) overgetypt in
de computer (zie DBBK januari 2002, blz. 16-17).
Op zoek naar de originelen, waarmee ik de getypte
teksten wilde vergelijken, ontdekte ik dat die in het
bezit waren van de zussen van Jan Klein, Lien en
Sien. De enige nog levende (Sien) wilde mij wel
ontvangen, maar ze overleed, voordat het ervan
kwam, op 14 juni 2002. Bij haar begrafenis – in de
mooie omgeving van Ter Apel – kreeg ik van de
familie de toezegging dat ik de agenda's van 1986
t/m 1989 zou mogen gebruiken.
Ik heb die vier agenda's, d.w.z Jan z'n poëtische
dagboeken, blad voor blad gescand en als beeldbestanden
(in kleur) opgeslagen. Hiermee is de
mogelijkheid gegeven om ze op het beeldscherm
door te bladeren en om de gedichten over te nemen.
Het is mogelijk om deze gegevens op CD te branden
en ter beschikking te stellen van het salesiaans
archief en eventuele andere gegadigden.
14
Wie vroeger les heeft gehad van Jan zal zich zijn
voorkeur herinneren voor termen als "idisch" en
"episch", te verstaan vanuit hun taalkundige wortels
(of roots!) inzien (ιδειν) en verhalen (ειπειν),
waaruit dan iets resulteert als: inzichten in verhaalvorm.
Een soort narratio explicans, waarbij de
dichter zich er, als toeschouwer en toehoorder, van
bewust wordt wat hij ziet en wat de zin en betekenis
daarvan is. Het wezen van een dagboek!
Geheugen: een verraderlijk moeras
geenszij de vage grens van Ouderdom
en volle Rijpheid. Pas verzuipt na pas.
Geen baak blijft overend. Als je je om-
wendt staar je in een mist.
Verdwalen op de Waddenzee dat is 't.
Wie echter schrijft wordt minder gauw vermist.
Dat is van de nood een deugd maken, creatief zijn
met de symptomen van het ouder worden. De man
met het geheugen als een ijzeren pot stelt vol schrik
vast dat hij vergeetachtig wordt. Slechthorendheid
wordt vaak ervaren als ingepakt zijn in een wollen
deken of een mist. Geheugen heeft drie determinanten:
waarneming, inprenting en reproductie. Nu
de tweede en de derde minder worden verschuift de
aandacht naar de waarneming, die meditatief wordt
uitgebreid tot gewaarzijn, openstaan zonder oordeel.
Handen grijpen in het grijze net
betrekking: machteloos – – vruchteloos
Vingers verstillen verstarren
na de frustratie berustend:
Theo is dood. 2u.30
Op 3 januari 1986 overleed Theo 't Hort met wie
Jan zich sterk verbonden voelde. Dat greep hem aan
en heeft zijn gevoel van eenzaamheid ongetwijfeld
versterkt. Men zegt wel dat Jan zich terugtrok, maar
ik denk ook dat hijzelf het gevoel had dat het leven
zich terugtrok van hem: geluiden, herinneringen en
mensen laten hem in de steek. Wat te doen? Fietsen
is een antwoord, erop uit trekken, de natuur in, open
voor het Onbekende, op zoek naar God.
Prachtig prachtig prachtig
de Heer, het Hart van de Legers
bomen en toppen van bomen
in de verre mist blauwe bossen
achter de grijzende sneeuw.
Geboorte, dood en wederopstanding: eeuwig leven,
die "uitersten" houden hem bezig. Die drie lopen in
elkaar over, en dat drinkt hij in tijdens zijn tochten
door bos en land. Niets is wat het lijkt te zijn, alles
vertelt hem een verhaal, dat ondanks de varianten
zonder tal steeds op hetzelfde neerkomt: leven lijkt
uit te lopen op dood en bederf, maar dat is schijn.
De sneeuw wordt oud geboren
omhelst en bergt als een gebogen moeder
de winterwereld en zij zal
een paasdood sterven.

IDICA EPICA
de dichter
Was Jan Klein een dichter, en zo ja, was hij een
goede dichter, en zo ja, was hij een poëet, een
woordkunstenaar? Dit is, met opzet, een meerledige
vraag, omdat onze waardering van zijn gedichten
heel verschillende teksten betreft die bovendien
heel verschillende doelen dienden en in heel
verschillende contexten geschreven werden.
Don Bosco goede Vader,
gij rust niet van uw reis;
gij werkt o wond're dader
op wonderlijke wijs.
refrein
Wij bidden om geen wonder,
maar wil ons nemen onder uw schutse,
zeer bijzonder en wondersterk.
zangbundel ‘Don Rua’ Ugchelen
Wie van ons kan dit lezen zonder het te horen
zingen? Het is een klassieke tekst in salesiaans
Nederland. Geen grote poëzie, maar een lied dat, in
combinatie met de melodie van Kees van Wiggen,
zo in ons geheugen gegrift is dat het een halve eeuw
later nog steeds vanzelf gaat zingen. Dat is kunstig,
of het nu kunst mag heten of niet.
Er zijn veel liederen van die kwaliteit, perfect
geëigend voor de gelegenheid en ver daarbuiten,
zowel in tijd als in plaats. Ze vinden weerklank in
ons hart, en met ons verstand bewonderen wij hun
even intelligente als eenvoudige stijl en vorm. Ze
brachten ons dichtbij Jezus, Sint Jozef, Maria, Don
Bosco en andere levensmodellen van onze jeugd.
De poëtische dagboeken zijn van een andere orde.
Vergelijk het met het werk van een schilder. De
liedteksten en andere gelegenheidspoëzie zijn klaar
voor expositie en verkoop, terwijl de dagelijkse
notities alles omvatten, van voorlopige schetsen tot
kant-en-klare werkstukken. Dat moet meewegen bij
de beoordeling van de artistieke kwaliteiten ervan.
15
di. 14-04-1987
Het heidespoor, de sloten,
staan vol tot aan de boord,
omdat een dichtgelopen
duiker hun afvoer stoort.
Zo vol met eigen opschot
staat bos soms, staat soms ’t Woord,
of, vol genade, een Schikgod
ze in eigen weelde smoort.
Over dit vers valt met gemak een hele verhandeling
te schrijven. Zijn wereld is die van de natuur:
bomen, waterlopen en al wat daar leeft en beweegt.
Maar ook de wereld van het woord, al of niet met
een hoofdletter geschreven, al of niet in dagelijkse
of in verhevener zin. Zoals in het bos het water
soms opgestuwd wordt, zo vol is hij van woorden.
do. 28-04-1988
Wat mooi! Maar wat staat daar eigenlijk? Horen wij
onszelf in dat gesnater, en was Jan voor ons niet als
een diep water dat ons droeg, ons doorzicht bood en
van voedsel voorzag? Jan voelt zich eenzaam, al
zijn wij nog in zijn gedachten aanwezig. Hij is nog
steeds dezelfde, maar in diepe rust, als een gladgepolijste
zwarte steen. Wat mooi, ook in dát licht.
wo. 8-06-1988
Weer hangt een mauve schijn
op gras-met-heideveld
en volgt de golvingslijn
waar “heide wordt hersteld”.
Gaat uw gangen (zei de Heer):
kruip eruit, multipliceer.
Zoek uw ras een niche te banen.
Hier zijn: licht en lucht en tranen.
Laten we ons niet misleiden door de betrekkelijke
eenvoud van zijn woordkeus en zinsbouw. Het is
een spel, in woordtaal, met beelden en gedachten,
maar geen flirt. ‘Homo ludens’ is hierop wel van
toepassing. Hij stroomt als water door het bos, staat
er als een boom, met vogels in z’n takken,
uitgespannen als lucht met witte wolken: dichtend.

IDICA EPICA
een regen van geluid
Ik sta versteld, iedere keer opnieuw. Opeens is daar
het gevoel dat er een nieuw stukje geboren gaat
worden. Ik zet de pc's aan (een voor de tekst en een
tweede voor de scans van Jan z'n gedichten) en open
voor de verandering de map met beeldbestanden van
de agenda van 1987. Ik kies in het menu Beeld de
weergave-optie Miniatuurweergaven en open een
bestand dat me grafisch aantrekt. Het blijkt de week
te zijn van 2 tot 8 februari.
Deze bladzijde is een juweel om te zien, vooral in
kleur. Een heel evenwichtige verdeling van rood en
groen en blauw en zwart, ongetwijfeld zo gedaan om
de teksten van elkaar te onderscheiden. Negen
gedichten op deze pagina, overwegend winters, maar
wijzend in vele richtingen. En ik bedenk dat het nog
nooit is uitgeschreven of getypt en nog nooit of maar
zelden door iemand gelezen. Wat is de realiteit van
deze woorden en van de gedachten erin?
do. 5-02-1987
Rododendrons als verslagen leeuwen
aan de voeten van de winterlaan.
Uit het kijkpunt links en rechts de vegen:
lindekruinen die 't prospekt uitgaan.
Oude boerderij waar 't op gericht is
dicht mijn einder vastbesloten af.
Een vermoeden van hoe 't zomerzicht is,
nu de nevel reikt tot Theo's graf.
Dat is Leusden! Perspectief, doorkijk, zowel in ruimte
als ook in tijd, en in zingeving: schijnbare dood
verwijzend naar nog niet waarneembaar weer
opleven. Wat is het zomerzicht van Theo's (en van
ons) bestaan? We weten het niet, we hebben er een
vaag vermoeden van. Maar hoe mooi is het hier en
nu, ook in de winter, ondanks de vastbesloten
afgedichte einder. Een meditatie over de samenhang
van lineariteit en cirkelgang, verschuivende coulissen.
di. 3-02-1987
In de voren valt het Zaad.
Dek het toe en laat het weken.
Laat het zwellen in de streken
van nabije, zwichtende aard.
Geef 't een voorsmaak van de plaats
waar 't zijn wortelnet zal steken.
Laat het barsten. Laat het breken
uit zijn schrompelgrage huid.
Laat 't zijn gang gaan en er spruit
een plezier van voorjaar uit
dat zijn oogstlijf al laat raden:
Leven, tot de punt geladen.
In de voren rijpen Zaden.
16
Wie oren heeft om te horen, en ogen om te zien... Jan
ging de diepte in, het spiegelbeeld van de oneindige
ruimte. Hij zat niet gevangen in dogmatiek, in een
gecodificeerd systeem. Hij was zich meer en meer
bewust van de dingen zoals ze waren, vrij van vooroordeel,
alleen maar gebonden door liefde voor al wat is
zoals het is. Deze bladzijden voeren ons binnen in zijn
wereld, waar alles leeft, een en al kleur en beweging, ontstaan,
vergaan en herrijzen in een tijdloos tableau vivant.
za. 7-02-1987
Grijs moest duizend namen krijgen:
grijs is niet neutraal.
Grijs is: spreken tussen 't zwijgen;
zwijgen tussen taal.
Grijs is: bijna. Grijs is fluisteren.
Grijs, da's: pa en ma.
Grijs is wachten. Grijs is: luisteren.
Grijs is zachtjes: ja?
Het gaat om verfijning van smaak en waarneming.
Verstilling en versobering zijn voorwaarden om de
goddelijke stem te horen, de goddelijke vormen te
zien. In die stilte zijn ze luider dan donder en feller
dan zonlicht. Het gaat om een soort kernfusie
waarin pure energie tot uitbarsting komt. Daarvoor
moeten we, naar het woord van Jezus, in onszelf
naar binnen gaan. Niet in een rationele analyse of
een emotionele katharsis, hoe nuttig die soms ook
zijn. Maar in de stilte van de ontwakende dag, zoals
het "Wie schön leuchtet der Morgenstern" in het
koraalvoorspel van Dietrich Buxtehude dat ik op
m'n orgeltje speel. Dan een verwijzing naar blad 'A'
achterin de agenda:
za. 7-02-1987
Net of je, in je loverhut,
de Zomer aan ziet komen.
't Is goed. Je hebt nog geen benul
wat waar wordt van je dromen.
Maar 't is een droom en 't is een feit
onlostornbaar verstrengeld.
Het is een stilstand van de Tijd:
een bloem aan gouden stengel.
Je hart zoemt als een bronzen bij:
Hemel en Aarde mengelt.
't Is tussen nu en eindloos heil...
Kijk daar. Je Geest... je Engel!

Het dagelijks leven van Jan was ongetwijfeld even
gewoon als het onze. Wat ons aanspreekt in zijn
gedichten, wat wij erin herkennen, wat ons ontroert,
dat is wat we zelf van binnen ervaren. Het roept bij
mij de herinnering op aan zijn lessen, aan het in linie
met hem heen en weer lopen in de allee tussen de
grote en de H. Hart-cour, en aan de wandelingen door
bos en hei en zand. In ons salesiaanse ambiënt is Jan
een unieke figuur, een echte leraar, een voorbeeld. In
zijn laatste jaren liet hij alle gekunsteldheid los. Wij
mogen hem volgen. Het laatste gedicht van deze
bladzijde, later geschreven, is een droom, een parool
bijna: u roept en ik kom...
ma. 16-02-1987
Plotseling schrik ik
wakker: er IS niks –
Tijd om te gaan,
maar waarheen?
Om niets meer te verstaan,
of alles, al-in-een?
De wereld gaat bewegen,
in 't donker is een regen
van geluid:
En uit.
17

IDICA EPICA
plurivalentie
Wie iets leest, zoals deze stukjes, reageert erop:
daar is geen ontkomen aan. Helaas (of gelukkig,
hoe moet ik dat weten? waarschijnlijk beide)
bereikt mij vrijwel nooit enige, laat staan een
inhoudelijke, reactie. Onze reacties zijn meestal
samengesteld, plurivalent, zoals Jan Klein het
uitdrukte, hoewel hij die term eerder toepaste op de
expressie (een gedicht b.v.) dan op de reactie die
het opriep. Die meervoudigheid der waardering is
de manier waarop creativiteit aan ons verschijnt.
di. 7 juni 1988
Een zwarte mees!
Geeft acte de présence.
Tuimelt me bijna op m’n voet.
Beziet me kort en goed,
nikt, draait zich om,
toont mij z’n witte nek tot groet
en gaat... Verrukkelijke
pas de dance.
Wat doen deze regels me? Waarop reageer ik? De
vorm, de klank, de gebeurtenis, de interpretatie, het
gevoel? Alle mezen zijn present, niet alle zijn ze
zwart. De mees kijkt en Jan kijkt terug: ze kijken
elkaar aan. Ik ‘zie’ het gebeuren, zoals ieder die het
leest. Is er wel een moment waarop niet alles en
iedereen aanwezig is? Een zee van gewaarzijn met
allerlei stromingen. Het bestaan zelf is plurivalent:
zoals het ons schept en zoals wij het vormen in een
oorzakelijkheid van wederzijdse implicatie.
di. 7 juni 1988
Hoog gras aan hoge wallekant
dankt heel z’n macht aan ’t water
en merkt dan, even later,
dat het z’n stroombron heeft verzand.
Ja ja, waar doet dat ons aan denken? Natuurlijk op
de eerste plaatst aan gras: een natuurbeschrijving.
En dan? Aan de Bijbel, als Boek van de ‘Mensch’,
aan ons leven als mens op deze aarde: groeiend en
verdorrend als gras. Als gras dat tot as wordt in het
verzengende vuur van een bos- of heidebrand. Hoe
komt het zo droog? Door inhaligheid misschien, de
hoofdzonde van de gerationaliseerde en geïndustrialiseerde
maatschappij? Daar had Jan zo z’n gedachten
over. Symboliek vermenigvuldigt betekenis,
hermetisch, tot in het oneindige.
Het valt me in deze gedichten steeds sterker op dat
Jan vrij werd, meer dan zich bevrijdde, van stereotypen
en versteende opvattingen. Hij werd al losser
en levender in de spontane natuur: amoreel, niet
immoreel, adogmatisch, niet ongelovig. Hij hechtte
zich niet meer aan opvattingen, maar leefde in het
heilige, onverdeelde moment, immuun voor schijn.
18
do. 9 juni 1988
Gelaten wekken dromen.
Een attractieve kop:
daar komen ze, de stromen
met roze brillen op
en propvol idealen
(ver buiten mensbereik)
als een gelaat gaat stralen
dat op Iets Beters lijkt.
Volgen we hem nog, op z’n tocht door het bos?
Bomen staan waar ze staan, maar de mens vliegt
mee met iedere wind, loopt weg met iedere mode,
is vol van iedere hype. Of het nu om een bril gaat of
om een visie maakt weinig uit: als schapen zien we
ze (ons?!) gaan: met de muziek mee. Beelden te
over! We weten het best, maar we kunnen het niet
altijd laten. Geef het een naam, geef het smoel, zeg
dat dit is waarop we gewacht hebben, dat dit onze
kans is: nu of nooit. We houden van sprookjes.
di. 14 juni 1988
Hoe moet ik u noemen?
Oude namen roemen:
“Meester!.. Lieve Heer!”
Nieuwe die we zoeken
klinken vaak als vloeken...
Nee, geen namen meer.
Zou don Bosco in de Bijlmer misschien ook geen
namen meer willen, omdat wij die namen niet goed
gebruiken, maar er tegenstellingen mee cultiveren
in plaats van eenheid? “Gij aanbidt wat ge niet
kent”, zei Jezus volgens Johannes (4,22) tot de
Samaritaanse vrouw bij de bron. Het vervolg neem
ik met een flinke korrel zout: “wij Joden weten wat
we aanbidden”, in principe misschien, maar was dat
in de praktijk wel zo? De evangelist kon geen hetze
riskeren. Wij mogen het ons afvragen, voor onszelf.
wo. 15 juni 1988
“Muurpeper, wilde plant”
klinkt heidenser dan hoeft.
Zij nam de zon ter hand
en heeft haar overtroefd
(wat men nog proeft).
In gevecht met de engel moet de mens sterker zijn
dan z’n god, want die god is ongetwijfeld een
afgod, een idool, ειδωλον, gefingeerde zekerheid en
gevangenis der ziel. Het kruid overtreft z’n god, het
bloeit en geurt, het ís goddelijk: je proeft het.

