'Don Rua' — vroeger en nu - Origo

'Don Rua' — vroeger en nu
vrije nieuwsbrief over 'Don Rua' te Ugchelen (1942-1959),
later 's-Heerenberg (1959-1971), en wat ervan voortleeft
nummers 11 t/m 20
2008 - 2009
uitgegeven door
Ton Overtoom

lino: Jan van Schagen s.d.b. (1922-2006)

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 11 – febr. 2008
Santjes
relikwie
Leuk woord: 'santjes', dat zeg je bij een glaasje
nieuwjaar (gezondheid), maar het is ook een naam
voor roomse devotieprentjes, de vroeger alomtegenwoordige
'plaatjes' van aanbeden of vereerde
figuren, vaak als aandenken bij geboorte, doop,
eerste communie, hernieuwing van de doopbeloften,
priesterwijding, overlijden, enz.
Hiernaast een speciale soort: met een relikwie van
de kleding (ex indumentis) van don Bosco. Dat latijn
doet me denken aan wat men bad bij het aandoen
van de liturgische gewaden: indue me domine hominem
novum, qui secundum deum creatus est in iustitia et in
sanctitate veritatis (bekleed me Heer met de nieuwe
mens, die naar Gods beeld geschapen is in rechtvaardigheid
en in heiligheid van waarheid).
Van dat verleden is in onze omgeving weinig over.
Ons resten overblijfselen, relikwieën. Plaatjes horen
daar ook bij. Voor deze nieuwbrief zocht ik iets om
de foto's van don Rua op te volgen. Ik heb toen
mijn oude prentjes opgezocht. Het bleken er nog
heel wat te zijn, van allerlei type. Heel bijzonder
zijn de gedachtenisprentjes bij de priesterwijding
van Nederlandse salesianen.
Het oudste is dat van pater Jozef Dijkstra s.s. (toen
nog societas salesiana) van 1940 in Turijn. De jongste
zijn die van mijn jaargenoten (1965). Ik heb er zo'n
30 en ze beslaan dus een kwart eeuw. In het stukje
'Neomisten' op blz. 3 vindt u er meer over. Ook
op website 'Origo' vindt u een aantal afbeeldingen,
de voorkant en – van overleden salesianen – soms
ook de achterkant, soms alleen een tekst.
Een zaaier ging uit om te zaaien (Lc.8,5)
Don Bosco
Tien min
Orde moet er zijn, en zelfs aan de salesiaanse ruimhartigheid
dienen grenzen gesteld te worden, voor
de goede gang van zaken en voor het welzijn van
de overtreders zelf en hun omgeving. Daarom
werd er soms publiekelijk een onvoldoende voor
gedrag gegeven, en bij herhaling daarvan kon de
leerling worden weggestuurd.
Velen van ons herinneren zich dergelijke situaties,
het optreden van de studieprefect in de grote
studiezaal in Ugchelen. Op mij maakte het telkens
grote indruk, en de betrokkenen leken me erdoor
gestigmatiseerd als gevaarlijk gezelschap. Niettemin
werd zo'n teken van afkeuring ook wel als trofee
gewaardeerd, bijna als teken van volwassenheid.
In de huiskroniek van Ugchelen komt maar één
vermelding voor: op 4 juli 1953 valt in een conferentie
over de studenten tweemaal een tien min,
wegens herhaaldelijke grove ongehoorzaamheid. Wat
nu, 'tien min' ? Die term heeft me geïntrigeerd. Maar
de oplossing lijkt eenvoudig: het Italiaans werd daar
even klakkeloos vertaald als tegenwoordig het Engels.
Een 'temperatura dieci meno' heet hier 'tien graden
onder nul', ofwel 'min tien'. Was de hoogste waardering
in het onderwijs een tien, dan werd de laagst
denkbare daar het spiegelbeeld van: min tien, ofwel
dieci meno, zonder aarzelen dus 'tien min'. Blijft de
vraag wie de term 'tien min' hebben geijkt, Vlaamse,
Nederlandse of Duitse medebroeders?
Ik ben benieuwd of mijn interpretatie historisch juist
is, en of iemand nog weet hoe het begon.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 11 – febr. 2008
Historie 'Don Rua' (3)
Na onze avonturen in de meidagen van '40 kwam
ons studieleven weer gauw op gang. Pater Directeur
en pater Prefect kwamen weer terug.
Zomer 1940. – Op een goede dag verschenen er
twee heren. Een hele kleine, 'pofbroek', sportief
aangekleed, en een minder opvallende verschijning.
Het waren twee salesianen, die in Duitsland gïnterneerd
waren geweest, omdat ze voor hun opleiding in
Duitsland zaten. Een priester – waar we nog heel veel
mee te doen zouden krijgen – en een coadjuteur, de
eerste van Nederlandse bodem. 1
Belangrijk is ook de aankoop van een houten kapelbarak
van het Nederlandse leger. Soldaten had
Nederland niet meer, dus een kapel was helemaal
overbodig. Voor ons werd dat het beroemde 'Pinardi'
zoals het er nog staat in Leusden: eetzaal, hobbydream
enz. In onze tijd was het kapel – met
potkacheltje achterin – daarnaast toneelzaal en
beneden slaapzaal. In de winter moest de assistent
hier eerst een vuurtje stoken om de waterleidingen te
ontdooien. Het oorlogsbeeld begon zich ook in onze
omgeving te tonen. Vlak bij ons kwam het beruchte
concentratiekamp Amersfoort. Onze wandelingen
werden beknot. Bordjes met "Gesperrt" en "Ohne
Anruf wird geschossen" vlogen uit de grond.
September 1940 – In Lauradorp kwamen de jongens
bijeen die wegens de oorlog hun studie niet meer in
Duitsland en België konden voortzetten en vormden
daar een apart juvenaat. Begin 1942 kwamen we weer
dichter in kontakt met de bezetting. Militairen in huis.
Algemeen werd die bezetting als een ramp gezien,
nog erger toen er sprake van was een gedeelte der
jongens naar huis te sturen. Toen de ramp de vorm
aannam van het tijdelijk naar huis sturen van de
hoogste klas, werd het ineens heel anders.
Met de beste wil van de wereld kon ik deze oplossing
niet als een ramp aanvoelen. Maar officieel bleef het
natuurlijk een ramp. Zo werden wij 'strijders van het
eerste uur' naar huis gestuurd. We zouden tot
augustus thuis zelf maar moeten zien aan te
dobberen, want tegen die tijd moesten we toch het
noviciaat in. Gelukkig voor ons – en dat was toch
echt gemeend – liep het anders.
De zondag voor ons vertrek is nog onvergetelijk
geworden. Die pater in pofbroek was intussen onze
studieprefect geworden. De 'Moffen' die bij ons
ingekwartierd waren, kregen zondags – o verregaand
apostolaat!! – voortaan de voor ons bestemde preek
mee aan te horen in het Duits. De predikant had het
toen over het onder ons 'ouden' gevleugeld woord :
"Eine kleine Weile, und wieder eine kleine Weile..."
Onze uitleg was misschien niet 'schriftuurlijk', maar bij
zo'n dubbelzinnige tekst was ze toch wel goed.
Onze vakantie werd de 14e mei abrupt afgebroken.
De ongevraagde gasten waren verdwenen. Wij
konden weer in Leusden onze studie komen
afmaken. Vol ijver hebben we dat laatste halfjaar ons
daar op geworpen, om alle verloren tijd in te halen.
Maar dat was pater Studieprefect wel toevertrouwd.
Daarenboven zouden we geen augustusvakantie
meer krijgen; die hadden we al gehad. We
zagen onze medestudenten allemaal vertrekken en
leggen de laatste hand aan een onvergetelijk
hoofdstuk van deze 25 jaren: het eerste noviciaat in
Nederland, het nieuwe Ugchelen. 2
die andere leerling van 1937 3
bron: De Kiem, Jg.3, nr.4, pp.17-18, 15 april 1962
1 Pater Theo 't Hort en meneer Henk Hendriks.
2 Het eerste noviciaat in Ugchelen (1942-43) telde
33 novicen, t.w. Gerard Asma; Jan van der Belt;
Adrie van der Burg; Jan van Dijk; Frans van Eijk;
Joop van den Elzen; Dolf van Es; Guus Gaiser;
Cor Goorts; Kees Groot; Arie van der Helm;
Anton van Hooff; Jan Huijsdens; Louis Huijsdens;
Gerard Kerklaan; Dirk Kool; Piet Kuijltjes; Henk
van Leendert; Jan van Lochem; Jan Nelissen;
Herman Rademakers; Hein van Reenen; Adriaan
Riemslag; Jan Rijven; Wim Saris; Sjef Schobben;
Jan ter Schure; Wim Timmermans; Gerard
Vermeer; Arie Weerhorst; Albert van Wensveen;
Kees van Wiggen; Toon van Wiggen.
3 In het vorige stukje, op de tweede bladzijde van
nieuwsbrief nr.10, vroeg ik in de tweede voetnoot:
'Wie was de auteur: in Leusden gekomen in 1937,
lid van de harmonie en jarig op 10 mei?" Het
antwoord kwam, zoals vaker, van de, in de eerste
voetnoot al genoemde, Henk Hendriks. Hij belde
me met de mededeling dat het Hein van Reenen is
geweest (geboren in Aken 10-5-1925, eerste geloften
in 1943, priesterwijding in 1955, beide te Ugchelen,
overleden in 2004 te Hooglanderveen).
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 11 – febr. 2008
Neomisten
De priesterwijding was hét hoogtepunt in het leven en werken
van iedere seminarist. Uiterlijke tekenen waren het brevier,
de kelk en de plaatjes. Ik herinner me de fietstocht vanuit
Benediktbeuern naar de abdij Ettal voor het bekijken van
die laatste. Ik heb nog een stel onbedrukte exemplaren. Ook
heel wat priesterprentjes van medebroeders heb ik bewaard,
zo'n dertig in totaal. Op 'Origo' vindt u er afbeeldingen van.
Hierbij een korte presentatie.
Van de dertig plaatjes zijn er elf van overleden en vijf
van nog levende salesianen. De overige zijn van uitgetredenen.
Bij die laatste gaat het om een tiental
nog levende priesters. Het oudste prentje is dat van
Jozef Dijkstra (1905-1965), waarvan hier de achterkant
is afgebeeld. Het is van juni 1940, en de afkorting
was nog het originele S.S. (Societas Salesiana).
Ook verder is het klassiek, met bovenaan D. M. A. C. T.
(da mihi animas, cetera tolle), en de bede om het evangelie
waardig en gezagvol te mogen verkondigen.
Beide zijn tekenend voor zijn persoon en zijn leven.
De meest treffende teksten – ik ken ze nog steeds uit
het hoofd – zijn die in het Spaans op het prentje van
Herman Feddema: Y con la fuerza de aquel pan escaló el
monte del Senor (en gesterkt door dat brood beklom hij
's-Heeren berg. 3 Kon. 19,5) en: Senor, tomame asi come
yo soy y hazme come quieres que sea (Heer, neem me zoals
ik ben en maak me zoals u wil dat ik ben).
Het plaatje hierboven is dat van Jan van Schagen
(1922-2006), vermoedelijk door hemzelf getekend.
Bijzonder is dat van Adriaan Riemslag (1918-1999)
vanwege de Chinese karakters boven- en de Nederlandse
tekst onderaan. Ook de Paulustekst in het
Frans bij Bertus van Vliet (1929-2000) is heel mooi:
Ce n'est pas nous que nous prêchons, mais le Christ Jésus, le
Seigneur ; nous ne sommes, nous, que vos serviteurs, pour
l'amour de Jésus. (We verkondigen niet onszelf maar
Jezus de gezalfde, de Heer; wij zijn in liefde met
hem slechts uw dienaar. 2 Cor. 4,5).
Het blijft ontroerend te zien hoeveel goede wil en
bereidheid te werken voor het zieleheil van zichzelf
en anderen die plaatjes vertegenwoordigen. Daaraan
is een jarenlange voorbereiding voorafgegaan, en
een levenslange inspanning is erop gevolgd. Dat
geldt volgens mij voor hen allen, ongeacht hoe hun
leven verder gelopen is. Hun priesterschap is niet
afhankelijk van hun kerkelijke rechtspositie en van
het lidmaatschap van de congregatie.
Dierbaar is me ook het prentje van Herman Bosman
(1932-1998). De tekst luidde: WIJ SMEKEN U, HEER,
LAAT DIT SACRAMENT VAN ONS HEIL STREKKEN
TOT WELZIJN EN VREDE VAN FAMILIE, VRIENDEN
EN MEDEBROEDERS, WANT UIT LIEFDE TOT HEN
HEBBEN WIJ HET U OPGEDRAGEN. En eronder
schreef hij: Ton, in oprechte vriendschap.
Dank je, Herman, en dank jullie allemaal.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 11 – febr. 2008
Toewijding
Het leven van Jan Klein als priester is, evenals dat
van zijn gewijde broeders, een en al toewijding aan
de roeping die hij als jongen al voelde. Zelfs na
vervulling van zijn aardse taken blijft die bestaan, als
een ruimte die roept om bewoning door vrienden en
geliefden met wie hij zijn leven wil delen.
za. 2-1-1988
Aandenken vervaagt met het jaar:
de dagen verjagen elkaar.
Het verleden raakt uit het zicht, de dagen lijken steeds
sneller voorbij te gaan. De mens die heel zijn leven
besteed heeft aan het oppoetsen van anderen wordt
nu zelf – als een boom in de wind – gezuiverd en
bevrijd van alle ballast. Hij hoeft niet langer alleen
maar te koesteren, hij mag zich laten beminnen.
vr. 1-1-1988
Elke berk een heksebezem
die zich schoon heeft laten vegen
en zich, buigzaam en bemind,
strelen laat door elke wind.
De 'kinder' (Gronings), zoals die een belangrijk deel
van zijn doelgroep waren, staan nog pas aan het
begin van hun ontwikkeling. Zij zijn als takken aan
bomen als hij, vol levenswijsheid, in lange jaren
vergaard. Zij willen leren en weten, ze kunnen niet
zonder. De mensheid is een levend organisme.
ma. 22-02-1988
Nog altijd gaan kinder op school.
Naar eeuwenoud leergier-idool.
Want verandering is een begrip voor gemis
bij de tak die niet kan zonder boom.
Hij weet wat hun te wachten staat, na hun jeugd, in het
volle leven. Hij weet ook dat iedere toekomst onzeker
is, zeker in deze tijd van snelle veranderingen. Kracht
naar kruis wenst hij hun toe, liefst meer kracht dan
kruis, dat kan geen kwaad. Lijden is geen verdienste op
zich, maar een onvermijdelijk kwaad.
zo. 3-1-1988
De tanden in de appel
eisen hun levensdeel.
Malen zich dan te sappel:
leven is niet zoveel,
maar soms een hele appel.
Die blijft helaas niet heel:
verschijnt, verdwijnt met happen,
verduisterd levensmeel.
Gretig bijten jonge mensen in de glanzende
appel die hun wordt voorgehouden, om dan te
ontdekken dat eten en verteren moeite kost, dat
je je tanden moet poetsen, dat de aanvankelijke ongereptheid
en heelheid bij het verorberen verloren gaat.
De oude man ziet wat het is: verhulde scholing.
ma. 4-1-1988
In de nood is kracht geboren,
levenslot vervuld:
je aan geen tegenstand ooit storen;
zicht, beleid, geduld.
Dat is wat iedereen moet leren: het leven verduren,
je taak vervullen, je nergens aan storen, niet opgeven,
gewoon doorgaan op de goede weg, met inzicht,
beleid en geduld. De mens wordt wijs door schade
en schande, wat geen schande is en geen zonde,
maar gewoon een gevolg van de condition humaine.
zo. 3-1-1988
Weerschijn – in de druppels op de ruiten –
van het laaggebleven oosterlicht,
maakt kristal van vensters, ook de vuilste,
met hun landschapglas-in-loodgezicht.
Transparantie voor zichzelf en voor anderen vormt
het resultaat van hard werken in modder en in stof.
Wat schijnbaar hopeloos vervuild is blijkt een
kunstwerk te zijn in bovenaards licht. Doorleefde
menselijkheid maakt ons tot een geheel, heiligt ons en
bereidt ons voor op onze uiteindelijke thuiskomst.
zo. 3-1-1988
Hoog aan de waterkant
zei Hij zijn woorden.
Was even stil en bad.
Stak toen van wal.
Maar alle hoorders hoorden
het onverstaanbaar tegenwoorden
van golfjes aan de schoeiing
waar 't schip gelegen had.
En dit is weer zo'n gedicht waar je stil van wordt, een
teken van doorzicht, in woorden met meer dan één
betekenis. Wat Jezus leert komt wel met woorden,
maar in wezen is het stilte, openheid, een gewaarzijn
van resonantie, de weerklank in ons hart. Als Jezus
'van wal steekt' dan wordt het stil in ons.
En in die stilte wordt het bijna Pasen: verdriet
verdampt, wat zwaar is wordt licht, er komt iets
omhoog dat zich niet laat tegenhouden, extase, een
lach vanuit het diepst van ons hart. Ware religiositeit
is niet somber en zwaar, maar licht en vrolijk.
Daarmee eindigt deze les van twintig jaar geleden.
za. 10-04-1988 – Beloken Pasen '88
Ik sta, weer eens vernieuwd, een zondagmorgen.
Het pluis-op-blauw schuift zuidoost naar de zon.
Het pluis-op-groen stikt van stil lachgegorgel,
extatisch van mijn leven dat begon.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 11 – febr. 2008
Vuur en Vlam
missieblaadje
In een van de kartonnen dozen op zolder vond ik
onlangs zes afleveringen van Vuur en Vlam, het op
'Don Rua' Ugchelen uitgegeven missieblaadje. Het
oudste nummer is van 7 november 1951, het eerste
van de derde jaargang. De reeks begon dus in 1949,
mijn eerste jaar in Ugchelen. Het stond in het teken
van de Iuventus Missionaria, en was bedoeld voor
de missieclubs door het hele land, ook op 'Don Rua.'
Binnen de compagnie was ik lid van de missiecirkel
'Willehadus', maar ik weet niet of dat de Noord-
Engelse (745-789) of de Deense (1482-vermoord
op 9 juli 1572) was. Waarschijnlijk de tweede,
want dat was een van de martelaren van Gorkum.
Die cirkel was, zoals blijkt uit bewaarde papiertjes,
meer vroom dan productief.
Na zijn wijding op 2 juli 1950 kwam pater Jan
Nelissen naar Ugchelen. Hij was onze docent
Nederlands en hij redigeerde ook Vuur en Vlam,
samen met student Gerard Ferwerda (1927) uit Den
Haag (Ugchelen tweede trimester 1948-49 tot
kerstmis 1951), een late roeping en jeugdleider. Op
de laatste bladzijde van dit nummer stond: 'Druk:
Firma Nefer.U.' (Nelissen en Ferwerda, Ugchelen).
Auteurs waren Cappy, Flint, D., W. en F. (non
nobis domine..., bescheidenheid troef). De aflevering
bestond uit twee dubbelgevouwen bladen van
34x21 cm (formaat Legal), dus acht bladzijden, in
bruin gestencild. De twee volgende nummers die ik
nog heb zijn de nummers 2 en 4 van dezelfde
jaargang. Voor mij is interessant dat de voorbladen
ervan door mij getekend zijn.
Op beide een schip met kruis op het zeil, een met
fakkel. waarvan de vlam overloopt in de baren ("Bij
de omslagtekening van T.O.: Alleen op de stroom
van onze liefde zullen onze verlangens en idealen
de haven bereiken"), de tweede met opgaande zon
en palmboom ("Bij de omslagtekening van Ton.
ook in de Missie rijpen de vruchten onder de
wassende zon van 't geloof").
Een lichtgetint extra vel in het midden vermeldt o.a.
de dood van don Ricaldone (december 1951), zodat
de datering duidelijk is (dat heb ik via Google even
snel gevonden op de site van de Waubachse winkeliersvereniging,
waar ook het bezoek van don R. in 1923
aan de grote missietentoonstelling in Heerlen vermeld
wordt). Het volgende nummer is van 3 december
1952, het feest van Sint Franciscus Xaverius, twee
dubbelgevouwen bladen van 42x21 cm, zonder
tekening voorop ("een beetje simpeler van uitvoering,
maar dat is om economische redenen").
Dan volgen nog twee nummers uit 1961 (oktober en
kerstmis) in 's-Heerenberg, met een gedrukt omslag
(zie hieronder) en gericht op missieclubjes buiten het
huis. Op website 'Origo' staat nu nummer 1 van Jg. 3.
In een volgende nieuwsbrief komen meer details over
deze afleveringen van Vuur en Vlam.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 11 – febr. 2008
Netwerk
Het uitwerpen van een net om vissen te vangen is een
van de meest pregnante beelden van het christendom.
De mens is van geboorte tot dood aangewezen op
anderen, deel van een netwerk. De hele ons bekende
fysieke werkelijkheid hangt aan elkaar van onderlinge
verbanden en de wisselende configuraties daarvan.
En de aardse verhoudingen vormen, zo geloven wij, een
afspiegeling van de bovenaards geestelijke. De mens
heeft deel aan goddelijk leven en is, als individu, unieke
uitdrukking en beleving daarvan. Don Bosco vatte met
zijn zinspreuk da mihi animas, cetera tolle de christelijke
boodschap heel economisch en treffend samen.
Evenals veel metaforen is ook die van de visvangst een
flexibel geheel: mensen kunnen we zien als vissen, maar
evengoed als onderdeel van het net. Het water verbeeldt
de levenszee, waarin de vissen thuiszijn, hoewel ze uit de
tijdelijkheid en vergankelijkheid daarvan gered moeten
worden om hun ware aard te hervinden.
Als visnet vormen we een functionele eenheid waarin
we allemaal hetzelfde touw zijn, alleen verschillend door
plaatsing in het geheel. Vanuit onze optiek zijn priesters
misschien als 'in eeuwigheid' onlosmakelijke knopen. Of
ze passen in het geheel is iets anders. Vissers moeten hun
netten 'boeten', de losse einden 'vasten'.
We mogen spelen met woorden en hun verschillende
betekenissen. Starre dogma's passen niet bij de dingen
zoals ze werkelijk zijn. Binnen de Kerk, als organisatie
van alle van binnenuit geroepenen, is functionaliteit van
meer belang dan status. Feitelijke samenhang gaat draad
voor draad, primair perifeer, niet centraal.
De Vasten is een tijd van bezinning, meer dan van
versterving. Even kijken waar je mee bezig bent, of
consumptie nader brengt tot het levensdoel. Niet
het lichaam is onze vijand, het is onze beste vriend.
Onbewustheid, slaap, hypnose vormen het grootste
gevaar. Tijd om wakker te worden!
ik ben
dit dát
dat dit
wat ik
niet ben
zal zien
vergaan
en eeuwig
leeft
als geest
in vorm
na vorm
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
Als bijdrage werd uit Duitsland ontvangen € 20 à
contant, waarvoor mijn oprechte dank.
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://members.home.nl/ajm.overtoom
paaskaars (verpakt)
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in het
lettertype Garamond 11 pt, de koppen (meestal)
in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info en
download op: www.foxitsoftware.com).
Lemma
Vroeger had de man en vader een zeker overwicht;
wordt dat niet te vaak vervangen door overgewicht?
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 12 – 4 april 2008
Kronieken
Toen ik, samen met m'n vrouw Riet, op zondag 17
februari een bezoekje bracht aan La Verna (zie
'Vier visites' op blz. 5), hadden we – behalve een
gesprek met Jan Nelissen en een korte ontmoeting
met Cor Goorts – ook een aangenaam intermezzo
met Henk Hendriks op zijn kamer.
Ik kreeg van hem een A5 ringband mee met, naar
hij dacht, teksten van Jan Klein. Het bleken door
hem met de hand geschreven kronieken te zijn: die
van Assel van 1962 tot begin 1963, en die van de
tweede en laatste zes jaar 's-Heerenberg (1965-71).
Ik heb er scans en pdf-bestanden van gemaakt.
De Assel-kroniek was volgens Henk van de hand
van Wim Gubbels, toentertijd directeur in Assel.
Hij heeft die later op verzoek van de directeur van
'Don Rua' uitgeschreven in een schoolschrift. Het
zijn in totaal 37 tekstbladzijden. Ze geven een goed
beeld van de dagelijkse gang van zaken.
Henk Hendriks op 17 febr. 2008
De kroniek van 's-Heerenberg hield Henk bij van
1968 t/m 1971, de sluiting van 'Don Rua'. De drie
voorgaande jaren schreef hij, op verzoek van de
directeur, aan de hand van al aanwezige notities. In
totaal 189 tekstpagina's. Van 1965 tot half 1968 zijn
het er 44, van juni 1968 tot juni 1971 in totaal 145.
De kronieken zijn uiteraard eigendom van de salesiaanse
congregatie en mogen zonder toestemming
niet gepubliceerd worden. Het blijft vooralsnog dus
bij deze algemene informatie. De beeldscans zijn – in
de vorm van twee pdf-bestanden – desgewenst
beschikbaar voor het salesiaans archief.
Don Rinaldi (1856-1931)
Don Filippo Rinaldi
In 'Don Bosco nel mondo: studi monografici sulla
congregatione salesiana e sull'istituto delle figlie di Maria
Ausiliatrice', Elle Di Ci Torino van 1958, p. 90-91
staat iets over hem. Hij werd geboren in Lu
Monferrato, een kleine plaats ten oosten van
Turijn. Als 21-jarige hervatte hij zijn afgebroken
studies en werd in 1882 als salesiaan tot priester
gewijd. Hij werd directeur van de zgn. Mariazonen
(late roepingen) en werd later directeur en
provinciaal in Spanje. Hij was twintig jaar lang
algemeen prefect en werd in 1922, na de dood
van don Albera, gekozen tot derde algemeen
overste. 'Van don Bosco had hij alles behalve
zijn stem', lees ik in 'I sette don Bosco' (zeven maal
don Bosco). 1 Op 29 april 1990 werd hij door paus
Joannes Paulus II zalig verklaard. Onder zijn bestuur
ging de congregatie van 4.788 leden in 404 huizen
naar 8.836 leden in 644 huizen.
1 http://www.sdb.org/bs/1995/fm09.html
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 12 – 4 april 2008
Historie 'Don Rua' (4)
September '42. De werkers van het eerste uur, van
Leusden en Lauradorp, waren hun noviciaatsjaar
begonnen in Ugchelen, het begin van het salesiaanse
noviciaat in Nederland. Na de eerste korte bezetting
van Pasen 1942, begon men zich in Leusden
langzamerhand af te vragen of de studie en het werk in
zijn geheel wel door zou kunnen gaan. Het
concentratiekamp Amersfoort breidde zich uit, naast
ons was alles in beslag genomen door de 'Waffen S.S.'.
Half november kwam er een zekere geruststelling:
pater Kremer kreeg bezoek van een heer ...?? in een
deftige wagen, die hem verzekerde dat hij niet bang
hoefde te zijn dat het huis bezet zou worden.
Nog geen week later, 19 november tegen elf uur 's
morgens, kwamen er een paar wagens voorrijden
van de Gestapo en de S.S. Zij verklaarden: "Het huis
moet binnen anderhalf uur ontruimd zijn en alles is
in beslag genomen ten behoeve van het Duitse
leger." Pater Direkteur en pater Prefect stonden direkt
onder bewaking en alles werd gelijk geblokkeerd.
Met veel moeite kreeg men nog het nodige geld
los voor de reis naar huis voor alle jongens; voor
de bagage en koffers kwamen twee legerwagens,
die dit alles naar het station van Amerfoort
zouden brengen. Het was een hele consternatie
vooral voor de kleineren. In een goed uur tijds
moest er gegeten worden, koffers en kisten te
voorschijn gehaald, gepakt en op de wagens geladen.
Dat er van rustig eten niet veel gekomen is kan
men zich voorstellen: na een uur – praktisch
iedereen was het huis uit – boden de keuken en
de refters een aanblik alsof men ergens voor
gevlucht was. Ditzelfde merkte men in de studies
en slaapzalen waar de koffers en kisten gepakt
waren. Iedereen moest nu naar huis toe.
Het enige wat men hun kon zeggen was: "Hou vol in
je roeping en wacht rustig bericht af, hoe en waar je
verdere gelegenheid zult krijgen om je studies verder
door te zetten", want niemand wist hoe het verder
zou gaan. Het was ineens zo plotseling gekomen.
Voor onze pater Direkteur en pater Prefect J.
Hilpisch lag dit anders: zij waren door de Gestapo in
hechtenis genomen en zouden naar Duitsland
terruggestuurd worden. Voor hen moeten het wel
zware uren en dagen geweest zijn. Wat zij niet hadden
gesjouwd en gebedeld bij onze goede medewerkers
en anderen; wat zij niet hadden gebeden en geofferd
voor de geestelijke en materiële opbouw en instandhouding
van het Juvenaat, dat weet God en een ietsje
hun naaste medewerkers. Maar hun loon ontvangen
ze nu in de hemel, want God is getrouw.
Alles was nu in beslag genomen, het huis, het
meubilair, de studieboeken, de etenswaren. Gelukkig
mocht pater Direkteur onder geleide de Heilige Vaten
nog naar Amersfoort brengen.
Het rare geval deed zich voor: we wilden brood
meenemen om onderweg op reis nog iets te
kunnen eten; het werd ons afgenomen met het
gezegde: "Dit is niet meer van jullie, daar hebben
jullie geen recht op, het is in beslag genomen door
de Gestapo!" Naderhand is er nog geprobeerd
een en ander terug te kunnen krijgen, maar dat is
zo goed als niet gelukt.
Van lieverlee druppelden de medebroeders die uit
Leusden waren weggestuurd Huize Don Rua in
Ugchelen binnen, waar ze met open armen werden
ontvangen. Ons huis in Ugchelen bestond toen pas
een goed half jaar, met praktisch geen materiële
middelen van bestaan. Maar wat van daaruit werd
gedaan en bedacht om ons juvenaat weer tot leven
te wekken, dat is weer een hoofdstuk apart in deze
geschiedenis.
H. Hendriks, sal. coadj.
bron: De Kiem, Jg.3, nr.5, pp.16-18, 24 mei 1962
Afscheid van Piet Verbart
Piet Verbart werd geboren te 's-Heer Arendskerke
in Zeeland op 11 juni 1925. Op 1 juli 1954 werd hij
te Turijn tot salesiaans priester gewijd. Als zodanig
verbleef hij in verschillende functies in het huis te
Leusden tot 1970, waarna hij uittrad. Hij trouwde
met Wil Adank. Ze kregen twee zonen: Jeroen en
Okke, twee schoondochters en kleindochter Merel.
Na een moeilijke periode in het ziekenhuis overleed
Piet op 18 februari van dit jaar. We hebben afscheid
van hem genomen in de woord- en gebedsviering
op 25 februari in de St. Jozefkerk te Leusden, waarin
werd voorgegaan door pastor Niels Morpey. Jeroen
las onderstaande (blz. 3) herinneringen voor. In het
crematorium werd gesproken door de zonen en
schoondochters, en tot slot ook door Wil. Het was
een mooie en troostvolle uitvaart.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 12 – 4 april 2008
Herinneringen aan mijn vader
Voorgelezen door Jeroen tijdens de uitvaart van zijn
vader, Piet Verbart (*11-6-1925, +18-2-2008), in de St.
Jozefkerk te Leusden op maandag 25 februari 2008.
Graag wil ik jullie iets vertellen over mijn vader en
zijn geloof en wat dat voor ons betekend heeft
door de jaren heen.
Toen Okke en ik nog jong waren gingen wij elke
zondag naar de kerk. Ik heb goede herinneringen
aan de kinderwoorddiensten, waarin mijn vader
mooie verhalen vertelde. Ook herinner ik mij dat
ons al heel jong het besef werd bij gebracht dat
verhalen over de hemel ook een aansporing zijn om
vrede en rechtvaardigheid juist op aarde te bewerkstelligen.
Verder markeerde de kerk de zondag, en
gaf een speciale sfeer, zeker ook op dagen als
kerstmis. We hadden echter niet altijd zin in om naar
de kerk te gaan, het was toch wel een lange zit, zeker
toen we niet meer naar de kinderwoorddiensten
gingen en die preek moesten uitzitten. Mijn ouders
vonden dat we, als we wat ouder zouden zijn, zelf
mochten beslissen of we naar de kerk gingen, maar
er wel kennis mee moesten maken.
Later, toen ik wat ouder werd bestookte ik mijn vader
met vragen over geloof en kerk: “Hoe kan het nou
dat God bestaat als er zoveel oorlog is?” en: “Hoe
kun je nou bewijzen dat God bestaat?” Daarbij vond
ik eigenlijk dat mijn vader per direct het bestaan van
God voor mij moest bewijzen, anders was zijn geloof
toch niets waard. En ik bleef hem voor de voeten
werpen dat hij, kritisch als hij was op het pauselijke
gezag, toch een zeer toegewijd lid van de katholieke
kerk in Leusden bleef. Ik verweet mijn vader ook dat
de kerk geen eenduidige antwoorden gaf op politieke
vragen. “Hoe kan dat nou toch, in de kerk wordt
vrede en gerechtigheid verkondigd, maar vervolgens
denkt de één dat de plaatsing van kernwapens daartoe
bijdraagt, en de ander is daar mordicus tegen, wat heb
je dan toch aan al dat gepreek”
En mijn vader met eindeloos geduld maar
uitleggen dat het geloof en de kerk mensen dient te
inspireren, maar niet altijd pasklare antwoorden
geeft; hoe je in de praktijk aan vrede en gerechtigheid
werkt blijft mensenwerk. Mijn vader was wars
van pasklare antwoorden.
De antwoorden die ik toen op mijn vragen kreeg
vond ik vaak onbevredigend, maar ze zijn me wel
bijgebleven en vele ben ik met terugwerkende
kracht als wijs gaan beschouwen. Misschien voelde
ik dat toen ook wel aan, maar dat paste toen zeker
niet in mijn rol als kritische puber.
Een gebeurtenis in die periode die me altijd is
bijgebleven en me erg heeft geraakt is het volgende.
Op een kerstavond, ik weet niet meer welk jaar,
hadden we met mijn vader afgesproken dat Okke en
ik samen naar de kerk zouden gaan. Hij zou met
mijn moeder eerder gaan, ik weet niet meer waarom.
Toen Okke en ik bij de kerk aankwamen, bleek de
kerk bomvol (wij waren natuurlijk te laat weggegaan).
Okke en ik zagen het niet zitten om de hele dienst te
blijven staan en zijn daarom maar naar huis gegaan,
wat wij toen helemaal niet zo erg vonden en zijn TV
gaan kijken. Toen mijn vader echter thuiskwam,
stonden de tranen in zijn ogen. Hij vond het zo erg
dat wij de dienst, die hij zo mooi vond, gemist
hadden. Dit heeft mij toen enorm geraakt, omdat ik
voelde dat daar geen dogmatisme speelde, maar een
vader stond die verschrikkelijk veel van zijn zonen
houdt en hun dolgraag iets wil meegeven van wat
hem inspireert. Ik zag toen zowel hoe belangrijk het
geloof voor hem was als hoeveel hij van ons hield.
In latere jaren bleef mijn vader cursussen volgen en
boeken lezen over het geloof. Wij gingen ons eigen
pad en daar had hij alle respect voor. Mijn moeder
bleef net als hij verbonden met de katholieke kerk.
Okke is meer agnostisch ingesteld. Ik raakte steeds
meer geïnteresseerd in oosterse religies. Mijn vader
vond dat buitengewoon interessant en had ook veel
belangstelling voor zaken als meditatie, al deed hij
dat zelf niet. Wij gingen ook elkaars boeken lezen.
Hij had een brede religieuze interesse. Zo vond hij
de Oud Katholieke kerk, waar de ouders van mijn
vriendin mee verbonden zijn erg boeiend. Een
kerk waarin priesters gewoon konden trouwen en
kinderen krijgen sprak hem wel aan. En toen de
eerste vrouw als priester werd gewijd in de oud-
Katholieke kerk, wilde hij daar per se bij zijn. Toen
Okke een relatie kreeg met Satty, en mijn vader er
achter kwam dat haar ouders Sikhs zijn, ging hij
zich meteen verdiepen in hun goeroe Nanak. Hij
raakte enthousiast. Die Nanak was zo gek nog niet
zo zei hij op de hem kenmerkende manier.
Hoewel de ideeën uit andere religies hem ook aanspraken,
bleef hij verbonden met de katholieke kerk.
Niet omdat die beter zou zijn. Maar omdat hij zich er
thuisvoelde en omdat hij er van oudsher mee
vertrouwd is. Mijn vader benadrukte de verwantschap
van religies, en de spirituele of mystieke ondertoon en
sprak over het Licht waar we mee verbonden zijn,
waar we volgens hem uitkomen en naar terugkeren.
Wij, Okke en ik, hebben hem hierin, ieder op onze
eigen manier inspirerend gevonden.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 12 – 4 april 2008
Toewijding
Pasen valt op de zondag na de eerste volle maan
na de zonnewende of equinox. De agenda-dichten
(1986-89) ontmoetten drie paasvieringen: in 1986
op 30 maart, in 1987 op 19 en in 1988 op 3 april.
Pasen 1989 (26 maart) vierde pater Jan in de hemel.
zo. 30-3-1986
Miniaturen fluitekruid,
grassen, grassen, eindelijk uit,
staan in elke berm te wenken,
Paaszat, nu 't stormen van de lente
't liggend blad heeft weggevaagd
en het opstaand groen gewassen,
grassen, wenk, wenk maar, grassen
Pasen daagt.
Natuurlijk is mijn keuze van de gedichten nogal
willekeurig. In dat jaar schreef hij ook over lijden
en dood. Het is niet steeds duidelijk wat Jan
Klein nu eigenlijk voelde en dacht. Geloofde hij
in een leven na de dood van het lichaam?
vr. 28-3-1986
Eeuwig leven? Geen behoefte aan.
Ook niet aan eutanasie.
Pijn brengt mij latijnse litanie.
Diepste pijn een gil om dood te gaan.
Maar hij schreef wel:
wo. 26-3-1986
Met deuren dicht
bij avond
kwam Jezus hun in 't zicht.
Opeens was 't licht.
Er is dus verschil tussen theologie en beleving.
Zijn theologie is niet helemaal de mijne, maar
van een gedicht als het volgende krijg ik wel
weer tranen in de ogen van ontroering: hij beseft
dat zijn woorden tekortschieten, maar hij leest
goddelijk leven in de natuur.
ma. 20-4-1987 (tweede paasdag)
Hee Jullie Drie
daar op mijn pad,
als ik maar zeg:
"Vertel míj wat!"
en Jullie doen
mij 't Paasverhaal
in grijs, in groen,
je Lentetaal...
Wel, zó versta
'k Je lieve Lied,
maar, zing ik 't na,
dan klinkt het niet.
za. 18-4-1987 (paaszaterdag)
Dat vreet me gras, link lammerpaar,
aan de overzij van draad en sloot.
Wie acht nog grenzen en gevaar,
als 't vreemde méér belooft?
De mist, stripteasend als de Maan,
doet voor de Zon vijf sluiers uit
en blijkt, als 't dansen is gedaan,
zelf de Vermiste Bruid.
Maar pit van Pasen is 't
ons groei- en zwerf- en dansbestaan
in Zon op te zien gaan.
Een groot verschil, ook grafisch, tussen dit en
het vorige jaar. Het 'dagboek naar de zeventig'
heeft zich gezet, is gerijpt tot rust en evenwicht.
In de natuur vindt Jan geluk en bezinning. Van
het jaar erna, 1988, Jan z'n laatste paasfeest hier
beneden, nam ik al gedichten op in de rubriek
Klein-ig-heden (DBB-k maart 2002, blz. 27-28).
Voor dit stukje kies ik een paar gedichten waaruit
zijn speciale liefde blijkt voor berk en larix.
ma. 4-4-1988 (tweede paasdag)
Soms bloost een berk, of zon
ze aan 't zoenen is geweest
in vlagen van bewon-
d'ring voor de ranke leest-
en-loof, die berk verzon
met inventieve Geest.
Ik weet niet hoe 't begon,
maar 't is een ogenfeest.
Feest, nu de lorkenwijk
al schemert in groen dons
waar 't ander naaldhout lijkt
gebannen oud, op grond
van eeuwig vergelijk
met winters fel verbond.
Hoe dichter dat ik nader,
hoe geler dat het wordt:
dit pluimpjesgroen omkadert
't mysterie van de lork.
Die liefde voor bomen heb ik in Ugchelen al van
hem overgenomen. Welke bewoner van dat huis
herinnert zich niet het prachtige voorjaar en de
heerlijke zomers, vol groen en bloem en zon, en
met de hevige regens en het dampen daarna?
In spatia vol gratia
voor 't huis, langs 't huis, erachter:
Forsythia delicia
van elke voorjaarssmachter.
Afgezien van ervaringen die nog op menigeen wegen,
was de leefomgeving temidden van bossen en velden
niet alleen gezond maar ook bijzonder mooi.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 12 – 4 april 2008
Vier visites
De 64e verjaardag van m'n broer Frans (13-2-1944)
riep ons vanuit Drenthe naar het Brabantse Son.
Het feest was op zaterdag de zestiende. We wilden
ook nog op bezoek bij Wim en Ger Gubbels, dus
we bespraken een overnachting in hotel Bladel.
Op de heenweg deden we Mariaheide aan, om daar
op zoek te gaan naar het Mariabeeld van Cor Goorts
(DRvn, nr.10, dec. 2007, p.5). Na wat rondvragen
kwamen we terecht bij Anna, de jongste zus van Cor,
die de volgende dag jarig was en Cor zou ontvangen.
Het kapelletje met het beeld staat in een aanpalend
sparrenbosje. Het is ook bereikbaar vanaf de weg, en
er wordt nog ieder jaar een misviering gehouden met
veel volk er bij. De Maria is echt het tweelingzusje van
die in Assel, mooi en Brabants zwierig.
We werden hartelijk onthaald op koffie en kregen
binnenshuis nog andere kunstwerken van Cor te
zien. Daarna zochten we de A50 weer op, richting
Son, waar de familie ons verwachtte. Heel gezellig
en zonder haast, want we sliepen in de buurt.
De volgende dag legden we ons al bijna traditonele
jaarlijkse bezoek af bij Wim en Ger Gubbels. Dat
geeft iedere keer een feestelijk gevoel en er is altijd
genoeg te bepraten. Een hoge leeftijd komt met
gebreken, wat ook Wim niet bespaard blijft. Maar
ik ben altijd weer onder de indruk van zijn jeugdige
instelling en kenmerkende vitaliteit.
Wim Gubbels op zondag 17-3-08
Na een paar gezellige uurtjes namen we afscheid,
met een 'tot weerziens', zoals altijd onder het voorbehoud
van deo volente. De nieuwe A50 brengt ons
snel en goed richting Annen. Maar we hebben de
smaak te pakken en gaan langs Alverna.
In het vroegere zusterklooster aan de Leemweg, nu
verzorgingshuis 'La Verna', verblijven ook salesianen,
t.w. Cor Goorts, Jan Nelissen en Henk Hendriks. In
'Rivo Torto' daar niet ver vandaan wonen Jan van der
Valk, Bert van Balkom en Pierre Eijck.
We kwamen Jan Nelissen tegen die ons vergastte op
koffie en een overzicht van zijn salesiaanse leven. Wat
een brok geschiedenis ligt er toch opgeslagen in ieder
van ons. Van 1953 tot 1979 (van z'n 31e tot z'n 57e)
leefde en werkte hij in Rijswijk, het 'Oratorium'.
Cor Goorts zagen we nog even snel toen hij door
twee oomzeggers werd opgehaald voor de verjaardag
van zijn zus in Mariaheide (zie hierboven). Daarna
klopten we aan bij de kamer van Henk Hendriks die
ons, zoals hij gewoon is, hartelijk verwelkomde.
In het Don Rua Nieuws van deze maand staat een
goed interview dat Ernest Spronck met hem had. Hij
liet ons allerlei archivalia zien en gaf me ook materiaal
mee, kronieken zoals later bleek, in plaats van teksten
van Jan Klein, die ik later kreeg en nog zal scannen.
Ik vermoed dat zijn ijver om documentatie van het
salesiaanse verleden vast te leggen en te bewaren ooit
nog van waarde zal blijken voor de geschiedschrijving
van het werk van don Bosco in ons land. Intussen is
het voor hem een bron van arbeid en genoegen.
Vier bezoeken in twee dagen: daarna moest ik het
wel even kalmaan doen; inderdaad: even maar.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 12 – 4 april 2008
Vuur en Vlam
Er staan nu drie afleveringen van Vuur en Vlam
op de website, onder de links 'archief / huisbladen':
de nummers 1, 2 en 4 van jaargang drie (1951-52).
Nu volgen er nog drie: het decembernummer van
de vierde jaargang en twee nummers uit 1961 met
een in de eigen imprimeria gedrukt omslag
Plaatjes
Zie 'Santjes' en 'Neomisten' in de vorige nieuwsbrief.
Van mijn broer Frans kreeg ik bij zijn verjaardag het
boekje 'Don Bosco Bidt' mee, waarin op bijna iedere
bladzijde een of meer prentjes liggen. De 33 priesterplaatjes
daarbij zijn inmiddels gescand en toegevoegd
aan website 'Origo'. Bij de uitvaart van Piet Verbart gaf
Theo Emke me ook een stapeltje mee, dat nog
gescand moet worden. Zie voor de groeiende collectie
op 'Origo' onder de koppeling 'archief'.
Maastrichterlaan 80
Van John Smeets ontving ik per post zijn geschiedenis
van Lauradorp, getiteld 'Maastrichterlaan 80', 4e druk,
voorjaar 2008, 37 blz. A4 met omslag in kleur, met
pvc cover en ringrug. Het verscheen voor het eerst
in het Jaarboek 2007 van de Landgraafse Heemkundevereniging
OCGL (inmiddels uitverkocht). Volgende
drukken zijn uitgebreid met later gevonden materiaal.
Het staat vol met foto's van personen en groepen,
met repro's van documenten en andere archivalia.
Het is mooi opgemaakt en haarscherp afgedrukt. De
documentatie is zorgvuldig en uitgebreid. De tekst is
goed geformuleerd en boeit van begin tot eind. Het
is te bestellen door overmaking van € 8 per stuk op
bankrekening 15.17.87.158 t.n.v. J.J. Smeets, Landgraaf,
onder vermelding van: LAURADORP.
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
Per giro werd 45 en apart 5 euro ontvangen. Hartelijk
dank voor deze bijdragen en blijken van waardering.
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://members.home.nl/ajm.overtoom
masker
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in het
lettertype Garamond 11 pt, de koppen (meestal)
in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info en
download op: www.foxitsoftware.com).
Lemma
Wie of wat men met geweld ook dient, niet God,
maar een produkt van andermans of eigen denken.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 13 – juni 2008
Santjes
vervolg
In nieuwsbrief nr.11 van februari 2008 stonden
twee stukjes ('Santjes: relikwie' en 'Neomisten')
over devotie- en gedachtenisprentjes, m.n. die bij
priesterwijdingen. Op website 'Origo' was er een
eerste verzameling van te zien.
Op bladzijde 6 van nieuwsbrief nr.12 vermeldde
ik de toevoeging van plaatjes uit de collectie van
m'n broer Frans, en de plaatjes van Theo Emke
die ik nog zou scannen. Er waren ook plaatjes bij
van eeuwige geloften van coadjuteurs.
Al in februari van dit jaar stuurde Kees Veltman
me per email copieën van vier prentjes, het oudste
van pater Herman ter Meer (1938). De afbeelding
van don Rua hierrnaast is daarbij van het plaatje
van pater George Thoen uit 1939.
Ik vind het een biezonder fraaie tekening. Als je
goed kijkt zie je in de achtergrond het zijschip van
een kerkgebouw, met zuilen (links) en vensters
(rechts) waar de zon door schijnt. De naam van de
kunstenaar (linksboven) lijkt onleesbaar.
Het totale aantal prentjes bedraagt nu 151, voor-
en achterkant, dus ruim 300 afbeeldingen, teveel
om in één keer te laden. Daarom heb ik nu een
nieuw subdomein (santjes.otmx.nl) aangemaakt,
dat ook via 'Origo' te bereiken is.
Daar vindt u een inleiding met nadere gegevens
over inhoud en gebruik, hoewel deze pagina ook
zonder uitleg heel toegankelijk is. Vanaf 'Origo' komt
u er via de links 'archief' en 'prentjes'. Ieder plaatje
wordt in twee afbeeldingen apart geladen.
Het scannen en op monitor tonen van drukwerk
wordt vaak bemoeilijkt door de aanwezigheid van
drukrasters. Ik heb geprobeerd kleuren en leesbaarheid
te optimaliseren. Op- en aanmerkingen
zijn, zoals altijd, van harte welkom.
Aanvullingen ook, per email of per post. Prentjes
worden na het scannen netjes weer teruggestuurd.
Deze verzameling geeft een indruk van groeiend
salesiaans Nederland van 1938 tot en met 1965, al
is het beeld niet helemaal representatief.
Daarvoor hebben we de beschikking over lijsten
van Theo Bones in Excel. Alle deelverzamelingen
samen vormen wel de geschiedschrijving van dit
verleden, omdat bronnen en middelen voor iets
beters ontoereikend lijken te zijn.
Wat ik wil suggereren is dus, dat de congregatie
deze deelstudies en collecties zal gaan beschouwen
als belangrijk archivalisch materiaal en er tenminste
een copie van bewaart in het salesiaans archief, zodat
het bij later onderzoek gebruikt kan worden.
Don Rua (1837-1910) ars sacra 2763
Bezoek aan Zwolle
Een jaar geleden, op dinsdag 29 mei, bezocht ik
Bertus van den Bos en Kees Heeren die sinds 2000
in Zwolle wonen. In nieuwsbrief nr.7 op blz.2 ('Don
Bosco in Zwolle') liet ik iets zien van hun werk met
postzegels voor de zwerfkinderen in Haïti.
Bertus was ook toen al ziek, maar zijn toestand leek
stabiel. Toch is hij langzaamaan zwakker geworden
en moet het bed houden. Driemaal per dag komt
er verpleegkundige hulp. Ik heb Kees gebeld en en
een afspraak gemaakt voor een bezoekje
Op zondag 22 juni was ik 's-middags bij hen. Ook
Jan van Aken was daar op bezoek. We hebben met
z'n vieren gezellig over van alles gepraat. Ook over
bijna-huisgenoot De Korte, bisschop van Groningen.
Een gebed voor Bertus is een goed idee.
detail postzegelcollage Kees Heeren
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 13 – juni 2008
Historie 'Don Rua' (5)
Grepen uit de geschiedenis van ons juvenaat, 1937-1962
Het was me een keet. Of beter, het waren er twee,
waarin we moesten studeren. Sommigen hadden er
nog les in ook. Maar dan was het geen keet meer.
Eigenlijk waren we best tevreden op die Ugchelse
grond, en met het huis, dat aan alle kanten uitpuilde.
Na zes weken vakantie, ons bezorgd door de
uitsmijters van Hitlers keur-bende, was het voor alles
van belang weer verder te gaan.
We aten in twee ploegen. Eerst kwamen de novicen,
de theologanten en het merendeel van de oversten.
Daarna schoven wij, studenten, ons achter dezelfde
borden, die – netjes afgewassen – met zijn allen het
idee gaven van wat er op het gebied van borden al
niet mogelijk is. Een idee dat nog werd aangevuld,
toen eind januari de eersteklassers erbij kwamen en
er dus meer borden in omloop raakten.
En toen het Don Boscofeest. Hoe het voor elkaar
kwam weet ik niet. Maar we hebben allemaal tegelijk
gegeten. Om plaats te vinden was niet zo moeilijk.
Daartoe was het slechts nodig de slaapzaal van de
kleinen te ontruimen (die sliepen waar naderhand de
sacristie is gekomen en het Mariakapelletje met de
kleine spreekkkamer). Die knapen hoefden dan
alleen maar hun hele hebben en houwen in te
pakken; de novicen braken dan de dubbele bedden
af en tenslotte vormden de grote studenten een
ketting om de inboedel boven in Nazareth (een stal)
te stouwen. Na een paar feesten ging het erg vlot.
Dat was ook het geval met het opslaan van toneel in
diezelfde ruimte, 's middags. Ja, die feesten waren
dagen. 's Morgens bijtijds aantreden vanwege het
transport, en de andere morgen nog meer bijtijds
vanwege het terugtransport.
Over transport gesproken. Bij de heren Jongerius
en van Seumeren had de mening post gevat, dat
ons huis te vol was. Toen zijn de novicen aan
het bomen rooien geslagen en aan het graven en
zand kruien. Toevallig verschenen in diezelfde
tijd trailers met cement en steengaas, deuren en
raamkozijnen, ijzeren binten en hout en, niet te
vergeten, dakpannen. Zodra zo'n lading binnenrolde
werd iedereen gemobiliseerd, tot en met de grote
studenten toe, zelfs onder studietijd. Die trailers
hadden altijd haast. Net of ze bij ons niet mochten
zijn. Door dit samenspel van rappe wagens en
rappe handen kwamen we ruimer te wonen. Maar
toen was het al '44.
De Duitsers lieten ons aardig met rust. In de loop
van '43 waren er een paar gevallen van roodvonk
geweest en een enkel geval van t.b. Een nobele ziel
heeft het idee gekregen de wereld te waarschuwen
tegen nog meer onheil. Twee jaar lang hebben de
woorden "Ansteckende Krankheit" bij de toegangspaden
bezoekers met boze uitsmijtplannen herinnerd
aan de broosheid van het leven.
Tot de dolle septemberdagen zijn we onder ons
gebleven. Maar toen! Uit Vrijland doken Mill Hill
fathers met hunne sisters op. Uit verschillende delen
van het land doken jonge mannen bij ons onder. Uit
Arnhem kwam een hele familie. Omdat het zo
gezellig was kwamen er af en toe wat Duitsers bij,
maar die bleven voor het merendeel buitenshuis.
Ongeveer de helft van de studenten was er niet.
Vandaar dat het allemaal ging.
Na een lange nachtwake, opgeluisterd met mortiervuur,
kwam voor ons bonte gezelschap de bevrijding
op 17 april.
Verder dan hier mag ik van mijn opdrachtgever
niet gaan. Er komt nog wel een vervolg, maar van
een ander dan.
bron: De Kiem, Jg.3, nr.6, pp.5-6, juli 1962
pater w. bleeker s.d.b.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 13 – juni 2008
"Nos autem Xristi"
9 november 1938
Op twee juni mailde John Smeets me: "De vijfde
herziene druk is inmiddels al afgedrukt (oplage 20
exemplaren). – Het hoofdstuk over pater van den
Bosch is aangevuld met de laatste informatie
(daarover hebben we al gecorrespondeerd); daardoor
is de toonkleur van dit hoofdstuk toch wel veranderd
(ten gunste van Van den Bosch).
Ook heb ik aan het boekwerk enkele interessante
en gave foto’s en afbeeldingen kunnen toevoegen.
Van Wim Gubbels heb ik de opmerking ter harte
genomen dat Lauradorp echt een voorloper was
van het seminarie in Ugchelen. – En verder zijn
bij het bewonersbestand nu ook de namen van de
Dury-studenten 1929-1930 opgenomen.
Ik stuur je deze vijfde druk toe in de loop van deze
week, want je opmerkingen en wijze van meedenken
waardeer ik ten zeerste. De brief van Van Lent aan
W. Schweitzer, directeur van Laura & Vereeniging,
lijkt me ook voor jou interessant. Daarom stuur ik
hem integraal mee. Misschien kun je er iets van
gebruiken voor een volgende uitgave van DRVN?"
Genoemde brief van Johan van Lent, waarvan
hierboven de linker bovenhoek, dateert van 9
november 1938. Op 13 september 1937 had de
directeur van de Laura-mijn in een brief aan de
Algemeen Overste het aanblijven van pater van
den Bosch als directeur van het huis bepleit.
Op de 24e van die maand antwoordde don Ricaldone
hem (in het Frans), dat dit volgens het kerkelijk
recht niet kon omdat de maximale ambtstermijn
(tweemaal drie jaar) verstreken was. Maar hij zou
zien of de provinciaal zijn vervanging nog even zou
kunnen uitstellen. En dat lukte.
Ruim een jaar later schrijft pater van Lent aan de
heer Schweitzer dat hij benoemd is als directeur
van het huis en het oratorium, en dat pater Bernard
Fischer belast is met de zielzorg. Pater van den
Bosch werd in 1938 door de Belgische provinciaal
benoemd tot catechist in Luik. De benoeming van
pater Fischer werd, zoals van Lent schreef, door
hem voorgesteld aan dr. Niedermayer, provinciaal
van Duitsland, onder wie op dat moment dus
alle salesiaanse werken in ons land vielen.
John vroeg me na te gaan waar de zinspreuk in de
aanhef van de brief (nos autem Xristi) nu eigenlijk
vandaan komt. Ik vond het volgende citaat van sint
Augustinus (354-430) 'De trinitate' (Liber VI ): "Nam
et illo loco apostolus videtur quasi praetermittere spiritum
sanctum, et tamen ibi intellegitur ubi ait: Omnia vestra; nos
autem Christi; Christus autem dei; et iterum: Caput mulieris
vir; caput viri Christus; caput autem Christi deus."
Vertaald: "Want ook op die plaats schijnt de apostel
(Paulus) de heilige geest a.h.w. over te slaan, en toch
dienen we hem te begrijpen waar hij zegt: Alles is
het uwe, wij echter zijn van Christus, Christus
weer van god; en ook: de man is het hoofd van de
vrouw; het hoofd van de man is Christus; en het
hoofd van Christus is god."
De vijfde druk van 'Maastrichterlaan 80' ziet er
prachtig uit. Het boekje is met grote zorg samengesteld.
De teksten zijn gebaseerd op zorgvuldig
en vasthoudend onderzoek en geschreven in een
Nederlands waar Jan Klein zeker tevreden mee
zou zijn. Ook de vele, scherp afgedrukte, foto's
zijn een lust voor oog en herinnering.
Begin deze maand is John met mijn broer Frans nog
een keer naar Lauradorp geweest. De kerk is niet meer
in gebruik en, zoals John mij schreef: de gebouwen van
oratorium en huis worden afgebroken. Daarvoor in de
plaats komt nieuwbouw, waarin een gezondheidscentrum
en zorgwoningen worden ondergebracht.
Zoals overal waar mensen wonen en werken was
ook in Lauradorp niet alles koek en ei. Er waren
ongetwijfeld tegenstellingen en spanningen, ook
onder de medebroeders. Bestuurlijke vaardigheid
en grote ijver konden in dezelfde persoon samengaan
met menselijke dubbelhartigheid en gebreken.
Geschiedschrijving is vaak een compromis.
De benadering die John Smeets hier demonstreert
lijkt me een schoolvoorbeeld voor onderzoek en
beschrijving met betrekking tot de historie van
Don Bosco in ons land. Wachten op het grote
onderzoek heeft weinig zin. Het is de hoogste tijd
om bijeen te brengen en te documenteren wat er in
onze herinnering nog van over is.
Samen met de 'Leusder Historiën' van Henk Hendriks,
'Don Bosco op de Veluwe', de geschiedenis van
's-Heerenberg van Johan Marsman, enz. is deze
geschiedenis van Lauradorp een tijdsdocument.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 13 – juni 2008
Toewijding
Misschien ben ik wel Jan Klein z'n spreekstalmeester
die de circusvoorstelling gaande houdt en begeleidt.
Jan zelf voelde zich mogelijk iets dergelijks wanneer
hij, fietsend door de bossen, al wat hij daar zag staan
en zag gebeuren van commentaar voorzag. Meteen
is duidelijk dat we daarbij overbodig zijn.
vr. 24-06-1988
Draperie: pluimen
de beek aan 't omhuiven:
Witbol aan 't rijpen en
witbol na zaad.
Als piekenieren
ontstaan, wat nu staat:
witte officieren
in wisselgewaad!
Amper ontslopen aan
kaf van geboorten,
staat de aardse hoop als
een wacht aan de poorten
van 't stage water dat
amper nog vloeit
(Rest van de regen die
ritselend sproeit).
Aar rijpt tot waaier,
zo blank dat ze straalt.
Hangt dan steeds fraaier,
maar krimpt: wordt een staart...
Als piekenieren,
stijfgroen eerst, maar dra:
straalofficieren
van wisselend éclat.
Gladde of zachte witbol (holcus mollis) is een gras,
evenals de gestreepte witbol (holcus lanatus), van bijna
een meter hoog, dat groeit in bossen en langs beken.
Ik begeef me niet in een botanische, laat staan een
dramaturgische discussie. Niettemin: zonder dichter
geen gala, zonder mij hier geen herhaling.
za. 25-06-1988
De laffe lauwe regen
heeft 't wel op mij gemunt
als 'k uit wil, kom ik hem tegen,
tot mottigheid verdund.
Zie hem toch trappen, beetje mopperig, genietend
van de ontbering en het oneerbiedig druipen, haast
één met de natuur, door haar vereenzelvigd met elk
willekeurig gewas. De mens lijdt aan een tweespalt
van hoger of lager, nooit gelijk aan iets te zijn, als
boom met de bomen, gras als 't gras.
Het groen houdt koelte vast
bij onverhoedse zon;
bevrijdt me van de last
waar 'k al bij zweten kon.
En 't is als ieder 'vrij!':
ook zonder zon een feest.
Toch is 't de zon die mij
zonloze vrede geeft.