IDICA EPICA
ondergang
Wie ouder wordt en daarvoor openstaat, ervaart het
leven als een epos, een verhaal van jong naar oud.
Ook Jan keek om zich heen en naar z'n eigen leven.
Hij zag zichzelf terug in de natuur en probeerde zijn
perspectief te completeren van geboorte tot dood en
verder: tot in de ontmoeting met het Ongeziene. Dat
ging niet zonder slag of stoot, want ook hij voelde
de menselijke beperktheid en zijn eigen gebreken.
30-10-1987 (bs-244 1 )
Steeds verder af
de jongenstijd.
De jongen zelf
steeds vreemder:
hij ondergaat
in dromenstaat
de eenzaamheid,
het oud, gekweld
bestaan van
dove ontheemde.
Als jongen keek hij vooruit: zijn tijd moest nog
komen. Nu hij oud wordt kijkt hij om: waar is de
tijd gebleven, hoeveel resteert mij nog? Toekomst
sloeg een trom met groot geluid, nu wordt het stiller
en hoort hij zelfs minder dan zijn leeftijdgenoten. Is
daar iets, is daar nog iemand in zijn leven?
22-12-1987 (bs-252)
Vanonder sparren
staart mij de Dood
aan als een barre
levensgenoot.
Durft niet te komen.
Treedt niet aan 't licht.
Onder die bomen
slaat mijn tijd dicht.
Ik denk, ook op grond van eigen ervaring, dat zijn
isolement op den duur a.h.w. exponentieel verhevigd
werd. Als het zoveel moeite kost om te horen
wat anderen zeggen, dan ontstaat er al gauw een
wanverhouding tussen die inspanning en de waarde
van de verworven informatie. Wie van zijn medebroeders
had hem trouwens nog iets nieuws en pakkends
te melden? Ik herinner mij een gesprek in de
Ugchelse tijd, waarin hij vertelde dat preken hem
niet meer boeiden omdat hij alles al gehoord had.
Hij betaalde dubbele tol: die van z'n hoorgebrek en
die van excellentie. Beide werden misschien nog
vermeerderd met psychosociale 'ontheemdheid': hij
sprak noch schreef de taal van doorsnee mensen,
althans minder goed dan hij graag wilde. Textuur
en coloriet van zijn denken en spreken waren in
zekere zin exotisch, als een eiland-cultuur. Wie een
geestelijke verwantschap met hem kon voelen
(zoals velen van ons) sprak hij niettemin aan. Een
19
mengsel van geslotenheid en openheid, want hij
was een en al oog en, mirabile dictu, een en al oor.
17-07-87 (bs-229)
Ik luister naar de regen
- ik heb mijn hoording aan -
: hij heeft te lang gezwegen
: ik kan hem niet verstaan.
Ik hoor verzameldroppen,
een natte xylofoon,
iets in me wakker kloppen
lentissimonotoon.
Ha ha, 'mijn hoording': daarvan afhankelijk te zijn
ergerde hem danig, en terecht, want zo'n hoorapparaat
vervormde het geluid ook nog. Maar zelfs
met de beste oren had hij die regen niet verstaan en
was er iets in hem gewekt door die tot het uiterste
vertraagde monotonie van aangezwollen druppels,
'een natte xylofoon - lentissimonotoon'. Hij gebruikt
leestekens en vormt woorden naar behoeven, even
bevreemdend en boeiend als het leven zelf.
30-04-87 (bs-255)
Ouderdom heeft zijn reservoir:
inhammen van geheugen, waar
veel bootjes ingekeerd vertoeven.
Uitvaren doen ze als ze niet hoeven.
Het taakgebondene, het doelgerichte vermindert in
de ouderdom: al die scheepjes liggen maar wat te
dobberen, en onvoorspelbaar, onbedoeld gaan ze
soms de haven uit, de zee op, en zorgen daar voor
verrassingen, soms zelfs voor ongemak op de drukbevaren
routes. Een zilvervloot op ramkoers, heel
waardevol voor wie weet te laveren. Zijn we trouwens
niet allemaal gestouwde pakketten waartegen
anderen zich af moeten zetten? Tegelijkertijd nodig
en hinderlijk voor het sociale functioneren. Er zit
nogal wat krampachtigheid in persoonlijkheden.
9-06-87 (bs-228)
Ik ben – als iedereen – een afzetstouw
voor iedereen als iedereen voor mij.
Maar als ik aankom, als ik straks bij jou
terugkom, komt de loop der tranen vrij.
Wat ik zal zien? Ik weet het niet. Ik kom
de Ongeziene tegen. 'k Weet ook niet:
zal het terugzien zijn? Of zal ik stom
verbaasd staan voor een onbekend verschiet?
Hier weer zo'n uit de gebruikelijke koers geraakt
bootje: onderweg naar z'n onzekere bestemming,
waar het pakket uiteenvalt en geen weerstand meer
biedt. Tranen van opluchting en overgave aan de
Ongeziene, in terugzien of in stomme verwondering,
dat is onzeker. Spannender dan welke aardse
onderneming ook, geen "faites vos jeux", maar
"rien ne va plus" en afwachten hoe het balletje rolt.

Hemel of hel, wat weten we van hetgeen ons na dit
leven wacht? Hoop en vertrouwen zijn daarom ons
enige houvast, openheid onze enige voorbereiding.
Geen defaitisme, maar wel het soort bravoure dat
ontdekkingsreizigers siert: erop of eronder, de reis
is een feit, en voortgang ons leven.
6-06-87 (bs-223)
De nedergang is ook een gang.
Je voelt je dikwijls in de tang,
weet soms niet of je komt of gaat,
maar... leven doet wie leven laat.
Vandaar mijn onbekookte zang:
mijn ondergang is ook een gang.
_________________________________________
1 ) bs = beeldscan
20

IDICA EPICA
o pulchritudo
Dit is de zesde en laatste aflevering van de rubriek
Idica Epica over de gedichten die Jan Klein schreef
in de laatste jaren van zijn leven. Een poëtisch dagboek,
waarmee hij zijn aardse leven afsloot. Fietsen
in de natuur, horen, zien en ruiken, alles in zich opnemen
en allerlei associatieve verbanden noteren.
Terug naar zijn wortels, helemaal georiënteerd op
zin en betekenis, op zijn weg en zijn thuisreis, vrij
van alle verplichtingen die hem hinderden.
31-07-1986 (bs-137)
Da-ag broeders
ik ga niet verder:
de kimmen lokken,
de wegen niet.
Da-ag zusters,
ik wil mij wenden:
de wegen lopen
langs 't oude lied.
Als alle wegen naar Rome leiden, dan kunnen we
hetzelfde doel hebben en toch langs verschillende
paden gaan. Dat doet Jan hier, zonder zichzelf of de
solidariteit geweld aan te doen, heel eerlijk en heel
intelligent. Mensen hechten aan wegen, kunnen op
sommige beter uit de voeten dan op andere. Jammer
dat vernieuwers dat soms niet begrijpen, en conservatieven
al evenmin. Blinde leiders van blinden...
Het afgebeelde fragment geeft aanleiding tot enige
tekstkritiek. De woorden "ga" zijn later voorzien
van het alternatief "wil". Ik vermoed dat hij "ga" te
weinig rekening vond houden met volgzaamheid.
Maar ik kies hier namens hem voor "ga" in eerste
en "wil" in tweede instantie, ook vanwege de "w" in
"wenden". Het woord "terug" laat ik weg vanwege
het metrum. "De wegen" is hier geen onderwerp
maar voorwerp: hij wil lopen langs bekende wegen.
Is de vorm een bron van misverstand, de leer is dat
evenzeer. Mensen hebben de mond vol van wat
God de mensen zegt, van hen wil, met hen doet, al
heeft niemand God gezien of ooit zijn stem
gehoord. Arrogantie en gemakzucht, want waar het
echt om gaat is wat wij zelf onze medemensen te
zeggen hebben, van hen willen, met hen doen, en of
dat wel recht doet aan hun en onze menselijkheid.
21
30-10-1986 (bs-152)
Wie God wil kennen, moet
de mensen kennen.
Want God is mens.
Zo kent Hij mensen goed.
Hij weet genoeg van
wennen en verwennen.
Vraag dus wat jij
- zeg niet wat Hij -
nu met de mensen moet.
Want goddelijkheid en zuiverheid hoeven we niet
ver te zoeken: aardse vormen en kleuren verontreinigen
ons wezen niet, al zien we daar op het eerste
gezicht vaak doorheen. Het is bijna van een andere
orde, al behoort het integraal tot onze natuur.
6-03-1987 (bs-213)
't KRISTALSTE helder water vloeit
waar 't geelste zand
het zwartst gevallen blad
aan dorste bodem boeit.
Oog krijgen voor het Gezicht van God in alles en na
dit alles erin opgaan, dat is Jan z'n einder, z'n kim
en alles overheersende gedachte. Eindelijk ontspant
hij zich na een leven van studeren en zoeken in taal
en teken. Het staat er niet met zoveel woorden,
maar – als de boeddha – houdt hij op met wroeten
om alleen maar open te staan: dat is nu genoeg.
24-09-1986 (bs-146)
In Taal ben Jij me ontdoken,
Heer van het Grote Boek.
Mijn Jaren heb 'k gestoken
in speuren en gezoek.
'k Zál jouw Gezicht hervinden
zo helder als maar kan.
Dan mag je mij ontbinden:
dan ben ik boven Jan.
Hij neemt afscheid van zijn levenslange taak en
grote liefde: het overdragen van de overweldigende
schoonheid die hij in het leven vond. Zo herinneren
wij ons hem: als docent, als voordrachtskunstenaar.
?-01-87 (bs-202)
De liefde heeft wat met de tijd:
nooit mint men vroeg genoeg,
want nooit meer kan men alles kwijt
wat men graag overdroeg,
o Pulchritudo...

SCHITTERSPUL
winterkleuren
In maart kan het al aardig dooien maar ook nog stevig
vriezen. Het was niet mijn bedoeling meteen na het
afsluiten van de reeks Idica Epica met een volgende
te beginnen. Maar ik ben weer bezig met de controle
van de gedichten die ik heb overgetypt uit de zes
schriften van Henk Hendriks, en dat inspireert me dan
weer. Ook heb ik vernomen dat menig lezer een
vervolg op prijs stelt. Dus waarom dan niet?
ma. 14-3-1988
Schitterspul langs takketoppen
blijft in 't dagen kil:
't zijn geen vocht- maar vorstedroppen
ijzig gaaf. En stil. 193
Wie in het bos wandelt of fietst herkent dit: waterdruppels
vallen en accentueren de stilte met geluid,
maar ijsdruppels doen het anders: die intensiveren
de stilte met schittering in onbeweeglijkheid. Die
stiltes kon Jan horen en onderscheiden. Zo'n intense
aanwezigheid en aandacht, dat is meditatie.
Here: mijn tijd.
Een eeuwigheid is amper te bevatten,
al was 't maar als een tijdeloze tel.
Wees, Heer, mijn tijd van nu, met al z'n schatten
die ik als uw parels opduik voor mezelf. 191
De beleving van deze elementen: onbeweeglijkheid
en ijzige stilte, als één in al en al in één van tijd en
eeuwigheid, tekent Jan als de onvoorwaardelijk
aanwezige afwezige in dit scheppingsmoment. Hij
is er, maar we zien hem niet; hij neemt waar, maar
neemt zelf geen ruimte in. Zijn 'tijd van nu' is waar
het om gaat, het volkomen opgaan in het hier en nu,
en verdwijnen in de oergrond, zijn Heer.
De kleur van de kaalslag
verschuift met de dag:
met opgang, met neerslag;
't gebeuren met 't gras
Molinia: of 't staat
of zich legt of opricht.
Vandaag heeft 't weer iets van
een palmkronenzicht.
De kleur is 't fletsgeel van
het zeil van een tent
en hei is – in resten –
z'n paars complement. 192
De natuur is voortdurend in beweging, in eeuwige
opeenvolging van kleine verschuivingen: een grasspriet
die buigt of zich opricht, verkleurt, afsteekt.
Ieder detail van weinig belang maar onmisbaar als
deel van het grote geheel. Zo ook de mens: je kunt
naar India gaan, naar Afrika en daar goed werk
doen, je kunt ook in een rolstoel zitten, studeren of
22
een baan hebben, daar gaat het niet om. Van belang
is dat je er bent zoals je bent, maar wel totaal.
di. 15-3-1988
De warmte stijgt bij 't dagen
eerst enkel in de tint:
oud blad legt gouden lagen;
nieuw groen vonkt welgezind.
De forsgekloofde dennen,
de beuken, glad als aal,
eik, berk, gegroefd met pennen:
ze geven, bij het herkennen
een gloed af, allemaal.
Of 't nat in losse plassen
bij 't dagen pas bevriest:
zie hoe de gloed al wassend,
tot meetlat kleuren kiest. 194
Gloed en kleur hebben wel degelijk een functie,
maar boom, plant en steen zijn zich van hun kleur
niet bewust. Een heilige wordt herkend aan zijn of
haar uitstraling, maar ervaart die niet als iets van
zichzelf. Het goddelijke straalt van iedereen en alles
af, wordt al of niet herkend, maar kent zichzelf niet
los van hetgeen eruit voortkomt.
wo. 23-3-1988
De hallen van het hoge woud
zijn tot een godshuis omgebouwd
in stilte en heilige ernst.
Bij 't halflicht van 't halfduister oord
vergeet de wind zijn fluisterwoord
en 't wordt een beukenkerk.
De bomen zijn er wijd gezet.
Elk is een pijler van gebed:
ze smeken om hun lover.
De winter is haast over! 201
De gemeenschap der heiligen in het licht, dat zijn
alle mensen bij elkaar, met of zonder aards lichaam,
jong en oud, ziek of gezond, mooi of lelijk, arm of
rijk, legaal of zogenaamd illegaal, het doet er allemaal
nauwelijks toe. Zelfs goed of slecht is vaak
maar een bijkomstigheid. Konden we in onszelf en
in ieder ander God maar zien, die zich openbaart in
al die verschillende vormen, zijn heerlijkheid.
zo. 13-3-1988
Wild bos, ongeweten,
door geen mens gemeten
of star opgesteld.
100.000 standers.
Ieder zicht is anders:
Wisseling is wat telt. 190

SCHITTERSPUL
bossentocht
Van de omgeving waarin Jan fietste weet ik maar
weinig. Zijn verwijzingen naar wegen en plaatsen
maken me toch wel wat nieuwsgierig. Hoe uitgestrekt
of klein was zijn areaal? Na ruim drie jaar rondtouren
heeft hij er nog steeds niet genoeg van. En hij schijnt
er meestentijds vrijwel volkomen alleen te zijn.
wo. 13-04-1988
Op een oplichtend fond van 't dagtheater
vertonen douglassparren zich exkies.
Gaan stammen zelf oplichten, dan ontstaat er
een nieuw boek Genesis uit bijna niets:
de zonneschijn, mijn trouwe concreator
werpt schep- na schepping roekloos voor m'n fiets.
Kaalslag bij Rusthof rust in blonde weelde
van hooi dat berken zonnetinten geeft
onder een poeder-grijs-blauw-rose hemel
waarnaast de schommelboog van 't maantje zweeft.
Op pas ontstane plas in 't gras: twee eenden
echt echt'lijk veren poetsend zij-aan-zij...
Alleen de Zon creëert mijn morgenbeelden.
De maan en ik bezien dat. Enkel wij. 284
Op de wegenkaart en op het internet gekeken. Het
is allemaal natuurgebied rondom 'Don Bosco' in
Oud-Leusden. Heel oud land ook: de Utrechtse
heuvelrug ontstond 200.000 jaar geleden in de Rissijstijd.
Uit de meegevoerde vermalen zwerfkeien
ontstond keileem. Daarmee werden de fietspaden
verhard. Regenwater kan de grond niet in, zodat er
plassen onstaan, zoals de vijver bij Huis Den Treek
en het water in 't gras dat Jan hierboven noemt. Met
recht "een nieuw boek Genesis", herschepping van
moment tot moment, en eeuwig jonge bossen.
ma. 18-04-1988
∆ Jij woont in licht
dat lacht in groen;
hoe min in dicht
hoe meer in doen. 301
"De begraafplaats Rusthof, gelegen aan de rand van
de gemeente Amersfoort, grenzend aan het prachtige
landgoed Den Treek, is in de jaren dertig door
de gemeente Amersfoort aangelegd. Tijdens de
oorlog lag het beruchte Kamp Amersfoort in de
onmiddellijke nabijheid van de begraafplaats. Hier
werden ook de slachtoffers van het Kamp begraven,
althans degenen die een natuurlijke dood waren
gestorven. Verder zijn er ook vele geallieerde
vliegers begraven" (Amersfoort '40-'45 deel II door
J.L. Bloemhof blz. 69/70).
23
zo. 17-04-1988
Wat dag aan dag
mij weer verrast
is 't strooien gras
op Rusthofslag:
goud in de zon,
maar moet het zon-
der, toch een gloed
die niet voor 't dagen
onderdoet. 299
Hij komt er kennelijk vaker: dag aan dag, en als een
schilder heeft hij z'n schetsboekje bij de hand. Met het
metrum neemt hij het niet zo nauw, en dat levert een
speels plaatje op. Zonlicht ziet hij, ook wanneer de
zon niet schijnt. De zon is medeschepper (concreator)
van schilder en dichter, met de maan als door de zon
beschenen getuige: enkel zij beiden. Jan zag in het
droge gras, zoals in alles, een creatie.
vr. 15-04-1988
Pieck-silhouet
van boom en tak
door dag ontscherpt,
geeft de alledag
z'n wezen weer:
een acht'loos kleed.
Van toversfeer
heeft niemand weet
tot winterkruin
de gulden vloed
van zonneschijn
wel vieren moet. 288
Dit doet me denken aan de transfiguratie van de heer,
toen die zich aan drie van z'n leerlingen liet zien in z'n
geestelijke gestalte. Als bij toverslag moesten ze hem
wel zien zoals hij was, z'n normale uiterlijk vergeten,
gestoken scherp in een gulden vloed van zonneschijn.
vr. 15-04-1988
Het duister waar het licht uit zwelt
is 't tegendeel van 't duister
dat treuzeltraag de dagdood meldt
soms met verloste luister.
Oost lijkt dus nieuwheid, hemellicht,
geloof, hoop, openbaring
en west: respijt, een tweede zicht,
een sterfhuis van bewaring.
De Paasheer heeft - met Mahomet -
dit beeld volkomen omgezet. 293
En al verschijnt dit stuk in mei, we vieren altijd weer
pasen, pesach = voorbijgang, aanraking van licht dat
niet doodt, maar ieder herschept die ervoor openstaat.