De mens beweegt zich door de schepping, het aardse
paradijs, al voelend, al denkend, al zoekend en vragend
naar de ware aard van onderlinge betrekkingen. Natuur
is welsprekend stil en zwijgzaam luidruchtig, levend of
dood zonder onderscheid, simpelweg feit. Maar de
mens, ocharm, hij kent zijn plaats hier niet.
wo. 29-06-1988
Mensenkind in 't bos:
miertje tussen mos.
Eigenlijk is hij ver van huis, vreemdeling op aarde,
kind van hogere orde, zonder begin en zonder einde.
Of hij zich verbergt of een open plek uitzoekt: steeds
in contact met de eigenste Ander die hij niet hoort en
niet ziet, maar die van binnen neuriet en trilt of raast
als een storm. Jan mompelt tot Hem:
Omgaan met Jou?
Bei zijn wij oud.
Hier is het stil.
Samen és luisteren
naar wat 't hier wil?
Ongetwijfeld antropomorf, gedacht en gevoeld naar
aardse vorm en maat, maar daardoor niet minder
devoot en oprecht. Onduidelijk zijn de contouren
van het schouwtoneel: aards of hemels, hier-nu wel
of niet in aards-fysieke context. In ieder geval open
naar alle kanten, hermetisch boven en beneden.
zo. 26-06-1988
Vijf glinsterende eksters
ontwijken 't fietsgevaart'
en wippen als beheksten
op 't hek van staal en gaas.
Vijf bereklauwenstruiven
(en 't lijkt een bruidjesstoet)
te zwaar al om te wuiven,
stralen mij tegemoet.
Vijf hoeken aan doorwonde
vochtige-mele-spriet.
Die hier dit sparhout schonden
zagen het grasje niet.
Vijf-meter-hoge dennen
in 't gras: een vredesoord
waar 'k enigszins kan wennen
aan 't afscheids-welkomswoord:
Vaarwel, mijn vijfde wereld...
Ik hoor over de dijk:
"Bravo, mijn beste kerel:
kom meedoen in ons Rijk."
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 13 – juni 2008
Quod scripsi
Onderstaande bespreking is min of meer een vervolg op
de gelijknamige rubriek in Don Bosco Binnen-kort van
2001-2002. Daarin besprak ik al of niet officiële publicaties
van oud-leerlingen en ex-medebroeders. Wie kan schrijven
heeft daarmee een mogelijkheid om zich te uiten.
Eind augustus 2006 kreeg ik een mail van vroegere
medestudent en ex-cleriscus novice Ad Wittenbols
(geboren in Bergen op Zoom op 5 februari 1938),
met daarin een aankondiging van uitgeverij Free
Musketeers van zijn eerste boek, een roman, met
de titel 'Passievuur', plus een korte samenvatting.
Ik schreef terug: "Je bent dus een taalkundige met
literaire bezieling. Een kwart eeuw leraar Frans, met
belangstelling voor de Spaanse en de Nederlandse
taal. En nu heb je – daardoor geïnspireerd – ook nog
een roman geschreven... 'Passievuur' nota bene. En
dat is nog maar het begin, je 'eerste boek'.
Ik feliciteer je van harte met het verschijnen ervan bij
de Free Musketeers. Ik vind het prachtig als mensen
creatief en productief kunnen zijn. Misschien is het
een goed idee om dit bekend te maken in het 'Don
Rua Nieuws' of op het 'forum' van de website van de
Don Rua Bond."
Begin maart 2008 kreeg ik van de uitgever een
promotiemail met de aankondiging van zijn tweede
roman: 'Liefdes met Gierklauwen', gevolgd door
een mail van Ad met een wervende bijlage. Dit
werd me te machtig: ik bestelde beide boeken, want
creativiteit heeft mijn belangstelling.
Beide boeken (zie gegevens in de volgende kolom)
zien er verzorgd uit, liggen goed in de hand en zijn
aangenaam beletterd. Rond Pinksteren hebben Riet
en ik ze allebei gelezen. En daar begint het probleem
van de waardering. Ze zijn ons genre niet zo. Riet
leest veel literatuur en ik vooral informatief.
De verhalen konden op den duur wel boeien, hoewel
de handelwijzen van de acteurs ons hier en daar nogal
curieus toeschenen. Maar over smaken is het moeilijk
praten. Wat mij in deze context vooral interesseert
zijn twee dingen: schrijven en uitgeven. Romanciers
bedenken een plot en werken dat al schrijvend uit.
Ik bewonder de inventiviteit waarmee Ad deze
verhalen heeft bedacht en vorm gegeven, en ik ben
benieuwd wat andere lezers ervan vinden. Zowel de
verhalen zelf als de schrijftrant zijn 'voer voor
(meerdere) psychologen'. Wie iets publiceert laat iets
zien van zichzelf, en daar is moed voor nodig.
Ad Wittenbols
Maar er is nog iets wat mij boeit. Het uitgeven van
een boek volgens de formule van deze uitgeverij:
zonder kosten, zonder strenge beoordeling naar
inhoud of vorm. Free Musketeers geeft iedereen de
kans om eigen materiaal in boekvorm uit te geven.
Zie hun site op http://freemusketeers.nl.
In feite zijn er twee mogelijkheden: zonder kosten
en voor risco van de uitgever (www.geefjeboekuit.nl)
of zelf uitgeven (www.publiceerjeboek.nl) met hen als
producent volgens offerte, ook in kleine oplage. Dit
betekent een aanzienlijke drempelverlaging. Hun
online boekwinkel vermeldt ruim 40 categorieën.
Of Ad zich binnenkort van zijn royaltys een pand aan
de IJssel bij Deventer kan veroorloven weet ik niet.
Wel verwacht ik dat zijn inspiratie met deze twee
boeken nog niet is uitgeput. Ook vraag ik me af voor
wie uit onze kring deze formules een mogelijkheid zijn
om eigen geschriften als boekje uit te geven.
Passievuur – Roman, Free Musketiers, mei 2006
ISBN: 978-90-8539-415-0 € 16,95 Paperback A5
Gelijmd gebrocheerd, 152 pagina's
Liefdes met gierklauwen – Drama, ib., april 2008
ISBN: 978-90-484-0066-9 € 17,95 Paperback A5
Gelijmd gebrocheerd, 202 pagina's
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 13 – juni 2008
Gerrit Kraan
Via het wereldwijde web (www) zijn we op een niet
eerder vertoonde manier wereldwijd met elkaar
verbonden. Uit Australië meldde Ton Moester in
Adelaide me vorige week dat hij in Engadine (bij
Sydney, 95 minuten vliegen) het 50-jarig priesterfeest
van Gerrit Kraan zou gaan meevieren.
Op mijn email met gelukwens krijg ik de dag na
die viering al een reactie van Gerrit. Hij schrijft
dat het een mooi feest was, in aanwezigheid van
twee broers met echtgenoten en ook een paar
kinderen met hun gezin. Een kleindochter van
een broer zong het Ave Verum van Mozart.
Huisbladen
Op website 'Origo' staan nu twee groepen huisbladen
van 'Don Rua', t.w. De Kiem (26 nummers) en enkele
andere: zes afleveringen van 'Vuur en Vlam', een
programma van het Don Bosco-feest 1960, de vakantiekrant
van augustus 1962 en groepskrant 'Vita' jg.1, nr.4
van Kerstmis 1967 (samen 9 nummers).
Daarvan werden deze maand toegevoegd de laatste
drie nummers van 'Vuur en Vlam' uit mijn collectie.
Dat zijn die van december 1952 (jg.4, nr.1) en van
oktober en december 1961. U vindt ze onder de links
'archief / huisbladen'. Hiermee ben ik (voorlopig?) aan
het eind gekomen van deze reeks publicaties.
Kees de Kuijer schreef me in januari van dit jaar over
De Kiem: "Het ontwerp van 'de hand' op de omslag
is van mijn broer geweest, die was toen aankomend
kunstenaar en had net een zeefdrukinstallatie aangeschaft."
Van wie het gedrukte omslag van Vuur en
Vlam is heb ik nog niet kunnen ontdekken.
Kees schreef ook: "Als ik nu de stukjes lees van mijn
hand, al of niet anoniem, dan moet ik toch wel
glimlachen over de ontwikkeling die ik sindsdien
heb meegemaakt, en dat zal voor de andere auteurs
ook wel gelden denk ik." Die glimlach, daar gaat het
om, vooral als die meer betreft dan de huisbladen.
We zijn geneigd te denken dat we door ontwikkeling
een beter idee krijgen van het leven en de werkelijkheid
in het algemeen. Maar vooral wanneer we daarin ook
religieuze aspekten betrekken kan dat tegenvallen. De
ene integrale werkelijkheid wordt onvergelijkbaar
anders gekend in fysieke en niet-fysieke aanschouwingswijze.
Of dat zo is en wat dat dan voor onze kennis van
de werkelijkheid betekent is de grote vraag.
Dat wij mensen naarmate we ouder worden meer bezig
zijn met ons verleden betekent dat we op zoek blijven
naar ons thuis, naar hoe en waar dat werkelijk is.
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
De formule van vrijwillige bijdragen werkt goed. Na
de zomer gaat het kraantje als vanzelf weer druppelen.
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://members.home.nl/ajm.overtoom
omslag huisblad 1961
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in het
lettertype Garamond 11 pt, de koppen (meestal)
in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info en
download op: www.foxitsoftware.com).
Lemma
Na de dood van het lichaam worden wij ons van
onszelf en anderen bewust met geestelijke zintuigen.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 14 – augustus 2008
Don Bosco Nu
1973 - 2000
Van Piet Alofs kreeg ik te leen een doos vol per
jaar gebundelde afleveringen van 'Don Bosco Nu',
van 1973 tot en met 2000, dat zijn 28 jaargangen,
168 nummers, 2232 bladzijden. Van 1973 t/m 1992
telkens 12 pagina's van het formaat 25 x 34cm; van
1993 t/m 2000 telkens 16 pagina's van 20 x 30cm
met een grotere letter. De verschillen in oppervlak
en aantal pagina's heffen elkaar zo ongeveer op,
zodat de inhoud dezelfde omvang heeft.
Deze verzameling – ongetwijfeld ook aanwezig in het
salesiaans archief – bevat een schat aan informatie
over don Bosco in Nederland en elders. Zoveel feiten
en zoveel mensen die daarover hebben geschreven.
Salesiaanse werken, missies, huizen, necrologieën van
medebroeders, enz. Piet zelf was 20 jaar (1981-2000)
lid van de redactie en schreef toen een groot aantal
prachtige stukken, evenals zijn mederedacteuren, de
provinciaals en vele anderen.
Een goede analyse van al die jaargangen zou een heel
interessant historisch overzicht kunnen opleveren. Ik
beperk me hier even tot de bijdragen van Piet Alofs.
Ik heb de hele stapel bladzij voor bladzij bekeken en
van 285 bijdragen een notitie gemaakt, waaronder die
van Piet. Dat zijn er (afgezien van onbedoelde
omissies) 51, de meeste twee pagina's lang (met de
afbeeldingen erbij). En waarover schreef hij?
Het grootste aantal (21 ofwel 41%) ging over afzonderlijke
personen, vaak op basis van een interview.
Indringend en persoonlijk betrokken. Negen (18%)
gaan over groepen, huizen enz. Zes (12%) over don
Bosco (o.a. zijn brieven, de inventaris (drukpers) van
zijn drukkerij, maten en gewichten uit die tijd).
Vijftien (29%) betreffen diverse onderwerpen, zoals
zijn eigen kerstverhaal anno 1944, compleet met
pentekeningen van zijn collega-docent aan de Sint
Hubertusvakschool Thom Breukel. Veel lof en dank
aan Piet voor al die boeiende verhalen.
Don Rua met don Bosco (Barcelona 1885)
Don Bosco
op reis
BRUSSEL (KerkNet/Infocatho) – "De relieken van
de heilige Don Bosco die in een speciale urne
bewaard worden, maken vanaf 2009 een rondreis
door de acht grote regio’s van de salesianen. Zo
moet de tweehonderdste verjaardag van de geboorte
van Don Bosco (1815-1888) in 2015 voorbereid
worden. Dat maakt Don Pascual Chavez, de
algemene overste van de salesianen van Don Bosco,
bekend. De congregatie van de salesianen werd op
18 december 1859 door Don Bosco en enkele
medestanders in een kamer in het San Francesco
oratorium in Valdocco (Turijn) gesticht. Don
Chavez riep onlangs in een brief aan de salesianen
wereldwijd 2009, de 150ste verjaardag van de
stichting van de congregatie, uit tot genadejaar."
Wij mensen hebben zo onze stokpaardjes, sommige
heiliger dan andere, naargelang de motivering. Bij
jubilea speelt het decimale systeem (tellen van een
tot tien, al of niet in veelvouden daarvan) een grote
rol. Dat zal wel te maken hebben met het gegeven
dat we tien vingers en tien tenen hebben, en dat
weer met nog fundamentelere aspekten van het getal
vijf. Eind 2009 is het 150 jaar geleden dat de congregatie
werd gesticht, en dus worden de relieken van
don Bosco dat jaar op rondreis gestuurd.
Het jaar daarop is het een eeuw geleden dat don Rua
stierf. Ook dat is iets om bij stil te staan. Don Bosco
was als een zon, don Rua als een maan, een satelliet:
alles draaide voor hem om don Bosco en de congregatie.
We kunnen ons afvragen wie hij zelf dan
wel was. Hoe zag don Bosco hem? Niet uitsluitend
als zijn volgeling. Don Bosco had een diep respect
voor deze model-salesiaan en heilige mens.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 14 – augustus 2008
Historie 'Don Rua' (6)
Geschiedenis van ons juvenaat 1945-1951
Diep in mijn hart leeft nog altijd een beetje spijt dat de
oorlog mij belet heeft al in 1944 naar Huize Don Rua
te komen. In september 1945 was nl. de echte
'heroïsche' tijd voorbij. – en de ouden van toen lieten
ons dat goed weten. – Nu was dat misschien ook wel
nodig voor hen om zich te kunnen handhaven
tegenover de nieuwen die toen voor de eerste en
enige keer talrijker waren dan de ouden: het waren de
'lichtingen' 1944 en 1945 bij elkaar (een kleine 80).
Toch was alles nog primitief genoeg. Het eerste dat
we te doen kregen was geen latijn of grieks, maar
aardappels rooien – en daar gingen we, op blote
voeten of klompen, want je enige paar schoenen
wilde je liever sparen. Het rooien bleef trouwens een
vast programmapunt van elk jaarbegin, en een zeer
gewaardeerd! Het is eigenlijk karakteristiek voor het
Ugchelen van die jaren: alles was primitief wat ruimte,
slapen, eten en zelfs studeren betrof, maar we rooiden
(het) en onder ontzaglijk plezier.
Wat de bevolking van Huize Don Rua betreft: er
waren toen minder paters en coadjuteurs dan nu, maar
wel liefst tien asssistenten – en wat voor ! (p. Schobben
en p. Kool waren erbij). Zij droegen enorm veel bij aan
de prettige sfeer, en vooral onder de Kerst- en
Paasvakanties die we toen (en zonder tranen) geheel in
Don Rua doorbrachten. Onder de jongens was een
zeer hoog percentage late roepingen, – twintig jaar en
ouder, hetgeen ten goede kwam aan zang, muziek,
toneel (er zijn fantastische revues opgevoerd in die
jaren met o.a. p. Gosselink als conferencier) en tevens,
geloof ik, aan het idealisme van allen.
In dec. 1945 kregen we al een visitator: Don Simonetti
uit Engeland. Zijn bezoek leidde tot verandering van
direkteur: Pater ter Meer moest het rektoraat (parochie-)
van Lauradorp gaan besturen en na enige weken
onzekerheid kregen we pater Gubbels als direkteur. Ik
zie nog voor me hoe p. 't Hort (toen prefekt) het
afkondigde, zondagmidddag na de vespers. In plaats van
p. Gubbels werd p. Klein studieprefekt – en we rilden.
Don Simonetti bracht ons ook de oprichting van een
eigen Nederlandse inspektie, onder p. Bortoluzzi als
inspekteur: hij kwam in maart 1946, midden onder de
Paasexamens, hield dezelfde avond zijn eerste
avondwoordje, in het Duits, en won meteen ons alles
sympathie. Moedig begon hij Nederlands te leren, al
rondwandelend door het 'tweede bos' met een jongen!
Langzaamaan profiteerden we van Nederlands herstel
en werd het leven een beetje minder primitief. 1946-47
bracht een uitbreiding van de kapel, van de slaapzaal en
van de toiletten en douches – en dat was waarlijk geen
luxe! Ook werd het bekende 'patersghetto' gebouwd,
aan de uiterste linkervleugel. Verder kreeg het huis zijn
eerste vervoermiddel: een jeep, met vaardige hand
bestuurd door mhr. van Wiggen. De direkteur ging er
ook mee naar recepties! De boerderij kreeg een trekker
en weldra zelfs een 'scoutcar', en wie scoutcar zegt, zegt
Assel. Daarheen werd stukje bij stukje, de boerderij
verplaatst. Hoeveel keren zijn wij daar niet heen
gegaan, meest op een schokkende aanhangwagen
achter een trekker, een oude zak over het hoofd tegen
de regen, om te gaan oogsten, hooien, of hout te
hakken in de bossen, en vooral voor de legendarische
ontginning van de 13 hectare woeste grond in 1950.
Ook de studie maakte vooruitgang. Onze assistenten
gaven het goede voorbeeld door Staatsexamen te
halen, – elk jaar volgden jongens hen na – en in
1948 ging p. 't Hort als eerste de spits afbijten aan de
uiniversiteit. Vooruitgang ook op sportgebied: het
zal de sportvrienden interesseren dat er oorspronkelijk
op Don Rua niet gevoetbald werd. Toen we
tegen het seminarie begonnen te spelen, kon dat dus
alleen handbal zijn. Maar hierin waren wij de
seminaristen zover de baas, dat ze steeds de kous op
de kop kregen en toen moesten we het voetballen
wel gaan invoeren (en met sukses – vanuit het
standpunt van de naastenliefde gezien).
Intussen had ons huis ook droevige momenten
gekend. In de laatste dagen van 1948 werd in het
'tweede bos' een kerkhofje aangelegd, waar p. van
Poppel werd begraven.
Binnen het jaar had het
nog drie keer dienst
gedaan: op 8 en 9 juni
1949 stierven Nico van
Herpt en mhr. J. van Dijk,
coadjuteur. De begrafenis
maakte een diepe indruk
op ons. In september van
hetzelfde jaar hadden we
nog de begrafenis van J.
Grömmel uit Twello.
Want intussen was ook Twello gesticht. We hadden
al enkele van onze assistenten en coadjuteurs zien
vertrekken naar de missie, we zagen onze oudassistenten
terugkomen als priester, en nu zagen we
ook onze medestudenten de toog aantrekken, hun
geloften doen en terugkomen als assistent.
Het huis gonsde van plannen voor de 'nieuwbouw',
toen we in 1951 voor p. Gubbels een grandioos
laatste direkteursfeest vierden. Het was tevens ons
afscheid van Huize Don Rua. Voor een tikje heimwee
schaamden we ons niet.
P. van Luyn, s.d.b.
Bron: De Kiem, Jg.4, nr.1, pp.17-19, oktober 1962
Dit was het zesde en laatste deel van deze reeks.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 14 – augustus 2008
Ceremoniën
het boekje
Een van de gebeurtenissen op 'Don Rua' in Ugchelen
die grote indruk op me maakten was de publicatie van
het gestencilde en keurig met stijve kaft ingebonden
boekje 'Ceremoniën', met een getekende omslag in
twee kleuren en een voorwoord van pater directeur
Wim Gubbels, op zijn naamdag. Het werd ervaren als
een belangrijk document en hulpmiddel.
Ik herinner mij dat we meerdere oversten vroegen er
hun naam in te zetten. Op het schutblad van mijn
exemplaar staat een opdracht van de directeur: "Aan
Ton, die veel van Don Bosco houdt", waarmee ik
uiteraard verguld was. Onderaan staat zijn handtekening
met plaats en datum, plus de namen van Harry
de Breet (studieprefect), Wim Mook en Wim van
Bergen (die beiden ook hun naamdag vierden). Dat
tekent de sfeer van het samen doen.
Op het titelblad staat het logo IC van de Immaculata
Compagnie. In huize 'Don Rua' waren de jongens
georganiseerd in compagnieën (behalve de bovengenoemde
ook de Aloysiuscompagnie van de
kleinsten, de Sacramentscompagnie van de middengroep
en de Jozefcompagnie van de aspirantcoadjuteurs).
De leiding berustte bij een salesiaan, de
tweede man was de 'compagnieleider'. Er waren ook
subgroepjes (cirkels) en 'cirkelleiders'.
De leden van de Immaculata Compagnie of Grote
Mariacompagnie waren erg actief. Ze organiseerden
allerlei acties en hebben dus ook de richtlijnen voor
de liturgie bijeengebracht. De bijna militaire precisie
van de voorgeschreven handelingen paste uitstekend
in de belevingswereld van jongens en jonge mannen
op weg naar het priesterschap: het ideaal werd daarin
concreet zichtbaar, hoorbaar en tastbaar. Training en
volharding waren vereist en lonend.
Digitalisering ervan leek me heel geschikt als een
van de 'kleinschalige archivalische projekten' waar
ik zo graag mee bezig ben. Het is een genoegen om
er iets moois van te maken, dat tevens hanteerbaar
is en de inhoud toegankelijker maakt dan die ooit
was. Op website 'Origo' vindt u het resultaat via de
koppeling 'archief /ceremoniën', waarbij ook een
korte inleiding staat. Zo komt u bij het subdomein
http://cerem.otmx.nl.
De structuur is zoals gebruikelijk een frames-pagina
met links een smalle kolom met koppelingen en een
groot veld rechts, waarin de opgeroepen onderdelen
verschijnen. Er is een inleiding en de bladzijden van
het boekje worden aangegeven met een woord of het
nummer van de bladzijde. Voor de leesbaarheid zijn
die niet verkleind, dus een beetje schuiven (scrollen) is
meestal nodig. De 'Inleiding' bevat koppelingen naar
drie pdf-bestanden: het geheel in beeld en in tekst.
Deze bestanden cm_beeld.pdf, cm_courier.pdf en
cm_tnr.pdf kunt u openen en desgewenst opslaan op
uw eigen computer. Hiermee is alweer een onderdeel
van de ruaanse historie klaar voor het archief. Een
makkelijk toegankelijke bron van informatie voor
eventueel later historisch onderzoek. Wij zijn geneigd
deze dingen als bekend en afgedaan terzijde te leggen,
maar als wij er niet meer zijn, zullen anderen willen
weten waar wij zo ijverig mee bezig zijn geweest.
Maar ik vermoed dat menigeen ook nu genoegen
zal beleven aan deze teksten, die ons regelrecht
terugvoeren naar plechtigheden die met beeld, geur
en geluid nog opgetast liggen in ons geheugen.
Hoor het orgel en het koor, het klapperen van de
stoelen; ruik de wierook en de kaarsen. Zie de
paramenten, de togen en superplies, de toortsen en
het wierookvat, monstrans en kelken, de zon door
de ramen... Pax tecum, en veel devotie!
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 14 – augustus 2008
Toewijding
Een maand augustus, ruim twintig jaar geleden. Ook
toen een zomer met onverwachte wisselingen. Pater
Jan op de fiets, in een wat weifelmoedige stemming:
het bos is mooi, het weer onvoorspelbaar. Vreemde
zaak, het leven, vol vreemde confrontaties, onzekere
balans tussen wel goed en toch niet helemaal. Troost
in het eenzaam ontmoeten van natuur.
ma. 24-8-87
Molinia... mijn toeverlaat:
je vormt de erepoort
met keizerlijke stoet en staat
van palmen zoals 't hoort.
Een schuw bewegen, diep in groen
van vogelkers en den,
zo bruin als een gepoetste schoen
2 reeën klaar voor ren.
Ze staan tussen molinia's,
half schuilend, omgewend:
een rekke 1 met een jong dat graast
en staart alsof 't mij kent...
Molinia...... een lichtblauw waas
waar 't eenmaal heide was.
Kruldistel, zwarte knoop – fors paars –
klopt wacht in bermengras.
Aan 't eind bevrijdend lichtgezicht !
De zon staat warm te fonkelen in
de dauw die diamanten sticht
op 't gras... en mij verblindt.
Hij weet niet goed wat hem te wachten staat, voelt
zich misschien een beetje voor de mal gehouden
door het weer, het leven, zijn eigen verwachtingen.
Er broeit iets, maar wat? Hij krijgt er geen greep op.
ma. 24-8-87
Bij 't eerste zenitblauw dat blauw is
en 't eerste zenitmauve
vergeet de fietser wat niet trouw is:
laat zich weer blauw beloven,
vergeet de zomertegenslagen,
het omslaan van mooi weer:
Augustus klinkt naar warme dagen,
naar 't heersen van een heer.
Maar van een gentleman's agreement kan helaas geen
sprake zijn: de fietser treft hetzelfde lot als sporters,
te rekenen op mooi weer en dan toch geen zon te
zien. Deze week kan hij dat niet waarderen.
do. 27-8-87
Er was weer wat beloofd.
Maar 't blauw is nauw te speuren.
Bij 't wisselend sportgebeuren
haalt men zich wat in 't hoofd.
Het donkere bos doet vreemd aan, beangstigt hem.
di. 25-8-87
Zeedamp tot diep in 't bos.
Uit 't sompig laar 2 maakt wrange,
mismaakte spar zich los...
Oerangst: hij zal me vangen...
Langs het bos de lawaaige snelweg, achter een wal
van beton, die aan beide zijden beklommen wordt
door groen. Maar ook hier onzekerheid, bevreemding:
een onverkende vochtige biotoop.
za. 29-8-87
Vocht tekent stalaktitische varianten
op de betonkraag die het razen dempt.
Hoog kruid groeit naar ze toe aan beide kanten,
niet eens in wortel met elkaar bekend.
De zuidkant voelt alleen het warm beton.
Een biotoop waar nog geen speurders landen:
de vreemdheid die niet eens bevreemden kon.
De volgende dag een aarzelende kentering, het weer
wordt iets beter, maar de spanning is nog niet
verdwenen. Eenden lijken naar het zuiden te vliegen,
hij fietst tussen nevel en klaarte, "preekdubbend": hij
gaat de zondagspreek houden. Terug naar huis, naar
het oosten, en zie dan, toch nog: de zon!
zo. 30-8-87
De jet: een afremmende meteoriet
die met schuim van condens door het zongloren schiet
en licht vangt; zoveel als de kalkwitte gevels
restanten van donker: hun angst nog niet uit.
In de lucht twee paar eenden, zo'n vliegende vlegels.
Ze treffen elkaar: dat gaat samen naar zuid.
't Licht is fris: 't oude blad krijgt een bad van geboorte.
In sluiers van mist opent zomer zijn poorten
voor de zoveelste keer (geen die weet wat-ie biedt).
Nevel links, klaarte rechts waar ik preekdubbend fiets
tot ik 't voorwiel weer huistoe, dus oosten toewend.
En jawel: zon!.. Een bleekblikken oorlogstijdcent...
Bloeiend pijpestro troost me met doorbuigende aren
of het ooftoverladene palmtakken waren.....
Blauw tot slot, blauw als geen maanden gewend.
Zelfs in het licht dat schittert op een vliegtuig ziet
hij het donker dat witte huisgevels nog vasthoudt.
De preek was wel goed: hij kent zijn sterke kanten,
maar voelt zich nog altijd enigszins 'anders'.
ma. 31-8-87
Preken en leren kon hij goed.
Toneelspel zat hem in het bloed.
Ook kon hij slaven:
woekeren met zijn gaven,
maar altijd net niet zo als 't moet.
1 rekke – vrouwelijke ree in het derde jaar
2 laar – open plaats in een bos
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 14 – augustus 2008
Rozenkrans
In huize 'Don Rua' Ugchelen stond alles in het teken
van vorming tot deugdzaamheid en heiligheid. In de tijd
van pater Wijsman (1912-1998; directeur 1951-1957) werd
de stijl duidelijk anders dan onder zijn voorganger Gubbels:
minder joyeus, eerder wat rigoureus, hoewel beiden nadruk
legden op devotie en observantie. Onder Wim Gubbels
verscheen het boekje 'Ceremoniën' (zie blz. 3). Onder pater
Wijsman produceerde de Immaculata Compagnie in 1954 -
1955 twee kleine boekjes, resp. met overwegingen bij de
geheimen van de rozenkrans en een gewetensonderzoek.
Deze keer wil ik het hebben over de rozenkrans,
een volgende aflevering zal gaan over het gewetensonderzoek.
In Ugchelen werden veel rozenkransen
gemaakt, met tang en draad. Ziet u ze nog lopen in
de recreatie: de gedreven en bedreven makers van
enkel- en dubbelgeschakelde rozenkransen? Iedere
dag baden we een rozenhoedje, ofwel vijfmaal een
onzevader en 50 maal een weesgegroet, ingeleid
door twee onzevaders en drie weesgegroeten.
Een hele rozenkrans bestond uit driemaal zoveel:
15 maal tien weesgegroeten, telkens voorafgegaan
door een onzevader, in totaal 150 weesgegroeten,
zoveel als monniken psalmen baden of zongen.
Daarbij werden 'geheimen' of mysteries overwogen,
bij elk tientje één, in drie groepen: blijde, droevige
en glorievolle, over het leven van Jezus en zijn
werk als Verlosser in aanvang (geboorte), afsluiting
(lijden) en glorieus vervolg (verrijzenis).
Paus Johannes Paulus II had een punt toen hij, in
zijn Apostolische Brief 'Rosarium Virginis Mariae'
van 16 oktober 2002, daar vijf Geheimen van het
Licht aan toevoegde, die de hoogtepunten uit het
aardse leven van Jezus belichten. Dat volledigheid
ten koste gaat van de bijna vijf eeuwen oude
elegantie in drievoud wordt kennelijk op de koop
toe genomen. Rozenkransgebed als meditatie over
onze Verlossing door de Zoon van God.
Op het internet is over Mariadevotie en de rozenkrans
veel te vinden dat het lezen en bekijken zeker
waard is. Kijk b.v. eens op www.rozenkrans.nl,
members.chello.nl/~l.de.bondt/Geheimen.htm en
nl.wikipedia.org/wiki/Rozenkrans. Ik voel me nog
wel degelijk aangesproken door de sfeer van inkeer
en devotie die ervan uitgaat, ook al is het zeer de
vraag of het rozenkransgebed als zodanig me meer
dan incidenteel nog iets te zeggen heeft.
Wat me tijdens de studie theologie in Benediktbeuern
en Oud-Heverlee benauwde, was de gedachte aan de
levenslange dagelijkse verplichtingen: breviergebed,
meditatie, rozenhoedje en geestelijke lezing. Ik kon
niet voorzien dat deze praktijken, althans gedeeltelijk,
in onbruik zouden raken. Misschien is het prevelen
van gebeden en het nadenken over voorgekauwde
waarheden geschikt voor de een en ongeschikt voor
de ander, maar dat werd er niet bij gezegd.