SCHITTERSPUL
wijd en zijd
Ontwikkelingen wijd en zijd, nieuwe lichten over
oude velden. Het landschap verandert bij het leven,
aanpassing wordt welhaast afgedwongen, of het nu
bevalt of niet. Oude mensen keren vaak naar binnen
en blijven leven waar ze zich meer thuis voelen dan
in het heden. Dat hoeft geen verlies te zijn. Het
eigene bewaren is een rechtmatige optie, zolang de
nieuwe dag er niet te zeer door gehinderd wordt.
zo: 31-07-1988
De helderheid.
Wij worden wijd.
De berken dansen een ballet
waar ruimte en tijd zijn vastgezet.
Er hangt een afscheid in de lucht.
Terwijl de tijd naar najaar vlucht,
zijn oog en hart
verdeeld: verward
in heimwee dat om voorjaar zucht
of bij de zomer mart. 740
Maar openstaan is ook een keus, al is het met verbazing
om wat er loos is. Tegendelen gaan ten dans.
Goede gebruiken worden met voeten getreden en
dat schijnt dan zo te horen. Het doet een beetje
denken aan Carnaval, vlak voor Aswoensdag, met
z'n lijfspreuk: memento homo, quia pulvis es, et in
pulverem reverteris (denk eraan o mens, dat je stof
bent en tot stof zult wederkeren). Zon en regen,
lachen en huilen, het kan nog alle kanten op.
za: 30-07-1988
Een tintelblauw
naast gloeiend geel
wijst – heel 't kwartaal,
traditioneel –
een sproeierzwerk de wegen
om iets te doen met regen...
Daar zie 'k op eikebomen
verbaasd wat zongoud komen.
Heel dit bizarre spel
heet Kermis in de Hel
(waar adat-overtreden
hoort tot de betere zeden). 734
Een gewaarschuwd mens telt voor twee. Ervaring
maakt ons voorzichtig. We weten dat mensen soms
wat te onstuimig en te optimistisch zijn, denken
alles beter te weten. Misschien hebben ze hier en
daar wel gelijk ook. De toekomst zal het leren.
Intussen ben je op je hoede en noteert dat er niet zo
goed naar je geluisterd wordt als je zou willen. Je
probeert zelf nog te luisteren naar de stem diep van
binnen, nauwelijks hoorbaar in het lawaai.
24
vr: 29-07-1988
Bedacht op rasse regen,
ga 'k dicht gedekt op pad...
Rij in een zonneklad:
mijn schaduw kan bewegen.
Jij hebt toch nog gezwegen.
Je mompelt wat. 731
Beelden, in woorden, in kleur, in steen of in brons:
ze hebben iets te zeggen. Wij verbeelden ons wat er
is, wie we zijn, waar het heengaat. We leven zelfs
van ideeën (van het griekse ειδοσ = beeld). Telkens
weer ontstaat er een beeldenstorm: du choque des
idées jaillit la lumière (uit de botsing der gedachten
komt licht voort). Verwarring door confrontatie van
tegendelen, op weg naar verzoening.
Dit is weer een verwarde dag.
De Zon verspilt 'r gulle lach
aan wat er aanzeilt op azuur
en samenschoolt tot oostermuur
waar enkel nu en dan
de zon door lachen kan. 732
Maar de coulissen verschuiven voortdurend en op
de dreiging volgt soms een serene stilte, waarin we
openstaan voor het mysterie van voorbijgang en
eeuwige verandering, waarin we ons niettemin ook
thuis kunnen voelen, ondanks de altijd blijvende
spanning tussen tegengestelde elementen. De oude
bezieling blijft werkzaam in nieuwe vormen.
Dit puur azuur doet denken
aan wit van oude berken
en samen aan dof goud.
Omdat 'k van beide houd?
Of is hier iets aan 't werken
dat jonger wordt in 't oud? 733
En ondanks alle spanningen die we als mensen onder
elkaar nu eenmaal blijven cultiveren, vindt de een de
ander weer, tot ieders verrassing, als in een feest van
genade. Uit drab en stank herrijst gods bruid in helder
licht, wie had dat ooit gedacht?
wo: 27-07-1988
Zilver dat me alom verrast:
aan de berken, grote en kleine,
aan de webjes, aan het fijne
pijpestro of 't grofste gras.
Kan 't een jubelfeest wezen?
's Heren licht komt, goed van pas,
uit een mistmesttij gerezen. 726

SCHITTERSPUL
wat u zegt
Deze rubriek rond de gedichten van pater Jan Klein,
die hij in de laatste drie jaren van zijn leven opschreef
in vier agenda's (1986 t/m 1989), roept bij reflectie
verschillende vragen op. Spelen we even met de subtitel
van deze aflevering: 'wat u zegt' (in de zin van:
"ja dat is zo" of van "is dat wel zo?"), tegenover "wat
zegt u?", of "(dat) wat u zegt..." (ter inleiding van een
specifieke vraag of opmerking). De status van zijn én
mijn woorden is niet bij voorbaat zeker.
do. 28-04-1988
De berkhoek zegt
"Wij zijn er ook!"
en hult zich in
een groene rook
die als gestold
blijft hangen.
De boskant is gevangen;
de zuiderzon straks ook. 342
Al hetgeen leeft bestaat in structuur en uitwisseling
temidden van al wat is, als deel daarvan dat zich in
mindere of meerdere mate ook onderscheidt van al
het andere. Om bij de mens te blijven: individueel
bestaan verschijnt als ondefinieerbaar zichzelf-zijn
in relatie zowel tot het eigene als het niet-eigene.
De mens is zich bewust van zichzelf en van dit
zelfbewustzijn tevens. Dat noem ik 'direkt bewustzijn',
aangevuld met 'dubbelend bewustzijn'.
ma. 1-08-1988
Als een zwarte minigolf
– dubbelslag in pijlsnel roeien –
trekt een grote vogel, vloeiend
lenig onder schapewolk. 743
Ook de mens is als een vogel met dubbelslag, pijlsnel
roeiend, in een vloeiende beweging, lenig door ruimte
en tijd. Dubbeling vermenigvuldigt zich oneindig als
met een Doppler-effect: met het geluid als van een
trein omhooggaand bij nadering, dalend bij verwijdering.
Zo beweegt de mens zich, vaak zonder zich er
expliciet van bewust te zijn, door de verschijnselen en
hun veronderstelde betekenis. Maar woorden zijn afgeleiden
en leiden af van dat waar het om gaat.
zo. 14-08-1988
't Is de stilte die, voornaam,
in de zonpriëlen zetelt,
't gulden clair-obscur nog betert:
Koningshof met open raam. 807
Zomer is volgebouwd
en straalt in al zijn oorden.
Architectuur - geen woorden.
Tijd Nu - geen onderhoud. 808
25
In de gedichten van Jan Klein "spreekt het al een taal
dat leeft", zoals Gezelle zei. Jan beschrijft wat hij ziet
en hoe het hem aandoet, vragenderwijs, zoekend naar
betekenis en aanwezigheid. Het heelal, de aarde is
hem als een Koningshof, waarin de stilte tot hem
spreekt. De schepping is een bouwsel, een stralende
Architectuur, heilig moment, Tijd Nu. Erover praten
is al gauw verbastering, vertekening. Woorden dienen
slechts de stilte, de vorm en het licht.
ma. 9-05-1988
Het groen wordt al zwaar.
't Licht is er ook naar.
't Groen zakt in elkaar.
Dit kerkvolk zegt Ja
en zegt Amen.
Men schuilt bij mekaar
voor 't wereldgevaar.
Het kerkvolk wil 't klaar
en wil 't samen. 381
De dichter kan en wil het niet laten te denken over
wat hij meent te zien. Redeneren en oordelen staan
in de aesthetiek van het dichten naast en deels
tegenover het 'analogon rationis', het vermogen van
de mens (als dierlijk wezen) tot het vrijelijk arrangeren
en genieten van zintuigindrukken. Maar 'het
kerkvolk' zegt "ja" en "amen", wil duidelijkheid,
beschutting en vooral geen onzekerheid: geen
vragen, liever dogma. Het móet de Blijde Tijding
(το ευαγγελιον) zo wel misverstaan.
vr. 5-8-1988
Soms komt een woord
van "zegt-het-voort",
maar na m'n preek
ben 'k lichtelijk van streek
en zoek in 't zustersoord
de echo die men amper hoort. 167
Ik betwijfel of Jan ooit gedacht heeft dat zijn poëtisch
dagboek stof zou leveren voor een bespreking
als deze. Wel was hij zich scherp bewust van de
boodschap die vervat ligt in de ons omringende en
doordringende werkelijkheid, de door de ziel, in de
door de zinnen beleefde schoonheid, vermoede en
aanbeden Aanwezigheid. En ook van het gevaar bij
het onder woorden brengen daarvan niet goed
gehoord, laat staan begrepen te worden, inclusief de
valkuil van het zelf niet goed horen en verstaan, zo
bescheiden was Jan wel. Openstaan zonder vooroordeel,
dat is zijn laatste les aan ons. Tijd Nu!

ma. 13-01-1986
SCHITTERSPUL
dageraad
Overal raak ik aan randen
van mensenbestaan op zijn eind:
wanden en kieren in wanden
waar een sterrennacht achter verdwijnt
en een dageraad blozend verschijnt.
Een lied van geloof, hoop en liefde zingt Jan, heel z'n
leven, zolang het nog duurt, hem onbekend, voor ons
een open boek: nog drie jaar te gaan op deze aarde.
Hij was bijna 70 toen hij deze regels schreef. Ik ben
nu 68, en mijn Ugchelse 'generatie' iets daaromtrent.
Hoe beleven wij dit bestaan nu zelf? Wat denken en
wat voelen wij, en hoe geven wij daar vorm aan?
za. 18-01-1986
Handen onderweg naar samen
mannenhanden vrouwenhanden
vaders handen Jezus' handen
die naar elkaar toe leven
om, bij elkaar gebleven,
te wonen in de Vrede.
En links, in hoofdletters schuin: KANA. Fijntjes wijst
Jan naar Jezus, die een voorstander was van samen op
weg zijn, mannen en vrouwen, op weg naar Vrede.
En die tocht gezien als een feest, een bruiloft, zonder
al die patriarchale en sexistische eenzijdigheden waar
ook onze tijd weer zoveel ellende van ziet. Geen heksenjacht,
geen onderdrukking 'in gods naam'.
zo. 19-01-1986
Gods Woord is stof: Gods Volk is stof.
Gods Geest is droom en daad. Wij leven
één ogenblik: in onze aandacht stroomt het vol,
dat woord van God wordt een heelal, maar even.
De wetenschap fixeert, plakt noten, weigert schuld,
maar wij zijn samen het moment,
tot aan de rand gevuld.
Heel beeldend en raak getypeerd: theologie, kerkelijk
recht, dat is 'wetenschap', hersenwerk, heel knap, dat
wel, maar vervuld van eigen belangrijkheid, zonder
besef van eigen beperking en schuld. God is immers
hun veronderstelde garantie. Wie dat niet blindelings
accepteert moet dood, al is het maar monddood. De
getuigen en plaatsbekleders van alle religies lopen dat
gevaar: eigen gezag en macht als absoluut te zien en
aan hun medegelovigen op te leggen, omdat God de
absolute is, en zij zijn wettige vertegenwoordigers.
26
do.16-01-1986
Twee roepingen
Meelij met Saul vandaag: van veeboer tot koning:
boerenhebzucht en -slimheid doet zijn roeping de das
om. En doodt hem. En meelij met Jezus: zijn meelij
speelt de Geest in de kaart en schijnt zijn preken de
das om te doen. Zijn woede om wonder van schoonmaak
drijft hem in isolement, waar ik hem dan vind.
Ik heb de liturgische context niet nageplozen, die is
hier van minder belang. Deze tekst, waar Jan, in rood,
de titel boven en 'Messiasgeheim?' onder heeft gezet,
tekent haarscherp de tegenstelling, in het religieuze,
tussen inhalighheid en extase, de gehechtheid aan het
eigen Ik en het volkomen loslaten daarvan. Enerzijds
berekening, die niettemin vastloopt, van de andere
kant overgave, die dóór ondergang en dood herrijst.
di. 14-01-1986
Dit is opnieuw het uur
van heuvelbrood, van Kanawijn.
Opnieuw heeft de natuur
geen zin in 't dure geesteszijn.
De geest heeft ook geen zin
in 't hongeren van natuur.
Zo komt men in dit Uur.
In ware religiositeit staan 'natuur' en 'geest' niet tegenover
elkaar, als laag tegenover hoog. In beide vindt
het goddelijke zich terug en openbaart het zich. Geen
goed tegenover kwaad tenzij door fixatie op het ene
en afwijzing van het andere. Zowel het sciëntisme als
het godsdienstig fundamentalisme brengen scheiding
aan, waar uit en voor God slechts één heilige werkelijkheid
bestaat. De pot verwijt op die manier de ketel
dat ie zwart ziet. Blinde leiders van blinden!
za. 1-02-1986
De wind ontneemt mij het woord; vloek
"Je moet niet in jezelf praten!" –
– "Maar ik had het, jij Geest, tegen Jou!
Je prest me!" – Ik kan het niet laten !!!
Als poëzie niet schitterend, maar het schittert, als u
begrijpt wat ik bedoel. Voor Jan Klein was het leven
meditatie, overgave, geestelijke openheid in bewustzijn
van eigen ontoereikendheid, maar fundamentele
geborgenheid in het goddelijke, persoonlijk, maar niet
dogmatisch opgevat. In alle eenvoud.
di. 4-02-1986
De maan wou wel,
de zon wil niet:
En ik? Ik fiets en fiets maar snel...
Ik sla maar gauw
op vlucht voor 't somber gebied
waar ik een hemel wou.

Mini-Dicht
meditatief
Na drie jaargangen en evenzovele rubrieken over de
gedichten van Jan Klein in zijn poëtische dagboeken
(agenda's) van 1986 t/m begin 1989 (hij stierf op de
15 e februari van dat jaar) wilde ik even pauzeren, tot
ik bedacht dat daarvoor geen tijd is. We leven, maar
hoe lang nog? De kleine rijmen en gedichten die Jan
dagelijks neerschreef kunnen helpen ons te bezinnen
op de seizoenen van het bestaan, in komen en gaan.
do. 11-02-1988
Wat hangt ons boven 't hoofd?
De hemel, die men looft
bij móói weer, maar vervloekt
als hij iets anders zoekt.
Haast nooit is het zichzelf,
dat wispelziek gewelf:
't Moest vrouw zijn. 't Is toch man:
al kleedt 't zich uit en an.
Want wat ook komt of gaat
steeds staat-ie waar-ie staat.
Wat me steeds weer treft is die automatische mix
van waarnemen aan de natuur en de symbolische
interpretatie daarvan. Hij kan het niet laten, beide
zijn geïntegreerd tot één ervaring. Hij moraliseert
niet, maar beschrijft. Dat komt harder aan dan een
preek, maar is beter te verteren.
do. 11-02-1988
'k Heb staan kijken
in de code
van de eike-
kruinenmode.
Wat 'k vernam
op 't ruim gewelf?
Elke stam
beoogt zichzelf.
Een 'mode' is een bijna gecodificeerde manier van
doen, een quasi-wetmatigheid. Je hoeft je er niet aan
te houden, maar doe je het niet dan sta je wel te kijk,
in je blootje bijna, ongekleed. Elke 'stam' (=mens?) is
op zichzelf gericht, dat lees ík erin. Dat heeft meteen
twee kanten: mediteren als kijken naar jezelf, tegenover
egocentrisme als niet kijken naar anderen.
di. 9-02-1988
Wijder en wijder de kringen,
dieper en dieper de keiler,
ruimer de kegels waarbinnen
't dorsten naar weten kan zeilen.
Gooi een steen in de vijver, kijk naar de kringen die
zich verwijden, denk aan de keilsteen die zinkt en zie
de kegel die gevormd wordt van punt tot ring. Daar
zeilt ons dorsten naar weten! Wat een prachtig beeld
van meditatie die iets anders is dan half-wakker
'nadenken' over een paar regels uit een vrome verhandeling.
Waarlijk mediteren is een reis naar binnen, die
27
begint met verstilling, met het doven van het verblindende
kunstlicht van ons denken en voelen.
wo. 10-02-1988
Eerst rouwen de bomen
om vorige zomer.
Dan gaan ze patronen
van overgang tonen:
't getakte wordt grover,
geen blad is meer over,
de knop uitgeschoven
en alles heel pover...
Dan dromen de bomen
in nieuwe patronen
van komende zomer.
Zo doet de levende natuur dat in haar metamorfose
van winter naar zomer. Natuurlijk is iedere interpretatie
maar een spiegeling, zoals de voortdurend wisselende
weerschijn in de plassen die Jan zag.
do. 11-02-1988
Zwart doodhout
glimt mij tegen
alom, in stobben, takken,
doorweekt van weken regen
die moeilijk weer wil zakken
en zelfs wat bospercelen
die anders water vlieden
herschept tot taferelen
uit Finse meergebieden.
Langs wegen, sporen, paden,
waar 't anders stuiven was,
staat nu al weken, maanden,
het water plas aan plas.
Wie het niet op zichzelf wil betrekken, kan zonder
verlies van vorm of inhoud gewoon genieten van de
beschrijving. Voor Jan was het een twee-in-één,
gewoon een gelaagdheid in het menselijk bestaan als
trait d'union tussen oppervlakkig aardse en diepere
werkelijkheidservaring.
di. 9-02-1988
De takken bewegen
hun wuivend gestel
en tekenen tegen
de westerse schelp
waar 't laatste licht
hel is gelegerd
hun onleesbaar geschrift
dat in zomerse drift
naar het hoogst van
het ruim is gestegen.
Ik denk hierbij aan 't schrijverke van Gezelle en aan
Awater van Nijhoff: wat staat daar geschreven in dat
schrift, niet te begrijpen, maar misschien wel te 'zien'?

Mini-Dicht
zomaar 'n dag
Het lettertype Garamond vervangt de oude Times
New Roman in dit stuk. De kop staat nu in Comic
Sans. Een nieuw en luchtiger perspectief. Het past
bij het agenda-blad waaruit ik heden put: dat van
twee t/m acht maart 1987. Het was een extreem
koud voorjaar toen, waarin pater Jan rondfietste,
dat van de ijzelramp van 1 en 2 maart 1987.
vr. 6-03-1987
Verweduwd en verweesd, de witte velden
in hun chinese rouw
die dit jaar langer duurt dan ze bestelden
uit wankele wintertrouw.
Tegen wat mist worden de wijde luchten
nog wijder uitgezet
met brede kwast. Het eindloos zomerzuchten
eist roodwitblauw palet.
Deze ouwe Winter laat zich niet begraven:
niets menslijks is hem vreemd.
Als menig man blijft hij zijn staatsmacht staven
hoe meer men hem ze ontneemt.
Ik schrijf dit begin februari voor de aflevering van
maart. De paus ligt in het ziekenhuis, veel sneeuw
in het zuiden, maar hier is het zacht. De meditaties
van Jan doen me denken aan het dagboek van
Jiddu Krishnamurti uit de zestiger jaren. Het is een
vol aandacht beschrijvend aanwezig zijn in wat IS.
?-03-1987
De buizerd zat te slapen
in 't eerste plukje zon.
Zo kan 'k hem goed begapen
dacht ik, maar... o pardon:
hij vluchtte toen ik stopte,
streek om de boshoek neer.
En wie toen wie wel fopte?
Om 't hoekje vond 'k hem weer
(drie keer!)
Het verschil tussen beiden is, lijkt me, dat Jan wat
hij ziet ook interpreteert, van 'n specifieke duiding
voorziet, terwijl het voor Krishnamurti voldoende
was te zien en dat te beschrijven: wat verschijnt
spreekt voor zichzelf. Maar voor ons onverlichte
zielen zijn juist de doorkijkjes die don Juan ons
biedt zo interessant: evenals die waar die andere
don Juan, uit de boeken van Castaneda, zo sterk in
was: een hoekje om een andere dimensie in.
28
ma. 2-03-1987
In God is geen verstand.
Wat ons "verstand" zou heten
is moederhartebrand
van 't lieve leven telen
en uit bezorgdheid zweten.
Dat komt er toch heel dichtbij: interpretatie van
het niet-bedachte. "In God is geen verstand" in de
zin waarin dat ons gegeven is. In het goddelijke is
liefhebbende presentie, scheppende en zorgende
aanwezigheid. Dat is het onbenoembare, dat wat
geen oog heeft gezien en geen oor heeft gehoord.
do. 5-03-1987
Het grijsgelakte veld
is wijd en zijd versteld
van neergeslagen nevel
en opgeslagen sneeuw.
Terneergeslagen bomen
zien nog geen lente komen.
Ze wachten al een eeuw.
Leven is streven, en leven is wachten, in één
moeite door. We kijken om ons heen en doen van
alles om van alles te bereiken, dingen en mensen te
maken en te behouden, zo druk dat we dikwijls
zowel vergeten waarom en waartoe als de wisselvalligheid
en tijdelijkheid ervan. Maar de religieuze
mens vermoedt dat er meer is dan dat.
di. 3-03-1987
Achter het gazen weefsel
– meer is de ekeris niet –
een prent van zonnezeefsel
het Land van Ver Verschiet.
Wij zijn als de eke-ris, het rijtje eiken, dat Jan zag
staan, met hun bladerloze takkenkroon. Dit beeld
zegt ons, dat het met de jaren uitgedund raken van
ons aardse bestaan een functie kan hebben bij het
bijna zichtbaar worden van een ander land, verweg
vanuit onze mistige, zondoorzeefde optiek. Dit is
een koude maar zonnige dag, vol troost:
di. 3-03-1987
Onvoorstelbaar
– in deze ijstijd –
't zomerdeel zijn,
heel de weelde
van een boom.
Ongelooflijk
– in je grijsheid –
't jeugdig heel-zijn
na je dood.