Toen het boekje werd gemaakt zat ik in de rhetorica,
de zesde klas van Ugchelen. Ik heb de tekeningen
voor het omslag (op stencil) gemaakt. Links ziet u de
voorkant, hieronder de afbeelding op de achterkant;
de Letters IC duiden op de Immaculata Compagnie.
De rozenkrans strekt zich uit van de aardse levenszee
met zijn golven, via het kruis van verlossing en
opstanding naar de gloriekroon, de overwinning door
een zuivere levenswandel in de Geest Gods.
Tot zover de orthodoxe interpretatie. De achterkant
is, zoals vaker in het leven, een ander verhaal. Hier
de symbolen van het eeuwige zoeken, onder verwijzing
naar voor-christelijke bronnen (de Egyptische
obelisk, zoals er trouwens ook een staat op het St.
Pietersplein in Rome). De adelaar (zonder oog en
zonder voet aan de grond) symboliseert het
Joahannes-evangelie: het zien zonder aardse ogen,
dezelfde symboliek als die van de blinde 'ziener' in het
oude Griekenland; en geen poot om op te staan.
Spanning tussen de
voor- en achterkant
kan de oorzaak zijn
van kortsluiting: de
vonken spatten eraf,
en dat is bedreigend.
Er zijn in principe
twee oplossingen: de
keuze voor een van
beide kanten, met
uitsluiting van de
tweede, ofwel een
relativerende instelling,
die vorm noch
inhoud overschat,
maar openstaat voor
het ongeziene en het
ongehoorde.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 14 – augustus 2008
Snippers
Eind juli ontving ik per post van Ad Wittenbols een
dikke enveloppe met "wat materiaal voor het eventueel
aanvullen van jouw archief." Met een lijst van twintig
items, 'snippers' van het salesiaanse verleden, zeg maar.
Het gaat mij er steeds minder om dingen te verzamelen,
omdat ik me er steeds duidelijker bewust van ben hoe
kort ook mijn leven nog kan zijn. Wel heet ik dat soort
boekjes en blaadjes van harte welkom als materiaal voor
nieuwsbrief en website, zodat we er samen nog eens van
kunnen proeven. Hier een van die snippers.
Met bovenstaand (op dit formaat onleesbare) briefje
werd op 18 mei 1952 door de Immaculata Compagnie
in Ugchelen een speurtocht aangekondigd. De tekst
werd x-maal met y doorslagen op dun papier getypt,
gesneden en uitgedeeld. Er staat geschreven:
"BOYS, Deze tocht is voor alles een tocht van
naastenliefde. Een speurtocht naar de Moeder van
de Liefde, Maria. We zoeken langs de uitgelegde
sporen, en over 'hindernissen' onze weg naar Maria.
Het gaat erom, wie het eerst het beeldje bereikt.
Even belangrijk is echter de manier, waarop je de
"hindernissen" neemt. Met andere woorden: doe het
niet alleen om dat beeldje te bereiken, besteed ook
aandacht aan de rest.
Nog enkele opmerkingen. Ten eerste over de
sporen. Alle sporen zijn genummerd. Het nummer
van jullie cirkel is W. Het kan gebeuren, dat je
onderweg sporen tegenkomt, met andere nummers.
Laat die liggen en verplaats ze niet. Ten tweede de
"hindernissen". Deze zijn op de eerste plaats
neergelegd voor ALLEMAAL. Laat ze dan ook niet
door één man oplossen. Anders zijn het allemaal
verliespunten. Voer de opdrachten op de plaats zelf
uit, want ze moeten meteen na afloop ingeleverd
worden bij je cirkelleider. Bewaar alle sporen goed,
evenals de opdrachten. Veel succes en goede moed.
Een plezierige dag en tot straks. Jullie vrienden van
de GROTE MARIA-COMPAGNIE."
Op 24 mei 1952 was het Pinksteren, op 31 mei
Mariafeest, met regen, zonder processie.
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
Eind juni werd op rekening 454400 ontvangen een
bijdrage van e20, waarvoor mijn hartelijke dank.
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://members.home.nl/ajm.overtoom
kazuifel
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in het
lettertype Garamond 11 pt, de koppen (meestal)
in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info en
download op: www.foxitsoftware.com).
Lemma
Mijn wijsheid is de uwe niet, en omgekeerd;
verdraagzaamheid blijft nodig.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 15 – oktober 2008
Don Bosco Nu
redactie 1973-2008
Kopij komt je vaak tegemoet uit een samenloop
van toevalligheden. Kees van Luyn vroeg me of de
zesde aflevering van de Ugcheler Historiën in het
vorige nummer, geschreven door zijn broer Piet,
misschien behoorde tot een groter geheel van diens
hand, wat volgens mij niet het geval is.
Het vormde wel de aanleiding om alle redacties van
'Don Bosco Nu' sinds 1973 (de eerste jaargang van
de stapel die ik – zoals u zich herinnert – van Piet
Alofs in bruikleen heb) eens op rij te zetten, want
Piet van Luyn maakte daar lang deel van uit en
heeft in die functie menig stuk geschreven.
In de beperkte ruimte van deze nieuwsbrief volsta ik
met een summiere maar vrijwel volledige opsomming
van de voornaamste gegevens over de 24 mensen
die gedurende deze periode in het blad genoemd
worden als leden van de redactie of in een andere
functie met betrekking tot deze uitgave. Sommigen
hebben het tientallen jaren volgehouden!
Onderstaande lijst is geordend op aantal jaren, dan
beginjaar en tenslotte de naam zoals hier gegeven. De
tweede kolom geeft functie (D=directeur, S=secretaris,
H=hoofdredacteur, E=eindredacteur, L=lid, en
periode(s), zoals opgegeven in het blad. De jaartallen
(in twee cijfers) spreken voor zich. Dit alles onder
voorbehoud van errata en met grote bewondering.
naam functie/jaren jaren
Wim Saris L73-02 30
Jan Nelissen L73-98 26
Adri Maat D88-06 19
Piet Alofs L82-00 19
Piet van Luyn L92-06 15
Jan Leenders S93-06 14
Hannie Webbers-Buijs L86-99 14
Felix Monde S79-92 14
Herman Lieberom L94-98; H99-06 13
Willem van Beek L77-88 12
Jan Raaijmakers D76-87 12
Henk van Lochem L82-90 9
Wim Hornman L73-81 9
Marti Genet L00-06 7
Kees de Kuijer L76-81 6
Suzanne van der Schot L00-02 3
Wim Flapper L76; H07-08 3
Ad van Luyn L73-75 3
Corinne Groenenberg L07-08 2
Herman Spronck D07-08 2
Jorien van Maanen L07-08 2
Peter van Zoest E07-08 2
Ton Leenders -van Heijst L05-06 2
Suzanne Vree L00 1
Don Rua
Een relikwieplaatje van don Rua, op de foto gezet
bij een recent bezoek aan Anton van Hooff. Don
Rua: "Mijn indumenta vereren is tot daar aan toe, dat
is de buitenkant, maar verwijst naar iets anders, en
dat is waar het om gaat, het doel van de Pia Societas
Salesiana, het heil der zielen, maar let wel: allereerst
dat van uw eigen ziel, zoals ik Hannibal Bortoluzzi
al zei bij zijn inkleding in 1910."
Bedenken we hoe kort de lijn is van don Bosco, via
don Rua en na hem don Bortoluzzi naar onszelf!
Misschien staan wij op een knooppunt van vele
lijnen van Licht, de salesiaanse, maar ook andere:
christelijke of joodse, islamitische, boeddhistische,
hindoeïstische, taoïstische of wat ook. Geen 'isme'
is het goddelijke te gek, hoewel het in geen 'isme'
exclusief besloten ligt. Ogen kijken ons aan.
Jonge ogen, oude ogen, mannenogen, vrouwenogen:
het gaat niet om sex of geen sex, het gaat om
openheid 'zonder list of logen', het gaat om wat is
zoals het is, en niet om 'alsof'. Zonder pretenties
en theater, in onvoorwaardelijke overgave aan het
leven als een volstrekt unieke vormgeving van het
goddelijke, onherhaalbaar, onvervangbaar, zoals het
verschijnt in iedere mens opnieuw.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 15 – oktober 2008
Harba Lorifa
biduum
Op onze bijna traditionele jaarlijkse rondreis naar
zuidelijker dreven bezochten Riet en ik dit jaar
liefst zes adressen in twee dagen (een biduum, want
drie dagen, een triduum dus, is me wat veel van het
goede). Op zaterdag 30 augustus reden we met de
auto naar Breda, waar een zus van Riet woont.
Daarna bezochten
we in dezelfde plaats
een goede vriend:
Toon van Hooff, in
'Don Rua' Ugchelen
als student (1938),
novice (1942-43) en
coadjuteur (1943-45).
Hij heeft ons verteld
over zijn leven na
zijn vertrek uit de
congregatie, een waar
epos, heel boeiend.
In Gilze aten we wat en verrasten we een tante van
89 jaar oud, weduwe van een broer van mijn
moeder, heel vitaal van lichaam en geest. Toen
gingen we naar Bladel waar we een kamer
besproken hadden in hotel de Tipmast, aan de
overkant van de N-284. Goed geslapen.
Zondagochtend half twaalf gingen we, zoals eerder
afgesproken, bij Wim en Ger Gubbels op visite.
Daar hebben we, zoals altijd, heel gezellig zitten
praten. Wim is nu 95 en ook voor hem komt de
ouderdom met meer gebreken dan hem lief is. Maar
zijn geest is nog even levendig als vroeger.
Hij ruimt op en dat valt niet altijd mee: paperassen
en boeken, notities van vóór WO-II. Wat een mens
zoveel jaar zorgvuldig heeft bewaard laat zich niet zo
makkelijk wegdoen. Ik kreeg van hem een boekje
van pater Heinrich Kremer uit 1938: 'n Kerel uit één
stuk, met een persoonlijke opdracht voorin.
U begrijpt het al: na thuiskomst werd dat meteen
een volgend 'kleinschalig archivalisch projekt'. Ik
heb het gescand en het zowel in beeld als in tekst
opgeslagen. Op de volgende bladzijde wordt het
nader beschreven. Weer een bouwsteen voor de
salesiaanse geschiedschrijving in ons land.
Na ruim een uur
werd het echt tijd
hem rust te gunnen.
Dat we zoveel jaren
om mogen gaan met
mensen als hij, eerst
onze directeur, later
medebroeder en nog
altijd een vaderlijke
vriend, dat stemt tot
grote dankbaarheid. O
quam bonum et jucundum
vivere fratres in unum.
In Alverna werden we door Henk Hendriks op
zijn kamer hartelijk ontvangen. Ik bracht hem
een klapper terug met teksten van Jan Klein. Met
hem werk ik samen aan projekten waarmee hij
als eerste was begonnen: zoals de geschiedenis
van Leusden, de agenda-dichten van Jan Klein.
Na een kwartiertje gingen we eerst naar beneden
om de anderen te ontmoeten. Henk is niet erg
mobiel en blijft noodgedwongen meestal op zijn
kamer. We troffen de paters Jan van der Valk,
Cor Goorts en Jan Nelissen bij de thee met iets
lekkers erbij en hadden een goed gesprek.
Na afscheid te hebben genomen reden we naar
Beuningen voor een bezoekje aan Lida, pastor
van Alverna, steun en toeverlaat ook van Henk
Hendriks. Wij werden hartelijk ontvangen met
soep en broodjes en we hadden een geanimeerd
gesprek over kerk, geloof en bediening
Hiermee eindigde onze tweedaagse rondreis van
meer dan honderd mijlen in dit edel Brabants (en
Gelders) land, 'harba lorifa' zong de hertog! Het
was prachtig weer, iedereen was aardig, iedereen
was dankbaar en blij, wijzelf natuurlijk ook. Daar
komen dan weer leuke dingen uit voort.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 15 – oktober 2008
Don Bosco
H. Kremer S.S.
In juni 1939 werd bij Franz Borgmeyer in Hildesheim
(D) gedrukt het boekje 'n Kerel uit één stuk: de
strijd en het leven van den jeugdleider Johannes Bosco
geschreven door pater Heinrich Kremer S.S. (Societas
Salesiana), directeur van 'Don Bosco' in Leusden.
Van dezelfde uitgeverij kwam, waarschijnlijk in
hetzelfde jaar, ook de Duitse versie Ein ganzer Kerl.
Zoals op de vorige bladzijde vermeld kreeg ik de
Nederlandse versie onlangs van Wim Gubbels, die
hem op kerstmis 1939 had gekregen van de auteur,
getuige de voorin met de hand geschreven opdracht:
+ Meinem lieben Mitbruder W. Gubbels Weihnachten 1939
P. H. Kremer S.S. Een paar bladzijden verder staat de
handtekening van Wim zelf, ook met S.S., in een
vroege versie waarin zijn naam nog leesbaar is.
De grijze stoffen band vertoont sporen van slijtage
en is wat gevlekt en bekrast, maar het boekje zelf is,
afgezien van veroudering, in redelijk goede conditie.
Dit is in meerdere opzichten een stukje geschiedenis,
het conserveren en archiveren zeker waard. Ik heb
het dan ook meteen tweemaal gescand, eerst om er
beeldbestanden van te maken, daarna met optical
character regognition (ocr) om het om te zetten in
bewerkbare tekst. Dat is goed gelukt.
In een telefoongesprek op dinsdag 9 september
2008 vertelde Wim mij (en Riet die meeluistert
omdat ik moeite heb met verstaan) interessante
bijzonderheden. Bij het schrijven van de Nederlandse
tekst werd pater Kremer (*6-05-1888; pr.
13-05-1925; +27-02-1956) zoals vaker bijgestaan
door Albert van Niele (* Haarlem 30-05-1918; pr.
Utrecht 23-07-1950; + Melun 16-02-1986), Wim
de Nier (*Dordrecht 26-12-1918; +Benediktbeuern
7-03-1953) en Dolf van Es (*Rotterdam
26-07-1914; pr. Bollengo (1-07-1952; +3-10-2003).
Het boek meet 13x19 cm, telt 113 bladzijden,
bevat tien afbeeldingen op speciaal papier (een don
Boscogravure, een hout- of linosnede van don
Bosco's geboortehuis, zes foto's uit een vroege don
Boscofilm (1935), een foto bij de heiligverklaring
van don Bosco in 1934 en een Vaticaanse don
Boscopostzegel uit 1936. Verder zeven bladzijden
met citaten, waarvan er zes kalligrafisch gedrukt
zijn. Een kaartje van de wandelingen met don
Bosco en twee kleine houtsneden o.i.d.
Heel bijzonder is het lied 'Met Don Bosco in de
zonne!' met tekst naar (d..w.z. vertaald uit het Duits)
Ludwig Hugin (met de bekende melodie van Max
Burger), München 1934 (Helmut Zenz 'bibliografie:
Don Bosco' http://www.helmut-zenz.de). Nu weten
we tenminste weer waar het vandaan komt (het
staat ook in de bundel van H. van der Loop).
p. Heinrich Kremer in 1937-38
De inhoudsopgave op bladzijde 5 en 6 ("Het boek
bespreekt:" vermeldt zes delen of thema's: Portret
en geboorteplaats, De opdracht, Jonge heldenmoed,
Een echte jongen, De jeugdleider, Er op uit.
Op blz, 112 worden de vier bronnen opgesomd
("Andere schriftelijke bronnen werden niet gebruikt"),
waarvan twee van don Lemoine: de welbekende
'Memorie Biografiche' en een Duits leven van don
Bosco, een uittreksel van de MB.
Het hele verhaal is natuurlijk in de stijl en sfeer van
de dertiger jaren van de vorige eeuw, en bedoeld
voor jongens van – zeg maar – tien tot vijftien jaar.
Nogal geromantiseerd en geforceerd 'jongensachtig',
op den duur wat drammerig, maar oprecht verteld.
Het geheel is goed verzorgd, informatief, afwisselend
en wervend geschreven. De aantrekkingskracht van
dit soort idealiserende benadering op zoveel jongeren
(inclusief onszelf) uit die jaren blijft een boeiend
historisch gegeven. Het was als een tijdvenster dat
zich over Europa voortbewoog en sindsdien gevolgd
werd door stromingen van heel andere aard.
De Duitse uitgave wordt via het internet antiquarisch
aangeboden op http://www.antiquario.de voor ± 7
euro plus verzendkosten. De Nederlandse heb ik
niet gevonden. Zie voor de diverse publicaties van
p. H. Kremer ook: "Literatur zu Don Bosco" op
http://www.beepworld.de/members19/vietmeier/
literaturdonbosco.htm.
Op website 'Origo' vindt u het hele boek in beeld
(kremer-beeld.pdf) en in tekst (kremer-tekst1/2.pdf),
zoals gewoonlijk onder de koppeling 'archief', met
de tijdelijke toevoeging 'NIEUW', als eindresultaat
van dit 'kleinschalig archivalisch projekt'.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 15 – oktober 2008
Toewijding
De zomer is voorbijgegaan met zon en wind en
regen. Het blad verkleurt, eikels en kastanjes vallen
op de grond. Jan Klein – oude man op zijn fiets –
kijkt er zijn ogen op uit. De overgang van groei en
bloei naar veroudering en verval is prachtig!
zo. 18-10-87
Zeer verbijsterd (zij 't maar voor seconden)
staan daar witte gevels; witte tronken
magere berken; vollemaansgezichten
van de stapels rondhout . . . bij het lichten,
of zij in geen morgen meer geloofden.
Warmer is 't onthaal van halfberoofde
koperkronen, bronzen dennelijven,
mais- en heideveld waar grassen wuiven . . .
Berkballet . . . Fijnzinnig sporkenhout:
alle tinten sproeien poedergoud.
Luchten strekken wijd. Het hart wordt groot:
't eerste rode blad in 't morgenrood.
Hij is, zoals altijd, vroeg op pad. Het is stil in het
bos, er is nog weinig beweging, het is nauwelijks
dag. Overal hangt mist op de paden en tussen de
bomen. Man en zon zoeken hun weg, zonder
gerucht te maken, een en al aandacht.
za. 24-10-87
Licht waadt moeizaam door de mist,
gaat in 't bos wat ruimer roeien
maar legt aan in 't edel gloeien
van robijn en amethist.
Dit is meditatie, open staan voor het licht en waar
dat doordringt, zonder geluid en zonder woorden.
Het lichte kraken van zijn fiets bij het trappen
verstoort de stilte niet, maar schijnt die eerder te
verdiepen. De cadans van romp en van benen, als
die van een Jood voor de tempelmuur.
vr. 23-10-87
De mist is een lichte belofte:
de dageraad groeit erdoorheen.
Uit 't veentje verzweven de vochten
Dit wordt nog een herfstdag als geen.
In 't bos wacht de gloed van de blaren
tot 't zonlicht ze ontsteekt in zijn glans.
Mij wachten misschien nog wat jaren:
geluk is van hier en van thans.
En daar is de lichtstraal, bewustwording van het
niet-duale, het een en het ander ineen: hoe lang het
nog duurt is de vraag niet, dagen of jaren, dat
maakt geen verschil, want geluk is hier en nu, aan
tijdsverloop ontheven, hoewel het er onlosmakelijk
mee verweven is: mysterie van ons bestaan.
Intussen gaat het dagen door: van nevelflarden
tot ochtendgloren, de zaden zijn gevallen, van
eik en lork en beuk en grassen, een doezelig
décor, waartegen – als contrast – de kleine mezen
in scherpe voedselvlucht voorbij schieten.
vr. 23-10-87
Rijpste zaad Zachte zon
is gevallen. in het dons
Onbezwaard van de nevel
rijzen halmen om bomen . . .
zonnig pijpestro Messcherp
stralenrecht het gesjees
omhoog. van mezen . . .
Is het u, lezer, al opgevallen dat ik deze keer veel
strofen in hun vierregeligheid laat zien? In de
agenda's schrijft pater Jan ze zonder tussenruimte
aan elkaar vast. Maar die structuur is er vaak wel.
do. 22-10-87
De grond kleurt warm
van najaarsblad.
De boom wordt arm
en ruw het pad
van beukenoteschillen
waar vink en mees
aan 't vruchtevlees
hun morgenhonger stillen.
Het wordt herfst, en straks weer winter. Heel de
natuur bereidt zich daar op voor, in overgave aan
wat nu eenmaal zo is en hoort te zijn, al blijven alle
levenden reiken naar wat ze in leven houdt.
ma. 26-10-87
Lange armen, korte armen
graaien naar het licht, belust
op het bergend daagerbarmen,
Monden dorstend naar een kus.
Dagend oosten is een tover-
doek en spreidt z'n kleurenvlies
enkele wondere seconden
over 't gapend nachtverlies.
Boordevol met dageschatten
of ontledigd tot op 't bot
strekken laan en boom en takken
loom zich uit naar 't winterlot.
Alles wordt kaal, het zicht wordt beter, maar ja . . .
vr. 23-10-87
Het levensdoek wordt dun.
Je stoot er telkens door
of bijna. Maar je kunt
iets beter zien, daarvoor
– OUDERDOM –-
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 15 – oktober 2008
Gewetensonderzoek
Na de presentatie van het 'boekje' van de Immaculata-
Compagnie over de rozenkrans (drvn nr.14, p.5) volgt hier
een bespreking van het door dezelfde compagnie eveneens
in 1955 verzorgde 'boekje' over het gewetensonderzoek
(zelfde formaat, met een door mij getekende omslag).
Het boekje heeft het formaat van gehalveerd folio,
en is gestencild met blauwe inkt. Het telt, binnen het
lichtblauwe omslag, acht bladzijden, die worden
samengehouden door een centraal nietje in de
rugvouw. De datering op de laatste bladzijde luidt:
'UGCHELEN RETRAITE 1955'. Op het omslag (zie
afbeelding) staan symbolische tekeningen. Hier volgt
eerst een bespreking van de inhoud.
De bladzijden zijn ongenummerd. De tekst begint,
zonder inleiding, onder de kop 'gewetensonderzoek'.
Het heeft de vorm van een aantal vragen, te beginnen
met: "Denk ik er dikwijls aan, dat Christus wil, dat ik
naar de volmaaktheid streef?" Hoe onschuldig dit ook
klinken mag, eigenlijk zouden alle alarmbellen moeten
gaan rinkelen: het christendom plaatst de goddelijke
identiteit en autoriteit buiten de indiviuele mens.
Een instantie buiten ons wil dat wij ernaar streven iets
te worden wat we niet zijn: volmaakt (een woord dat
verwijst naar een maker). De mens gezien als produkt
dat de maker al of niet bevalt en daarvoor zelf ter
verantwoording geroepen wordt. Wie zich niet naar
wens laat vormen wordt als afval in het vuur gegooid.
Die autoriteit noemen we 'god' en zijn zoon, ook 'god',
tevens mens, normeert en controleert de productie.
Theologen hebben een 'christologie', maar onder
'anthropologie' verstaan we iets heel anders dan
een onderdeel van dezelfde beschouwingen. Toch
komen we in beide gevallen uit bij de vraag: wat is
de mens, wie of wat ben ik? Dat aan die vraag in
deze context voorbij wordt gegaan heeft er misschien
toe bijgedragen dat de in dit boekje gestelde
vragen ons eigenlijk maar weinig konden boeien.
In deze eerste sectie volgen de kopjes: 'geloof',
'hoop' en 'liefde', de drie goddelijke of christelijke
deugden. De vragen klinken alsof ze rechtstreeks
zijn overgenomen uit de katechismus. Het tweede
en laatste deel staat onder het hoofd 'tien geboden'.
Over alle geboden, genummerd I tot X en soms
onderverdeeld in a), b) enz., worden op dezelfde
manier vragen gesteld, een waar scrutinium.
Het zijn ruim vijftig vragen, maar eigenlijk veel
meer, omdat de meeste er meerdere voorbeelden
bij noemen. Ik vermoed dat ze afkomstig zijn van
don Bosco zelf al kan ik dat niet zo gauw achterhalen.
En via don Bosco komen we dan uit bij zijn
moeder, die naar mijn indruk een uiterst vrome, zo
geen scrupuleuze vrouw geweest moet zijn, die
haar zoon met haar normen heeft geïmpregneerd.
omslag boekje 'Gewetensonderzoek'
De omslagtekening vormt, zowel ruimtelijk als naar
de betekenis, één geheel van voor- en achterkant.
Dat zagen we ook bij het boekje over de geheimen
van de rozenkrans. In hoeverre de interpretatie die
ik hier geef mij ook in 1955 al bewust was laat ik
buiten beschouwing. Zeker is wel dat ik nu, 53 jaar
later, vrijer sta tegenover de kerkelijke leer in het
algemeen en ook tegenover dit onderwerp.
De godslamp van ons bewustzijn hangt aan de horizontale
balk van het kruis, de ontmoeting van het
menselijke en het goddelijke. Ons innerlijke vuur
verlicht onze levensweg, die zich verliest in een nog
niet zichtbare verte. Deze lamp illustreert onze
devotie of toewijding aan onze levensreis, op weg
naar huis. De achterkant geeft een concretisering
van dit algemene thema van onderweg-zijn.
Het torentje van de kapel in Ugchelen tekent de
locatie en signaleert daarmee tevens de toewijding die
ons samenbracht in een religieus juvenaat, een kleinseminarie.
De cirkel symboliseert het goddelijke licht,
de ster Maria die onze gids is op de levenszee. In de
lelies worden we uitgenodigd ons ideale zelf te
herkennen, als samen levend en samen tot bloei
komend , en wel in een celibataire omgeving.
Geen tegenstelling deze keer tussen voor- en achterkant,
wel de vraag naar de ware aard van onszelf, als
licht van licht, als kind van god, geen god maar wel
goddelijk leven. Dat licht brandt nog steeds in ons,
hoe de omstandigheden ook zijn. Geen macht ter
wereld, wereldlijk of religieus, kan daar iets aan toe-
of afdoen. De wezenlijke connectie is er een van
nature, niet van nurture (van zijn, niet van maken).
De bladzijden van dit boekje vindt u op website
'Origo', onder 'archief /gewetensonderzoek' met de
tijdelijke toevoeging 'NIEUW'. Het is interessant dat
nog eens te zien en wel in het licht van het hier
gegeven commentaar. Het komt in ons leven aan op
de kleinste details, maar bij al die details gaat het niet
om de administratieve nauwkeurigheid maar om de
intentie, niet de letter maar de geest.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 15 – oktober 2008
Paulus
Tijdens de Eerste Vespers van het hoogfeest van
Petrus en Paulus (28 juni 's avonds) in 2007 heeft
Paus Benedictus XVI een Paulusjaar uitgeroepen voor
de periode 28 juni 2008 - 29 juni 2009. Volgens de
paus biedt het Paulusjaar de gelegenheid om pastorale
en sociale initiatieven, die door de spiritualiteit van
Sint-Paulus geinspireerd zijn, te bevorderen.
Ongeveer twee millennia geleden, enkele jaren na de
kruisdood van Jezus, werd Saul(us)/Paulus geboren,
in Tarsus (Cilicië); vermoedelijk uit een joodse moeder
en een romeinse vader; hij stierf in Rome, in het jaar 64
of 67. Een groot deel van de NT-geschriften wordt
aan hem toegeschreven. Hij is altijd een boeiende en
controversiële figuur geweest.
Voor de parochie Maria ten Hemel Opgenomen in
Zuidlaren heb ik ooit een tekening van hem gemaakt,
die uitvergroot achter het altaar heeft gehangen. Een
vrouwelijke kerkganger merkte enigszins geschrokken
op: "Maar dat is een Jood." Ja, inderdaad, en ook een
romeins staatsburger, een man die in de persoon van
Jezus herkende wat hij zelf had mogen ervaren.
Anders dan o.a. Petrus en Jacobus had Paulus Jezus
tijdens diens leven niet gekend. Hij moest aanvankelijk
niets hebben van de nieuwe beweging rond die figuur,
totdat hij in een doorbraak buiten de controverse werd
geplaatst en een eigen authentieke godservaring had,
die zowel de Joodse als de Christelijke belijdenis in een
confronterend nieuwe context plaatste.
Paulus wordt genoemd als patroon van velerlei
groepen en beroepen. Wat mij betreft is hij ook de
patroon van al degenen die het rijk der hemelen
stormenderhand veroveren door zwoegend zoeken
in eigen overweging en ervaring. Paulus had een
ware hartstocht voor de eeuwige waarheid die niet
onderhevig is aan roest en bederf.
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
Begin september werd op rekening 454400 een
bijdrage ontvangen van e20; dank aan de gever.
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://members.home.nl/ajm.overtoom
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in het
lettertype Garamond 11 pt, de koppen (meestal)
in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info en
download op: www.foxitsoftware.com).
boek p. Kremer blz. 65
Lemma
Verbaal geweld is in, en wordt ouderen niet bespaard;
kennis en kunde vormen geen garantie voor beschaving.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 16 – december 2008
Projekten tot nu toe
Als we het jaar 1999 als uitgangspunt nemen voor
hetgeen ik aanduidt als 'kleinschalige archivalische
projekten' over het verleden van salesiaans Nederland,
dan zien we een groeiend aantal bescheiden
initiatieven en hun uitwerking.
Deze initiatieven hebben een drievoudig uitgangspunt.
Ten eerste het belang van ons gedeeltelijk gedeelde
verleden rond don Bosco voor ons verdere leven. Ten
tweede de ervaring dat contacten ons goed kunnen
doen. Ten derde de ruimte voor persoonlijk initiatief.
Of archivering van allerlei zaken uit dat verleden
(zoals teksten, inventarisaties, verhalen) van belang
kunnen zijn voor latere geschiedschrijving is niet
doorslaggevend. De resultaten van ons werk staan
de salesianen ter beschikking voor hun archief.
Op homepage 'Origo' vindt u onder de koppeling
archief een hele reeks van die projekten. Voor wie
geen toegang heeft tot het internet volgt hier een
opsomming ervan. Meestal is er een inleiding met
een koppeling naar de eigenlijke gegevens.
1. prentjes priesterwijdingen en eeuwige geloften van
salesianen en anderen op de website (1938-1965)
2. ' 'n Kerel uit één stuk' door pater H. Kremer, de
hele tekst in beeld en gedigitaliseerd (1939)
3. het 'Reglement voor de jongens' door don Bosco,
de hele tekst in beeld en gedigitaliseerd (± 1948?)
4. Zangbundel 'Don Rua' Ugchelen (rode kaft), de
Maria-liederen, wordt vervolgd (± 1950)
5. het boekje 'Ceremoniën', de hele tekst in beeld en
gedigitaliseerd (1950)
6. de namen op de achterkant van het Mariabeeld
van Cor Goorts, foto en lijst (mei 1951)
7. het boekje 'Geheimen van de Rozenkrans' door
de Immaculata-compagnie (1954-1955)
8. het boekje 'Gewetensonderzoek' (retraite) door de
immaculata-compagnie (1954-1955)
9. Sinterklaas-gedichten behandeld door pater Klein
in de vijfde klas ('De Tijd' 1954), beeld en tekst
10. de 'Kerstnovene' in de bewerking van pater Klein,
in beeld en tekst (dec. 1957)
11. de tekst 'Het Woord' (door mij geschreven als
leraar Nederlands 2e klas, 'Don Rua', 1958-59)
12. huisblad 'De Kiem': overzicht en voorbladen in
beeld ('s-Heerenberg 1959-1964)
13. huisblad 'De Kiem': een aantal volledige
afleveringen in beeld ('s-Heerenberg 1959-1964)
14. de 'Don Bosco kalender' 1961, door mij
geschreven teksten (procuur 's-Heerenberg 1960)
15. 'Stijl en Visie', de lestekst van Jan Klein (112pp),
gedigitaliseerd ('s-Heerenberg 14 jan. 1962)
16. De Ecclesiae Potestate Dividenda (mijn werkstuk
kerkelijk recht, Oud-Heverlee 1963)
17. diverse huisbladen van 'Don Rua', 9 afleveringen
in beeld (1951-1967)
Don Michele Rua
18. bundeling van de eerste tien rubrieken over de
zgn. agenda-dichten (1986-1989) van Jan Klein,
plus een lijst van de opgenomen gedichten.
19. Helemaal onderaan de koppeling naar alle (tot
nu toe) zestien afleveringen van de nieuwsbrief
'Don Rua' - vroeger en nu (juni 2006 t/m dec. 2008).
Op 'Origo' staat nog meer, zoals onder de koppeling
jan klein. Daar vindt u alle 46 afleveringen van de
(tot nu toe) acht rubrieken over de agenda-dichten,
plus de inleiding en 17 teksten van de afzonderlijke
rubriek 'Klein-Dicht, liedteksten en gedichten'.
Andere projekten waren voor mij de bijdragen aan
Don Bosco Binnen-kort (1999-2006) en het Don
Rua Nieuws (2006). In DBBk stonden, behalve het
eerder genoemde, de rubrieken 'quod scripsi' (7x),
'carmina ruana' (6x) en 'levensverhalen' (19x), plus
losse stukken (23x). Hieruit een lustrum-bundel.
Daarnaast liepen andere projekten, zoals KronUgch
(de digitalisering van de Ugchelse huiskroniek 1942-
1959), de digitalisering van de Leusder Historiën van
Henk Hendriks (1937-1947), van zijn transcriptie van
Jan Klein z'n agenda-gedichten van 1986 en 1987, en
van zijn copie van de kroniek van Assel (1962-1963).
Samenwerking met Theo Bones leidde tot de databases
RUA en SAL, met Herman Honsbeek tot uitvoerige
documentatie van de lino's en tekeningen van Jan van
Schagen, met Herman van der Loop tot inventarisering
van zijn liedbundel en tot een verzameling van in
Apeldoorn vertelde levensverhalen (1995-2001).
Als laatste noem ik hier de Tam-tam, spoedberichten,
waarvan op de laatste bladzijde van deze nieuwsbrief een
typering staat. Het is allemaal werk in uitvoering en kan
dus worden verbeterd en aangevuld.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 16 – december 2008
Don Bosco-levens
in het Nederlands
Toen ik in mijn werkkamer boeken groepeerde op
auteur of onderwerp, kwam ik op de gedachte
eens na te gaan welke levensbeschrijvingen van
don Bosco er in de loop der jaren het Nederlands
verschenen zijn. Het leek me interessant daar, als
nieuw projekt, een lijst van aan te leggen.
Ik keek wat ik zelf al had staan, kreeg een lijstje
van Wim Jansen en zocht op het internet. Het
was boeiend te zien hoeveel er bleek te zijn, deels
nog antiquarisch verkrijgbaar, soms zelfs nieuw.
Er zijn boeken, brochures, stripverhalen. Echte
heiligenlevens, maar ook thematische werken.
In een Excel-bestand heb ik tot nu toe 26 titels verzameld
waarvan een aantal u ongetwijfeld bekend is.
Aan het eind van het Voorwoord van Don Bosco en de
Anderen (1980) schrijft pater Klein: "Bibliografieën
van en over Don Bosco zijn er al plenty : hier hoeft
het niet zo erg." Ik geef ze u toch maar door.
Dat kan natuurlijk op verschillende manieren. Ik
kies hier voor een opsomming op jaar van (indien
mogelijk eerste) verschijnen, ongeacht de auteur, de
omvang en de aard ervan. Voor mij voelt het als een
afscheid van een voorbije tijd, misschien ook als een
vraag naar don Bosco in Nederland nu.
1. Leven van de eerbiedw. Don Bosco, J. Francesia
(vert. G. van den Hoven), Kortrijk 1914, 506pp.
2. Don Bosco en zijn werken, uitgave van het
Hoofdbestuur van het werk der Salesianen
Turijn, ±1934, 64pp.
3. Don Bosco zijn leven en daden, Fr. S.
Rombouts. Tilburg 1929, opvoedk. reeks 49.
4. Don Bosco als opvoeder, Fr. S. Rombouts,
Tilburg 1930, opvoedk. reeks 51.
5. Het leven van de gelukzaligen Don Bosco,
G. Lemoyne (vert. E. v.d. Mandele), procuur s.d.b.
Den Haag, druk Nulli Cedo, 1931, 391pp.
6. Don Bosco en zijn tijd. Hugo Wast (vert. H.
Kuitenbrouwer), Den Haag: De Residentiebode,
reeks Aeterna, 1932, 480pp.
7. De ideale opvoeder voor onze tijd Don Bosco,
Fr. S. Rombouts, Tilburg 1939, opvoedk. reeks 109,
met ill., 15x19cm,134pp.
8. 'n Kerel uit één stuk: de strijd en het leven van
den jeugdleider Johannes Bosco, H. Kremer S.S.,
Amsterdam: De R.K. Boek-centrale, 1939, 112pp.
9. De heilige Joh. Bosco, opvoeder der jeugd,
weldoener der menschheid, O. Platteeuw, Ledeberg--
Gent, 1941, 52pp., in 'Don Bosco's Lees-serie' nr.2.
10. Het wonderdadig leven van den H. Don Bosco.
Dr. K. Dury, sal. (naar het Italiaans van J.B. Lemoyne,
sal.), Tielt: J. Lannoo, 1945, 21x26,5 cm, met illustraties
van Alfred Ost (1884-1945; afbeelding hieronder).
11. Don Bosco met God (Don Bosco con Dio),
Eugenius Ceria s.d.b., stencildruk, 1946, 243pp.
12. St. Don Bosco, eerste Vriend van de moderne
Jeugd, in: C.C. Martindale.s.j. 'Heiligen trekken door
de eeuwen', Brussel: Sheed & Ward, Utrecht-Nijmegen:
Dekker & van der Vegt, 1946.
13. De pedagogie van een heilige, A. Auffray, sal.
(vert. R. v. Hooff-v. Dijk en Th. v. Hooff), Tilburg:
RK Jongensweeshuis, 1947, 100pp.
14. Don Bosco Zijn leven. Zijn opvoedingswerk.
Zijn stichtingen. Ch. Dury, Heerlen: Joh. Roosenboom,
1949, gebonden, harde, beige kaft, rode rug,
titelopdruk in goud, voorin een kleuren-reproductie,
enkele zwart-wit afbeeldingen, 664pp.
15. Duizend jongens en een man: de romantische
jaren van Don Bosco (1847-1849), Jan Klein (tek.
Wim Saris), Voorhout: Foreholte,1953, 129pp.
16. Don Bosco zo maar: een andere levensbeschrijving,
Jan Klein, s-Heerenberg: Don Bosco, 1959, 230pp.
17. Don Bosco als opvoeder en psycholoog, Nik.
Endres (vert. J.H.P. Jacobs), Tielt: Lannoo, 1962, 231pp.
18. Don Bosco (de veroveraar, 'n robbedoes), Jijé
(Joseph Gillain), Dupuis, 1975, strip, kleur, 109pp.
19. Samenzijn bij Don Bosco, Jan Klein, Leusden:
Velsertunneldruk, 1977, 40pp.
20. Don Bosco, Boniface Hanley (vert. J. Raaijmakers),
Den Haag: sti. Don Bosco, 1979, ill. K.J. Heeren en
Frans Lammers, foto's, 13x18,5 cm, 40pp.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 16 – december 2008
21. Don Bosco en de anderen: de kans, Gods
vinger, Jan Klein, uitg. sdb-NL, 1980, foto's, 548pp.
22. Don Bosco - Goed nieuws voor de jeugd
(strip, kleur), ontw. E. Jaquot, tek. A. d'Orange,
tekstredactie Marc Dedapper en Wim Saris s.d.b.,
Parijs: Univers-media, 1984; 48pp.
23. Don Bosco, P.B.N. van Luijn, Lelystad: IVIO,
1989, AO-reeks no.2198, 29pp.
omslag nr. 23
24. Jan Bosco vertelt zijn leven, Teresio Bosco
(vert. dhr. en mw. van der Heijden), Brussel: Don
Bosco Centrale, 1989, foto's, 272pp.
25. De Heilige Don Bosco (stripverhaal nr.14),
omslag in blauw en wit, tek. in zwart-wit, internetboekhandel
De Prediker, nov. 2008, 46pp.
26. Memorie Biografiche di Don Bosco (21 delen), in
het Nederlands vertaald door Jean H.P. Jacobs, J. Muys,
M. Lioy, G. Gryspeerd, B. Abrams
Misschien is er nog veel meer, maar dit geeft toch al een
aardig beeld van wat er in onze taal verschenen is aan
boeken over don Bosco. Het is niet altijd gemakkelijk
om de feiten te achterhalen, zoals uitgever, drukker, jaar
van uitgifte, illustrator. Maar in bovenstaand overzicht is
het meeste toch wel ingevuld.
Internet-boekhandels zijn nieuw voor me. Ik heb er een
paar strips besteld die dus nog steeds nieuw worden
verkocht: nr. 25 bij 'De Prediker', nr. 22 bij 'Colomba'. De
eerste kan of wil geen informatie geven over de intussen
failliete uitgever van de stripreeks (waar ook Dominicus
Savio bij hoort). Colomba deed administratief een beetje
moeilijk, maar heeft een mooie website met veel 'Rooms'.
Nummer 10 heeft Riet in 1993 voor mij gekocht bij
antiquariaat 'De Boekerij' in Assen, dat het weer had
van een naar Drente verhuisde oud-leerling van de
salesianen in Vlaanderen. De afbeeldingen zijn van de
bekende schilder Alfred Ost (1884-1945), gemaakt
gedurende zijn verblijf aan het eind van WO-II in het
salesiaanse huis te Groot-Bijgaarden.
Ik herinner me dat medestudenten theologie in Oud-
Heverlee een keer over die tekeningen aan het praten
waren. De naam van de kunstenaar kreeg ik onlangs
per email van de Vlaamse provinciaal Jos Claes, op
dezelfde dag dat ik hem ernaar vroeg, waarvoor mijn
hartelijke dank. Op het internet vond ik verdere
gegevens, dat is een grote hulp bij dit soort onderzoek.
'Duizend jongens en een man' had ik al, maar ik bestelde
het per abuis toch bij een boekwinkeltje online. Er
zaten wat vlekken achterop, die de verkoopster vol
goede wil probeerde weg te krijgen met wat benzine.
Het geurde nogal, en blijkt achteraf een etherische olie
te zijn. Maar de verdiensten gaan naar microkredieten
voor moeders, zodat ik nog iets gedoneerd heb ook.
Er valt dus wel wat te beleven in de reli-handel. Over
sommige boeken (zoals de nummers 19 en 21 van Jan
Klein) valt meer te vertellen dan ik hier doe. Ook over
de stripverhalen (nummers 18, 22 en 25) kunnen we
het nog eens hebben. De illustraties zijn best goed. De
strip over Savio heb ik nu ook (boekh. De Prediker), en
ik mag zeggen dat die er best aantrekkelijk uitziet.
Aan de Nederlandse vertaling van de hele 'Memorie
Biografiche di Don Bosco' werd, op initiatief van de
Don Boscokring o.l.v. pater Marcel Baert, in Oud-
Heverlee al gewerkt toen ik er studeerde (1962-64).
Ik deed eraan mee als corrector van deel V, en had
als zodanig contact met vertaler Jean Jacobs uit
Geulle. De uitgave kwam tot stand van 1961-1991.
Van p. Adri Maat en van de bibliotheek van Oud-
Heverlee kreeg ik er aanvullende informatie over,
waarvoor mijn dank. De laatste liet me nog weten
'dat er ondertussen een wetenschappelijke bibliografie
bestaat van de Nederlandstalige Don Boscoliteratuur'.
Daar ga ik nog eens naar informeren. Wat
de strips betreft: woorden doen veel, maar een beeld
ontroert, zoals het onderstaande van Don Bosco's
laatste zegen, ondersteund door Don Rua.
laatste zegen (nr. 18, blz. 110)
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 16 – december 2008
Toewijding
Ons leven verloopt in jaren en seizoenen. Zo ook
komt hier ieder jaar een rubiek met een nieuwe
naam en wordt de voorgaande afgesloten. Tijdstructuur
is even duidelijk aanwezig in de agenda's
waarin pater Jan Klein dagelijks zijn gedichten
noteerde. Voor deze aflevering heb ik geput uit
die van de laatste weken van december 1988, nu,
twintig jaar later, voor het eerst geciteerd.
zo. 25-12-1988
De pijn van 't "Al Voorbij"
wekt aarzelend de Hoop.
De Hoop wekt stom gebed
van Geest in ons en wij
zijn uit de dwang des Doods
door Jezus' Bloed gered.
In de vrijwel identieke versie van 21 december
stond: 'De pijn van ons "Voorbij" ' en 'door Xi
bloed gered.' Ik vind 'al' hier beter dan 'ons',
maar misschien is 'Christi' wel beter dan 'Jezus',
want niet de aardse mens heeft ons verlost, maar
de hemelse Mens, al weet menig theoloog geen
raad met dit onderscheid. Mysterie!
wo. 21-12-1988
Gods waaien waait waar 't wil.
Je hoort zijn groot geluid.
Maar waar waait Het vandaan?
En waarop draait Het uit? Jo. 3:8.
In het evangelie van Johannes staat op die plaats:
'De wind waait waarheen hij wil; je hoort zijn
geluid, maar je weet niet waar hij vandaan komt en
waar hij heen gaat. Zo is het ook met iedereen die
uit de Geest geboren is', met de hemelse mens dus.
De mist is innig knus,
zo'n kortste dag van 't jaar,
voor Thomas Didymus?
zijn zicht was ook niet klaar.
Een milde temperatuur:
de heide soest wat heen.
Elk uur is schemeruur.
Het bos kruipt dicht ineen
en waar veel opschot staat
is 't Kerst in vol ornaat.
Een mooie wending: 21 december, de kortste dag,
mistig, weinig zicht. Toen nog feest van de apostel
Thomas. Die naam komt van de stam die 'tweeling'
betekent, dus 'Didymus' is tautologisch. Hij wilde zien
alvorens iets aan te nemen, heel verstandig. Zijn
feestdag is verplaatst naar 3 juli ten behoeve van
Petrus Canisius die de 21e stierf. Ik vind dat weinig
respectvol. In de orthodoxe kerk wordt St. Thomas
gevierd op de zondag na Pasen, en op 6 oktober.
jk-agenda 1988, blz.57, 19-25 dec.
Pater Jan fietst het jaar uit, door het donker naar
het licht, naar ontmoeting en bevrijding. Het leven
blijft vol geheimen, met af en toe een doorkijkje
dat hem de adem beneemt.
vr. 23-12-1988
De fietser kruipt uit 't bos;
de dag: uit duisternis,
als een bevreesde vos
die weet wat luist'ren is.
De wind z'n groot misbaar
geeft geen geheimen bloot.
Wij zoeken naar elkaar,
de dag, de daggenoot:
(Het wordt ons niet te klaar
waar leven is, waar dood...)
Hier komt een spiegeling
ons weifelen te baat:
We zien, met huivering
hoe 't water opengaat.
En tot slot van deze reeks stukjes onder de naam
'Toewijding', als een cadens: een laatste spiegeling,
beschouwend en vredig, midwinterlicht, Kerstmis,
z'n laatste. Voor hem was toen alles voorbij.
za. 24-12-1988
De bomen treden uit de mist
als stonden ze net stil.
Ze zijn op stee verkild:
een kerstmysterie is 't.
Er spiegelen plassen
wijd en zijd
in allermildste licht.
Hier is de wind gezwicht.
Ik sta in luwe tijd
en vredigheid.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 16 – december 2008
Reglement
voor de jongens
Een van de meest onvermijdelijke en vaak voor
kennisgeving aangenomen teksten uit onze tijd in
'Don Rua' te Ugchelen en 's-Heerenberg was het
kleine blauwe boekje met het Reglement voor de jongens
geschreven door don Bosco zelf. Bij het begin van
het schooljaar werd er officieel uit voorgelezen.
In de Ugchelse huiskroniek (1942-1959) wordt het
reglement negen maal vermeld (wie denkt nu niet
aan het avondwoordje van pater Dijkstra op het
feest van St. Jozef: zoveel maal). Acht notities betreffen
de plechtige voorlezing in de maand september, op de
eerste zondag van het schooljaar.
De eerste vermelding is van 1947: "Zondag 7 sept. Veel
spelen o.a. om twee uur: handbalmatch. Oversten-
Stuhaploe 3-4. Groot enthousiasme onder de jongens. 6
uur: plechtige opening van het schooljaar met het voorlezen
van de regel, daarna met de vrolijke noot op de
planken." ('Stuhaploe' = studenten handbalploeg).
Op 28 maart 1955 staat er "19.25 Opening van de Visità.
Conferentie van Pater Inspecteur voor de medebroeders
over het Reglement van de Jongens (eeuwfeest van
instelling hiervan)." Door Adri Maat en het archief is
gezocht naar de tekst, maar die is onvindbaar. Ik denk
dat er een bericht uit Turijn werd doorgegeven.
Over het ontstaan van de reglementen voor de jongens
vinden we gegevens in de Memorie Biografiche, m.n.
in deel 3, hoofdstuk 8. Don Bosco bestudeerde de
reglementen van andere jeugdwerken en bekeek of ze
bruikbaar waren voor zijn Oratorium, waar jongens
kwamen die los stonden van hun familie.
Onder die jongens zocht hij helpers, die hij vervolgens
nauwkeurig instrueerde over hoe ze zich dienden te
gedragen. Vanaf 1847 begon hij notities te maken voor
een eigen reglement, dat in 1852 voor het eerst werd
gepubliceerd. Het was aangepast aan tijd en omstandigheden
en ontdaan van overbodige strengheid.
Het reglement was gericht op bevordering van sociale
(re)integratie, door de jongens als goede christenen
constructief bezig te houden, en aan geschikt werk te
helpen. Diverse bisdommen wilden wel zo'n Oratorium
hebben, en werkgevers zagen wel wat in de
jongens die daar vandaan kwamen.
In die tijd (eerste helft 19e eeuw) waren er veel
instellingen met reglementen waaraan don Bosco
elementen heeft ontleend. In Il sistema preventivo di
Don Bosco van Pietro Braido (Turijn: Pontificio
Ateneo Salesiano, 1955) – dat we tijdens de filosofie
(1956-58) in Twello gekregen hebben – wordt
daarvan in hst. II (Don Bosco e instituzioni educative
contemporanee) een overzicht gegeven.
Wat opvalt is de voorkeur van jeugdwerken en
seminaries in die tijd voor gedetailleerde en strenge
voorschriften. Ook don Bosco, zelf van jongs af
aan gewend aan strikte opvattingen en rigoureuze
praktijken, lijkt daarin mee te gaan. Zijn aanpak
onderscheidt zich door de welbekende sfeer.
Dit 'Reglement voor de Jongens' geeft, evenals de
Constituties van de Sociëteit van de H. Franciscus
van Sales' (mijn uitgave, in 1955 gekregen in het
noviciaat, is die van 1939) inzicht in de stijl en sfeer
waarin wijzelf werden gevormd en verklaart ook
veel van bepaalde gedragskenmerken.
Deugd is een mooi ideaal, maar 'heiligen zijn vaak
lastige mensen' (werd ons in Oud-Heverlee voorgehouden),
om niet te zeggen dat veel zogenaamde
'heiligheid' nogal egocentrisch was en is. Ook de
vaak ongemakkelijke onderscheiding tussen binnen
en buiten, gewijd en ongewijd, geprofest en 'leek'
maakt deel uit van dit patroon.
Deze digitale heruitgave van het 'Reglement voor de
Jongens' kan ons, door een confrontatie met sinds
lang 'vergeten' voorschriften en de manier waarop
die werden gepresenteerd, misschien nog eens doen
beseffen in hoeverre onze eigen manier van doen en
laten erdoor getekend is gebleven.
Is dat onszelf niet helemaal duidelijk, dan zal onze
familie (echtgenote, kinderen en misschien zelfs
kleinkinderen) ons daar zeker bij willen helpen. Dat
wordt dan lachen hoor, want 'eenmaal pater, altijd
pater', en dat geldt ook voor ongewijden. Wat dat
betreft moet de grens binnen-buiten waarschijnlijk
heel wat ruimer genomen worden.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 16 – december 2008
Tam-tam
typering
Op 14 oktober 2006 verzond ik voor het eerst
een email-bericht onder de naam 'Tam-tam'. In
dat jaar verschenen de nummers 1 t/m 6, om het
jaar daarop, 2007, vervolgd te worden t/m nr.12.
In het lopende jaar, 2008, zijn we gekomen t/m
nr.21, met in totaal zestien overledenen.
Deze spoedberichten stuur ik rond in ruime kring,
d.w.z. salesianen en niet-salesianen, aan eenieder die
vanouds behoort tot de familiekring rond don
Bosco in Nederland, en ook aan anderen die zich
daarvoor bij mij opgeven (origo@home.nl). De lijst
bevat meer dan 100 email-adressen.
De reden om dat te doen is meervoudig. Ten eerste
vind ik dat soort berichtgeving wenselijk, gezien de
vaak lange tijd dat we elkaar kennen en de velerlei
betrekkingen die ons binden. Ten tweede wordt het
niet op deze schaal gedaan door de salesianen, noch
ook door de bond van oud-leerlingen.
Ik begeef me hiermee wel in een onzekere positie,
want het is een volkomen particulier initiatief, dat
niet officieel gedragen wordt door een groepering en
vanwege de sociëteit misschien zelfs als aanmatigend
wordt ervaren. Van de andere kant wordt mij soms
gevraagd waarom ik niet vollediger ben.
Daarom hier een nadere typering van dit primitieve
geluid. Het gaat om de onmiddellijke verspreiding
per email van spoedeisende berichten die mij langs
welke weg dan ook bereiken, zodat geadresseerden
daar tijdig op kunnen reageren, b.v. door naar een
uitvaart te gaan of een condoleance te sturen.
Overlijdensberichten bereiken mij langs wisselende
wegen, op persoonlijk initiatief van deze of gene. Af
en toe snel, meestal met vertraging; soms volledig,
vaak niet, of niet in één keer. Ik geef ze door zoals ik
ze krijg, zonder eerst navraag te doen, omdat de tijd
dringt en de verhoudingen vaag zijn.
Wel velmeld ik, ter oriëntatie van de geadresseerden
(niet iedereen kent iedereen), gegevens over de tijd
doorgebracht als leerling of als salesiaan, voorzover
door Theo Bones bijeengebracht. Tam-tams zijn in
principe slechts meldingen, geen 'in memoriams'. De
personen worden summier aangeduid.
Zoals alle kleinschalige projekten is ook deze berichtgeving
bedoeld als aanleiding tot eigen initiatief van
anderen, salesianen en niet-salesianen. Ieder die iets
hoort, of meer weet dan de Tam-tam vermeldt, wordt
uitgenodigd dat z.sp.m. aan mij door te geven. Het is
natuurlijk ook een goed idee om de berichten te
verspreiden onder vrienden zonder email.
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
Begin oktober werd op rekening 454400 een bijdrage
ontvangen van e25; dank aan de gever.
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://members.home.nl/ajm.overtoom
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in het
lettertype Garamond 11 pt, de koppen (meestal)
in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info en
download op: www.foxitsoftware.com).
nr. 22, blz. 6 (bewerkt)
Lemma
Het einde van het aardse leven komt vaak ongelegen;
misschien wordt het daarná wel ervaren als een zegen.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 17 – februari 2009
Voortgang
graankorrels
Het heengaan van Wim Gubbels en Bertus van den
Bos in december 2008 gaven me wel het gevoel dat,
althans in mijn leven, een periode zo ongeveer ten
einde was gekomen. Wim stond in 1949, bij mijn
komst naar Ugchelen, als directeur van 'Don Rua',
centraal. Bertus was, als student in de vierde klas,
een van de 'groten' naar wie ik opkeek. Hij was ook
de electrotechnicus van heel het huis.
Deze maand was het twintig jaar geleden dat pater
Jan Klein overleed. Zijn laatste jaren waren zo op
het oog geschat minder productief dan voorgaande.
Maar door het overschrijven van twee agenda's met
gedichten (1988-89) gaf Henk Hendriks de aanzet
tot de digitalisering van alle 'agenda-dichten' (1986-
1989), waaraan nu wordt gewerkt. (Zie ook het
stukje in de linkerkolom op bladzijde 6).
Mijn plaatsgenoot George Gildemacher vroeg mij
onlangs of ik het door Jan Klein geschreven passiespel
kende dat in 1964 werd opgevoerd, met als titel
"Als de graankorrel niet sterft in de aarde." Nee, ik
ken het niet (in dat jaar verliet ik de congregatie). Als
iemand van u het zich herinnert, en zeker als er een
tekst van is, hoor ik dat graag. Het werd geregisseerd
door pater Klein zelf, en George speelde Judas.
Op 2 januari van dit jaar overleed in Bergen (N.H.),
op 95-jarige leeftijd, Margaretha Chamuleau, na ruim
77 jaar kloosterleven bij de zusters Ursulinnen. Ze
werkte meer dan 40 jaar in het onderwijs, waarvan
ruim 20 jaar voor kinderen met een verstandelijke
beperking. Zij vond inspiratie bij don Bosco en was
betrokken bij de salesianen in Nederland. Ze typte
de geschiedenis van 'Don Bosco' Leusden van Henk
Hendriks uit en calligrafeerde een voorblad.
Een handvol levens, uitgestrooid als graan over de
akker. "Als de graankorrel niet sterft in de aarde."
Vertrouwen in zin en bestemming van het leven is
niet altijd makkelijk. Soms gaat het 'contra spem', tegen
alle redelijkheid in. Het is meer dan herinnerd
worden door medemensen, meer dan de effecten op
het aardse bestaan van anderen. Waar geloof op
doelt is voortbestaan en 'voortgang', zoals de titel
luidt van de vervolg-rubriek over de agenda-dichten
van pater Jan Klein (zie op blz. 4).
H. Don Bosco
twee jubilea
Honderdvijftig jaar geleden
werd, op de kamer van
don Bosco, in tegenwoordigheid
van (als ik goed tel)
zeventien jonge mannen,
waaronder Michiel Rua
(subdiaken) en Jan Cagliero,
de salesiaanse congregatie
opgericht met de verkiezing
van een bestuur: don
Bosco als algemeen overste,
don Alasonatti als prefekt, Michiel Rua als geestelijk
direkteur, Angelo Savio (diaken) als econoom, Jan
Cagliero, Jan Bonetti en Carlo Ghivarello als raadslid.
Bijna vijfenzeventig jaar daarna werd don Bosco,
op Pasen 1934, door paus Pius XI heilig verklaard.
Dat is nu driekwart eeuw geleden. Een tweevoudig
jubileum dus. Momenteel telt de congregatie 17.000
leden. In Nederland beleven we de neergang van
een golf van ruim tachtig jaar.
In België herdenkt men o.a. het vijftigjarig bestaan
van de Vlaamse salesiaanse provincie (1959) en het
vijfenzeventigjarig bestaan van 'Don Bosco' te Oud-
Heverlee. Algemeen overste don Pascual Chávez
heeft op het 26e algemeen kapittel (begin vorig jaar)
als doelstelling (strenna) aangegeven: "Ritornare alla
identità carismatica e alla passione apostolica di Don Bosco."
(terugkeren naar de charismatische identiteit en de
apostolische bezieling van don Bosco).
Situatie en gedrag
van jeugd in stad en
land van nu lijken
sterk op die uit de
tijd van don Bosco:
verwilderd, losgeslagen
en gevaarlijk.
Daarnaast armoede
en kansloosheid. Dat
vraagt om een andere
aanpak dan lange tijd
gebruikelijk was.
Charisma en apostolaat
zijn nodig,
van binnenuit, niet
vanuit de kerkelijke
opvattingen van de
twintigste eeuw. Een
grondige bezinning
op het eigen geloof,
al of niet orthodox,
is daarvoor wel een
eerste vereiste.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 17 – februari 2009
Bertus van den Bos
1926-2008
Nog geen week nadat hij
van het Dekenaal Centrum
in Zwolle was overgebracht
naar Wijchen, overleed coadjuteur
Bertus van den Bos,
na een langdurige ziekte, in
de liefdevolle nabijheid van
zijn medebroeders, in vrede.
Bertus van den Bos werd op vrijdag 24 september
1926 (onder het teken Weegschaal) in Almelo
geboren. Zijn ouders overleden, toen hij tien jaar oud
was, beiden aan de griep, en werden op dezelfde dag
begraven. Bertus had daarna nog een fijne jeugd bij
familie op een boerderij. Na de lagere school ging hij
naar de ambachtschool (opleiding electrotechniek).
Daarna had hij enige tijd een baan.
In september 1945, ging hij (negentien jaar oud) naar
Ugchelen, waar hij in zeven jaar met grote ijver vijf
klassen doorliep. Hij was, herinner ik me, naast zijn
studie altijd in de weer als de electrotechnicus van het
huis. Dat hij geen priester kon worden viel hem zwaar.
Van 1952 tot '53 deed hij in Twello zijn noviciaat, maar
kon aan het eind daarvan om gezondheidsredenen
geen geloften doen. Hij ging toen naar Leusden.
Met toestemming van
Algemeen Overste Don
Ziggiotti, op bezoek in
Nederland, deed hij op
het feest van St. Jozef
op 19 maart 1955 zijn
eerste geloften als coadjuteur.
Na het magisterium
in Leusden volgde
hij in Rotterdam een
dagopleiding electrotechniek,
waarna hij aan de Technische School in Leusden
leraar werd in dat vak.