Mini-Dicht
lente
De agenda-gedichten van pater Jan Klein staan vol
natuur-impressies. En keer op keer verwijst hij,
zoals we intussen wel weten, naar perspectivische
verten van zingeving en betekenis, voor hemzelf en
– hij is en blijft priester – voor zijn medemens. Hij
is open naar het hemelse 'boven' en het aardse
'beneden'. De bijna zeventigjarige is mild en vol
mededogen. Grenzen vervagen: hij wordt één met
wát hij ziet en hoe.
20 april 1987 (paasmaandag)
Een berk laat haar
bruidssluiers
wijd in de wind
'k Ben 't eerste klaar!
fluistert ze,
blij als een kind.
Maar eikje, klein
eikje, wat
heb je misdaan
om kaal en ontschorst zo
allenig te staan?
Kijk dán naar de beuk die
de mode laat zien:
zo groen als een lier en
beloverd voor tien.
Het menselijk brein met z'n miljarden cellen is
een bron van myriaden hele en halve associaties
en gedachten. 't Was pasen, 't is lente, de een is
er klaar voor, de ander blijft achter. Zo is het
met bomen en met mensen. Het leven protesteert
tegen stagnatie. Wees niet bang voor de
lentedans, de wonderen zijn de wereld nog niet
uit! Jij mag ook meedoen, zien en beleven hoe
licht het leven kan zijn.
wo. 6 mei 1987
Van asgloed blozend vraagt de vroege dag
of mei wellicht niet mag . . .
Uit berke- of eike- of beukeblarennest
rijst zacht protest:
"Wie zoekt nog naar de wonderen van Mei?
De dans van Mei zijn wij!"
Voeg dan – blauw bloost de lucht –
de dans bij 't woord:
dans meiboomvolk, dans voort!
En huistoe dansend zien we 't wonder: gaan
lichtlief de 'kerstboom'-kaarsjes aan.
Zijn poëzie doet soms denken aan de schilderkunst
van Hollandse en Vlaamse meesters: zo fijn van
penseelstreek, zo helder van kleur, zo vol van het
zuiverste licht. Zijn woordkeus is als een hoogst
29
persoonlijk coloriet, hij mengt naar believen en
zonder taalkundige angstvalligheid. Of het zo hoort
interesseert hem niet, hij is vrij en doet wat hij wil. Je
moet ervan houden, maar dan geeft het je ook veel.
di. 21 april 1987
Hoe is 't gazon gezaaid
tot dit saffierfluweel?
Met fijnste steek genaaid,
bestikt met dauwjuweel!
Maar zie nu wijd en zijd:
dit gloeiend groen regeert!
En 't is de Oneindigheid
tot spruitsels ingekeerd.
Al had hij dan het grootste deel van z'n leven
doorgebracht in de beschutting van het kloosterleven,
in z'n laatste jaren bloeide hij open tot een
onvermoede ruimdenkendheid en overgave aan
de rijkdommen van het leven. De mens beschikt
over keuzemogelijkheden: stilstand of groei, zich
beperken of zijn kansen grijpen, zijn ogen dicht
of juist wijd open, zonder angst of preutsheid.
De innerlijke stem zelf wijst de weg.
vr. 5 juni 1987
Schaapjes, Ik ben uw Poort.
Gij vestigt hoven, muren
en heggen om mijn Woord,
waar gij u veilig houdt
voor wat ge, uit wereldwoud,
van rovers moest verduren.
Ga uit op avonturen!
De poort staat in uw wal
open naar beide zijden
voor berging of voor weiden.
Laat niemand u misleiden:
Ik ben de Poort op 't Al.
De bedoelde geestelijke ruimte valt niet samen
met de fysieke. Je hoeft de wijde wereld niet in
om deze vrijheid te proeven. Waar je ook bent,
hoe je toestand ook is, daar heb je de keus tussen
gevangenschap of vrijheid. "Laat niemand u
misleiden", dat is de raad van uw broeder en
vriend Jan. We zijn jarenlang teveel betutteld en
geïndoctrineerd. Het is de hoogste tijd om onze
geestelijke vleugels uit te slaan, de zon tegemoet.
Dank je Jan, ook voor deze les.

Mini-Dicht
tegendelen
Pater Jan leek me in sociaal opzicht niet zo'n
Draufgänger, in de communiteit geen luidruchtig
element. In zijn gedichten vinden we zijn niet
makkelijk meer aan specifieke gebeurtenissen te
koppelen commentaren, zoals het volgende:
di. 7-02-1989
Overal zijn grenzen aan.
Maat. Niets is oneindig,
noch geduld, noch laat-maar-gaan.
Liefde kan venijnig.
Misschien betreft dit in eerste instantie niet meer
dan het gedrag van de bomen en struiken die hij
zag staan. Maar we kunnen het toepassen op
allerlei situaties waarin wijzelf ons bevinden.
Deze keer lezen we o.a. wat hij schreef in de
laatste maand van zijn leven, tot in de laatste
week zelfs: hij stierf op zondag 12 februari 1989.
do. 19-01-1989 (Week van de Eenheid)
Denken in regels, in lijnen,
als 't op een Eenheid slaat,
doet de Gestalte verdwijnen
van de Persoon waar 't om gaat.
Zelf heb ik wat moeite met het persoonsbegrip
in dit verband, en met de toepassing ervan op de
historische Jezus. Dat neemt niet weg dat ik het
met hem eens ben dat de gestalte van de, in vele
brandpunten oplichtende, Ene uit ons zicht verdwijnt
door al teveel rechtlijnigheid in denken en
voelen, en in het erop gebaseerde doen en laten.
di. 24-06-1986 (7:30)
Twee einders turen elkaar aan:
de een ziet de ander amper staan,
zo ver is de een van de een vandaan.
Het westen schijnt onvatbaar blauw:
bosblauw? pijptabakssmokig blauw?
Bostegenvraag: wat of 't zou.
Het oosten schijnt complementair:
oranjeluchten met een flair,
een koninginnelijk soort air.
Twee horizonten wijd vaneen.
Ik fiets daartussen, dicht meteen
de kloof die de ander scheidt van de een.
Dat is een nogal bevreemdende kwaliteit van zijn
dichten: dat het betrekking heeft op ieder heden.
Het maakt zijn gedachten en woorden voor ons,
behalve genietbaar, ook zo praktisch bruikbaar.
30
In dit geval moet ik denken aan de tegendelen in
salesiaans Nederland, die onherleidbaar schijnen.
Jan ziet het aan en fietst rustig door het midden,
waarmee hij ze toch weer verenigt. Een idee?
ma. 28-07-1986
De hemelen zijn vandaag gebouwd
uit toekomstwerk van wolken,
immens en te bevolken
met wezens onvertrouwd
zozeer: je zoekt een ouverture
voor hartontsloten uren. –
Denk eens na over de onzekere toekomst van
het salesiaanse werk in ons land, dat voor een
deel gedragen zal worden door allerlei mensen
met wie wij soms minder vertrouwd zijn. Wat
kun je dan beter doen dan je afvragen hoe deze
dingen in een goede sfeer te bespreken? Je hart
werkelijk ontsluiten is niet altijd gemakkelijk.
zo. 5-02-1989
De hoogste top – ook verderop –
dat is een top van bomen.
Veel hoger zal 't niet komen,
dit erfland onzer dromen,
of 't moest al met de schop.
Onze bescheidenheid hoeft niet verder te gaan
dan realisme: laten we ons maar houden bij een
soort poldermodel, niet te hoog grijpen. Dat was
de les van 's-Heerenberg, dat is de les nog steeds.
wo. 8-02-1989
Mijn pad begint te lichten.
De berken aan de kant
krijgen eigen gezichten.
De dag komt over 't land,
besloten als een wijde
stolp over eenzaamheid;
bepoedert Moeder Heide
tot grijze majesteit.
Zichzelf verft hij verfijnder
met tinten van pastel
tot diep om oostereinder,
zijn bossenvoetschabel.
Het lijkt Johan Sebastiaan Bach wel: zoals altijd
komt de muziek weer terecht bij z'n goddelijke
Oergrond, diep bewogen van begin tot eind.

Mini-Dicht
rasteren
Deze vijfde aflevering van Mini-Dicht verschijnt in
de schaduw van een conflict rond de aard en opzet
van DBB-k. Hopelijk blijft het ons forum, geredigeerd
met respect voor ieders mening, stijl en tekst.
Dit blad staat voor velen van ons niet alleen, zelfs
niet voornamelijk, in het teken van werk naar
buiten toe, maar van werk naar binnen, met z’n
behoefte aan en recht op ruimte. Die te beperken
is onnodig en onverstandig.
vr. 9-09-1988
Dit regelen is rasteren:
een venster op het vrije
met traliën verbasteren;
vervreemding doen gedijen:
wie binnen staat belasteren,
als legervee in rijen.
Wie buiten staat, die past er 'n
leuk mouwtje aan, zo'n zijen.
Leven kent op- en neergang, en voortdurende
vernieuwing. Wat oud heet in de ene zin blijkt jong
in een andere. Natura artis magistra, zoals het devies
van de Amsterdamse dierentuin luidt: de natuur
doet het de menselijke organisatie voor. Wie oud is
hoeft zich niet meer te gedragen als een jochie op
straat, want hij heeft een eigen waardigheid en
waarde. Wie jong is doet naar z'n leeftijd en
ontwikkeling, dat bijt elkaar niet.
vr. 2-09-1988
De oude hei roest weg.
Haar beuk komt in z'n doen,
het zilverwitte vest
in een nieuw pak van groen.
Veelvormigheid binnen dezelfde soort, een eigen
innerlijk en uiterlijk, originaliteit is levenskracht,
ook van het geheel: communiteit, congregatie en
kerk. Overbodige uniformering is een teken van
angst en van armoe, van gebrek aan moed.
do. 1-09-1988
Fijnsparrenaanplant.
Alles tesaam begonnen,
alles gelijk van aard.
Maar iedere 'Gestalt'
is tot miniemst detail
gans zelfverzonnen.
Het is nog vroeg, nog halfdonker op die morgen
in september. Pater Jan zit alweer op z'n fiets en
oriënteert zich, stelt zich in op z'n rijwiel en de
31
route, zoals de drie magi, koningen of wijzen: op
een hemellichaam, een ster of een planeet. Het is
als een gericht dwalen, een dwalend zoeken naar
licht. Doelloos en toch niet zonder bedoeling, op
weg naar niets bepaalds, maar dat is bepaald niet
niets. Een tocht als in een droom.
wo. 14-09-1988
Fietsen naar een Ster.
Ritslend, her en der
vloden schemerwezens.
Namen niet te lezen
zij 't dan Jupiter.
Fietsen toen het kon,
naast een horizon,
hel en koel van klaarte.
Tussen luchtgevaarten:
de planeet die blonk.
Fietsen. Plas na plas
kaatste, tussen gras,
helderder: het dagen;
donkerder: de vlagen
noorderluchtgewas.
Fietsen: zonomzoomd,
druipend nat geboomt.
En de bronzen grenen
stonden mat omschenen.
Droomden zeer beschroomd.
Wat is een mens? "Eeuwig leven in de vorm van
individueel, bewust belevingsvermogen" volgens
Bô Yin Râ (J.A. Schneiderfranken) in 'Das Buch
vom Jenseits' (vert. 'Het boek van gene zijde',
Servire, Den Haag: 1966, blz.49). Individualiteit,
bewustzijn, vorm, maar niet noodzakelijk een
fysiek lichaam: we kennen deze begrippen, maar
zitten toch min of meer vast aan de materialiteit
van ons voorstellingsvermogen.
di. 6-09-1988
Het bos uit en de wereld in
van licht en lucht en huizen.
Hier staan de open sluizen
van vloeiend dagbegin.
We leven hier en nu, lichamelijk, op deze aarde,
stofje in een onafzienbaar 'heelal', dat zelf niet
meer is dan een ademtocht van goddelijke creativiteit.
Vrijheid in vrede, vrede zij ons.

Ruimte t'Over
Don Rua
Al gaat Don Bosco Binnen-kort het zonder ouds
doen (of niet), don Bosco hoeft het binnenkort
nog niet zonder ouds te doen, want we gaan, in
een nieuwe periodiek, gewoon verder met het
onderhouden van vriendschappelijke contacten,
met elkaar, en ook met de salesianen en anderen
die dat willen. We hebben genoeg te doen en te
delen, zoals de gedichten van pater Jan Klein, die
voor velen van ons zo belangrijk is geweest.
In het bos een lichtgetover,
door 't gebladerte gevallen;
in de duist're bomenhallen
is er altijd ruimte te over.
Wordt de dichter dan al dover,
hoort hij zelfs z'n fiets niet kraken,
niets dwingt hem z'n lied te staken;
ook vreest hij geen enkele rover.
Z'n bezit is veel te pover
om het van hem af te nemen:
't zijn maar simpele poëmen;
daar gaan deze stukjes over.
Al een paar keer is mij om gedichten van pater
Jan gevraagd, omdat door mijn stukjes kennelijk
de indruk is ontstaan dat ik die wel zal hebben.
Dat is maar ten dele waar. Ik heb de agenda's
van 1986 t/m begin 1989, zijn poëtische dagboeken,
bladzij voor bladzij gescand en opgeslagen
in beeldformaat (jpg). Daarin staan een paar
duizend gedichten. Die zijn vroeger al deels
overgeschreven door Henk Hendriks en worden
door mij in tekstformaat (doc) gedigitaliseerd.
Verder heb ik wat los materiaal, zoals de liedbundel,
feestprogramma's e.d., waarin teksten
van Jan Klein te vinden zijn. Wat ik wil voorstellen
is een projekt 'Klein-Dicht' om zoveel
mogelijk van zijn gedichten (incl. liedteksten) te
verzamelen en daarna ter beschikking te stellen,
op papier en/of digitaal. Hierbij nodig ik dus
iedereen uit om mij te laten weten welke teksten
er zijn, en om er, indien nodig, een copie van op
te sturen, per gewone post of per email.
Het nieuwe vrije forum 'Don Rua Nieuws' is
heel geschikt om er verslag in te doen van de
voortgang. Ik denk dat we in een jaar een heel
eind kunnen komen en dus tegen het einde van
2006 al een voorlopig verslag kunnen maken.
Daarnaast wil ik verdergaan met het citeren en
van commentaar voorzien van de vele agendagedichten.
Deze nieuwe reeks geef ik als titel
32
'ruimte te over', om aan te geven dat we kiezen
voor samenwerking in vrijheid en welwillendheid,
maar los van niet terzake doende autoriteit.
ma. 31-08-1987
God schrijft egaal
op rare streken.
Zons materiaal
zijn rechte reken:
onafgeweken
gaat al wat straalt.
(met Einsteins verlof)
Humor is een van de kenmerken van zoekers
naar waarheid. Pater Jan kon er wat van. De weg
gaat recht-toe-recht-aan, ondanks allerlei gekonkel
en gekronkel, daar kan geen Einstein wat aan
doen. Zo is ook de titel een woordgrapje: al is
ons ruimte ontnomen, er is – als bij toverslag –
weer ruimte genoeg. Pater Ronteltap noemde mij
vroeger 'Toveroom'. Een Harry Potter avant la
lettre? Ik verleen gaarne m'n medewerking.
za. 29-08-1987
Dagstart verricht. Nu rust het licht
het liefst op 't laagste groen.
Het hoogste is af van rijpensplicht.
Het laagst, zoals Molinia,
die 'k prachtverbijsterd gadesla,
heeft alles nog te doen.
Daar gaan we dan: een nieuw jaar tegemoet, al
zijn we heel wat ouder dan toen het voor ons op
Don Rua begon. Daardoor is de rijpingsplicht
grotendeels wel voorbij, maar de mogelijkheid
om te groeien en te bloeien blijft bestaan. Wat
we elkaar vertellen en met elkaar doen kan ons
ontspannen en ontstrammen. Het oude vergeten
mag, maar dat lukt menigeen niet erg. Dan is het
beter om maar in beweging te blijven.
do. 3-09-1987
Diep sacramentele
dopersrituelen:
lossing van de rem.
Effata: Herboren!
Oren om te horen,
mond met nieuwe stem.

Ruimte t'Over
Llano Estacado
Voor Jan Klein waren de laatste jaren van zijn
leven – geheel in de lijn van z'n geestelijke vader
Jan Bosco – een voortdurende Oefening van de
Goede Dood. Dat was, door z'n hartkwaal, een
fysieke strijd, door slechthorendheid een gevecht
met de eenzaamheid, maar steeds ook een geestelijke
strijd: Jan deed z'n uiterste best te geloven
in een goddelijke aanwezigheid.
Hij vergelijkt zijn oude dag met een barre tocht
als Francisco Vázquez de Coronado in 1541 in
in een brief aan de Spaanse koning beschrijft:
zijn reis van anderhalf duizend kilometer over de
eindeloze hoogvlakte op de grens van wat nu
New Mexico en Texas heet: een graswoestijn
zonder oriënteringspunten en zo wijd dat er, net
als op zee, de ronding van de aarde is te zien.
Hij heeft, waarschijnlijk ook bij gebrek aan warm
menselijk contact, honger en dorst naar geestelijke
vertroosting, en z'n hart slaat als paardehoeven
op dorre bodem bij de gedachte dat dit
zal kunnen leiden tot de dood van zijn geplaagde
en opstandige materiële vorm. Heel dubbel dus.
Herkennen we dit? Het cultiveren van overgave
aan het hogere en omzien als de vrouw van Lot.
wo. 18-03-1987
Zachte handen
voeren hem naar warmten
waar het uur van
groot verdiepen slaat.
Komt hij nog weer
boven uit de zwarte
doodsextase
waar hij in vergaat?
Jawel, maar nauwelijks twee jaar later ontmoet
hij de Dood in zijn eigen Ispahan. Het schokte
me toen ik, in het volgende gedicht, in zijn eigen
33
woorden als het ware een beschrijving daarvan
las. We denken ons lot te slim af te kunnen zijn,
geluk te hebben, de dans te ontspringen. Zo in
strijd met de waarheid dat, in het verhaal, de
Dood er verbaasd over is. Terugkeer naar het
leven, en toch onderweg naar het einde.
vr. 13-06-1986
Bospadmidden volgend
tussen twee N-Z-verbindingen
wordt ik gereïncarneerd of zo.
Ik moet net omgekomen zijn
slordig afzwenkend over de brug
van de Heiligenbergerbeek
naar de Vieweg.
Het leven is anders. Ik ben
met een ander hart bezig
mij te verheugen
over mijn weergekeerd
geheugen. Ik herken liesgras.
Daar staat heel wat in waar we geen informatie
over hebben. Zijn ijzeren geheugen was als een
handelsmerk, werd het minder? Kwam het
terug? Werd hij zich bewust van een langdurig
moment van afwezigheid en van het gevaar dat
hij daardoor, al fietsend, 'gelopen' had? Was hij
omgekomen, dan zou dit herboren gevoel een
geval van reïncarnatie kunnen zijn. In carne?
Hij was op zondag 8 november 1987 zeventig jaar
geworden en memoreerde dat in z'n eindejaarswens.
Als ons lichaam dood is kunnen we niet meer stuk:
wat van ons rest wemelt van leven, hier en elders.