Aan de pas opgerichte technische school Niek Savio in
Amersfoort bouwde hij, zoals op het gedachtenisprentje
staat, gedurende 9 jaar (1968-77) de gehele
nieuwe afdeling electrotecniek op. Behalve econoom
en raadslid werd hij in 'Don Bosco' Leusden ook
adjunct-directeur van de school (1977), totdat hij met
invaliditeitspensioen ging (1986). Hij was toen 61 jaar en
volgde verschillende opleidingen, zoals de katholieke
theologische cursus voor het getuigschrift decaan.
In 1999 , na de sluiting van 'Don Bosco' Leusden, ging hij
met Kees Heeren naar Voorburg. De aansluiting bij het
jeugdwerk lukte niet, waarna ze verhuisden naar het
dekenaal centrum aan de Burg. van Roijensingel in Zwolle.
Daar begonnen zij met hun succesvolle postzegelactie
ter ondersteuning van het salesiaanse werk voor de arme
jeugd in Haïti. Kees maakte tientallen artistieke collages,
grote en kleine (o.a. de bekende buttons). Bertus was
sterk in ondersteunende en contactuele activiteiten.
Ik heb hen daar twee keer bezocht . De eerste keer
(eind mei 2007, zie DRvn nr.7, juni 2007, blz.2 en de
foto hieronder) was Bertus al wel ziek, maar hoefde nog
niet het bed te houden.
De tweede keer (juni 2008) lag hij op bed en was hij sterk
vermagerd (zie DRvn nr.13, juni 2008, blz.1). Er was
goede thuishulp, wie niets teveel was. Maar omdat het
dekenaal centrum gesloten zou worden en Bertus zijn
huisgenoot niet teveel wilde belasten, werd hij in overleg
overgebracht naar La Verna in Wijchen, waar andere
medebroeders al langer woonden. Op weg naar Bladel,
de dag voor de uitvaart van Wim Gubbels, heb ik Bertus
nog een keer kunnen zien.
Hij werd heel goed en liefdevol verzorgd, lag volkomen
uitgeteerd maar vredig in een ziekenbed en was helder, al
kon hij niet meer praten. Ik heb hem gevraagd of hij pijn
had, en hij knikte van 'nee'. Ik heb hem bedankt voor
zijn vriendschap als medestudent in Ugchelen en later als
medebroeder, en hem sterkte gewenst op zijn verdere
reis. Jan van Aken, die ook in Zwolle tegelijk met
mij bij hem was, stak naast zijn bed een lichtje aan.
Ik heb een foto gemaakt en werd daarna, samen met
Pierre Eijck, door Bert van Balkom onthaald op een
heerlijke warme maaltijd.
Vanaf de eerste kennismaking
herinner ik mij
Bertus als een rustige,
heel vriendelijke en zorgzame
man. Ook als de
jongen die rondrende op
het toneel om de lampen
en andere electronica aan
te sluiten. Zijn leven stond
in het teken van dienstbaarheid
en persoonlijke
aandacht. Zijn grote geduld en zijn dankbaarheid
berustten volgens mij op een combinatie van aanleg en
jarenlange zelftucht. Bertus: vaarwel.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 17 – februari 2009
Wim Gubbels
1912 - 2008
Toen ik, bijna 60 jaar geleden, in een schoolretraite
met pater Dury, voor het eerst van don Bosco
hoorde en naar Ugchelen kwam, was pater Wim
Gubbels direkteur van Huize 'Don Rua'. Aan hem
heb ik, samen met anderen, veel te danken. Wim
was een charmante, sportieve en gevoelige man, die
met veel flair om kon gaan met allerlei mensen.
In 1945 werd hij in Ugchelen tot priester gewijd en
vrijwel meteen benoemd tot directeur van dat huis.
Dat is hij zes jaar lang (twee termijnen) gebleven,
waarna hij benoemd werd tot prefect. Drie jaar later
ging hij naar de Mariahoeve in Assel, waar hij leiding
gaf aan de ontwikkeling daarvan. In 1955 werd hij
daar door don Ziggiotti benoemd tot directeur.
De manier waarop hij dat
deed, m.n. ook zijn omgang
met grote weldoeners, heeft
veel betekend voor huize
'Don Rua', dat zonder de
inkomsten van de boerderij
en de ondersteuning van de
relaties financieel nooit had
kunnen overleven.
Wim was geen vrijdenker en
ook geen vrijbuiter, maar
evenmin preuts. Helaas was
zijn omgang, ook met de
meisjes en vrouwen die hem
opzochten, voor sommigen
een bron van verdenking en
ongenoegen. In 1963 moest
hij noodgedwongen gaan.
Na een moeilijke periode vestigde hij zich in Bladel
als tolk Italiaans en beeldhouwer. In 1968 trouwde
hij. Zijn zoon heeft intussen ook weer een zoon.
Over zijn vroegere medebroeders was hij niet zo te
spreken. Hij had wat meer dankbaarheid verwacht.
Gelukkig was er een klein aantal trouwe vrienden die
hem af en toe schreven, belden en opzochten.
In de uitvaartmis werd met geen woord gerept van
zijn verleden als jeugdwerker en salesiaan, ook niet
van het feit dat hij priester was 'in eeuwigheid'. Dat
heb ik ervaren als een lacune, maar het was een
invoelbare keuze van de familie. Er was toch een
kleine kring van salesiaanse vrienden die in de kerk,
of in gedachten, afscheid van hem nam.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 17 – februari 2009
Voortgang
Met de term 'voortgang' (ongoingness) wordt de
diepste motivatie of drijfveer van al het levende
door mij aangeduid. En hoewel dit kenmerk alleen
maar betrekking kan hebben op het voor ons op
aardse wijze waarneembare, is er ongetwijfeld een
overeenkomst met het levend-zijn tout court, ook
wanneer dat niet langer aards-lichamelijk is.
Twintig jaar geleden, op 15 februari 1989, stierf Jan
Klein aan de gevolgen van een aanrijding op de
zondag ervoor. Einde voortgang als aardgebonden
lichaam, begin – naar wij hopen – van een geestelijk
vervolg. Het was winter, het jaargetij waarin het
leven in de natuur blootligt tot op 't bot, wat hem tot
nadenken stemde, lang en kort voor zijn dood.
zo. 17-01-1988
Machteloos straatlichtgeflikker
onder de machtige zwaai
waar de morgen haar boezem mee blootlegt
voor een napolitaans blauwe baai.
En 't is net of de heilige koepel
al haar lampen en kaarsen ontsteekt
op het oostpriesterkoor en zijn outer
en om 't uur van het offerfeest smeekt . . .
Waar ik fiets, speelt mijn oog op de stammen
van het zeventientonig verbond
als een harp, bij het leven gespannen
tussen lichtruim en donkere grond.
Of ik zie weer de duizend pilaren
en ontdek weer de Dom waar de gloor
van zons offer licht blozend blijft waren
over koepel en beuken en koor.
Zon, wij offren een bloedloze Winter
mét het bloed dat de Herfst heeft gespild
voor de komst van uw Kind, onze Zomer,
die in 't Voorjaar herleeft naar Gij wilt.
Opvallend is dat pater Jan de natuur ervaart als
betrokken in een heilige rite, bijna persoonlijk, een
offer met licht en muziek, een verbond met de
godgelijke zon, als eeuwig middelpunt van de vier
aardse seizoenen. En het kind, symbool van onze
hoogsteigen zomerse bloei, mythisch, esoterisch,
oermenselijk zuiver en onbedorven.
Zoals voor mythische metaforen gebruikelijk is,
verhullen zij hun boodschap min of meer, al naargelang
het vermogen van de toehoorder om die
ervarend te begrijpen. In hoeverre ze de schrijver
in zijn gedichten duidelijk waren valt niet meer na
te gaan. Hij heeft de meeste ervan met geen mens
besproken. Onze duiding is een queeste.
di. 19-01-1988
Helder. – De winter
showt integralen
van hoger wiskunstpatroon.
Differentiële stammenparade.
Krommen en vorken als kroon.
Dof. – In seconden
sluit ruimrotonde,
biedt winter armoevertoon.
Schamel gebeuren.
Wijkende kleuren.
Groen zit verscholen ten troon.
Grond. – 't Elegante
strogele, blanke,
langzaam verstijfde hoog gras
wacht maar op ijzel
om weer te nijgen
als toen 't vol zaadkralen was.
Kraters. – Het water
staat er of gaat er
bruinen in 't groenende bed:
kruiden en varen
op dorre blaren
leiden 't vroeg lenteballet.
Hier spreekt de dichter op de top van zijn kunnen,
een en al aandacht voor de natuur waarin hij bijna
opgaat, die hij aanvult met liturgische teksten, als
psalmen voorzien van een motto, aandachtspunt
en betekenis: licht en donker, vol en leeg, maar
steeds vol leven, ondanks de omstandigheden die
hem lijken te verpletteren. Zo is het leven.
do. 9-02-1989
Eenzaam dwaalt het grote loeder
met z'n Vader en z'n Broeder
en z'n eeuwig Andere Geest. –
Is er ooit zo'n uur geweest?
Platgehamerd door de kou
of het nooit meer dooien zou.
Een weinig orthodoxe woordkeus, daar houdt hij
van, maar een speelse constructie van driemaal
twee rijmregels, naar de inhoud twee terzinen, als
van Dante, en au fond even serieus. Dit en het
volgende zijn op een paar na zijn laatste gedichten.
Nu volgt het muzikale slot, dat me doet denken
aan Vondel en aan Johan Sebastiaan Bach.
do. 9-02-1989
Zijn 't de bomen of de beuken
van vergeten katedralen
die mij 't rusten in de vreugde
telkens voor de geest weer halen,
als ik dit soort bossebouw
– statig, stil en leeg – aanschouw?
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 17 – februari 2009
Sang real
kind Gods
In de vijzel van mijn denken vind ik momenteel
elementen van zeer uiteenlopende aard. Ze hebben
allemaal te maken met het stug vasthouden aan of
het juist afwijzen van een letterlijke opvatting van
godsdienstige geschriften en leerstellingen.
Aanleiding zijn o.a.: reacties (2005 en '06) op het boek
'De Da Vinci Code' (Dan Brown, 2003), de opheffing
van de excommunicatie (niet de suspensie) van de
leden van de broederschap St. Pius X, verdedigers van
de ultieme letterlijkheid van leer en schrift.
De symbiose van het christendom en een letterlijke
opvatting van evangeliën en andere geschriften over
het leven en de godmenselijke aard van Jezus leidt
tot bewijsbaar onhoudbare opvattingen. Anderzijds
bestaan er historische argumenten tegen.
Die vinden we in boeken als 'De heidense Christus'
(2004) van Tom Harpur, gebaseerd op 'Who is this
King of Glory' (1948) van Alvin Boyd Kuhn (1880-
1963), vervolg op 'Ancient Egypt: The Light of the
World' (1907) van Gerald Massey (1828-1907).
In plaats van het opzeggen van het lidmaatschap van
de kerk (een puur administratieve aangelegenheid)
vanwege al eeuwen bekende leerstellige en bestuurlijke
misstanden, stel ik liever vragen naar de ware
aard van het 'Christ Sein' (Hans Küng, 1974).
Natuurlijk is de grote meerderheid van godsdienstige
mensen niet geïnteresseerd in andere vragen en antwoorden
dan hun religie aanbiedt. In deze tijd echter
laten velen hun geloof los omdat ze het, om allerlei
redenen, niet langer kunnen aanvaarden.
De vraag die ik hier stel is dan ook of er een andere
oplossing is dan het achter zich laten van godsdienst
en kerkelijke organisatie of het blindelings aannemen
ervan op andermans gezag. Er is een derde weg, die
eigenlijk de eerste en enige zou moeten zijn.
Maar die weg gaat over doornen, want ze vereist een
heroriëntatie en het nemen van verantwoordelijkheid
voor de eigen levenshouding. Dat kan samengaan
met het behoren tot een religieuze groepering, een
kerk: als een Volk Gods onderweg naar huis.
We hoeven niet ver van huis: aartsbisschop Angelo
Amato s.d.b., sinds vorig jaar pro-prefect van de
congregatie voor de heiligverklaringen, riep in 1986,
als secretaris van de congregatie voor de geloofsleer,
op tot een boycot van de Da Vinci-film.
Hij noemde het boek "anti-christelijk en vol van
beledigingen en historische en theologische fouten
tegenover Jezus en de Kerk". Dat is een boude en
riskante bewering, omdat deze ook van toepassing
zou kunnen zijn op de kerkelijke leer.
Kardinaal Tarcisio Bertone s.d.b., jurist en moraaltheoloog,
ging zijn medebroeder Amato (dogmaticus)
voor in kritiek op het boek, dat hij karakteriseerde
als "een terugval naar de oude anti-clericale pamfletten
van negentiende eeuw" (Vaticanum I).
Volgens het boek zou Jezus gehuwd zijn geweest
met Maria van Magdala en die zou, na zijn dood,
een dochter hebben gebaard, die de bloedlijn heeft
voortgezet. Maria was dus het 'heilige vat' (holy grail)
dat het 'bloed' van Jezus bevatte.
Een andere schrijfwijze is 'san grael' of 'sang real',
koninklijk bloed. Nu wordt wel gezegd dat Jezus
uit de stam van (koning) David was, maar hij was
op aarde geen koning: zijn rijk was 'niet van deze
wereld'! Wat is er dan aan de hand?
Het is een christologisch probleem, en daarmee
staat of valt de leer van de rooms-katholieke kerk.
Koninklijk bloed is even aards als dat van u en mij,
maar goddelijk bloed is een groter probleem. Denk
even mee: Jezus was kind van en zelf god?
Is er geen kind van Jezus, dan is er geen 'kind Gods'.
Maar daarmee is het probleem de wereld niet uit. Is
Jezus behalve mens ook god? Niet voor niets roept
Bertone dat het Arianisme herleeft: Jezus is daarin
geen God maar een schepsel van God.
Er dreigt dus een gevaarlijke heilseconomische crisis.
De kerk ziet haar van gode gegeven waardepapieren
al kelderen. Is er verschil tussen de aanspraken van
de kerk, en het christendom zoals gebracht door de
man Jezus (als die historisch is)?
Op dit punt aangekomen pakken we de boeken van
Harpur, Kuhn (let op de schrijfwijze) en Massey erbij.
Hun onderzoekingen betreffen de christos-leer zoals
die lang vóór de tijd van Jezus bestond in Egypte en
andere oude cultuurlanden. Interessant!
Het levensverhaal van Jezus blijkt eeuwen eerder al
verteld te zijn, tot in de kleinste details. Hetzelfde
geldt trouwens voor het leven van de Boeddha. Het
gaat daarbij om metaforen die de goddelijke fundering
van het aards-menselijke bestaan verbeelden.
De christelijke kerk heeft, na een aanvankelijk hierop
ingestelde levensbeschouwing, enkele eeuwen na het
begin van onze jaartelling gekozen voor een letterlijke
interpretatie van nooit letterlijk bedoelde voorstellingen,
en die te vuur en te zwaard verdedigd.
In onze dagen herleeft de negentiendeeeuwse 'apologetica',
letterlijk het 'van-zich-af-praten' van lastige
vragen en beweringen. De vraag is of Jezus (ik ga
ervan uit dat er in die tijd een verlichte Joodse leraar
heeft bestaan) zijn leer daarin zou herkennen.
"Fratres: Sobrii estote, et vigilate ..." (I Petrus 5: 8-9),
slik niet alles, laat je niet inpakken, maar blijf
waakzaam; dat is verstandig en dat mag.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 17 – februari 2009
Jan Klein
'agenda'
Als u en ik twintig jaar na onze dood, mensen nog
zo bezighouden als pater Jan Klein (hij overleed op
15 februari 1989), dan is dat een vermelding waard.
Niet alleen heeft hij als docent Nederlands velen
van ons liefde voor de taal bijgebracht, misschien
zelfs een goed gebruik ervan, maar hij heeft ons
ook heel wat geschreven teksten nagelaten.
Die zijn nog lang niet volledig geïnventariseerd, laat
staan gearchiveerd. Voor de wenselijkheid daarvan
is wel wat te zeggen, want hij is een van de weinige
Nederlandse salesianen die iets als een oeuvre heeft
nagelaten. Het is allerminst zeker dat ieder onderdeel
daarvan nog te vinden zal zijn. We volstaan hier met
een globale en onvolledige opsomming.
Zijn preken werden door hem goed voorbereid en
uitgeschreven. Van zijn lessen Nederlands resteert
de lestekst in twee delen 'Stijl en Visie'. Liedteksten
vinden we in de rode zangbundel en in de verzameling
'Don Bosco: lichte muziek zijn levenswijs' van
Herman van der Loop. Zijn gedichten werden vaak
opgenomen in feestprogramma's.
In het 'Salesiaans Nieuws' schreef hij lange jaren vele
stukken van allerlei aard, waarvan sommige ook apart
werden uitgegeven. Zijn boeken, heiligenlevens, zijn
bekend: Dominicus Savio, Maria Mazzarello, Moord
op een volk, Frans Besucco, Een reuzentype, Duizend
jongens en een man, Don Bosco en de kanonskogel,
Don Bosco zo maar, Don Bosco en de anderen . . .
Ook toneelstukken heeft hij geschreven. In de oorlog
een anti-duits stuk (dat hij woedend heeft vernietigd
toen er bezwaren werden geopperd i.v.m. de veiligheid)
en het in deze aflevering van DRvn genoemde passiespel
'Als de graankorrel niet sterft in de aarde'. Er zijn er
misschien nog wel meer. En dan, in zijn zeventigste
levensjaar, begint hij stilletjes aan iets nieuws.
Hij woont in Leusden en fietst iedere ochtend door het
Trekerbos en omgeving. Na het ontbijt schrijft hij dan
gedichten, meestal over de natuur. Die noteert hij in
een agenda. De eerste is van 1986, de vierde en laatste
die van 1989. Het waren voor hem heel persoonlijke
dagboeknotities, niet gericht op publicatie. Na zijn
dood werd een deel ervan uitgeschreven.
Daarover heb ik al vaker iets gezegd. Ook de rubrieken
over deze 'agenda-dichten' in 'Don Bosco Binnen-kort',
het 'Don Rua Nieuws' en in deze nieuwsbrief zijn
bekend. Het is waarschijnlijk minder bekend hoeveel
gedichten er in die verzameling zitten: meer dan het
levenswerk van veel poëten bevat, ruim 3000, grotendeels
nog niet gedigitaliseerd. Dat is met recht 'agenda':
werk dat nog gedaan moet worden.
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
Vanaf eind october 2008 tot heden werd op
rekening 454400 aan bijdragen ontvangen e45.
Hartelijk dank aan de gevers.
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://origo.otmx.nl
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in het
lettertype Garamond 11 pt, de koppen (meestal)
in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info en
download op: www.foxitsoftware.com).
W.A. Gubbels St. Petrus Banden
kerkhoftoren Bladel
Lemma
Dankbaarheid en medeleven vereisen dubbeling,
en zijn dus bij uitstek menselijke mogelijkheden.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 18 – april 2009
Wat is er
tussen u en mij?
"De wonderen zijn de wereld nog niet uit" zeggen
we wel, maar wat zijn wonderen? De wonderen der
natuur, een wonderkind, de zeven wereldwonderen:
stuk voor stuk tijd-ruimtelijk, diesseitig, aards. Het zijn
wonderen omdat ze verwondering wekken: 'hoe kan
dat toch?' Antwoorden in wetenschappelijke (natuurkundige,
neuropsychologische, bouwkundige) zin
veranderen die verwondering in bewondering.
Over wonderen in religieuze zin bestaat minder
eenstemmigheid. Wonderen als uitzondering op de
natuurwetten komen volgens de een voor, maar
zijn volgens anderen per definitie onmogelijk.
Onze beperkte kennis van die natuurwetten is als
maatstaf onvoldoende. Als bewijs voor heiligheid
in diverse gradaties zijn wonderen dus onbruikbaar.
Wat doen we nu met de evangelie-verhalen?
Een historisch-letterlijke opvatting ervan stuit op
veel dat voor het verstand onverteerbaar is. Geloof
dat het verstand, de ancilla theologiae, verkracht kan
de bedoeling niet zijn. Tot in de vierde eeuw na het
begin van de huidige jaartelling was de metaforische
opvatting van godsdienstige leringen in zwang, zoals
die m.n. in het oude Egypte bestond. De spirituele
opgang van het mensdom stond centraal.
Veel verhalen worden dan opeens 'zo gewoon en zo
fris, dat het volstrekt vanzelfsprekend is' (Jan Klein
in 'Voortgang', blz. 4). Het "vrouw wat is er tussen u
en mij" is dan geen grofheid meer, maar de
aanduiding van het onderscheid tussen lichamelijke
en geestelijke verwekking ; water en wijn: niet een
chemisch mirakel, maar een metafoor. Opstanding
als Paasmysterie is een 'wonder boven wonder'.
Het gaat niet om een historische Jezus-figuur, al is
het heel goed mogelijk dat er rond het begin van de
jaartelling een Joodse leraar was die de aanzet gaf
tot wat nu het christendom is. De geestelijke opgang
van heel de 'schepping', de mens voorop, is datgene
waar het werkelijk om gaat: de hemelse blauwdruk,
de 'Engel van het Grote Plan' is de Heiland, de
Zoon Gods, onze Verlosser en Zaligmaker.
Iedere mens is geroepen tot eenwording met deze
lichtende figuur, niet te vereenzelvigen met een enkele
historische mens, maar die van alle plaatsen en tijden is,
de Eeuwig Komende, gods plan in uitvoering. Dat ons
menselijke voorstellingsvermogen geholpen kan en
mag worden door 'het verhaal van een levende' staat
een hernieuwd en bevrijdend aanvaarden van een
universeel-christologische opvatting niet in de weg. En
die biedt een mogelijkheid tot ware oecumene.
Wat is er tussen u en mij? We zijn allemaal onderweg !
Don Bosco-beeld van Wim Gubbels
bij Piet Alofs thuis
Condensatie
neerslag
Hoe en wanneer een volgende nieuwsbrief komt
is telkens weer een verrassing. Natuurlijk, het is
weer twee maanden geleden sinds de vorige, en
het wordt lente en Pasen, en ik ben bijna 73, wat
Jan Klein (72) niet meer heeft gehaald, en 10 jaar
ouder dan mijn vader geworden is (63). En ik voel
me er goed bij, met voldoende energie om bezig
te blijven, al doet ook de leeftijd zich gelden.
Vanwege het zware accent in deze nieuwsbrief op
hetgeen ik, niet zonder moeite, gelezen heb in het
meermaals geciteerde boek van A.B. Kuhn (niet
Küng), lijkt een excuus aan de lezer me wel op z'n
plaats. Herman Honsbeek maakte mij op dit werk
attent, en we zijn bij het lezen zo ongeveer gelijk
opgegaan. Het was een (z)ware bedevaart, deze gang
naar Compostela of Canossa (kiest u maar).
Wie zo'n reis maakt heeft natuurlijk al een zekere
verwachting over wat onderweg en bij aankomst
gevonden zal worden. Relativering, nieuwe feiten
en meer inzicht in eigen denken en voelen op godsdienstig
gebied vielen ons ten deel. Ik beschouw het
als winst, ondanks de blaren. Misschien beleefden
we zoiets als de twee vrienden op weg naar Emmaus.
We hebben Jezus niet gezien, maar hij was er wel.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 18 – april 2009
Wim Gubbels
hoe het ging
Kort na het verschijnen van DRvn nr. 17 ontving ik
van Ad Snoeren het hierna volgende verhaal, dat hij
schreef naar aanleiding van het overlijden van Wim
Gubbels. Hij was getuige van een deel van de
gebeurtenissen rond het vertrek van Wim uit de
congregatie. Zoals te doen gebruikelijk liet de toenmalige
provinciaal overste de aanleiding en de gang
van zaken in het duister.
Ik herinner mij dat ik in 1963 als student theologie
aanwezig was bij de bekendmaking door Jan ter
Schure van de laïcisering van pater Wim Gubbels.
Hij stelde daarbij dat hij niet anders kon. Dat nam ik
toen al met een korrel zout, en ik weet nog goed hoe
verontwaardigd ik bij deze voorstelling was. Niemand
protesteerde, ik ook niet, dat had geen zin. Het jaar
daarna vertrok ik, noodgedwongen, zelf.
Jaren later, bij een van mijn bezoeken aan Bladel,
tegen het einde van zijn leven, vertelde Wim me de
gang van zaken zoals hij die zich herinnerde. Er was
een meisje dat in Assel met hem had gepraat. Toen
zij weg was, schreef zij hem een brief waarin zij hem
in vertrouwen nam. Zij ondertekende met haar
naam en zette daar een kruisje naast, een kus. Wim
beantwoordde haar brief en zette ook een kruisje.
Die brief werd onderschept door een priester, ik
weet niet in welke functie. Die alarmeerde de
deken en die op zijn beurt het bisdom Haarlem.
Dat beklaagde zich bij provinciaal Ter Schure, dit
alles buiten medeweten van Wim Gubbels. Toen
die door de provinciaal ter verantwoording werd
geroepen kreeg hij enkele alternatieven, zoals een
paar jaar in een klooster en nooit meer een functie.
De geboden alternatieven waren stuk voor stuk
onaanvaardbaar. Gezien mijn eigen ervaringen in het
jaar daarna lijkt het me zeer waarschijnlijk dat Ter
Schure dat uit berekening deed. De persona non grata
deed het zichzelf aan, híj waste zijn handen in
onschuld. Het relaas van Ad Snoeren vult aan wat
daaraan nog voorafging, en een vreemd licht werpt
op de motivatie en het gedrag van Jan ter Schure.
In hoeverre het verhaal dat Wim mij vertelde volledig
was doet er weinig toe. Het ging om een vermoeden
van ontoelaatbare intimiteit, om mededeling daarvan
tussen 'heren' geestelijken, en zonder navraag te doen
bij de persoon in kwestie. De manier waarop de
proviciaal reageerde wekt de indruk van een soort
gedrevenheid of paniek. Het ging weer eens om de
'heilige deugd' en om de goede naam. Misschien was
er zelfs rivaliteit in het spel, of een vereenzelviging van
de goede zaak met de eigen persoon.
Augustus 1949.
Ontmoetingen
door Ad Snoeren
Ik volg het gymnasium van het Norbertuslyceum
in Roosendaal en heb mijn 'roeping', die ik in 1947
verloor, tot grote vreugde van mijn ouders, weer
teruggekregen. Ik wil Salesiaan van Don Bosco
worden. Maar hoe dat aan te pakken? Ik schrijf een
mooie brief aan de directeur van het klein
seminarie 'Don Rua' in Ugchelen en krijg prompt
een brief terug. Pater Gubbels heet die directeur. Ik
moet maar eens in Ugchelen komen kijken, maar
hij waarschuwt mij dat het leven van een Salesiaan
veel offers vraagt.
Op een mooie augustusdag ben ik, samen met mijn
broer, op de fiets gesprongen en zijn we van
Dongen naar Ugchelen gereden. Het was daar even
zoeken geblazen. Huize Don Rua ligt in de bossen
verscholen. Maar wij hebben een Hollandse mond
en na verloop van tijd staan wij voor een wit
landhuis met een kleine kapel ernaast. Dat moet
Don Rua zijn! We bellen aan. Een man in een
keurig zwart pak (mijnheer Boudier?) doet open.
"Of wij de directeur kunnen spreken?" "Natuurlijk
kan dat! Wacht hier maar even."
Kort daarop verschijnt een mooie, slanke pater in
zwarte toog, met zo'n beminnelijk gezicht dat ik
meteen weg van hem ben. Vooral zijn lach, waarbij
hij zijn ogen tot smalle spleetjes samentrekt, maakt
indruk op mij.
We raken aan de babbel. Hij vertelt over het
Salesiaanse leven en ik vertel over het mijne. Hij
komt tot de conclusie dat het voor mij beter is om
nog een jaar in Roosendaal te blijven om daar mijn
gymnasiumdiploma te halen. Daarna ben ik in
Ugchelen welkom. Ik zal daar dan wel een jaar op de
proef moeten zijn voordat ik naar het noviciaat kan.
Maar daar zal men later bij de drie praktijkjaren wel
rekening mee houden. Dat worden er voor mij dan
twee. We kunnen in Don Rua overnachten op
bedden in een grote slaapzaal en we rijden de
volgende dag naar Dongen terug.
Ik ben wild enthousiast. Wat een aardige, sympathieke
pater. Ik zie in hem meteen een voorbeeld
van een echte Salesiaan! Zo wil ik ook worden.
Huize Don Rua zelf valt mij wat tegen. Grote open
slaapzalen, een grote studiezaal, wat muffige
klaslokalen, een vochtige spoelkeuken. Ik ben op het
Convict St. Louis, waar ik in pension ben, beter
gewend: een eigen kamer, een kleine, gezellige refter
en een recreatiezaal met alles erop en eraan! Maar
dat is allemaal maar bijzaak! Mijn besluit staat vast:
over een jaar ben ik in Huize Don Rua!
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 18 – april 2009
September 1950.
In de loop van september 1950 begint mijn
'proefjaar' Ik bid er veel in het kleine kapelleke met
het rieten dak. En als voornaamste taak moet ik
Griekse en Latijnse lessen geven aan de zogenaamde
late roepingen, vaak zes tot zeven uur per dag.
Onder mijn leerlingen zijn o.a Herman Lieberom en
Herman Spronck. En mijn voornaamste leslokaal is
de kleine Mariakapel, waarin elke morgen pater
Klein zijn privé-mis celebreert. Sorry, ik ruik nu nog
de geur van snuif en niet van wierook!
Pater Gubbels is nog steeds directeur. Ik leer hem
nu ook anders kennen. Ik zie hem nog zwieren aan
de rekstok, en voetballen in zijn zwarte toog! Hij
maakt prachtige beelden van hout en klei. En het is
's-avonds telkens een genot wanneer hij uit de
zijkapel te voorschijn komt om ons "goede nacht" te
wensen. Regelmatig maak ik bij hem mijn "rendiconto"
en ga telkens weer geïnspireerd bij hem weg.
Na een jaar mag ik naar het noviciaat en worden
mijn ontmoetingen met pater Gubbels minder. En
als ik later in Benediktbeuern theologie studeer en
nog later in Rome kerkelijk recht mòet studeren
(provinciaal Ter Schure wilde dat, want bij had mij
tot a.s. novicenmeester voorbestemd) verlies ik pater
Gubbels steeds meer uit het oog. Ik hoor wel dat hij
directeur in Assel is geworden en daar o.a. de
Mariahoeve leidt. Daar blijft het bij! Tot aan die
vreemde ontmoeting in, naar ik meen, februari of
maart 1963. Niet met pater Gubbels zelf, maar met
iemand anders.
Februari of Maart 1963.
Ik studeer dus in Rome aan het 'Pontificium
Atheneum Salesianum' (P.A.S.) tegen heug en
meug kerkelijk recht en sta in die tijd voor het
licentiaats-examen. Daarvoor moet ik een scriptie
schrijven over de gemengde huwelijken in de tijd
van paus Benedictus XIV. Maar o jé die vreselijke
open studiezaal met die rumoerige, levenslustige,
praatzieke Italianen. Ik kan me niet concentreren
en zoek een oplossing.
Die vind ik in de gastenslaapzaal van ons instituut.
Gasten komen er veel. De P.A.S. ligt tegenover het
grote centrale station Termini en heel wat Salesianen
en anderen, die Rome willen zien, zijn bij ons te gast.
In die grote zaal met wel 50 celletjes zoek ik een leeg
celletje en nestel me daarin om eindelijk eens mijn
scriptie af te ronden.
Op een middag in februari of maart 1963 ben ik
druk bezig met de kwestie van die gemengde
huwelijken als de portier, vergezeld van een gast, de
slaapzaal binnenkomt om die gast een celletje toe te
wijzen. Laat hem nou het celletje naast mij pakken.
Even een gerommel van koffer en tas, waarna de
portier zich terugtrekt. Kort daarna ligt de gast, die
erg vermoeid moet zijn van een lange reis, heerlijk te
snurken. Dat duurt een dik uur. Dan wordt hij
wakker en wil zijn cel uitgaan. Ik denk: "Even kennis
maken met mijn buurman", en stap ook mijn cel uit.
Tot mijn grote, grote verbazing bots ik tegen
provinciaal Ter Schure aan.. Ook hij is verrast. "Jij
hier??" "Ja, ik hier!!" Hij is blij mij te zien en wordt
vertrouwelijk Ik zal immers zijn a.s. novicenmeester
worden.
Hij vertelt mij de reden van zijn reis. Hij heeft in
Nederland een pater betrapt die een relatie met een
vrouw heeft gekregen. Daarom is hij zo snel
mogelijk naar Rome gereisd om aan de Generaal
Overste te vragen of hij die bewuste pater uit de
congregatie mag verwijderen. De Generaal Overste
is namelijk in Rome wegens het Vaticaans Concilie.
Of ik een telefooncel weet, zodat hij hem kan bellen.
Natuurlijk weet ik er een. Even later staat don Ter
Schure te bellen.
Teleurgesteld komt hij weer te voorschijn. De
Generaal Overste is net wegens dringende zaken per
vliegtuig naar Turijn vertrokken. Of ik met hem de
stad in wil gaan, om een vliegticket te kopen, zodat
hij zo snel mogelijk de Generaal Overste achterna
kan vliegen. En zo lopen we samen even later door
de drukke straten van Rome, op zoek naar een
reisbureau.
We vinden er een, het ticket wordt gekocht maar
helaas gaat er 's-avonds geen vliegtuig meer naar
Turijn. Grote teleurstelling bij Don ter Schure. De
volgende morgen heb ik hem niet meer gezien. Hij
moet met de Noorderzon naar Turijn vertrokken
zijn om daar zijn 'missie' te voltooien. Hij heeft mij
tussendoor nog wel even toegefluisterd dat het om
pater Gubbels ging.
In juli 1963 kom ik in Nederland terug Ik heb mijn
licentiaat gehaald maar mag nog geen novicenmeester
worden. Ik heb de canonieke leeftijd van 35
jaar nog niet bereikt. Ik mag van provinciaal Ter
Schure ook niet terug naar Rome om daar mijn
rechtenstudie met een doctoraal te bekronen. Hij
vermoedt ergens een complotje. Ik ga weer braaf
naar Twello terug om daar mentor van de filosofiestudenten
te worden.
Later hoorde ik dat pater Gubbels inderdaad de
Congregatie van de Salesianen heeft (moeten)
verlaten. Ik heb hem nooit meer gezien, maar hij
leeft nog voort in mijn herinnering. En nog steeds
heb ik alle respect voor hem...
Ad Snoeren (Breda,1931) was salesiaan van 1952 t/m
1970, en priester vanaf 1960 (München). Enkele jaren
na zijn vertrek uit de congregatie trouwde hij (1973);
zij kregen een zoon (1977).
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 18 – april 2009
Voortgang
De man Jezus, opgevat als historische Messias of
Christus, is gedateerd, in feite outdated, buiten spel
gezet door de dood. Zijn wederopstanding, gezien
als weer tot leven komen van zijn aards-fysieke
lichaam, is niet alleen in strijd met de wetten der
natuur, maar biedt ook geen ander perspectief dan
blijvende gevangenschap in tijd-ruimtelijkheid.
ma. 11/vr. 17-04-1987
Hij heeft om steun gevraagd
zonder te vragen;
de weifelingen graag
verdragen.
Maar als die God van hem
tot slot hem vallen laat
– en alles blijkt te laat –
schreeuwt hij het uit
en sluit
zijn dagen.
In het boek 'Who is this King of Glory : A Critical
Study of the Christos-Messiah Tradition' (1948)
van Alvin Boyd Kuhn wordt aangetoond dat de,
sinds de derde eeuw dominante, letterlijke opvatting
van de evangelieverhalen, kant noch wal raakt.
Tot die tijd gold de antieke traditie der metaforen
en was zelfs een historische Jezus onbekend.
di. 4-02-1986
Niet zien, Toch geloven:
krampzinnig
oude bezweringen
terugprevelen
uitrafelen, -leggen
en niets in je handen
dan een dode mus.
Wie krijg je dan mee of terug?
Nee! Dode beenderen
oproepen tot leven:
nieuwe toverkracht
gieten in woorden en beelden
zo gewoon en zo fris
dat het volstrekt
vanzelfsprekend is.
Jan Klein heeft dit boek van Kuhn waarschijnlijk niet
gelezen. Niettemin sluit bovenstaand gedicht, wat hij
er ook mee bedoeld heeft, daar naadloos bij aan. Het
evangelische levensverhaal van Jezus staat vol met
beelden die rechtstreeks ontleend zijn aan de oude
Egyptische mythologie. Mythen zijn niet bedoeld als
letterlijke geschiedschrijving. Zij dramatiseren de
onderlinge verhoudingen van aardse en bovenaardse
werkelijkheid. Zogenaamd 'heidense' religies waren
wel degelijk 'messianistisch' ofwel 'christelijk', niet ter
verkondiging van een individuele menselijke heiland,
maar van een universele heilsgeschiedenis.
Dit gegeven staat een leven met verhalen over
geboorte, wederwaardigheden, dood en verrijzenis
van een man Gods niet in de weg. Zij spreken de
mens gevoelsmatig aan en zorgen voor een direkte
beleving van de heilswerkelijkheid ("brandde ons
hart niet in ons..."), die effectiever is dan een primair
verstandelijke benadering. Of de figuur van Jezus nu
historisch is of niet doet minder terzake dan de
vraag of zijn 'levensverhaal' tot het onze wordt.
vr. 17-04-1987
Hij jaagt op 't eerste groen
langs weg en wetering
vindt overal
lof en verzekering.
Maar als die God van hem
zich tonen blijft
slaat alles open-dicht.
In schaduwlicht
weet hij zich ingelijfd.
Dit gedicht zie ik als pendant van het eerste. Jan wil
niet wanhopen aan de goddelijke aanwezigheid en
ondersteuning in zijn leven. Toch blijft de onzekerheid
over zijn eigen interpreterende zien van god in
de natuur om hem heen. 'Lof en verzekering'
maken geloof en vertrouwen niet overbodig.
ma. 10-02-1986
Weifelen
Niets zien
Toch geloven
Om te zien: de mist verdrijven
van oude woorden die beschimmeld zijn –
De Paasheer. – Meester voor hemel en aarde.
Op zoek naar trouw gezelschap: ieder mag
de Meester volgen en zijn woord en daad:
Men komt voor rekening van Vader, Zoon en Geest.
Echt heel? Pas als je lijk bent.
Pas als je niet meer groeit.
Wie groeit, wordt anders. Anders heel?
Eerst stuk, verzet, vermoeid.
Nieuw leven telt een portie dood.
De kraamvrouw telt geen pijn.
Meiregen maakt ons nat en groot,
weer zal er iemand zijn.
De veenbrand, een ellende,
verwoest wat niet meer kan.
Ga plat, maar voel het gloeien:
uit onmacht word je man.
De agenda-dichten van Jan Klein gaven vorm aan
zijn laatste strijd, zijn persoonlijke zoektocht. Ze
deden er verslag van, waren een dagboek, niet de
aanzet tot een boek of bundel. Ze laten een
ontwikkeling zien, naar vorm en naar inhoud. Wij
volgen hem hierin, als 'trouw gezelschap'.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 18 – april 2009
Et ecce terraemotus
factus est magnus
Angelus enim Domini descendit de coelo, et accedens revolvit
lapidem, et sedebat super eum. Erat autem aspectus ejus sicut
fulgur : et vestimentum ejus sicut nix. Prae timore autem ejus
exterriti sunt custodes, et facti sunt velut mortui. Respondens
autem angelus dixit mulieribus: "Nolite timere vos: scio enim,
quod Jesum, qui crucifixus est, quaeritis." Mt. 28:2-10
En zie, er geschiedt een groot beven. Want een engel
van de Heer daalt neer uit de hemel, komt naderbij,
wentelt de steen weg en zet zich er bovenop. Zijn
aanzien is als een bliksem, en zijn kleding wit als
sneeuw. Van vrees voor hem beven de bewakers en
worden ze als doden. Maar ten antwoord zegt de
engel tot de vrouwen: "weest gíj niet bevreesd; ik weet
immers dat ge Jezus zoekt, de gekruisigde."
De Goede Week en Pasen zijn ieder jaar opnieuw
het dramatisch hoogtepunt van het kerkelijk jaar,
vraag en uitroepteken tevens. Zoals Alvin Boyd
Kuhn in zijn boek 'Who is this King of Glory : A
Critical Study of the Christos-Messiah Tradition' (1948)
met tal van voorbeelden en citaten duidelijk maakt,
is een historisch-letterlijke opvatting van de lijdensverhalen
te enen male onmogelijk.
Het paradigma waarin zij werden geconcipieerd en
geschreven was de metaforische mythe (geheimleer)
van de oeroude religieuze levensbeschouwingen. Tal
van, al of niet historische, goddelijke incarnaties
gingen vooraf aan de Jezus van de Evangeliën. Er
bestaan tientallen levensverhalen van grotendeels
overeenkomstige structuur en strekking. Zelden of
nooit werden die letterlijk opgevat.
Schepping en heilsgebeuren vormen één geheel, en
omvatten oneindig veel meer dan de aardse historie,
laat staan dat het heil zou worden geconsumeerd in
één enkele mens op één rijd-ruimtelijk moment op
deze planeet in een uithoek van het ons bekende
heelal. Met een dergelijke opvatting bewijzen we god
en goddelijkheid niet de eer die eraan toekomt. Dat
is ook voor mij een reden om verder te zien.
Meer dan 25 jaar geleden kreeg ik van mijn vrouw
Riet als verjaardagsgeschenk het boek van Edward
Schillebeeckx 'Jezus, het verhaal van een levende'. Ik
heb er tot nu toe niet meer dan 69 bladzijden van
gelezen. Het is een werk met zoveel mitsen en
maren, dat ik er binnen de kortste keren in vastliep.
Zo heeft de Heer zijn leer niet gebracht. Als 'blijde
boodschap' was die licht en levend.
Toch word ik, na lezing van het doorwrochte werk
van Kuhn nieuwsgierig naar een gedegen theologische
stellingname van katholieke zijde. Maar dan
los van de leerstellige dreiging vanuit Rome, die
voor een deel debet kan zijn aan de omzichtigheid
waar Schillebeeckx blijk van lijkt te geven. Wat ik,
om te beginnen, van hem wil weten is: waar zijn
grensstenen staan, wat is 'ja', wat is 'nee' ?
De mijne liggen voorlopig als volgt: was 'Jezus'
een historische figuur, heeft hij zo'n 2000 jaar
geleden geleefd als individuele mens? Ja, ik denk
van wel. Was hij als enige gods eniggeboren
zoon en verlosser van alle mensen, waar ook?
Nee, dat betwijfel ik. Is hij door de Romeinen
ten dode toe gekruisigd? Noch ja, noch nee, ik
weet het niet. Is hij lichamelijk herrezen? Nee.
Voordat u mij verkettert of simpelweg de rug
toekeert, wilt u misschien bedenken dat ik – met
mijn voorlopige grensbepalingen – in gerenommeerd
gezelschap ben, zoals dat van verschillende
kerkvaders en waarschijnlijk ook van de
apostel Paulus (fuori le Mura !). De kruisdood en
de verrijzenis maken als universele metaforen
deel uit van de heilsgeschiedenis. Dat geloof ik.
Als metafoor is het leven van een goddelijke vonk
in de beperkingen van het vlees een lijdensweg, en
bestaat verrijzenis uit een wedergeboorte in de
geest bij de dood van het lichaam, soms zelfs vóór
de dood van het lichaam. Daarin wordt de mens
één met de, al of niet individueel gedachte, Zoon
Gods, zoals die één is met zijn Vader die in de
hemelen is. Klinkt dat niet bekend?
Misschien kan het geloof van menigeen een impuls
krijgen van een allegorische (zinnebeeldige) opvatting
van religieuze en bijbelse gegevens, in plaats van een
letterlijke die daar een post-apostolische vervorming
van is. Binnen deze (altijd voorlopige) grenzen kan ik
me een katholiek christen voelen, een mens met alle
mensen, op weg naar het vaderhuis met zijn vele
woningen, één met Christus als 'de eeuwig komende'.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 18 – april 2009
O filii . . .
O filii et filiae, O zonen en dochters
Rex caelestis, Rex gloriae, de glorieuze hemelkoning
Morte surrexit hodie, verrees heden uit de dood
alleluia, alleluia.
Et mane prima sabbati, op sabbathmorgen vroeg
Ad ostium monumenti kwamen de leerlingen
Accesserunt discipuli, naar het graf toe
alleluia, alleluia.
Et Maria Magdalene, en Maria van Magdala,
Et Jacobi et Salome, die van Jacobus en Salome
venerunt corpus ungere, kwamen hem balsemen
alleluia, alleluia.
In albis sedens angelus een engel in het wit
praedixit mulieribus: vertelde de vrouwen :
In Galilaea est Dominus, de heer is in Galilea
alleluia, alleluia.
Et Joannes Apostolus en de apostel Johannes
Cucurrit Petro citius, die harder liep dan Petrus
Monumento venit prius, was eerder bij het graf
alleluia, alleluia.
Discipulis astantibus, temidden van de leerlingen
In medio stetit Christus, stond Christus, en zei:
Dicens: Pax vobis omnibus, vrede zij u allen
alleluia, alleluia.
Ut intellexit Didymus toen Didymus hoorde
Quia surrexit erat Jesus, dat Jezus verrezen was
Remansit fere dubius, bleef hij twijfelen
alleluia, alleluia.
Vide Thoma, vide latus, kijk dan Thomas naar zijn
Vide pedes, vide manus. zijde, zijn voeten, handen
Noli esse incredulus, wees niet zo ongelovig
alleluia, alleluia.
Quando Thomas Christi latus, toen Thomas Christus' zijde,
Pedes vidit atque manus, voeten en handen zag
Dixit: Tu es Deus meus, zei hij : u bent mijn god
alleluia, alleluia.
Beati qui non viderunt, zalig zij die niet zien
Et firmiter crediderunt, en toch vast geloven
Vitam aeternam habebunt, zij zullen eeuwig leven
alleluia, alleluia.
In hoc festo sanctissimo op dit hoogheilig feest
Sit laus et jubilatio, is lof en jubel gepast,
Benedicamus Domino, danken wij de heer
alleluia, alleluia.
De quibus nos humillimas laat ons hiervoor nederig,
Devotas atque debitas devoot en terecht
Deo dicamus gratias, god dank zeggen
alleluia, alleluia.
De latijnse tekst is ontleend aan de zangbundel van Huize
'Don Rua' (rode kaft), nr. K 7 op blz. 106.
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
Sinds de vorige aflevering werden op postrekening
454400 geen bijdragen ontvangen.
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://origo.otmx.nl
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in het
lettertype Garamond 11 pt, de koppen (meestal)
in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info en
download op: www.foxitsoftware.com).
Χριστος ανεστη
Lemma
De dood keert iedereen en alles binnenste-buiten,
maakt zielen transparant en hun vormen navenant.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 19 – juni 2009
Bezinning
op de letter
Na het verschijnen van nieuwsbrief nr.18 kreeg
ik een telefoontje uit Wijchen, dat de tekst
moeilijk leesbaar was. De letter (Garamond
11pt) was wat dun en grijs. Dat vond ik zelf
ook al. Van de andere kant is de Garamond
een prettige leesletter en een vervanger moet
zichzelf nog bewijzen. Bij wijze van proef
gebruik ik nu de letter Book Antiqua 10 pt en
ieder commentaar daarop is welkom.
Het verhaal van Ad Snoeren over zijn ontmoeting
in Rome met Jan ter Schure en mijn korte
inleiding daarbij werd als enigszins 'moeilijk'
ervaren. Toch lijkt het me goed om ook niet zo
fraaie gedragingen uit het verleden te laten zien
zoals ze waren. Het is niet goed ons neer te
leggen bij aanmatigingen in naam van 'god' of
'recht'. De schone schijn van macht gaat vaak
samen met de schaduw van arrogantie.
In deze aflevering vindt u het eerste van drie
delen van het levensverhaal van Ad Snoeren, dat
menigeen zal interesseren en dat bovendien een
boeiend en goed verteld tijdsdocument is. Samen
met andere reflecties van voorbije levensjaren,
zoals de agenda-dichten van Jan Klein, verdienen
deze levensverhalen 'close reading', nauwkeurige
lezing en attente overweging, als het wezenlijke
'van oude mensen, de dingen die voorbijgaan'.
Bezinning op de 'letter', zoals de titel van deze
kolom luidt, betreft ook deze nieuwsbrief en
wat er in geschreven wordt. Zoals te verwachten
viel, volgde op de christologische en kerkhistorische
overwegingen nauwelijks enige reactie.
Dit past bij de veronderstelling dat ook gelovige
christenen zich weinig gelegen laten liggen aan
de historische en theologische juistheid van de
kerkelijke 'leer'. Misschien wel terecht.
Zo te zien zit het werk aan wat ik noem ons
'gedeeltelijk gedeelde verleden' er bijna op.
Met de opheffing van de Nederlandse delegatie
in 2011 in het verschiet lijkt de 'impact' van dat
verleden eveneens bijna uitgeblust te zijn. Ieder
heeft zijn eigen weg gevonden en laat zijn wagen
rustig uitrollen naar het einde, ogenschijnlijk
zonder zich veel zorgen te maken over een
vervolg van de reis na het aardse eindpunt.
Maar schijn bedriegt. En onmacht neemt vele
vormen aan. Wat mij erg bezighoudt is de vraag
naar de dimensionaliteit van de werkelijkheid. Is
de aardse mens meer dan een door de situatie
als sprinkhanen gegroeide wolk vraatzuchtige
dieren? Of is elk ervan een 'Kind van God'?
gebrandschilderd raam (1934) in het trappenhuis van de LTS
'Don Bosco', Polderweg 102, Amsterdam (1935-2004)
Levensverhaal
een spiegel
Toen ik Ad Snoeren, naar aanleiding van zijn
relaas over de ontmoeting in Rome (vorige
aflevering) zei geïnteresseerd te zijn in zijn
verdere ervaringen, stuurde hij me een ludiek
maar integer geschreven levensverhaal. Omdat
het menigeen zal boeien, neem ik het in deze
nieuwsbrief op, in drie afleveringen.
Het is goed onszelf en anderen zo nu en dan
iets te vertellen over onze ervaringen voor,
tijdens en na de tijd bij don Bosco. Geen levensweg
is helemaal glad, en wat diep zit doet zich
onontkoombaar gelden. Argumenten als 'het is
lang geleden, laat het los' snijden geen hout. Het
laat óns niet los en ontkennen helpt niet.
In de regionen rondom de 70, waarin velen van
ons verkeren, vallen steunpunten weg. Door de
dood, wat hard is. Maar ook door slijtage van
vriendschappen en het wegvallen van sociale
verbanden, zoals die van het werk. Ieder
probeert daar een mouw aan te passen, door
sport, hobby, klussen of vrijwilligerswerk.
Contact met mensen die onze achtergronden uit
eigen ervaring kennen kan heel belangrijk zijn.
Dat is een reden om de band met andere ouds
te blijven cultiveren, organisatorisch minimaal
functioneel. Een jaarlijkse ontmoetingsdag wordt
door menigeen op prijs gesteld. Ik bepleit een
tijdige analyse van de voorwaarden.
Als naam voldoet Don Rua Bond (DRB) m.i. even
goed als welke andere ook. Het lijkt mij dat dit
verband geen enkele juridische status heeft (geen
rechtspersoonlijkheid is), en dat is verstandig. Het
'charter' kan eenvoudig vervangen worden door
een beperktere doelstelling en een concrete taakomschrijving
voor drie tot vijf personen.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 19 – juni 2009
De grote spiegel
Het levensverhaal van Ad Snoeren
in drie afleveringen
Peuter Sandro ontdekt de spiegel
Moeder heeft haar vierjarige oudste kleuter
naar de bewaarschool gebracht, ook wel de
kakschool genoemd. De school staat onder
leiding van de Franciscanessen van Oirschot In
twee lokalen worden ongeveer vijftig kleuters
bezig gehouden met bidden, matjes vlechten,
kralen rijgen, figuurtjes van papier vouwen
maar ook met het voorlezen van sprookjes en
levens van heiligen.
Moeder heeft dus even de tijd om boven in
haar slaapkamer de was te vouwen en in de
linnenkast op te bergen. Omdat de dienstbode
boodschappen doet, neemt zij de kleine Sandro
mee naar boven, die nu even in het heiligdom
van zijn ouders mag spelen, wat maar zelden
wordt toegestaan. Dit heiligdom moet een
heiligdom blijven! Moeder vouwt dus de was
en de kleine Sandro dribbelt wat rond, een
grote teddybeer onder zijn armpje.
Dan, ineens, ontdekt hij de grote spiegel van
de linnenkast. Hij dribbelt er op af en ziet tot
zijn grote verbazing dat er van de andere kant
een jongetje op hem af dribbelt met ook een
grote teddybeer onder zijn armpje. Sandro
begint te lachen en warempel, de peuter aan de
andere kant lacht mee. Sandro steekt zijn tong
uit en verdorie, de ander doet het ook. Sandro
loopt dichter naar de spiegel toe en drukt zijn
vingertje tegen het glas. Het manneke aan de
andere kant doet hetzelfde. Hun vingertjes raken
elkaar. Sandro begint opnieuw te lachen en drukt
zijn neus tegen de neus van zijn tegenhanger
aan. Dan zwaait hij met zijn teddybeer, wat het
andere manneke eveneens doet. En lol dat ze
samen hebben!
Moeder is tot nu toe helemaal in haar
vouwwerk verdiept, maar nu ziet ze plotseling
wat er gebeurt. Ze loopt naar Sandro toe die
ineens achter de peuter in de spiegel zijn eigen
moeder ziet opduiken. Verbaasd kijkt hij om
en vliegt zijn moeder in de armen. Die vertelt
hem vervolgens dat hij de spiegel heeft
ontdekt, een groot stuk glas waarin je jezelf
kunt bekijken en zien hoe groot en mooi je wel
niet bent. Sandro kijkt nog eens even heel
verbaasd naar de peuter aan de andere lant.
Hij is het gewoon zelf! Dan dribbelt hij aan
moeders hand de slaapkamer uit, de trap af
naar beneden. Maar vanaf dat moment gaat de
grote spiegel van de linnenkast een grote rol in
zijn leven spelen. Hoe vaak zal hij later, in allerlei
levensomstandigheden, voor die spiegel staan en
zichzelf goedkeurend of afwijzend bekijken?
Eerste communie
Sandro is zeven jaar geworden, zit in de eerste
klas bij broeder Lucas en mag op 12 oktober
zijn eerste heilige communie doen. Enkele
dagen tevoren nemen zijn ouders hem mee
naar de grote stad om voor hem kleren te
kopen die bij deze grote gebeurtenis in zijn
leven passen: een lichtblauw jasje, een wit
overhemd met blauwe stropdas, een korte
donkerblauwe broek met beige lange kousen
en zwarte lakschoenen. Sandro staat daags
erna voor de grote spiegel en bekijkt zichzelf.
Hij is tevreden! Hij is klaar voor het feest.
De voorbereiding is intensief geweest. Wekenlang
is de pastoor in de klas komen vertellen
wat er op de dag van je eerste communie
gebeurt. Jezus, de Zoon van God, komt dan
voor het eerst in je hartje. En vanaf dat
ogenblik mag je elke dag te communie gaan.
Want Jezus wil dicht bij je blijven en je altijd
helpen om braaf te zijn. De pastoor zal op die
dag de H. Hostie op jouw tong leggen. Pas op,
niet erop bijten want dan bijt je Jezus! Langzaam
laat je de hostie op je tong weken en je
slikt hem vervolgens door. Dan woont Jezus
voor het eerst in je. En hij wil vervolgens wel
elke dag bij jou komen. Als jij maar wil!
Sandro heeft ook leren biechten. Dat vond hij
eng. Je moest in een donker hokje neerknielen.
Ineens ging er een luikje open en zag je vaag
het gezicht van mijnheer pastoor. Je moest
tegen hem al je fouten opbiechten. Daama
hield de pastoor een korte preek, legde je een
boete van drie weesgegroeten op en sloeg een
groot kruis over je heen. Toen klapte het luikje
weer dicht. Best eng!
De grote dag breekt aan. Vijftig Eerste Communicantjes,
de jongens links, de meisjes rechts,
zitten in bankjes op het priesterkoor. Achter
hen, in de grote kerk, wachten vol spanning
hun ouders en familie op het grote moment. De
pastoor, voorafgegaan door wel tien misdienaars,
betreedt het altaar en het koor begint te
zingen. En eindelijk is dan het belangrijke
ogenblik aangebroken. Sandro gaat naar voren
en knielt voor de pastoor, die de H. Hostie op
zijn tong legt. Pas op, nu niet bijten maar na
korte tijd slikken! En dan is Jezus in zijn hartje.
Later is er thuis groot feest. De enige oma, veel
ooms en tantes, neefjes en nichtjes zijn aanwezig.
Sandro krijgt veel cadeautjes: een zilveren
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 19 – juni 2009
rozenkrans, twee kerkboeken, vrome schilderijtjes
en het leven van de H. Theresia van Lisieux.
Maar het meest blij is hij met een portemonnee
waarin zich twintig kwartjes bevinden. Die
krijgt hij van zijn tante Bertha. Deze heeft een
kruideniers-en-manufacturen zaak met een
afdeling die Atep heet. In deze afdeling is een
kwartje wel een daalder waard. Voor een
kwartje kun je er allerlei snuisterijen kopen.
Tijdens de feestmaaltijd sluipt Sandro stiekem
naar boven, naar de grote spiegel, om even te
kijken hoe gelukkig hij wel is, de portemonnee
met de kwartjes stevig in zijn rechterhand. Hij is
uiterst tevreden over zichzelf en de volgende
dag zal hij zeker naar de Atep van tante Bertha
gaan om daar zijn kwartjes te laten rollen.
Onkuis voor de spiegel
In september 1940 sluipt Sandro stiekem een
keer 's-avonds naar de grote spiegel in de
slaapkamer van zijn ouders. Die zijn weg. De
kust is veilig. De andere broers en zusjes,
intussen zes in getal, liggen al in bed of zitten
beneden te lezen. Sandro kijkt naar een verward
gezicht, vol angst en twijfel. Is hij dat? Ja, hij is
het. Wat mag er wel gebeurd zijn'?
In mei van dat jaar breekt de Tweede Wereldoorlog
uit. Op 12 mei wordt het dorp, waarin
Sandro woont, zonder slag of stoot door de
Duitse soldaten bezet. Wel blazen de Nederlandse
militairen de brug over het kanaal op,
waarbij het huis van de brugwachter in vlammen
opgaat. Een Nederlandse soldaat sneuvelt er en
wordt in alle haast langs het kanaal begraven.
Een simpel kruis met zijn helm eraan wijst de
plaats aan waar de jonge man ligt. Heel het dorp
loopt uit om deze ellende te gaan bekijken.
In het begin van juni meldt zich een bevriende
familie van de ouders van Sandro: "Of zij,
vader, moeder en acht kinderen, een tijdje bij
hen in huis mogen komen", is de vraag. Zij zijn
overspannen door het oorlogsgeweld dat in
Roosendaal plaats vindt, en zij zoeken rust. Ze
mogen komen! Het wordt passen en meten
geblazen maar het komt voor elkaar. In één
huis wonen tijdelijk twee ouderparen en vijftien
kinderen. Bovendien hebben de ouders
van Sandro ook nog twee dienstbodes die in
hun huis wonen.
Onder de gasten zijn drie knullen van 11, 14 en
15 jaar oud. Zij zijn bij de padvinderij en
hebben het spel van Baden Powell geleerd.
Maar zij leren van hun kornuiten ook nog wat
anders, namelijk "vieze spelletjes". En die leren
zij nu ook aan Sandro en aan een van zijn
broertjes. 's-Avonds, wanneer zij met hun vijven
in een gezamenlijke kamer in hun bedden
liggen, gaan de onderbroekjes naar beneden en
komen de piemeltjes te voorschijn. Die worden
betast en gestreeld totdat zij rechtop gaan
staan. Vingers verdwijnen in de poepgaatjes en
de jongens hebben veel lol. Dan kraakt plotseling
de trap en komt iemand naar boven. De
slaapkamerdeur gaat op een kier open en het
gezicht van een van de ouders gluurt even
naar binnen.Vijf jongens liggen schijnbaar braaf
te slapen, de handen gevouwen op de borst! Er
is niets aan de hand.
Op het einde van de maand augustus vertrekt
de familie weer naar Roosendaal en wordt in
de woning van Sandro alles weer normaal.
Maar dan komt die verschrikkelijke catechismusles
op school. Eens in de week geeft kapelaan
G. godsdienstonderricht en hij behandelt in
deze tijd de tien geboden. Het zesde gebod is
aan de beurt: "Gij zult geen onkuisheid doen".
Met de verschrikkelijkste woorden en beelden
schildert de kapelaan de zonden van onkuisheid.
Er is echt niks wat erger is! Je kunt bij
wijze van spreken nog beter je buurman vermoorden
dan onkuise dingen met jezelf of met
anderen doen. Sandro is verbijsterd. Als mokerslagen
komen de woorden van de kapelaan op
zijn arme hoofd neer. Hij is een grote zondaar,
een onkuisaard en komt meteen in het diepste
van de hel als hij nu zou sterven.Vanaf dit
moment verandert het leven van Sandro. Hij
durft niet te gaan biechten. De zondenlast gaat
steeds meer op hem drukken. Hij wordt preuts
en angstig en durft zelfs niet meer naar de half
blote Jezus aan het kruis te kijken.