Ruimte t'Over
voor wie wil
Bij het lezen van teksten van Jan Klein ben ik
altijd bedacht op, zo niet op zoek naar diepere
gronden. Ieders positie in het bestaan is uniek,
en daarmee ieders perspectief evenzo. Toch zijn
er herkenningspunten, omdat woorden, als symbolen
van betekenis, het bedoelde naar analogie
doen aanvoelen en begrijpen.
do. 17-3-1988
De lichtvlek op de zoldering
lijkt een ovalen opening
naar waar men hemel speurt.
't Is enkel een weerspiegeling
van een of ander lieflijk ding,
die, kerend, de oorsprong kent. 199
Hij herkent de lichtvlek als een natuurkundig
verklaarbaar fenomeen, dat – in omgekeerde
richting – de lichtval volgend naar z'n bron leidt.
Daaronder nu de tweede laag, de parallel,
verwijzend naar een existentieel gegeven: volg
terug wat u verwondert, wat u ontroert, en zie
waar u uitkomt. Het behoeft geen naam, het Is.
Feest boven einderlijn.
Kleiner. Dan: weggewist.
Laten de schilders,
laten de filmers
zien hoe dit is?
Luchten zijn soeverein.
Enkel de waterplas
houdt het voor even vast,
mat, in een vensterglas
door een gordijn. 200
Het volgende gedicht gaat daar op door. Lucht-
en lichteffecten zijn efemerisch, vluchtig, ze worden
gezien in het voorbijgaan, ongrijpbaar. Is het
zo ook niet gesteld met ons zicht op diepere
dingen, ons aanvoelen van wat zich niet laat zien
en vasthouden, laat staan opslaan en bewaren?
En wat we zien gaat schuil als achter matglas.
De kale takken wortelen wijd
in water van een plas.
Daaronder ligt een vacht gespreid
van 't schapenwolkenras.
Blauw, dat er geulen tussen slaat,
loert narrig uit het diepst
tot waar 't in kimgroen overgaat
en voor de glimlach kiest. 202
34
'Zo boven zo beneden' luidt een, door velen in
velerlei verband geciteerd, hermetisch adagium.
Er zijn meerdere werelden, bestaande op een en
dezelfde kosmische plaats, onderscheiden door
hun coulissen, beter: aanschouwingswijzen. Hier
en nu vangen we er soms al een glimp van op.
wo. 16-3-1988
Donzig gewatteerd met mossen,
staan de stronken van de bossen
't 'In Memoriam' uit te slaan:
"Sterven komt er niet op aan!" 197
'In memoriam', niet vergeten: gezien in het licht
van het bovenstaande bestaat er geen dood: 'vita
mutatur, non tollitur' (het leven verandert, maar
houdt niet op). Dus uiteindelijk komt sterven er
niet op aan. Er zijn overgangen, als op- of nedergang
van groot belang. Maar geen dood, geen
uitzichtloze toestanden, geen nu of nooit meer.
In dennebossen staat dit licht
langs stammen glorend opgericht,
maar in de sparren raakt het zoek.
Dicht groen heeft zelf al 't licht geboekt.
Oneven, weifelachtig glimt
iets rose tussen 't grijs dat klimt
en tot weids blauwen opengaat
terwijl de west aan 't duist'ren slaat.
Westen springt weer uit de band,
maar in 't koperkleurend oosten
neemt het branden, en het roosten
van zonsopgang de overhand
en m'n schaduw fietst me voor,
zwak getekend op de bermen
in een gouden vlek ontfermen
onder 't rampenrijk décor. 198
Pater Jan is onderweg, op z'n fiets, zich bewust
van z'n schaduw, als troostend accent, als bewijs
van z'n bestaan in een aardse omgeving, waar het
licht soms zoek is, en de dimensies (bovenbeneden,
oost-west, achter-voor) een rampzalige
verwarring kunnen stichten. Jan Klein gaat op in
het grotere geheel en kijkt er z'n ogen op uit.
Bomen stomen
bij dit domen
tot het hemelheem.
Berken, lorken:
pijpen orgel
dun en dicht opeen. 195
Tot slot een synesthetische verschuiving van zien
naar horen: de bomen barsten los als een pijporgel
dat de lof zingt van het onbenoembare.

Ruimte t'Over
broer en zussen
Jan Klein (1917-1989; 71 jr.) had een broer Ben
(1921-2000; 79 jr.; getrouwd en vijf kinderen) en
twee zussen: Lien (+2001) en Sien (1919-2002;
83 jr.), beiden ongehuwd gebleven. Zij vormden
pater Jan z'n thuisbasis. Er was wederzijds een
grote betrokkenheid, waarin ook zijn gedichten
een plaats hadden. Zo schreef hij voor de 35jarige
bruiloft van zijn broer en schoonzus een
gedicht in het Gronings, genoteerd in zijn
agenda op 1 augustus 1986.
Ik heb het gereconstrueerd met de hulp van de
jongste dochter, met wie Jan jarenlang gedichten
uitwisselde. Het zijn twee strofen van vier regels,
elk een jambische pentameter (vijfvoeter).
Mooi laidje zong van "25 jaor"
Veur 35 mos't nog mooier gaon,
mit aal joen bunsels dommiet bie mekaor
Ain pronk-laid, mor G. Teis haar 't beter daon.
Ie heb'n 't ook ja lapt. 't Was prachtig zo
en gold en daiemant komt al in 't zicht.
Nou: Zegen, heil, gezondheid, 'spie' en Co
dan wil 't ja wel, mien jong, mien laive wicht!
'Nog net geen pronk-lied' staat er onder, want met
Geert Teis (de dichter van het Groninger volkslied)
wil hij zich niet meten. En spie zal wel een naam
zijn uit hun jeugdjaren. Hier de vertaling:
Een mooi liedje zong van "25 jaar",
voor 35 moest het nog mooier gaan,
met al jullie deugnieten straks bij elkaar
een pronk-lied, maar G. Teis heeft 't beter gedaan.
Jullie hebben het klaargespeeld. 't Was prachtig zo,
en goud en diamant komen al in zicht.
Nou: zegen, heil, gezondheid, 'spie' en Co,
dan lukt het wel, m'n jong, m'n lieve wicht!
Bij de uitvaart van zus Lien werd, door Bennies
zoon, een gedicht voorgelezen dat Jan had geschreven
voor haar verjaardag. Het werd door hem
gepresenteerd als volgt:
35
"Hoe kennen we Lien nog meer? In de kamer
hangt een boekenkast aan de muur. Er staan
boeken maar ook agenda's van Jan Klein, broer
van Lien. Salesiaan van Don Bosco, dichter. De
agenda's staan vol met kleine gedichtjes over de
natuur, over geloof, over kleine dingen. Elk stukje
papier, elk hoekje is volgegeschreven. Net zo
zuinig als Lien. Ik vond een gedicht, ter ere van
Lien haar verjaardag 26 september. Luister maar:
Zijn de ramen schoon?
Planten goed begoôn?
Lientje komt weer thuis!
Waar is 't solo-spel?
Joepie, alles wel?
Alles is weer pluis!
Televisie aan,
telefoon ernaast,
nou begint de leut!
Val niet van de trap,
Laat de zeemlap lap.
Neem nog maar een neut!
Een huiselijk tafereel in dichtwoorden gezet door
broer Jan. Lien met haar groene vingers en liefde
voor de parkiet Joepie. Na hard werken genieten
van tv en borreltje. In de duster op de bank. Liever
geen bezoek! Samen met Sien, haar zus. Een goed
leven samen."
Ter Apel is in pater Jan zijn leven en beleven altijd
een grote rol blijven spelen. Hier een herinnering
aan de oude school, waar hij ooit de Mis heeft
opgedragen, toen een bouwval min of meer.
Schoolwrak waar ik ooit moest wezen
om er feest'lijk mis te lezen.
Vrucht van ouderzorg en bee
("Wil de schoolplein netjes houden")
Laatste rest van naamplaat, 't gouden
mozaïek? Een stil "St. J".
En bij de begrafenis van Bennie, in september 2000,
werd van broer en oom Jan 'Te uwer herinnering'
voorgelezen:
Zal ik ooit
in later dagen
mij beklagen
om wat dan
verloren is?
Alwat nu geboren is
in een Meimaand
als een wonder:
Zal ik 't missen
als ik onder
Aarde en Hemel
ben gestopt?
Niet te klagen:
Op is Op.

Ruimte t'Over
een eigen plaats
Op zoek naar stof voor deze vijfde aflevering,
liep (scrollde) ik door de agendagedichten die ik
heb overgetypt uit de schriften van Henk Hendriks.
(zijn werk verdient een periodieke commemoratie).
Zo kwam ik bij donderdag 2 februari 1989 terecht,
zomaar een midwinterse dag.
Wat ik vind, dat vind ik.
Vraag me nooit waarom.
't Labyrint der Vinding
krult van ouderdom.
Niet 'maken', maar 'vinden' is wat de mens voor
verstarring behoedt, en dat leert men door open te
staan, zich niet af te sluiten voor het onbekende. Dat
vinden is geen fundament voor gelijk hebben, maar
wel voor wijsheid. En die wijsheid verdient respect,
geen wijsneuzig tegenargument.
Met minder hoofdhaar dan de rest
leeft de oude knar zich uit
in heel een tors vol twijgenpest:
een pels, een berehuid.
De monstereik kweekt, onder 't haar,
een last van bult aan bult
en ('t is een echte bultenaar)
zijn eek-ris krijgt de schuld.
De ouder wordende mens, vaak sedentair, is als
een oude eik, vol warrigheid en bulten. De groei
in glad verband is eruit, maar er woekert nog van
alles. Het kan de mens niet meer zoveel schelen
hoe hij eruit ziet, wat men van hem denkt. 't Is
hoogstens de schuld van zijn gade.
I
Iedere boom verweert zijn wezen
tegen Machten van zijn Plek.
Uit die Machten zelf verrezen
staat hij standaard voor zijn Stek.
Dat is het paradoxale van het menselijk bestaan
op deze aarde: van de ene kant zijn we wat we
zijn bij de gratie van de krachten die onze fysieke
verschijning mogelijk maken en beheersen, maar
van de andere kant moeten wij ons daar in ons
diepste wezen schrap tegen zetten.
Een extra probleem daarbij is dat we met velen
zijn in een beperkte ruimte, lichamelijk zowel als
geestelijk. We zijn sociale dieren, maar ook zeer
individualistisch aangelegd. Daar een evenwicht
in te vinden is een taak die ons een leven lang
bezig houdt. Ieder zijn eigen plaats.
36
II
Er zijn teveel bomen.
't Is net als met mensen:
Wie kan in elk komen
zo als hij zou wensen?
Pater Jan zit niet vast aan een enkel beeld: het
verschuift moeiteloos van groot naar klein, van
een grote boom naar 't kleinste mos. Maar overal
ziet hij het leven in, en ook dat weer van kleinste
'ik' naar alomvattende natuur. Elkaar ontzien, dat
is het geheim van schoonheid.
Mos is mooi en mos is kwetsbaar:
hou je voet eraf!
Eén vertreding en je hebt daar
louter vieze draf.
Van staan naar gaan, een stapje verder vandaag,
en ook hier dilemma's: welke route neem je, ga je
langs gebaande wegen of zoek je – door bos en
beemd – je eigen pad? Hebben je voorgangers de
beste weg gekozen, of zijn zij zelf vastgelopen in
dicht en duister struikgewas?
Wie enkel langs de paden gaat
raakt in een overladen staat
en meent: Alleen waar' t mensdom voet
gezet heeft, is 't zo 't moet.
Zo'n landkaart is een fraude:
niet goed gedetailleerd.
Wie daarop inzicht bouwen
zijn gemanipuleerd.
Dat is wat ik weten wilde: hoe Jan Klein zich op
z'n oude dag ontwukkeld heeft. Het is duidelijk
dat hij tot inzichten kwam die botsten met de
gehoorzaamheidscultuur van blinde volgzaamheid.
Zelf zoeken, openstaan voor het numineuze, vertrouwend
op het eigen gevoel
Per C kon 'k zo wel gaan
– die D-weg achterom –
't Is (A) een modderbaan.
Mijn speurtijd (B) is om.
Dat is niet altijd even makkelijk, want hoewel je
een bepaalde weg per se zou kunnen nemen, zijn
er wellicht argumenten waarom je dat liever niet
doet, b.v. omdat je er vieze voeten krijgt. Leven
is geen lolletje, maar wel een lot uit de loterij van
het bestaan, met doorkijk.
Bij Jullie. Zo opeens.
Je roept mij veel te vaak
dan dat 'k van m'n bezoek
een plichtenpleging maak.
Het eerste gedicht van deze dag als laatste citaat,
het eeuwige refrein van Jan z'n bestaan: o Drie-ene.

Ruimte t'Over
zolderkamer
In Leusden bewoonde pater Jan een zolderkamer,
nu twintig jaar geleden. Hij schreef er zijn gedichten
in de agenda's van 1986 t/m (11 februari) 1989.
De vijf jaargangen rubrieken hierover bevatten, met
inbegrip van deze 28e aflevering, ruim 150 gedichten
van allerlei inhoud en vorm, meestal uitnodigend tot
naar binnen gaan in eigen huis en hart.
2-01-87
Op de blanke zuiderramen
van een lage zolderkamer
vlijt zich als een lieve wang
't spiegelrood van zonsopgang.
Donkere wolken: dikke droppen
komen aan de ruiten kloppen...
Voel de ziel naar binnen gaan:
steek de zonnige leeslamp aan.
Meestal wordt het onderwerp gevormd door de
natuur en door de mens, steeds in een religieus
perspectief: het contact met het goddelijke, door
hem beleefd als persoonlijke aanwezigheid en relatie.
Hij groeit steeds verder weg van de institutionele
beperkingen van kerk en godsdienst. Die storen hem
als belemmering van het vrije uitzicht.
2-01-87
De vuren schijf gaat schuil
achter 't logge kerkgebouw
met ernaast, wschl. te hoog,
de Toren van het Geloof.
Geloof is voor hem een in bewondering en liefde
openstaan voor de natuur en de mens daarin, als
evenbeeld en teken van Gods liefde voor zijn
wonderbaarlijke schepping. Hij was zich daarbij
voortdurend bewust van zijn leeftijd en zijn fysieke
beperkingen, m.n. zijn slechthorendheid, waar hij
maar moeilijk vrede mee kon hebben.
28-12-86
Van het meeste heb ik gehouden.
Dieps van natuur, van mensen.
De rest kan ik enkel wensen:
ik hoor voortaan bij de ouden.
Rond de jaarwisseling van 1986-87 schreef hij
ook het volgende langere gedicht, in een wat vrij,
viervoetig metrum en met klankrijm. Alle hierboven
genoemde elementen komen er in voor:
de natuur, de mens, het zoeken en vinden van de
goddelijke oerbron van alles. Met prachtige woordvondsten
zoals we van hem gewend zijn.
37
Alle jaren zijn innig verbonden
in één triljoenste van seconde
dat uit doodgaan een eeuwigheid maakt.
Zowel oud als nieuw leven ontwaakt
elk heel anders en toch onveranderd,
want het een is ontbrand aan het ander
in volwaardige asymmetrie:
'voor' wordt 'achter', 'wat' wordt 'wie';
't eenzaam Ik wordt weer Mens, maar een Nieuwe;
het bestorvene wordt het bezielde
en een lied van het Kind voor de Vader,
van de Vader voor 't Kind, maar de Dader,
de Tijdperkomwentelende Geest
maakt van één tel het eindeloos feest...
Strosprietpluimen, in plassen getekend
aan de rand van afgronden, steken
hele waaiers van groeten omlaag,
wuiven stuifmeel van Oud naar Nieuwjaar.
En de snip die hier vorig jaar was
duikt weer op in het stuivende gras.
Wie op zoek gaat naar het Kind
weet in 't eerst niet wat hij vindt.
Zoekt een doel voor mirre en goud,
vindt Herodes' Hof in rouw.
Zoekt een Koning Wereldhoeder,
vindt het huisje van een Moeder,
vindt het streefpunt van zijn Ster,
hemelkoepel, goed en echt,
vindersvreugde zonder einde.
Vader eindelijk gaan begrijpen.
Wie op zoek gaat naar het KIND
ziet dat hij de Vader vindt.
Hij was een eenzame man, temeer doordat zijn
geest zo levendig was. Hij schreef over 'missen':
13-10-86
Nooit leer ik dulden dat ik menselijk spreken
aanhoren moet en niemendal verstaan.
Dit ongeduld te tonen kan mij breken,
want vragend lijk ik mij voor gek te staan.
Gezelles sterfbedheimwee zal mij missen:
hij had, zei hij, 't liefst 't schuifelen gehoord
van veugelkens. Ik kan alleen maar gissen
dat dit voor mij tot 't hemels horen hoort.
Maar ook over genezing en herstel, al was het na
de dood van het lichaam. Het licht overwint de
duisternis, zoals 'in den beginne', hetgeen ik ook
u en mij toewens voor het Nieuwe Jaar!
4-01-87
De gouden strepen gaan de Dag
oproepen om zijn Zegevlag
op rampen die het Duister sticht
te planten als een helend Licht.

Horizon-taal
Het woord 'horizon' is in het Nederlands sinds de
16 e eeuw een leenwoord, via het Frans, uit het
Latijn, en uiteindelijk afkomstig van het Griekse
οριζειν (begrenzen), dat weer is samengesteld uit
ορος (grens) en ζονη (gordel). Jan Klein tast in zijn
agenda-gedichten zijn grenzen af, en daarmee de
grenzen van het menselijk bestaan op aarde.
vr. 8-01-1988
Iets houdt zich drijvend
waar kleuren wassen
aan wolkeschijven,
aan spiegelplassen:
't dwarsliggend kappen
– horizontaal –
van alle trappen
ten hemelzaal.
Nogmaals met veel dank aan Henk Hendriks die
de anderhalfduizend gedichten van 1988-89 heeft
overgeschreven van het dikwijl moeilijk leesbare
origineel! Hij draagt er als eerste toe bij om ze in
ruime kring toegankelijk te maken, iets wat pater
Jan misschien nooit zou hebben verwacht. Toch
zit er zoveel licht in deze erfenis.
Twee stralenscholen
verslaan de nacht.
De zon verholen.
De maan: in macht.
De bossen buigen
zich diep in 't donker.
En 't licht vloeit samen,
– van zon, van maan:
twee hemelramen
één open baan.
Verwijzing naar zon en maan als bron en spiegel van
leven is oeroude wijsheid van het mensenras, eraan
doorgegeven vanuit onnaspeurbare bron. Zingen en
dichten is ongeweten putten uit deze diepten, lezen
en luisteren als drinken van levend water. Het welt
op waar wij staan, niet ver te zoeken, dichterbij dan
alle heilanden van nu en lang geleden.
Kluizenaar: elk in zijn takken,
kuiser de een dan de ander,
staan de bomen. – Winterwakker
werken ze onbemander.
Iedere boom en iedere plant put via zijn wortelpruik
het water dat voor overleven nodig is. Daar komt in
principe geen tuinman aan te pas. Het gaat er niet
om wie wát beweert, maar wat waar is, en wat waar
is valt niet onder enige jurisdictie van mensen, ook
niet in gods naam. 'Slechts één is er die wasdom
geeft', slechts één ook die tot ons spreekt.
38
Waar je mee moet leren leven:
eerst met weer van ieder slag,
mens'lijk regelloos en even
onvoorspelbaar, dag aan dag.
Hangt 't heelal aaneen van fijnste
imponderabilia?
'k Had gedacht, zei 't puidje, kleinste
combinaties staan ons na!
Bron en wortel, dat is de kleinste combinatie in
het bos des levens. Dat te bevestigen en duidelijk
te maken is de taak van degenen die de mensheid
als priester of prediker van dienst mogen zijn.
Om het samen te kunnen vieren is organisatie
nuttig en zelfs nodig. Maar bescheidenheid past
alle werkers in de wijngaard, en in het bos.
za. 9-01-1988
Donkergroen bevroren vlammen
grijpen naar de hemelboog
waar ik fiets langs beukestammen,
met een snelle blik omhoog.
Door onwelkbaar hout-met-naalden
word ik nog steeds nagewuifd,
fris door sparren, stijf door vale
grove dennen. Dun geluid.
Onherhaalbaar elk een eigen
rijke, unieke wereldrond,
bomen, klaar tot dalen, stijgen
in en op uw moedergrond,
leven zuigend of verstikkend
eigenmachtig, zonder roof,
weerbaar stelsel fijne of dikke
wortel, stam, tak, schors en loof.
Een attente lezer kan zich misschien herinneren
dit laatste vers eerder gezien te hebben: vijf jaar
geleden in de eerste aflevering van Don Bosco
Binnenkort van 2002 (Jg.3, nr.1, jan., blz.16).
Toen schreef ik ook: 'ieder mag zijn zoals hij is,
onherhaalbaar, ieder een wereld op zichzelf; dat
is geboorterecht, geen roof.' En zo is het.
Hoe het zal zijn als dit stukje verschijnt weet ik
niet, maar het wil nog niet erg winteren: het is en
blijft overal wat groener dan gebruikelijk in deze
tijd van het jaar. Maar winterweer is een nuttig
intermezzo in een overigens zonnig jaar: het
reinigt en brengt tot rust en tot inkeer wat in de
lente weer uitloopt en tot bloei komt.
za. 30-01-1988
Te hooi, te gras, te water
wandelt de groene winter
onbuigzaam. Of begint er
in 't gras al iets voor later?
Jan Klein z'n woorden klinken zo kleintjes, maar
wachten stil op interpretatie als horizon-taal.

Horizon-taal
Net als het brevier, het liturgische jaar, volgen de
agenda-gedichten van Jan Klein de seizoenen,
vol aandacht, zowel voor het geheel als voor elk
klein detail. En daar overheen en doorheen altijd
weer de devotie, de toewijding aan het eeuwige
moment, waarin leven en sterven beide aanwezig
zijn, als rimpelingen in een snelle beek.
do. 7-04-1988
Zon in de waterloop
rimpelt als goud.
Gras dat wat laat ontlook
en 't niet berouwt:
fris, pril, snel, klaterbloot,
smal, hoog en boud . . .
Zon in de waterloop
tintelt van goud.
De gedichtjes in deze aflevering dateren alle van
dezelfde weekdag, precies twintig jaar geleden.
De man die ze schreef is buiten ons bereik, hoe
en waar hij nu ook mag wezen. Met pasen vieren
we zowel voorbijgang, tijdelijkheid, als herrijzenis,
eeuwige voortgang. Sterfelijkheid vs. onsterfelijk
zijn, van het Al en – geloven wij – individueel.
Berketoppen
glanzen op 'n
vlagvertoon van dag.
Dennen, sparren
staan te marren
in hun zak vol nacht.
Blanke kerven
roepen 't sterven
over velen af,
kapperteken,
dat aansprekers
hebben toegebracht.
Of we nu vrolijk door het leven gaan, de vlag
uitsteken, of somber in een hoekje zitten, als in
'een zak vol nacht' (wat een beeld!), op iedere
stam wordt ooit een teken aangebracht waarmee
de dood wordt aangezocht en aangezegd. Dat is
uiteindelijk het behoud van het bos, een kwestie
van goed beheer, hoe pijnlijk soms ook.
Het 'verraad' van Judas, die het leven een doodskus
geeft, is – anders gezien – een liefdevolle daad die
verlost van hetgeen ons vasthoudt in het aardse en
onze opgang naar het licht belemmert. Die kus is
een metafoor, een beeldspraak, geen historisch
gebeuren. Niemand is er 'schuldig' aan, noch Judas,
noch wijzelf. Het is liefde en genade.
39
Wanneer we, zoals Jan Klein ons voordoet, het
leven beschouwen als een verhaal, een sprookje
waarin levende wezens ons laten zien wat er met
ons en met alles gebeurt, dan kunnen we afstand
nemen en ons ontspannen, hoe spannend het
ook wezen mag, want het is een drama, iets dat
nu eenmaal z'n beloop heeft, een spel.
Aan de bergvlier:
dikke botten.
Groene wratten lijken 't.
Moeten die hun
pracht ontrollen,
waar de vlier z'n
witte wollen
schermen voor zal strijken?
Soms lijkt iemand te zijn voorbestemd om een
hoofdrol te spelen, en een ander om een figurant
te zijn. Dat kan inderdaad zo gaan, maar ook
heel anders uitpakken, al is het pas na jaren.
Velen van ons hebben dat in hun omgeving of
hun eigen leven meegemaakt: geen studiehoofd,
geen schoonheid; maar zie dan later eens.
Heel vaak heb ik mij in dankbaarheid verwonderd
over de levensloop van familieden en vrienden die
dingen gedaan en bereikt hebben waar we vroeger
niet op hadden gerekend. Het kan dus alle kanten
op, al leek de weg soms op een doodlopende straat.
En dat blijft zo, tot het einde van ons aardse leven
aan toe, en laten we hopen ook daarna.
Langs 't pad hervind ik oorden
waar woorden
er verder niet toe doen.
Daar staan mijn eeuwelingen
die 't jonger volk omringen
in oudst en ruimst fatsoen.
Er hangt een geest van dromen.
De bomen houden de bosgrond wijd.
Geen die er aan durft komen.
De heiligende zomen
omgrenzen alle tijd.
Het leven is als een woud vol bomen, compleet
met figuren als de Enten uit The Lord of the Rings
(In de ban van de Ring), het door Jan Klein zo
gewaardeerde epos van Tolkien (hij kende zelfs
de koninklijke stambomen ervan uit z'n hoofd).
Het leven is als een heilig bos, gewijde grond en
oude stammen, met geruis als van stemmen.
Ik dicht:
In dit bos zijn wij veilig geborgen,
hoe klein we zelf dan ook zijn.
Hoor! we zingen een lied zonder zorgen,
een zich eeuwig herhalend refrein.

Horizon-taal
In een Excel-document houd ik bij welke agendagedichten
(van 1986 t/m begin '89) al eens werden
opgenomen in een van deze rubrieken. Het zijn er
tot nu toe zo'n 180. De scans van de agenda's
zijn genummerd naar jaar (honderdtal) en bladzijde
(01 t/m ruim 50). In bestand 228.jpg vind ik
bladzijde 28 van 6 tot en met 12 juli 1987.
ma. 6-07-1987
Eén lisblad wimpelt wild naar mij
waar 'k stilhou op de brug.
Zou 't soms een oude bekende zijn?
Zien wij elkaar terug?
't Is geen jaar oud, maar 't wuift en meldt
zich druk in de oostertocht...
Ooit heb 'k een sapverwant verteld
hoe graag ik lissen mocht.
Links bovenaan staat T.-A., dat moet Ter Apel
zijn: hij logeerde bij z'n zussen Lien en Sien. Zijn
liefde voor de gele lis heb ik met hem gemeen,
evenals die voor de lariks. Affiniteit lijkt me hier
het juiste woord om de relaties aan te geven,
zowel die tussen zijn smaak en de mijne als die
tussen deze zwaai-lis en haar sapgenoot.
za. 11-7-1987
1.
Morgen zondag:
de klok gaat hoog.
Morgen zondag:
een regenboog
klanken staat
waar de klok gaat
schallen, galmen
van de Vree.
Rust of speel dan.
Zwijg of schreeuw dan
lui dan mee:
maak de zondag heel.
2.
Zondag. Aanvang.
Waaiers gaan van
zuidwesteinder
't ruim beschrijven
"Zon moet blijven!
Ruim goed baan:
Zon moet aan!"
Nog een vers uit Ter Apel. Hoor de kerkklok
luiden! Lees het langzaam, beweeg mee met de
klok in de toren, van achter naar voren, heen en
weer, dan zingen de regels als in een cadans.
Galm van vrede, galm van rust, die alles opvangt,
van spel tot woede; die overal rust brengt.
40
Op zondag de preek of sermoen (van sermo, latijn
voor 'gesprek'): een samenspraak over goed en
kwaad, gemeenschap en isolement, de manieren
waarop het leven zich manifesteert. Maar niet op
de manier van betutteling of verdachtmaking, en
geen pleidooi voor het opgeven van eigenheid en
individualiteit. Eenheid van zin!
zo. 12-7-1987
Zaadjeszwermen zijn van 't gras;
blaadjeszwermen zijn van beuken;
bloempjeszwermen zijn nog leuker:
spurrie, muur of wat 't ook was.
't Is de kans van 't menigtal
die Al-Leven pleegt te nemen.
't Komt niet verder met allenen:
zwermen is de wet van 't Al.
Sterrenstelsels -wolken -hopen
zwermen kril en scholen vis,
trekkers, troepers (mees muis mus)...
Rovers zijn op zich gaan lopen.
Ook het volgende gedicht op dezelfde bladzijde
(al werd het ruim een maand eerder geschreven),
bezingt de natuurlijke rijkdom van het geheel, uit
hoeveel verschillende dingen het ook bestaat.
ma. 8-06-1987
De bermen stikken van de vracht
die groent of geelt en rijpt
en steunt of duwt waar ze in haar pracht
nota neemt van de tijd.
Zo aan zo uit zo vroeg zo laat
– elk geeft zijn eigen sein –
zo geel, zo wit, zo rose of paars:
samen zullen ze zijn.
De berm staat, als een boordevol
glas uitgelezen drank,
van bloem en zaad en stelen bol
en feitelijk van dank.
Dank voor het leven dat zo veelsoortig is, dat
zoveel verdriet en vreugde bevat, winst en verlies,
gezondheid en ziekte, geboorte en dood: de mens
een belofte van terugkeer naar het vaderhuis, de
oereigen plaats in het Al, een zon-dag.
zo. 12-7-1987
Klopvogel die de schors alom
beschouwt als wingebied
en amper 't andere ziet
onder de grote zon.
Geen kwaad woord over de specht, een dier dat
zijn natuur volgt, prachtig schepsel, een ratelend
fenomeen, positief én negatief van wat pater Jan
wil zeggen: doe je best, en kijk vooral verder dan
je neus lang is.

Horizon-taal
De twee eerste agenda's met gedichten zijn die
van 1986 en 1987: maagdelijk gebied, want niet
ontsloten door Henk Hendriks (die jaren geleden
al een transcriptie maakte de twee laatste, van 1988
en 1989). Pater Jan was in 1986 nog bezig met vingeroefeningen,
op zoek naar zijn hoogstpersoonlijke
inhoud en vorm: een moeizaam karwei.
Van vier tot tien augustus was hij, in aansluiting
bij de vorige weken, bezig met het thema loslaten
en bevrijding. Herinner u het mooie, wat weemoedige
gedicht 'Da-ag broeders' van 31 juli (zie
Idica Epica, nr.6). Hij had heimwee naar wat
voorbij was en voelde zich minder goed thuis in
de veranderende wereld om hem heen.
do. 7-8-86 Dennen
pennen
hun wortelvoet
niet wijder dan
strikt moet.
Beuken
verkreuken
de grond
soms meterswijd
in 't rond.
Zoals gewoonlijk kijkt hij om zich heen en ziet de
bomen staan, maar hier door de bril van zijn
gedachten en problemen. Hoe vast wil ik staan,
hoe wijd me wortelen, van invloed zijn op m'n
omgeving? Neem ik afscheid en afstand, of ga ik
toch weer verder, en waarheen dan? Zijn leven is
bijna voorbij, wat is zijn perspectief?
di. 5-8-86
De halle-gaanderijen van het bos
weergalmen op het timmeren van de specht
of er iets opengaat of dicht:
de toegang tot de herfst.
In het licht of in het donker, samen of alleen,
verdorren of vruchtbaar zijn. Het lijkt een beetje
op de donkere nacht van de ziel. Hij loopt door
de nacht, maar met wijdopen ogen. Is er licht,
dan zal hij het zeker zien dagen.
za. 9-8-86
Wat woont er in
de holten aan
de loofboskant
waar schaduwland
zo lokkend thuis
te geven lijkt?
Wat voor geheim
lokt mij daar tot
een kluis?
41
Jan was, door zijn aard, door zijn ontwikkeling en
door zijn doofheid nolens volens een Einzelgänger.
Toch verlangde hij naar uitwisseling en contact: hij
wilde graag delen en mededelen, doorgeven wat hij
had gevonden. Hij was docent in hart en nieren.
Maar hij wantrouwt nu zijn eigen toestand en
standpunt: wat heeft hij voor goeds te melden?
ma. 4-8-86
Berg me met mijn kwartje
in je kleine tasje.
Haal mij er weer uit
als de rijping sluit.
Wat een vreemd vers! Een kwartje is niet veel:
een fraktie van een talent zou je zeggen. Moet
dat, áls of mét hem, incuberen om tot rijping te
kunnen komen? Probeer dit niet logisch te ontleden,
maar voel het mee. Zoekt hij een niche, een
baarmoeder als het ware? Moet het oude worden
verteerd tot het geen belemmering meer vormt?
vr. 8-8-86
Doden bevolken mijn droom:
meesmuilend komen ze aan,
knikken, vegen hun hand vast schoon...
ken er niet een meer bij naam –
Wou je vrij zijn van vroeger? Van schuld?
Van alle plichtpleging en plicht?
Van je doden? Van toekomst? Geduld:
(zegt er iemand) terug in je wieg.
Een vorm van reïncarnatie schijnt hem door het
hoofd te spelen Dat kan twee kanten op: het
vermoeden van wedergeboorte op aarde, of wat
verlichten leren: niet de dood van het lichaam
maar die van het Ego, het afsterven van de
identificatie met het dier-lichaam, de persoon.
Dan komt het mens-wezen aan het licht.
do. 7-8-86
Vrij-zijn?
Jezelf zijn.
Echt zijn
die mens zijn
hij-zijn
zij-zijn
dit volk zijn
bevrijd zijn
verlost zijn
Gods volk zijn
zo wij-zijn
en eindlijk
– je weet nooit –
VRIJ ZIJN
Jan zoekt naar de deur van zijn gevangenis, wel
wetend dat die deur een opening is, niet op slot,
alleen maar nog niet gevonden, toen.

Horizon-taal
Pater Jan Klein beschreef in zijn agenda-dichten
ieder dag de natuur van de negentiende-eeuwse
landgoederen Leusderend en Den Treek, met
hun heidevelden, bos en kunstmatige vennen. In
de laatste week van oktober 1986 schreef hij een
aantal mooie natuurgedichten.
ma. 27-10-1986
Rode linies, rode fronten.
Perzikkleurige enclave.
Rosse Hazewatersgraven.
Stilte aan alle horizonten
onder gazen bel van blauw.
Manekwart zit zenithoog.
Kimmen druilen al van 't grauw:
Komstgeheimen dooien zó.
Twee fazanten op de vlucht
tussen bramen, fiets en gaas:
raken vrij met veel geraas,
kiezen ruime lucht. – (Vieweg O.)
Oorspronkelijk behoorde het gebied tot de
Gelderse vallei. Aan het einde van de voorlaatste
ijstijd, het Saalien (zo'n 150.000 jaar geleden) was
het bedekt met een grote gletsjer, die het land
met zand bedekte en opstuwde tot de Utrechtse
heuvelrug. De natuurlijk oppervlakte-afwatering
is slecht, waardoor het terrein vaak nat is.
Najaarswater -
stromen komen,
via zandgrond
uitgedropen,
breed en buigend
kolken, bruisen,
zevenmaal versneld,
over Grift- en Viewegsluizen:
miniatuurgeweld.
Ossenstal mist eek,
storm heeft, voor Den Treek,
een enorme beuk geveld:
zacht gegroeid – wild gesnoeid.
Scheppen eist geweld.
Het is die week afnemende maan, er is bijna niets
meer van over, in de vroege ochtend alleen nog
maar een smal naar links gebogen 'schilletje'.
wo. 29-10-1986
Schilletje verschaling
in de blauwe maling
die de zon aan wolken heeft
als de wind beweegt.
Schriele schil
langs blauwe baan
Dag, mejuffer Maan!
42
Hij stapte 's-morgens zo vroeg op de fiets dat hij de
zon kon zien opgaan. De laatste dag van oktober
1986 ging de zon op om 12 minuten over zeven, en
de maan pas onder na het middaguur. Daardoor was
zij nog te zien tegen de blauwe lucht. Meditatie in de
vrije natuur, ongehinderd door vrome teksten.
vr. 31-10-1986
ZONNEHYMNE
Hier komt de bruidegom
van Hare Majesteit
die, Hemelstee ontvlucht,
een landelijk leven leidt.
Ik monster haar palet
van laat-romaanse jeugd
en vind, dik aangezet,
al wat me woest verheugt.
Meet van 't onthemend hart,
je hemelwijd onthaal,
je diep geheime vang
vervoert mij helemaal.
Betrap mijn krypten, Bruid.
Je wilde aard breekt baan:
barbaarse pracht straalt uit:
er is geen houden aan.
Salesiaans, Franciscaans of Dominicaans, wat maakt
het uit: daar reed een zeventiger op de fiets het daglicht
tegemoet. Hij voelt zich de bruidegom van het
licht, hare majesteit de Zon (al deed het maanlicht
me denken aan de maan als gade van de mannelijk
gedachte zon). Er is geen houden meer aan: pater
Jan opent zijn hart voor 'haar' barbaarse pracht.
di. 28-10-1986
Zo weerloos bij regen,
dat zieltogend blad:
geen ruisen van leven;
gedrup en gespat
ál in 't rond... en zo nat!
Ze beven, ze kleven.
Nu worden ze klef,
net voor ze gaan zweven
met laatste rest lef
naar hun grond. –
Vergankelijkheid is de pest.
Er is niet altijd extase. De gedichten staan hier niet
in de juiste volgorde van dag en tijd. Het natte
najaar stemt hem ook vaak somber, en associaties
met eindigheid kwellen hem naar behoren. Het kan
vriezen en het kan dooien:
Amerika belooft:
in Nederland voor heel
november: zacht en droog;
in Lapland massa's sneeuw.

Horizon-taal
Het wonder gebeurt weer: ik zoek een bladzijde
uit in de agenda van 1987 en de thematiek staat
als een huis. Via een franse term komt dan de reto
romaans-zwitserse auteur in beeld van een posthuum
gevonden dagboek van duizenden bladzijden,
met een naadloos in deze context passend citaat.
di. 10-11-1987
De mist in. Iets te vroeg.
Of 't najaar is te laat:
dat kleurt nog bont genoeg,
bij 't wassen van de klaart'.
Ben zeventig en voel
me vrij als nooit voorheen.
Een gloednieuw levensdoel
zo duister als 't begin.
Jan Klein is zijn leven lang onderweg, en zijn fiets
is daarbij zowel instrument als symbool, in feite een
vriend, Piet genaamd. Alle gedichten op deze agendapagina
zijn het citeren meer dan waard, maar selectie
is noodzaak voor een A4-tje. Zijn taak is voorbij en
nu pas voelt hij zich helemaal vrij, wat een drama.
di. 10-11-1987
Paarde- en wagensporen
structureren 't pad
dat er wat verloren
bijgelegen had.
Zo staan nieuwe prenten
in het levenslied
dat een paar accenten
licht verschuiven ziet.
In het leven zijn begin en einde altijd beide aanwezig,
media vita in morte sumus, maar ook : al stervend
leven wij! In alle hectiek kunnen we vaak door de
bomen het bos niet zien, tot de herfst komt, bladeren
afvallen, licht kan doordringen en geluiden worden
gedempt. Verademing in ruimte en in stilte. Dan pas
voelt de mens zich vrij, vrijer dan ooit tevoren.
wo. 11-11-1987
Het eekhoornros tapijt
door najaarsbeuk gespreid
gloeit 's morgens, knuffelzacht,
van regen in de nacht. –
Door 't kalen van de laan
komt land en hemelhuis
vrijer voor 't oog te staan:
't is allemaal weer pluis.
In de rust en de stilte van het herfstbos breekt
zijn visie op leven en dood zich onstuimig baan,
bevrijdende explosie van een te lang ingesnoerde
kern, een herschepping vanaf het begin.
43
za. 14-11-1987
De herfst is niet gedaan
die vangt van voren aan:
een nieuw visioen.
Zon kan er beter bij.
De bouw van 't bos komt vrij.
Ruggelings lentetij:
gerijpt seizoen
vr. 13-11-1987
Licht kaatst niet van liggend blad
– 't is naar luwten weggevaren –
maar van sloot en regenplas.
Licht ook van mijn fietslantaren.
Daarin flitst een schuwe mot.
En uit schaduwen gevlogen
van een grove-dennenbos
wankelwaakt een grote vogel
vie-abri. Hier laat ik mij
door het dagen overstromen:
morgen viert grandioos zijn komen:
alle heem'len strak en vrij.
En de maan, in laat kwartier,
baadt zich zo langs hoger wegels;
nachtelijk hangt haar hemel hier,
helder hangen dennekegels.
Kolkend dolle mezenvlucht
wervelt door de wilde lucht.
La conscience paraît être comme un livre, dans
lequel les feuilles tournées successivement par la vie
abri et cache l'un l'autre malgré leur transparence
semi; mais bien que le livre puisse être ouvert à la
page du présent, le vent, pour quelques secondes,
peut souffler en arrière les premières pages dans vue.
(Le Journal intime de Henri Frédéric Amiel, Genève
1821-1881, hst. 357).
Het bewustzijn lijkt op een boek met half doorzichtige
bladzijden die in het verborgene (vie abri)
over elkaar kunnen schuiven, wat soms aanleiding
geeft tot huiveringwekkende ervaringen, waarin het
verleden fuseert met het heden, met als mogelijk
gevolg 'Een gloednieuw levensdoel, zo duister als 't
begin'. Zich vervolgend verleden: een mysterie heden.
zo. 15-11-1987
Eén rimpel in een regenplas....
ik denk maar dat 't een briesje was.
Daar voel ik huiver jagen:
één blad, één platgeregend blad
wordt langzaam omgeslagen.
Tot op dit punt in de tijd: vijf jaar commentaar op
ruim drie jaar journal intime vie abri van pater Jan
Klein (1917-1989), plus de presentatie en bespreking
van een aantal liedteksten en gelegenheidsgedichten,
samen veertig stukjes. Ik weet niet hoe hij ze nu
beoordelen zou, ik hoop met herkenning.

Toewijding
Het leven van Jan Klein als priester is, evenals dat
van zijn gewijde broeders, een en al toewijding aan
de roeping die hij als jongen al voelde. Zelfs na
vervulling van zijn aardse taken blijft die bestaan, als
een ruimte die roept om bewoning door vrienden en
geliefden met wie hij zijn leven wil delen.
za. 2-1-1988
Aandenken vervaagt met het jaar:
de dagen verjagen elkaar.
Het verleden raakt uit het zicht, de dagen lijken steeds
sneller voorbij te gaan. De mens die heel zijn leven
besteed heeft aan het oppoetsen van anderen wordt
nu zelf – als een boom in de wind – gezuiverd en
bevrijd van alle ballast. Hij hoeft niet langer alleen
maar te koesteren, hij mag zich laten beminnen.
vr. 1-1-1988
Elke berk een heksebezem
die zich schoon heeft laten vegen
en zich, buigzaam en bemind,
strelen laat door elke wind.
De 'kinder' (Gronings), zoals die een belangrijk deel
van zijn doelgroep waren, staan nog pas aan het
begin van hun ontwikkeling. Zij zijn als takken aan
bomen als hij, vol levenswijsheid, in lange jaren
vergaard. Zij willen leren en weten, ze kunnen niet
zonder. De mensheid is een levend organisme.
ma. 22-02-1988
Nog altijd gaan kinder op school.
Naar eeuwenoud leergier-idool.
Want verandering is een begrip voor gemis
bij de tak die niet kan zonder boom.
Hij weet wat hun te wachten staat, na hun jeugd, in het
volle leven. Hij weet ook dat iedere toekomst onzeker
is, zeker in deze tijd van snelle veranderingen. Kracht
naar kruis wenst hij hun toe, liefst meer kracht dan
kruis, dat kan geen kwaad. Lijden is geen verdienste op
zich, maar een onvermijdelijk kwaad.
zo. 3-1-1988
De tanden in de appel
eisen hun levensdeel.
Malen zich dan te sappel:
leven is niet zoveel,
maar soms een hele appel.
Die blijft helaas niet heel:
verschijnt, verdwijnt met happen,
verduisterd levensmeel.
Gretig bijten jonge mensen in de glanzende
appel die hun wordt voorgehouden, om dan te
ontdekken dat eten en verteren moeite kost, dat
44
je je tanden moet poetsen, dat de aanvankelijke ongereptheid
en heelheid bij het verorberen verloren gaat.
De oude man ziet wat het is: verhulde scholing.
ma. 4-1-1988
In de nood is kracht geboren,
levenslot vervuld:
je aan geen tegenstand ooit storen;
zicht, beleid, geduld.
Dat is wat iedereen moet leren: het leven verduren,
je taak vervullen, je nergens aan storen, niet opgeven,
gewoon doorgaan op de goede weg, met inzicht,
beleid en geduld. De mens wordt wijs door schade
en schande, wat geen schande is en geen zonde,
maar gewoon een gevolg van de condition humaine.
zo. 3-1-1988
Weerschijn – in de druppels op de ruiten –
van het laaggebleven oosterlicht,
maakt kristal van vensters, ook de vuilste,
met hun landschapglas-in-loodgezicht.
Transparantie voor zichzelf en voor anderen vormt
het resultaat van hard werken in modder en in stof.
Wat schijnbaar hopeloos vervuild is blijkt een
kunstwerk te zijn in bovenaards licht. Doorleefde
menselijkheid maakt ons tot een geheel, heiligt ons en
bereidt ons voor op onze uiteindelijke thuiskomst.
zo. 3-1-1988
Hoog aan de waterkant
zei Hij zijn woorden.
Was even stil en bad.
Stak toen van wal.
Maar alle hoorders hoorden
het onverstaanbaar tegenwoorden
van golfjes aan de schoeiing
waar 't schip gelegen had.
En dit is weer zo'n gedicht waar je stil van wordt, een
teken van doorzicht, in woorden met meer dan één
betekenis. Wat Jezus leert komt wel met woorden,
maar in wezen is het stilte, openheid, een gewaarzijn
van resonantie, de weerklank in ons hart. Als Jezus
'van wal steekt' dan wordt het stil in ons.
En in die stilte wordt het bijna Pasen: verdriet
verdampt, wat zwaar is wordt licht, er komt iets
omhoog dat zich niet laat tegenhouden, extase, een
lach vanuit het diepst van ons hart. Ware religiositeit
is niet somber en zwaar, maar licht en vrolijk.
Daarmee eindigt deze les van twintig jaar geleden.
za. 10-04-1988 – Beloken Pasen '88
Ik sta, weer eens vernieuwd, een zondagmorgen.
Het pluis-op-blauw schuift zuidoost naar de zon.
Het pluis-op-groen stikt van stil lachgegorgel,
extatisch van mijn leven dat begon.

Toewijding
Pasen valt op de zondag na de eerste volle maan
na de zonnewende of equinox. De agenda-dichten
(1986-89) ontmoetten drie paasvieringen: in 1986
op 30 maart, in 1987 op 19 en in 1988 op 3 april.
Pasen 1989 (26 maart) vierde pater Jan in de hemel.
zo. 30-3-1986
Miniaturen fluitekruid,
grassen, grassen, eindelijk uit,
staan in elke berm te wenken,
Paaszat, nu 't stormen van de lente
't liggend blad heeft weggevaagd
en het opstaand groen gewassen,
grassen, wenk, wenk maar, grassen
Pasen daagt.
Natuurlijk is mijn keuze van de gedichten nogal
willekeurig. In dat jaar schreef hij ook over lijden
en dood. Het is niet steeds duidelijk wat Jan
Klein nu eigenlijk voelde en dacht. Geloofde hij
in een leven na de dood van het lichaam?
vr. 28-3-1986
Eeuwig leven? Geen behoefte aan.
Ook niet aan eutanasie.
Pijn brengt mij latijnse litanie.
Diepste pijn een gil om dood te gaan.
Maar hij schreef wel:
wo. 26-3-1986
Met deuren dicht
bij avond
kwam Jezus hun in 't zicht.
Opeens was 't licht.
Er is dus verschil tussen theologie en beleving.
Zijn theologie is niet helemaal de mijne, maar
van een gedicht als het volgende krijg ik wel
weer tranen in de ogen van ontroering: hij beseft
dat zijn woorden tekortschieten, maar hij leest
goddelijk leven in de natuur.
ma. 20-4-1987 (tweede paasdag)
Hee Jullie Drie
daar op mijn pad,
als ik maar zeg:
"Vertel míj wat!"
en Jullie doen
mij 't Paasverhaal
in grijs, in groen,
je Lentetaal...
Wel, zó versta
'k Je lieve Lied,
maar, zing ik 't na,
dan klinkt het niet.
45
za. 18-4-1987 (paaszaterdag)
Dat vreet me gras, link lammerpaar,
aan de overzij van draad en sloot.
Wie acht nog grenzen en gevaar,
als 't vreemde méér belooft?
De mist, stripteasend als de Maan,
doet voor de Zon vijf sluiers uit
en blijkt, als 't dansen is gedaan,
zelf de Vermiste Bruid.
Maar pit van Pasen is 't
ons groei- en zwerf- en dansbestaan
in Zon op te zien gaan.
Een groot verschil, ook grafisch, tussen dit en
het vorige jaar. Het 'dagboek naar de zeventig'
heeft zich gezet, is gerijpt tot rust en evenwicht.
In de natuur vindt Jan geluk en bezinning. Van
het jaar erna, 1988, Jan z'n laatste paasfeest hier
beneden, nam ik al gedichten op in de rubriek
Klein-ig-heden (DBB-k maart 2002, blz. 27-28).
Voor dit stukje kies ik een paar gedichten waaruit
zijn speciale liefde blijkt voor berk en larix.
ma. 4-4-1988 (tweede paasdag)
Soms bloost een berk, of zon
ze aan 't zoenen is geweest
in vlagen van bewon-
d'ring voor de ranke leest-
en-loof, die berk verzon
met inventieve Geest.
Ik weet niet hoe 't begon,
maar 't is een ogenfeest.
Feest, nu de lorkenwijk
al schemert in groen dons
waar 't ander naaldhout lijkt
gebannen oud, op grond
van eeuwig vergelijk
met winters fel verbond.
Hoe dichter dat ik nader,
hoe geler dat het wordt:
dit pluimpjesgroen omkadert
't mysterie van de lork.
Die liefde voor bomen heb ik in Ugchelen al van
hem overgenomen. Welke bewoner van dat huis
herinnert zich niet het prachtige voorjaar en de
heerlijke zomers, vol groen en bloem en zon, en
met de hevige regens en het dampen daarna?
In spatia vol gratia
voor 't huis, langs 't huis, erachter:
Forsythia delicia
van elke voorjaarssmachter.
Afgezien van ervaringen die nog op menigeen wegen,
was de leefomgeving temidden van bossen en velden
niet alleen gezond maar ook bijzonder mooi.

Toewijding
Misschien ben ik wel Jan Klein z'n spreekstalmeester
die de circusvoorstelling gaande houdt en begeleidt.
Jan zelf voelde zich mogelijk iets dergelijks wanneer
hij, fietsend door de bossen, al wat hij daar zag staan
en zag gebeuren van commentaar voorzag. Meteen
is duidelijk dat we daarbij overbodig zijn.
vr. 24-06-1988
Draperie: pluimen
de beek aan 't omhuiven:
Witbol aan 't rijpen en
witbol na zaad.
Als piekenieren
ontstaan, wat nu staat:
witte officieren
in wisselgewaad!
Amper ontslopen aan
kaf van geboorten,
staat de aardse hoop als
een wacht aan de poorten
van 't stage water dat
amper nog vloeit
(Rest van de regen die
ritselend sproeit).
Aar rijpt tot waaier,
zo blank dat ze straalt.
Hangt dan steeds fraaier,
maar krimpt: wordt een staart...
Als piekenieren,
stijfgroen eerst, maar dra:
straalofficieren
van wisselend éclat.
Gladde of zachte witbol (holcus mollis) is een gras,
evenals de gestreepte witbol (holcus lanatus), van bijna
een meter hoog, dat groeit in bossen en langs beken.
Ik begeef me niet in een botanische, laat staan een
dramaturgische discussie. Niettemin: zonder dichter
geen gala, zonder mij hier geen herhaling.
za. 25-06-1988
De laffe lauwe regen
heeft 't wel op mij gemunt
als 'k uit wil, kom ik hem tegen,
tot mottigheid verdund.
Zie hem toch trappen, beetje mopperig, genietend
van de ontbering en het oneerbiedig druipen, haast
één met de natuur, door haar vereenzelvigd met elk
willekeurig gewas. De mens lijdt aan een tweespalt
van hoger of lager, nooit gelijk aan iets te zijn, als
boom met de bomen, gras als 't gras.
Het groen houdt koelte vast
bij onverhoedse zon;
bevrijdt me van de last
46
waar 'k al bij zweten kon.
En 't is als ieder 'vrij!':
ook zonder zon een feest.
Toch is 't de zon die mij
zonloze vrede geeft.
De mens beweegt zich door de schepping, het aardse
paradijs, al voelend, al denkend, al zoekend en vragend
naar de ware aard van onderlinge betrekkingen. Natuur
is welsprekend stil en zwijgzaam luidruchtig, levend of
dood zonder onderscheid, simpelweg feit. Maar de
mens, ocharm, hij kent zijn plaats hier niet.
wo. 29-06-1988
Mensenkind in 't bos:
miertje tussen mos.
Eigenlijk is hij ver van huis, vreemdeling op aarde,
kind van hogere orde, zonder begin en zonder einde.
Of hij zich verbergt of een open plek uitzoekt: steeds
in contact met de eigenste Ander die hij niet hoort en
niet ziet, maar die van binnen neuriet en trilt of raast
als een storm. Jan mompelt tot Hem:
Omgaan met Jou?
Bei zijn wij oud.
Hier is het stil.
Samen és luisteren
naar wat 't hier wil?
Ongetwijfeld antropomorf, gedacht en gevoeld naar
aardse vorm en maat, maar daardoor niet minder
devoot en oprecht. Onduidelijk zijn de contouren
van het schouwtoneel: aards of hemels, hier-nu wel
of niet in aards-fysieke context. In ieder geval open
naar alle kanten, hermetisch boven en beneden.
zo. 26-06-1988
Vijf glinsterende eksters
ontwijken 't fietsgevaart'
en wippen als beheksten
op 't hek van staal en gaas.
Vijf bereklauwenstruiven
(en 't lijkt een bruidjesstoet)
te zwaar al om te wuiven,
stralen mij tegemoet.
Vijf hoeken aan doorwonde
vochtige-mele-spriet.
Die hier dit sparhout schonden
zagen het grasje niet.
Vijf-meter-hoge dennen
in 't gras: een vredesoord
waar 'k enigszins kan wennen
aan 't afscheids-welkomswoord:
Vaarwel, mijn vijfde wereld...
Ik hoor over de dijk:
"Bravo, mijn beste kerel:
kom meedoen in ons Rijk."

Toewijding
Een maand augustus, ruim twintig jaar geleden. Ook
toen een zomer met onverwachte wisselingen. Pater
Jan op de fiets, in een wat weifelmoedige stemming:
het bos is mooi, het weer onvoorspelbaar. Vreemde
zaak, het leven, vol vreemde confrontaties, onzekere
balans tussen wel goed en toch niet helemaal. Troost
in het eenzaam ontmoeten van natuur.
ma. 24-8-87
Molinia... mijn toeverlaat:
je vormt de erepoort
met keizerlijke stoet en staat
van palmen zoals 't hoort.
Een schuw bewegen, diep in groen
van vogelkers en den,
zo bruin als een gepoetste schoen
2 reeën klaar voor ren.
Ze staan tussen molinia's,
half schuilend, omgewend:
een rekke 1 met een jong dat graast
en staart alsof 't mij kent...
Molinia...... een lichtblauw waas
waar 't eenmaal heide was.
Kruldistel, zwarte knoop – fors paars –
klopt wacht in bermengras.
Aan 't eind bevrijdend lichtgezicht !
De zon staat warm te fonkelen in
de dauw die diamanten sticht
op 't gras... en mij verblindt.
Hij weet niet goed wat hem te wachten staat, voelt
zich misschien een beetje voor de mal gehouden
door het weer, het leven, zijn eigen verwachtingen.
Er broeit iets, maar wat? Hij krijgt er geen greep op.
ma. 24-8-87
Bij 't eerste zenitblauw dat blauw is
en 't eerste zenitmauve
vergeet de fietser wat niet trouw is:
laat zich weer blauw beloven,
vergeet de zomertegenslagen,
het omslaan van mooi weer:
Augustus klinkt naar warme dagen,
naar 't heersen van een heer.
Maar van een gentleman's agreement kan helaas geen
sprake zijn: de fietser treft hetzelfde lot als sporters,
te rekenen op mooi weer en dan toch geen zon te
zien. Deze week kan hij dat niet waarderen.
do. 27-8-87
Er was weer wat beloofd.
Maar 't blauw is nauw te speuren.
Bij 't wisselend sportgebeuren
haalt men zich wat in 't hoofd.
Het donkere bos doet vreemd aan, beangstigt hem.
47
di. 25-8-87
Zeedamp tot diep in 't bos.
Uit 't sompig laar 2 maakt wrange,
mismaakte spar zich los...
Oerangst: hij zal me vangen...
Langs het bos de lawaaige snelweg, achter een wal
van beton, die aan beide zijden beklommen wordt
door groen. Maar ook hier onzekerheid, bevreemding:
een onverkende vochtige biotoop.
za. 29-8-87
Vocht tekent stalaktitische varianten
op de betonkraag die het razen dempt.
Hoog kruid groeit naar ze toe aan beide kanten,
niet eens in wortel met elkaar bekend.
De zuidkant voelt alleen het warm beton.
Een biotoop waar nog geen speurders landen:
de vreemdheid die niet eens bevreemden kon.
De volgende dag een aarzelende kentering, het weer
wordt iets beter, maar de spanning is nog niet
verdwenen. Eenden lijken naar het zuiden te vliegen,
hij fietst tussen nevel en klaarte, "preekdubbend": hij
gaat de zondagspreek houden. Terug naar huis, naar
het oosten, en zie dan, toch nog: de zon!
zo. 30-8-87
De jet: een afremmende meteoriet
die met schuim van condens door het zongloren schiet
en licht vangt; zoveel als de kalkwitte gevels
restanten van donker: hun angst nog niet uit.
In de lucht twee paar eenden, zo'n vliegende vlegels.
Ze treffen elkaar: dat gaat samen naar zuid.
't Licht is fris: 't oude blad krijgt een bad van geboorte.
In sluiers van mist opent zomer zijn poorten
voor de zoveelste keer (geen die weet wat-ie biedt).
Nevel links, klaarte rechts waar ik preekdubbend fiets
tot ik 't voorwiel weer huistoe, dus oosten toewend.
En jawel: zon!.. Een bleekblikken oorlogstijdcent...
Bloeiend pijpestro troost me met doorbuigende aren
of het ooftoverladene palmtakken waren.....
Blauw tot slot, blauw als geen maanden gewend.
Zelfs in het licht dat schittert op een vliegtuig ziet
hij het donker dat witte huisgevels nog vasthoudt.
De preek was wel goed: hij kent zijn sterke kanten,
maar voelt zich nog altijd enigszins 'anders'.
ma. 31-8-87
Preken en leren kon hij goed.
Toneelspel zat hem in het bloed.
Ook kon hij slaven:
woekeren met zijn gaven,
maar altijd net niet zo als 't moet.
1 rekke – vrouwelijke ree in het derde jaar
2 laar – open plaats in een bos

Toewijding
De zomer is voorbijgegaan met zon en wind en
regen. Het blad verkleurt, eikels en kastanjes vallen
op de grond. Jan Klein – oude man op zijn fiets –
kijkt er zijn ogen op uit. De overgang van groei en
bloei naar veroudering en verval is prachtig!
zo. 18-10-87
Zeer verbijsterd (zij 't maar voor seconden)
staan daar witte gevels; witte tronken
magere berken; vollemaansgezichten
van de stapels rondhout . . . bij het lichten,
of zij in geen morgen meer geloofden.
Warmer is 't onthaal van halfberoofde
koperkronen, bronzen dennelijven,
mais- en heideveld waar grassen wuiven . . .
Berkballet . . . Fijnzinnig sporkenhout:
alle tinten sproeien poedergoud.
Luchten strekken wijd. Het hart wordt groot:
't eerste rode blad in 't morgenrood.
Hij is, zoals altijd, vroeg op pad. Het is stil in het
bos, er is nog weinig beweging, het is nauwelijks
dag. Overal hangt mist op de paden en tussen de
bomen. Man en zon zoeken hun weg, zonder
gerucht te maken, een en al aandacht.
za. 24-10-87
Licht waadt moeizaam door de mist,
gaat in 't bos wat ruimer roeien
maar legt aan in 't edel gloeien
van robijn en amethist.
Dit is meditatie, open staan voor het licht en waar
dat doordringt, zonder geluid en zonder woorden.
Het lichte kraken van zijn fiets bij het trappen
verstoort de stilte niet, maar schijnt die eerder te
verdiepen. De cadans van romp en van benen, als
die van een Jood voor de tempelmuur.
vr. 23-10-87
De mist is een lichte belofte:
de dageraad groeit erdoorheen.
Uit 't veentje verzweven de vochten
Dit wordt nog een herfstdag als geen.
In 't bos wacht de gloed van de blaren
tot 't zonlicht ze ontsteekt in zijn glans.
Mij wachten misschien nog wat jaren:
geluk is van hier en van thans.
En daar is de lichtstraal, bewustwording van het
niet-duale, het een en het ander ineen: hoe lang het
nog duurt is de vraag niet, dagen of jaren, dat
maakt geen verschil, want geluk is hier en nu, aan
tijdsverloop ontheven, hoewel het er onlosmakelijk
mee verweven is: mysterie van ons bestaan.
48
Intussen gaat het dagen door: van nevelflarden
tot ochtendgloren, de zaden zijn gevallen, van
eik en lork en beuk en grassen, een doezelig
décor, waartegen – als contrast – de kleine mezen
in scherpe voedselvlucht voorbij schieten.
vr. 23-10-87
Rijpste zaad Zachte zon
is gevallen. in het dons
Onbezwaard van de nevel
rijzen halmen om bomen . . .
zonnig pijpestro Messcherp
stralenrecht het gesjees
omhoog. van mezen . . .
Is het u, lezer, al opgevallen dat ik deze keer veel
strofen in hun vierregeligheid laat zien? In de
agenda's schrijft pater Jan ze zonder tussenruimte
aan elkaar vast. Maar die structuur is er vaak wel.
do. 22-10-87
De grond kleurt warm
van najaarsblad.
De boom wordt arm
en ruw het pad
van beukenoteschillen
waar vink en mees
aan 't vruchtevlees
hun morgenhonger stillen.
Het wordt herfst, en straks weer winter. Heel de
natuur bereidt zich daar op voor, in overgave aan
wat nu eenmaal zo is en hoort te zijn, al blijven alle
levenden reiken naar wat ze in leven houdt.
ma. 26-10-87
Lange armen, korte armen
graaien naar het licht, belust
op het bergend daagerbarmen,
Monden dorstend naar een kus.
Dagend oosten is een tover-
doek en spreidt z'n kleurenvlies
enkele wondere seconden
over 't gapend nachtverlies.
Boordevol met dageschatten
of ontledigd tot op 't bot
strekken laan en boom en takken
loom zich uit naar 't winterlot.
Alles wordt kaal, het zicht wordt beter, maar ja . . .
vr. 23-10-87
Het levensdoek wordt dun.
Je stoot er telkens door
of bijna. Maar je kunt
iets beter zien, daarvoor
– OUDERDOM –-

Toewijding
Ons leven verloopt in jaren en seizoenen. Zo ook
komt hier ieder jaar een rubiek met een nieuwe
naam en wordt de voorgaande afgesloten. Tijdstructuur
is even duidelijk aanwezig in de agenda's
waarin pater Jan Klein dagelijks zijn gedichten
noteerde. Voor deze aflevering heb ik geput uit
die van de laatste weken van december 1988, nu,
twintig jaar later, voor het eerst geciteerd.
zo. 25-12-1988
De pijn van 't "Al Voorbij"
wekt aarzelend de Hoop.
De Hoop wekt stom gebed
van Geest in ons en wij
zijn uit de dwang des Doods
door Jezus' Bloed gered.
In de vrijwel identieke versie van 21 december
stond: 'De pijn van ons "Voorbij" ' en 'door Xi
bloed gered.' Ik vind 'al' hier beter dan 'ons',
maar misschien is 'Christi' wel beter dan 'Jezus',
want niet de aardse mens heeft ons verlost, maar
de hemelse Mens, al weet menig theoloog geen
raad met dit onderscheid. Mysterie!
wo. 21-12-1988
Gods waaien waait waar 't wil.
Je hoort zijn groot geluid.
Maar waar waait Het vandaan?
En waarop draait Het uit? Jo. 3:8.
In het evangelie van Johannes staat op die plaats:
'De wind waait waarheen hij wil; je hoort zijn
geluid, maar je weet niet waar hij vandaan komt en
waar hij heen gaat. Zo is het ook met iedereen die
uit de Geest geboren is', met de hemelse mens dus.
De mist is innig knus,
zo'n kortste dag van 't jaar,
voor Thomas Didymus?
zijn zicht was ook niet klaar.
Een milde temperatuur:
de heide soest wat heen.
Elk uur is schemeruur.
Het bos kruipt dicht ineen
en waar veel opschot staat
is 't Kerst in vol ornaat.
Een mooie wending: 21 december, de kortste dag,
mistig, weinig zicht. Toen nog feest van de apostel
Thomas. Die naam komt van de stam die 'tweeling'
betekent, dus 'Didymus' is tautologisch. Hij wilde zien
alvorens iets aan te nemen, heel verstandig. Zijn
feestdag is verplaatst naar 3 juli ten behoeve van
Petrus Canisius die de 21e stierf. Ik vind dat weinig
respectvol. In de orthodoxe kerk wordt St. Thomas
gevierd op de zondag na Pasen, en op 6 oktober.
49
jk-agenda 1988, blz.57, 19-25 dec.
Pater Jan fietst het jaar uit, door het donker naar
het licht, naar ontmoeting en bevrijding. Het leven
blijft vol geheimen, met af en toe een doorkijkje
dat hem de adem beneemt.
vr. 23-12-1988
De fietser kruipt uit 't bos;
de dag: uit duisternis,
als een bevreesde vos
die weet wat luist'ren is.
De wind z'n groot misbaar
geeft geen geheimen bloot.
Wij zoeken naar elkaar,
de dag, de daggenoot:
(Het wordt ons niet te klaar
waar leven is, waar dood...)
Hier komt een spiegeling
ons weifelen te baat:
We zien, met huivering
hoe 't water opengaat.
En tot slot van deze reeks stukjes onder de naam
'Toewijding', als een cadens: een laatste spiegeling,
beschouwend en vredig, midwinterlicht, Kerstmis,
z'n laatste. Voor hem was toen alles voorbij.
za. 24-12-1988
De bomen treden uit de mist
als stonden ze net stil.
Ze zijn op stee verkild:
een kerstmysterie is 't.
Er spiegelen plassen
wijd en zijd
in allermildste licht.
Hier is de wind gezwicht.
Ik sta in luwe tijd
en vredigheid.

Voortgang
Met de term 'voortgang' (ongoingness) wordt de
diepste motivatie of drijfveer van al het levende
door mij aangeduid. En hoewel dit kenmerk alleen
maar betrekking kan hebben op het voor ons op
aardse wijze waarneembare, is er ongetwijfeld een
overeenkomst met het levend-zijn tout court, ook
wanneer dat niet langer aards-lichamelijk is.
Twintig jaar geleden, op 15 februari 1989, stierf Jan
Klein aan de gevolgen van een aanrijding op de
zondag ervoor. Einde voortgang als aardgebonden
lichaam, begin – naar wij hopen – van een geestelijk
vervolg. Het was winter, het jaargetij waarin het
leven in de natuur blootligt tot op 't bot, wat hem tot
nadenken stemde, lang en kort voor zijn dood.
zo. 17-01-1988
Machteloos straatlichtgeflikker
onder de machtige zwaai
waar de morgen haar boezem mee blootlegt
voor een napolitaans blauwe baai.
En 't is net of de heilige koepel
al haar lampen en kaarsen ontsteekt
op het oostpriesterkoor en zijn outer
en om 't uur van het offerfeest smeekt . . .
Waar ik fiets, speelt mijn oog op de stammen
van het zeventientonig verbond
als een harp, bij het leven gespannen
tussen lichtruim en donkere grond.
Of ik zie weer de duizend pilaren
en ontdek weer de Dom waar de gloor
van zons offer licht blozend blijft waren
over koepel en beuken en koor.
Zon, wij offren een bloedloze Winter
mét het bloed dat de Herfst heeft gespild
voor de komst van uw Kind, onze Zomer,
die in 't Voorjaar herleeft naar Gij wilt.
Opvallend is dat pater Jan de natuur ervaart als
betrokken in een heilige rite, bijna persoonlijk, een
offer met licht en muziek, een verbond met de
godgelijke zon, als eeuwig middelpunt van de vier
aardse seizoenen. En het kind, symbool van onze
hoogsteigen zomerse bloei, mythisch, esoterisch,
oermenselijk zuiver en onbedorven.
Zoals voor mythische metaforen gebruikelijk is,
verhullen zij hun boodschap min of meer, al naargelang
het vermogen van de toehoorder om die
ervarend te begrijpen. In hoeverre ze de schrijver
in zijn gedichten duidelijk waren valt niet meer na
te gaan. Hij heeft de meeste ervan met geen mens
besproken. Onze duiding is een queeste.
50
di. 19-01-1988
Helder. – De winter
showt integralen
van hoger wiskunstpatroon.
Differentiële stammenparade.
Krommen en vorken als kroon.
Dof. – In seconden
sluit ruimrotonde,
biedt winter armoevertoon.
Schamel gebeuren.
Wijkende kleuren.
Groen zit verscholen ten troon.
Grond. – 't Elegante
strogele, blanke,
langzaam verstijfde hoog gras
wacht maar op ijzel
om weer te nijgen
als toen 't vol zaadkralen was.
Kraters. – Het water
staat er of gaat er
bruinen in 't groenende bed:
kruiden en varen
op dorre blaren
leiden 't vroeg lenteballet.
Hier spreekt de dichter op de top van zijn kunnen,
een en al aandacht voor de natuur waarin hij bijna
opgaat, die hij aanvult met liturgische teksten, als
psalmen voorzien van een motto, aandachtspunt
en betekenis: licht en donker, vol en leeg, maar
steeds vol leven, ondanks de omstandigheden die
hem lijken te verpletteren. Zo is het leven.
do. 9-02-1989
Eenzaam dwaalt het grote loeder
met z'n Vader en z'n Broeder
en z'n eeuwig Andere Geest. –
Is er ooit zo'n uur geweest?
Platgehamerd door de kou
of het nooit meer dooien zou.
Een weinig orthodoxe woordkeus, daar houdt hij
van, maar een speelse constructie van driemaal
twee rijmregels, naar de inhoud twee terzinen, als
van Dante, en au fond even serieus. Dit en het
volgende zijn op een paar na zijn laatste gedichten.
Nu volgt het muzikale slot, dat me doet denken
aan Vondel en aan Johan Sebastiaan Bach.
do. 9-02-1989
Zijn 't de bomen of de beuken
van vergeten katedralen
die mij 't rusten in de vreugde
telkens voor de geest weer halen,
als ik dit soort bossebouw
– statig, stil en leeg – aanschouw?

Voortgang
De man Jezus, opgevat als historische Messias of
Christus, is gedateerd, in feite outdated, buiten spel
gezet door de dood. Zijn wederopstanding, gezien
als weer tot leven komen van zijn aards-fysieke
lichaam, is niet alleen in strijd met de wetten der
natuur, maar biedt ook geen ander perspectief dan
blijvende gevangenschap in tijd-ruimtelijkheid.
ma. 11/vr. 17-04-1987
Hij heeft om steun gevraagd
zonder te vragen;
de weifelingen graag
verdragen.
Maar als die God van hem
tot slot hem vallen laat
– en alles blijkt te laat –
schreeuwt hij het uit
en sluit
zijn dagen.
In het boek 'Who is this King of Glory : A Critical
Study of the Christos-Messiah Tradition' (1948)
van Alvin Boyd Kuhn wordt aangetoond dat de,
sinds de derde eeuw dominante, letterlijke opvatting
van de evangelieverhalen, kant noch wal raakt.
Tot die tijd gold de antieke traditie der metaforen
en was zelfs een historische Jezus onbekend.
di. 4-02-1986
Niet zien, Toch geloven:
krampzinnig
oude bezweringen
terugprevelen
uitrafelen, -leggen
en niets in je handen
dan een dode mus.
Wie krijg je dan mee of terug?
Nee! Dode beenderen
oproepen tot leven:
nieuwe toverkracht
gieten in woorden en beelden
zo gewoon en zo fris
dat het volstrekt
vanzelfsprekend is.
Jan Klein heeft dit boek van Kuhn waarschijnlijk niet
gelezen. Niettemin sluit bovenstaand gedicht, wat hij
er ook mee bedoeld heeft, daar naadloos bij aan. Het
evangelische levensverhaal van Jezus staat vol met
beelden die rechtstreeks ontleend zijn aan de oude
Egyptische mythologie. Mythen zijn niet bedoeld als
letterlijke geschiedschrijving. Zij dramatiseren de
onderlinge verhoudingen van aardse en bovenaardse
werkelijkheid. Zogenaamd 'heidense' religies waren
wel degelijk 'messianistisch' ofwel 'christelijk', niet ter
verkondiging van een individuele menselijke heiland,
maar van een universele heilsgeschiedenis.
51
Dit gegeven staat een leven met verhalen over
geboorte, wederwaardigheden, dood en verrijzenis
van een man Gods niet in de weg. Zij spreken de
mens gevoelsmatig aan en zorgen voor een direkte
beleving van de heilswerkelijkheid ("brandde ons
hart niet in ons..."), die effectiever is dan een primair
verstandelijke benadering. Of de figuur van Jezus nu
historisch is of niet doet minder terzake dan de
vraag of zijn 'levensverhaal' tot het onze wordt.
vr. 17-04-1987
Hij jaagt op 't eerste groen
langs weg en wetering
vindt overal
lof en verzekering.
Maar als die God van hem
zich tonen blijft
slaat alles open-dicht.
In schaduwlicht
weet hij zich ingelijfd.
Dit gedicht zie ik als pendant van het eerste. Jan wil
niet wanhopen aan de goddelijke aanwezigheid en
ondersteuning in zijn leven. Toch blijft de onzekerheid
over zijn eigen interpreterende zien van god in
de natuur om hem heen. 'Lof en verzekering'
maken geloof en vertrouwen niet overbodig.
ma. 10-02-1986
Weifelen
Niets zien
Toch geloven
Om te zien: de mist verdrijven
van oude woorden die beschimmeld zijn –
De Paasheer. – Meester voor hemel en aarde.
Op zoek naar trouw gezelschap: ieder mag
de Meester volgen en zijn woord en daad:
Men komt voor rekening van Vader, Zoon en Geest.
Echt heel? Pas als je lijk bent.
Pas als je niet meer groeit.
Wie groeit, wordt anders. Anders heel?
Eerst stuk, verzet, vermoeid.
Nieuw leven telt een portie dood.
De kraamvrouw telt geen pijn.
Meiregen maakt ons nat en groot,
weer zal er iemand zijn.
De veenbrand, een ellende,
verwoest wat niet meer kan.
Ga plat, maar voel het gloeien:
uit onmacht word je man.
De agenda-dichten van Jan Klein gaven vorm aan
zijn laatste strijd, zijn persoonlijke zoektocht. Ze
deden er verslag van, waren een dagboek, niet de
aanzet tot een boek of bundel. Ze laten een
ontwikkeling zien, naar vorm en naar inhoud. Wij
volgen hem hierin, als 'trouw gezelschap'.

Voortgang
De zomer van 1987, twee-en-twintig jaar geleden,
was de op twee na somberste van de vorige
eeuw. De zon scheen in juni maar zo'n honderd
uur. Het begin van de maand was nat, koud en
winderig. Maar dat weerhield pater Jan er niet
van iedere morgen een fietstocht te maken.
za. 6-06-87
Flard na flard
trekt de sleur
van de regen
op en weg.
(Boven leiboord
in de west.)
Om de noord
– buiten wind –
kijk: een echte
morgentint!
De eenzame man zoekt het gezelschap van de
stille bomen, de wuivende grassen en de schuwe
dieren, want geloof maar niet dat hij daar in de
vroegte mensen tegenkomt en die als 'maten'
ziet. Communicatie is voor hem, evenals de
'communie', een openstaan zonder antwoord.
wo. 10-06-87
Tegen de lange poten die de zon
– die spin – door alle loverholen steekt,
tegen 't verblindend lichtvel dat zij spon,
waar mist haar warme stralennetten breekt
rij ik mijn morgenmaten tegemoet
nauw ziende wie ik groet,
en achter 't smelegras z'n purperpracht
sta 'k mij te warmen in de zonnevacht.
Hij stapt dus even af zo nu en dan, om rond te
kijken en zich te koesteren in de zonnewarmte.
Ik wandel in gedachten weer met hem door
het 'tweede bos', en sta bij het prikkeldraad uit
te zien over het zonovergoten land van boer
Melis. De tijd staat stil. Ik voel de warmte.
do. 11-06-87
Als de zon zich uittilt
boven 't hoogste loof,
laat ze stralen-
tenten dalen:
lichtmist schoof aan schoof!
Heel het bos lijkt jonger.
Groene waaiers slaan,
vorstelijk wuivend
met hun huiven,
nieuwe tonen aan.
52
Zijn fantasie creëert voortdurend nieuwe paden,
andere invalshoeken en perspectieven. Hij zit op
zijn fiets, hoog te paard, ver boven de grond alsof
hij zweeft. Hij ervaart dat als aangenaam en ook
een beetje eng en niet geheel zonder risico. Zich
van alles tegelijk bewust, alles ziende.
za. 13-06-87
Ik zweef. Ik ben
de grond ontwend.
Maar ik zie veel meer
bij u, daar neer.
Op zondag, een dag later, dezelfde ervaring van
veel zien, maar van een afstand, als het andere,
van bovenaf. In verwondering en bewondering,
die hem, zoals altijd, doet denken aan de hemel,
aan het land "waar ik nu nog niet komen mag, en
eens zo graag wil komen."
zo. 14-06-87
Er is zoveel te zien.
Als 't gras staat hoog te wezen:
de kweek een rank soort lies
de kropaar wel een meter.
De rust lijkt bovenaards,
de vrede een groen misschien.
Ik tuur benedenwaarts:
er is zoveel te zien.
Natuurlijk zet ik zijn gedichten hier, los van de
volgorde van hun ontstaan, in een zinverband.
Het is interpretatie, maar wel een die recht doet
aan die van hemzelf. Zijn 'Idica Epica', ziende
verhalen en verhalend zien, verenigen hoog en
laag, binnen en buiten, tijd en eeuwigheid.
Het kerkelijke feest van de H. Drievuldigheid, op
14 juni 1987, de zondag na Pinksteren, hield hem
de vrijdag ervoor kennelijk al bezig en inspireerde
hem tot een "gebed van de akker op het feest
van drieënheid", waarin hij zichzelf als de akker
ziet die door God wordt omgeploegd.
vr. 12-06-87
Drijf je voren dieper,
oude Drieschaarploeg,
die me al menige zwieper
door de bodem joeg.
Eg mij! Laat mijn dagen
diep besloten gaan
tot 'k in 't Licht kan dragen
't goudgerijpte graan.
Typisch Klein-iaanse formuleringen: een beetje
ruw en bijna amicaal, maar in de grond een en
al overgave en vertrouwen, priesterlijk.