Hij staat nu, in september, voor de spiegel en ziet
voor zich de zondaar, de onkuise Sandro die met
andere jongens vreselijke dingen deed. Het is net
alsof hij achter zich de dreigende vinger van de
kapelaan ziet, die schijnt te vermanen: "Als je niet
gaat biechten, ben je verdoemd!" En achter de
kapelaan maken de duivels een rondedans.
Als er, na een halfjaar, in de parochiekerk eens
een vreemde biechtvader komt, pakt Sandro al
zijn moed bij elkaar en sluipt de biechtstoel in.
Het valt allemaal reuze mee! De vreemde biechtvader
is vol begrip, moedigt hem aan om dit
soort dingen nooit meer te doen en geeft hem een
flinke penitentie. Van een zware last bevrijd
komt Sandro de biechtstoel uit en neemt vervolgens
het zwaarwegende besluit om zich helemaal
aan God te gaan wijden. Sandro wil priester
worden. Hij kan voortaan weer met een blij
gezicht in de grote spiegel kijken en krijgt een blij
gezicht terug!
wordt vervolgd
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 19 – juni 2009
Voortgang
De zomer van 1987, twee-en-twintig jaar geleden,
was de op twee na somberste van de vorige
eeuw. De zon scheen in juni maar zo'n honderd
uur. Het begin van de maand was nat, koud en
winderig. Maar dat weerhield pater Jan er niet
van iedere morgen een fietstocht te maken.
za. 6-06-87
Flard na flard
trekt de sleur
van de regen
op en weg.
(Boven leiboord
in de west.)
Om de noord
– buiten wind –
kijk: een echte
morgentint!
De eenzame man zoekt het gezelschap van de
stille bomen, de wuivende grassen en de schuwe
dieren, want geloof maar niet dat hij daar in de
vroegte mensen tegenkomt en die als 'maten'
ziet. Communicatie is voor hem, evenals de
'communie', een openstaan zonder antwoord.
wo. 10-06-87
Tegen de lange poten die de zon
– die spin – door alle loverholen steekt,
tegen 't verblindend lichtvel dat zij spon,
waar mist haar warme stralennetten breekt
rij ik mijn morgenmaten tegemoet
nauw ziende wie ik groet,
en achter 't smelegras z'n purperpracht
sta 'k mij te warmen in de zonnevacht.
Hij stapt dus even af zo nu en dan, om rond te
kijken en zich te koesteren in de zonnewarmte.
Ik wandel in gedachten weer met hem door
het 'tweede bos', en sta bij het prikkeldraad uit
te zien over het zonovergoten land van boer
Melis. De tijd staat stil. Ik voel de warmte.
do. 11-06-87
Als de zon zich uittilt
boven 't hoogste loof,
laat ze stralen-
tenten dalen:
lichtmist schoof aan schoof!
Heel het bos lijkt jonger.
Groene waaiers slaan,
vorstelijk wuivend
met hun huiven,
nieuwe tonen aan.
Zijn fantasie creëert voortdurend nieuwe paden,
andere invalshoeken en perspectieven. Hij zit op
zijn fiets, hoog te paard, ver boven de grond alsof
hij zweeft. Hij ervaart dat als aangenaam en ook
een beetje eng en niet geheel zonder risico. Zich
van alles tegelijk bewust, alles ziende.
za. 13-06-87
Ik zweef. Ik ben
de grond ontwend.
Maar ik zie veel meer
bij u, daar neer.
Op zondag, een dag later, dezelfde ervaring van
veel zien, maar van een afstand, als het andere,
van bovenaf. In verwondering en bewondering,
die hem, zoals altijd, doet denken aan de hemel,
aan het land "waar ik nu nog niet komen mag, en
eens zo graag wil komen."
zo. 14-06-87
Er is zoveel te zien.
Als 't gras staat hoog te wezen:
de kweek een rank soort lies
de kropaar wel een meter.
De rust lijkt bovenaards,
de vrede een groen misschien.
Ik tuur benedenwaarts:
er is zoveel te zien.
Natuurlijk zet ik zijn gedichten hier, los van de
volgorde van hun ontstaan, in een zinverband.
Het is interpretatie, maar wel een die recht doet
aan die van hemzelf. Zijn 'Idica Epica', ziende
verhalen en verhalend zien, verenigen hoog en
laag, binnen en buiten, tijd en eeuwigheid.
Het kerkelijke feest van de H. Drievuldigheid, op
14 juni 1987, de zondag na Pinksteren, hield hem
de vrijdag ervoor kennelijk al bezig en inspireerde
hem tot een "gebed van de akker op het feest
van drieënheid", waarin hij zichzelf als de akker
ziet die door God wordt omgeploegd.
vr. 12-06-87
Drijf je voren dieper,
oude Drieschaarploeg,
die me al menige zwieper
door de bodem joeg.
Eg mij! Laat mijn dagen
diep besloten gaan
tot 'k in 't Licht kan dragen
't goudgerijpte graan.
Typisch Klein-iaanse formuleringen: een beetje
ruw en bijna amicaal, maar in de grond een en
al overgave en vertrouwen, priesterlijk.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 19 – juni 2009
Levensbronnen
nader bekeken
Op mijn levensweg kom ik, zoals iedereen, van
alles tegen. Wat mij opvalt, waar ik met aandacht
naar kijk is afhankelijk van mijn interessen en
behoeften. Ik heb behoefte aan contact, en stel
belang in feiten, ideeën en gedachten die mijn
bestaan als mens op aarde betreffen. Logisch dat
deze nieuwsbrief in het teken daarvan staat.
Door mijn slechthorendheid, door de afstand in
kilometers en door mijn voorkeur voor woorden
neem ik mijn toevlucht tot schrijven, van brieven
per post of per email, van thematische stukjes op
website 'Origo' en in deze nieuwbrief waarvan u
nu de 113e bladzij onder ogen heeft. Aan contact
levert het, inhoudelijk gezien, weinig op.
Aan bezinning en expressie voldoende om er
nog even mee door te gaan. Ik schrijf over 'oud
nieuws', over de gedichten van Jan Klein (die in
ruime kring gewaardeerd worden), en stoot af en
toe diep door naar de bronnen van ons geestelijk
leven, zoals de schriftuurlijke en theologische
bouwstenen van het christelijke geloofsgoed.
Daarbij ben ik zo naïef te verwachten dat dit mijn
vroegere medestudenten en medebroeders aan
zal spreken en in geval van een confronterende
visie ook zal motiveren tot nader onderzoek en
discussie. Inhoudelijke reacties ontbreken bijna
geheel. Wat betekent dat, vraag ik me af. Zeker
voor een deel gebrek aan belangstelling.
Iedere dag heeft genoeg aan eigen zorgen, en we
krijgen wat we nodig hebben: onderdak, eten,
drinken, kleding en verzorging, zelfs contacten en
vermaak. We hebben het voor de rest al moeilijk
genoeg met onze leeftijd en de gebreken die
ermee gepaard gaan. Godsdienstige activiteiten
mogen tot steun zijn, maar niet hinderen.
Gebrek aan belangstelling kan verder te maken
hebben met degene die onze aandacht vraagt,
met de manier waarop dat wordt gedaan, maar
ook met de in- of expliciete inschatting van het
rendement van het stellen van vragen over de zin
van het leven en over de waarde van religieuze
inhoud en vorm voor de vervulling daarvan.
Wie zich vasthoudt aan een vorm van orthodoxie
wil graag verschoond blijven van lastige vragen
die daar vraagtekens bij zetten. De deur gaat dan
dicht, er gaat niets verontrustends meer in of uit.
Of de deur gaat open op een kier voor protest in
de vorm van apologetiek ('van zich af praten'),
afwijzing of veroordeling. Zie het internet.
Orthodoxie biedt vaak een veilig onderkomen en
barricadeert de poorten met opzet. De kans dat de
wind er binnenkomt en zekerheden op de tocht
zet wordt bewust geminimaliseerd. Maar wie
buiten de citadel staat en er niet meer in wil of
kan, die staat bloot aan 'de wind die waait waar ie
wil', die heeft de keus tussen feiten en fictie.
Religie is meer dan orthodoxe godsdienstigheid.
Wat ik zonde vind is een afwijzing van gedachten
aan leven voorbij het aards-lichamelijke bestaan, op
grond van kritiek op godsdienst en al wat ermee
samenhangt. Is met de dood alles voorbij, of leven
we ondanks de dood van ons lichaam individueel
voort in een niet aards-materële geestelijke vorm?
En is eenwording met het goddelijke dan wel een
ontmoeting met drie personen die we aanbidden?
Geloof aan 'geesten', als vorm van aardse, nietmenselijke,
met onze zintuigen niet waarneembare
intelligenties, staat misschien dichter bij de
feiten dan geloof in een drievoudige god die, naar
aards model, doet en zegt en wil en oordeelt.
Van de ene kant zoek ik naar antwoorden op de
vraag wat 'heilig' genoemde geschriften en godsdienstige
leerstellingen nu eigenlijk waard zijn,
van de andere kant naar een betrouwbaar getuigenis
van 'goddelijke' werkelijkheid. In verband
met het eerste heb ik, zoals elders gezegd, een
boek gelezen van Alvin Boyd Kuhn.
Op website 'Origo vindt u onder 'Thema' een
zipbestand 'kuhn-text' (12 MB) dat een aantal van
zijn boeken en geschriften bevat. Ze gaan over de
vraag of bijbelse verhalen letterlijk genomen
moeten te worden of – naar het voorbeeld van
Egyptische mythologie – in allegorische zin. Dat
heeft gevolgen voor de figuur van Jezus.
Op dezelfde plek staat een zip-bestand met leerwerken
van Bô Yin Râ (Joseph Anton Schneiderfranken,
1876-1943) in het originele Duits. Deze
bevatten – naar hij stelt – een getuigenis uit eigen
ervaring van hoe goddelijke en menselijke werkelijkheid
zich verhouden. Lezen is boeiend, wel
of niet voor waar aannemen kan altijd nog.
Hij zegt dat je zijn woorden kunt opvatten als het
wijzen van de richting: wie je op je verzoek de
weg wijst kun je vertrouwen of niet, het bewijs is
dat je je doel bereikt, of niet. Voor mijn gevoel
kan ik ermee voort, met enig vertrouwen, hoewel
niet zonder voorbehoud: ik moet het nog zien.
Een god die geen mens is, een mens die geen god
is: met zo'n formule voel ik me beter op mijn
gemak dan met een antropomorfe vadergod en
een vergoddelijkte historische mens Jezus.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 19 – juni 2009
Kloosters
in de Lage Landen
Een bezoek aan het kloostermuseum in Ter Apel,
ooit de thuishaven van Jan Klein en zijn familie, is
zeer de moeite waard. Evenals een verkenning van
de prachtige website (http://www.kloosterterapel.nl),
m.n. ook door ruimtes aan te klikken op de 3Dplattegrond.
Bij ons laatste bezoek vonden we in de
kloosterwinkel een mooi boek: "De middeleeuwse
kloostergeschiedenis van de Nederlanden", het
eerste deel van een reeks van drie (afb. rechts).
blz. 76 afb. 3 – een denkertje
'De middeleeuwse kloostergeschiedenis van de
Nederlanden' Hans Kroeze en Paulina de Nijs
(red.) , Zwolle: Waanders, 2008, 240 pp. (e25) bevat
negen artikelen van evenzoveel auteurs, met veel
illustraties, deels in kleur, zoals handschriften
verlucht met miniaturen. Helder, overzichtelijk,
deskundig en boeiend geschreven, over ontstaan
en verbreiding van religieuze orden, hun eigen
spiritualiteit, sociale functie en bezittingen.
Heel interessant verder de aantrekkingskracht van
het kloosterleven, vrouwenkloosters, architectuur
en tenslotte de gevolgen van de reformatie voor
de kloosters in ons land. Plus voetnoten, bronnen
en een vocabulaire. Door de eeuwen heen blijkt
een golfbeweging waarneembaar. Dat boeit me,
m.n. vanuit de vraag wat onszelf er ooit toe bracht
om een dergelijke omgeving op te zoeken. En ligt
een reveil in het verschiet, in welke vorm? Terug
of vooruit, volgens de letter of naar de geest?
Makkelijker kan ik het u niet maken, leuker wel,
om de slogan van de belastingdienst te parafraseren.
Theologie en schriftuur zijn voor ziel en zaligheid
niet onontbeerlijk, eerder een belemmering. Wat ik
probeer te voorkomen is fixatie op een door de feiten
achterhaalde misinterpretatie. Hoezo 'mis', hoezo
'achterhaald'? Aha, wie het aanbelangt kan op zoek
gaan naar het hem of haar passende antwoord. En
'passend' is niet bij voorbaat makkelijk.
We zijn dan misschien geen 'broeders (zusters)
van het gemene (gemeenschappelijke) leven', niets
belet ons een diepgaande 'moderne devotie'.
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
Van begin april tot eind mei werd op postrekening
454400 een bijdrage ontvangen van e100,
waarvoor mijn hartelijke dank !
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://origo.otmx.nl
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in
het lettertype Book Antiqua 10 pt, de koppen
(meestal) in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info
en download op: www.foxitsoftware.com).
Lemma
http://www.kloosterterapel.nl
Misschien is ons onpeilbaar uitdijende heelal
in ruimer perspectief een vluchtig niemendal.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 1 Nr. 20 – augustus 2009
sdb-NL
een balans
Het opgaan van de Nederlandse salesiaanse
provincie, na een overgangsperiode als delegatie,
in de Vlaamse provincie is formeel niet meer
dan een administratieve reorganisatie binnen een
internationale organisatie. Voor de huisvesting
en de levenswijze van de medebroeders heeft
het waarschijnlijk nauwelijks gevolgen.
Deze ontwikkeling houdt minder verband met
het aantal leden dan met de leeftijdsopbouw
van de delegatie. Er zijn momenteel ongeveer
45 salesianen in Nederland, waarvan tweederde
priester is. De gemiddelde leeftijd is meer dan
75 jaar, met bijna twintig van 80 jaar of ouder,
voor jeugdwerk iets aan de hoge kant.
Frappant is dat van de generatie van de in en na
WO-II geborenen (die o.a. op 'Don Rua' waren
van begin jaren '50 tot eind jaren '60) vrijwel
geen enkele salesiaan in Nederland meer over
is. Daarin is deze congregatie geen uitzondering.
Hoe dat zo gekomen is en wat het betekent voor
kerk en religie, vraagt om onderzoek.
Het gaat niet aan de leegloop van kerk en kerkelijke
instellingen toe te scrhijven aan gebrek aan
belangstelling voor levensbeschouwelijke zaken,
of zelfs aan ontrouw van bedienaren en andere
gelovigen (infideles) zonder eerst alle factoren in
hun samenhang te wegen. Pogingen tot herstel
dienen we niet op fictie maar op feiten te baseren.
Seminarie-opleidingen volgens conservatieve lijnen
(met verplicht priester-celibaat en behoudende
geloofsleer) lijken niet de juiste weg uit de maatschappelijke
en religieuze impasse. Vernieuwing
kan beter komen van de basis en naar het wezen
dan van bovenaf en naar de vorm. Of dat iets op
kan leveren zal uit ervaring moeten blijken.
Herbronning die teruggaat naar een vrij recente
fase van het christendom riskeert verontreinigingen
die juist hebben bijgedragen aan de huidige erosie.
Daarom zie ik uit naar een hernieuwde christologie,
d.w.z. het opnieuw stellen van de wezenlijke vragen
over god en godsdienst, inclusief aard en rol van
Jezus als 'zoon van god' en 'zaligmaker'.
Benieuwd ben ik naar de gevolgen van de administratieve
opheffing van de delegatie voor de
publicaties (de website donbosco.nl en het blad
Don Bosco Nu) en voor de lopende 'werken
van don Bosco' en de organisatie ervan in ons
land. Indirect zal dat ook van invloed zijn op
onze eigen relatie met don Bosco.
Don Rua (1837-1910)
Hemel en aarde
steen voor steen
Was don Bosco de man van het grote gebaar,
een generaal, ontwerper van het grote plan, van
droom en daad, die – niet geremd door gebrek
aan geld en helpers – grote projekten lanceerde,
don Rua was de man van het detail, van steen
voor steen, eveneens vol vertrouwen, maar heel
voorzichtig, met aandacht voor ieder detail.
Samen delen betekende voor don Bosco én voor
don Rua dat ze zich helemaal konden geven aan
de dingen waar ze door hun aanleg goed in
waren. Het geheel was duidelijk meer dan de
som van de delen. Hun erfenis is een dubbele,
twee taken in één. Dat stelt hoge eisen aan hun
volgelingen, collectief en individueel.
Teruggaan naar de wortels van de grootschalige
inspiratie en het voorbeeld van don Bosco is niet
volledig zonder een bezinning op de kleinschalige
concentratie en precisie van een man als Michiel
Rua. Uiteindelijk komt alles voort uit één hand in
twee delen of aspekten, vergelijkbaar met andere
symbolen van wederzijdse doordringing.
Het gaat dus niet om een keuze tussen don Bosco
en don Rua, maar om een praktische toepassing in
het eigen leven en werken van de fundamentele
meervoudigheid van het menselijk bestaan, zoals
ook verbeeld in het kruis van hemelgeest en aardestof,
in mannelijke vormkracht en vrouwelijke
ontvankelijkheid, als yin en yang.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 2 Nr. 20 – augustus 2009
De grote spiegel
Het levensverhaal van Ad Snoeren
deel twee
De seminarist
Weer gaat Sandro met zijn ouders naar de
grote stad om nieuwe kleren te kopen. Nu is
het een jasje, een pofbroek of drollenvanger,
overhemden, ondergoed, een stropdas, zakdoeken
en nog heel veel meer. Sandro heeft
een uitzet nodig want hij gaat naar het
Seminarie. Op 11 september 1943 wordt hij
verwacht. Sandro staat opnieuw voor de grote
spiegel en bekijkt zichzelf. De gekochte kleren
staan hem goed. Hij ziet tegenover zich een
tevreden gezicht. Zijn toekomst lijkt duidelijk.
Hij gaat studeren en priester worden.
Op 11 september brengen zijn ouders hem naar
het seminarie, een ontzettend groot gebouw,
waarin meer dan 300 jongens, onder leiding van
een aantal paters en broeders, hun ideaal
proberen te verwezenlijken. Even huilt Sandro
tranen met tuiten als zijn ouders in de trein
stappen en hij alleen achter blijft. Dan verdwijnt
hij in de massa jongens van l2 tot 18 jaar. Het is
wennen geblazen. In de grote eetzaal zit hij
voortaan samen met 300 man achter zijn bord
met eten. En dat vier keer per dag want om vier
uur 's-middags is er een extra boterham te krijgen.
In de studiezaal zit hij met 300 andere jongens
achter zijn bureautje vol schriften en boeken.
Vooraan in de ruimte troont een grote, hoge zetel
waarop de surveillant plaats neemt wanneer er
gestudeerd moet worden. Zijn ogen spieden rond
en wanneer hij iets ongeoorloofds ziet gebeuren,
roept hij met luide stem de daders tot de orde. Dat
is telkens even schrikken geblazen!
In de recreatiezaal vermaken 300 jongens zich
met biljarten, tafeltennis, kaarten, andere
spelletjes en met het lezen van tijdschriften en
boeken. Vanaf 16 jaar mag je er ook roken en
pater Surveillant verkoopt sigaretten, sigaren
en zelfs pijptabak. Af en toe moeten de 300
jongens gelucht worden. Op de grote speelplaats
lopen de klassen een tot en met vier dan
in het rond. De "heren" van klas vijf en zes
lopen midden in die grote cirkel van voren
naar achter en dan weer van achter naar voren.
Er zijn drie grote slaapzalen, elk met honderd
zogenaamde chambrettes. Een chambret is een
klein kamertje met bed, kleerkast, een plank
met een wasteiltje erop en onder het bed een
po. Een gordijntje voor de ingang geeft je een
beetje privacy. Om 12.15 uur, kort voor het
middageten, gaat iedereen naar boven om zijn
bed op te maken. Enkele "corveeërs" komen
intussen de teiltjes met water vullen waarmee de
jongens zich 's-avonds en 's-morgens kunnen
wassen. Tevoren is broeder Jan al met een soort
kruiwagen, voorzien van een grote ton, de
chambretten langs gegaan om alle po's te legen.
Of hij die po's ook omspoelt, is de grote vraag.
Eens in de twee weken mogen de jongens in bad.
Wel kun je 's-avonds in aparte bakken je voeten
wassen. Er wordt veel gesport, gemusiceerd en
toneel gespeeld. En twee keer per week gaan de
seminaristen wandelen. Dan beweegt zich een
sliert van 300 jongens door het dorp en zijn
omgeving, met voorop, in het midden en op het
eind een pater-surveillant.
Drie en een half jaar houdt Sandro het in dat
seminarie vol. Wel is er een onderbreking van
bijna een jaar, waarin hij thuis is. De Duitsers
worden in die tijd Nederland uitgejaagd en het
seminarie dient tijdelijk als kazerne voor de
bevrijders. Een roes van vrijheid waait over
Nederland. Die roes pakt ook Sandro stevig beet.
Hij wil ook vrij zijn! Weg van die massa brave
jongens, die priesterstudenten. Hij wil een gewone
jongen worden, die kan gaan en staan waar hij
zelf wil. Sandro verliest dus zijn roeping. Hij
houdt het een aantal maanden verborgen, maar
stapt dan naar de Magister Spiritualis. Er volgen
aan aantal serieuze gesprekken, waarin de pater
probeert te redden wat er nog te redden valt.
Maar Sandro zet door. Hij wil echt van dat
seminarie weg. De ouders worden ingelicht. Op
een koude zondag in februari verschijnt de vader
van Sandro. De koffers worden ingepakt. Alles
moet in het geheim gebeuren, want het vertrek
van Sandro zou een slecht voorbeeld kunnen zijn
voor andere zwakke broeders!
Zonder afscheid te mogen nemen van zijn vele
vrienden, stapt Sandro met zijn vader in de trein
en komt 's-avonds thuis aan, Zijn moeder, die in
de huiskamer bezig is de was te drogen van haar
acht spruiten die nog thuis zijn, geeft hem een
kille kus en kijkt hem met een verwijtende blik
aan. Zij heeft nu een zoon van nog geen 16 jaar
oud die zijn roeping verspeeld heeft. Zij laat hem
haar grote teleurstelling duidelijk merken.
Daags erna staat Sandro weer voor de grote
spiegel. Hij kijkt zichzelf onzeker aan. Wat nu?
Hoe verder? Hij voelt nog steeds die verwijtende
blik van zijn moeder in zijn rug prikken. Vader
is milder en toont wat meer begrip. Maar
mijnheer pastoor is ook diep teleurgesteld.
Weer kijkt hij zichzelf aan. Zijn blik wordt
vastberadener. En dapper zegt hij tegen zichzelf:
"Ik ben weer vrij man! Alles ligt weer voor mij
open! lk ga er wat van maken!"
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 3 Nr. 20 – augustus 2009
Enkele dagen later wordt Sandro leerling van
het lyceum in de stad Roosendaal. Hij komt in
klas drie van het gymnasium. Enkele maanden
lang is hij "kostganger" bij een bekende familie
in Roosendaal. Dan reist hij een tijdlang per fiets
en per trein op en neer van zijn woonplaats naar
die stad en eet 's-middags bij een tante zijn
boterhammen op. Vervolgens komt er een
plaatsje voor hem vrij bij de broeders van het
Convict St. Marie, waar hij de volgende drie
jaren gaat doorbrengen.
Wat een lelijkerd
Sandro komt eens in de veertien dagen per fiets
of per trein een weekendje naar huis. Nog steeds
staat de grote linnenkast met spiegel in het
heiligdom van zijn ouders. Telkens als Sandro
thuis is sluipt hij stiekem naar boven om zichzelf
nog eens te bekijken. Langzaamaan gaat hij een
hekel krijgen aan zijn spiegelbeeld. Hoe komt
dat? Sandro is kort voordat hij het seminarie
verliet eens flink op zijn neus gevallen. Hij houdt
er een rode fok aan over, die ook nog vaak gaat
gloeien. Geen prettig feit voor Sandro die zo
graag mooi wil zijn. Daarbij komen ook nog de
zogenaamde jeugdpuistjes. Telkens als hij in de
spiegel kijkt, ziet hij weer die rode pukkels, soms
van witte puskopjes voorzien. Sandro krijgt
steeds meer een hekel aan zichzelf. Hij moet zich
bovendien gaan scheren. Scheerapparaten zijn er
nog nauwelijks, dus dat scheren moet met een
scheermesje gebeuren. Het ene puistje na het
andere moet er aan geloven. Het is een treurig
gezicht! De aanbevolen middeltjes helpen
nauwelijks of niet. En dan nog die vette haren
boven al dat lelijks eronder! Telkens wanneer
Sandro thuis is, staat hij voor de spiegel in de
hoop dat er enige vooruitgang te bespeuren valt.
Wat is hij toch een lelijke puber geworden! Hij
heeft de indruk dat iedereen hem aankijkt en ook
denkt wat Sandro over zichzelf denkt.
Zo gaan er een, twee jaren voorbij. Op den duur
wordt Sandro er wat onverschillig onder, maar
er komt ook een kleine verbetering. Zijn gezicht
wordt gaver en zijn neus wordt bleker! Zijn
haren krijgen vaker een wasbeurt. En dan breekt
tijdens zijn 5 e jaar gymnasium het Goddelijk
zonlicht weer door. Sandro wil opnieuw priester
worden en intreden bij de paters Salesianen van
Don Bosco, de grote jeugdvriend. God roept hem
weer en Sandro zegt volmondig "ja". Als hij het
aan zijn moeder vertelt, vliegt deze hem om de
hals. Ook vader is dolgelukkig en mijnheer
pastoor, die al droomt van een groot parochiefeest,
belooft een stevige financiële bijdrage uit
de kerkkas. Want de vader van Sandro heeft het
niet meer al te breed en om priester te worden
komt er ook financieel heel wat om de hoek
kijken. Als Sandro zo nu en dan nog eens voor de
grote spiegel staat (hij mag nu niet meer zo ijdel
zijn!) kijkt een blij en gelukkig gezicht hem aan.
Voor het laatst voor de spiegel
1951. Weer worden er nieuwe kleren aangeschaft
en wel voornamelijk in de kleur zwart. Oom
Lucien, een meesterkleermaker, maakt voor
Sandro een lange zwarte toog met wel dertig
knoopjes. Een zwarte sjerp met franjes en een
bonnet worden gekocht in een winkel vol
religieuze gewaden. Mijnheer pastoor heeft nog
een zwarte overjas met een zwart fluwelen
kraagje in zijn kast hangen, die Sandro rustig van
hem mag overnemen. Zwarte kousen, zwarte
schoenen maar wel witte hemden en onderbroeken
horen ook bij de uitzet. Stiekem sluipt
Sandro nog een keer naar de bewuste spiegel en
bekijkt of al dat zwart hem wel goed zal staan.
Wat ging echter allemaal aan dit moment voor
de spiegel vooraf? Hier volgt een heel kort
overzicht. Sandro zoekt contact met de paters
Salesianen en krijgt te horen dat hij welkom is.
Maar pater Directeur van het Klein Seminarie
in Ugchelen adviseert hem om in Roosendaal
het gymnasium af te maken, zodat hij een echt
diploma in handen krijgt. Wel moet hij dan
daarna een jaar op proef in het Klein Seminarie
komen en daar nuttig werk doen. Daarna mag
hij naar het noviciaat. Zo gebeurt. Hij haalt zijn
diploma. Tijdens het jaar in het Klein
Seminarie geeft Sandro Latijnse en Griekse
lessen aan de zogenaamde late roepingen, En
hij proefde er al volop de sfeer en de geest van
de H. Don Bosco, soms tot zijn grote
verbazing. Wat gaat er in je om wanneer je je
's-morgens in de grote slaapzaal staat te
wassen en de surveillant komt je vertellen dat
je het pyjamajasje aan moet houden? Aan
Sandro wordt geleerd, ook weer door een
surveillant, hoe hij zijn broek onder de dekens
uit, en zijn pyjamabroek aan moet trekken. En
op zaterdagavond wordt, bij het naar bed gaan
van de meer dan 100 jongens, op de grote
slaapzaal het licht uitgedraaid zodat de
knullen ongezien van onderbroek kunnen
wisselen. Bij de toiletten houdt een surveillant
streng de wacht en het douchen moet in
doodse stilte gebeuren. Wee wie zijn mond
open doet. "Heiligheid is kuisheid", schijnt
Don Bosco herhaaldelijk gezegd te hebben. En
Sandro proeft die kuisheid aan den lijve. Hij
slaat zich verder goed door dat ene proefjaar
heen en mag naar het noviciaat.
wordt vervolgd
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 4 Nr. 20 – augustus 2009
Voortgang
Henk Hendriks, zaliger gedachtenis, dankbaar
voor al zijn werk aan de agenda-gedichten van
zijn geliefde en vereerde medebroeder Jan Klein
(zonder hen beiden zouden deze rubrieken er
niet zijn geweest), een kort commentaar op het
verschil in kennis en kunde dat Henk, en wie
weet hoeveel anderen, frustreerde. Luisteren we
naar wat Jan zegt tegen de man Jezus.
do. 26-06-86
Heb Jij iets herkend
in dit "oud portret"
van Jouw Geest, Heer J. ,
nog in Nazaret?
Afstand van jezelf,
afstand van je nest?
Kritisch oor voor hun
letter van de Wet?
Timmermanszoonsoog
voor een tegenzet?
Spot voor ’t kleven aan
dorpstrots, tafel, bed?
Oog voor land en bouw,
inkoop, vissersnet,
vogel, plant, dier, rots,
armoe, macht... én geld?
Voor verwant of maat
warmte (soms respect).
Hart voor feest én kwaal,
met een vonk van pret.
Op je Hemelhome
heel je zin gezet,
al bleef 't ouderhart
soms niet onverlet.
Bleef, tot moordens toe,
't beulsgezag gekwetst:
tóch de vrije slag
van je geselvlecht.
Ehh .........
Heb Je mij herkend
in dit oud portret,
makker naar mijn hart,
J. van Nazaret?
Het genie floreert, anders dan de pure allesweter,
in onzekerheid en verwondering, open voor het
onverwachte en onvermoede in een werkelijkheid
die in de grond mysterie is. Dat leidt tot vragen en
in stille bescheidenheid wachten op antwoord. De
gedichten in deze aflevering zijn er een voorbeeld
van. Ze zijn als een gebed en een lofzang, in eigen
woorden, vanuit de positie van de vrager.
Het 'oude portret' is de Joodse visie op het bestaan,
zoals neergelegd in teksten die o.a. als het Oude
Testament te boek staan. In hoeverre is Jezus,
doordrongen van Gods Geest, met zijn blijde
boodschap een zoon van dat volk? En – het
gebed – mag de schrijver zich rekenen tot de
vrome schare van zijn volgelingen, zijn vrienden,
zijn helpers, zijn 'coadjuteurs'?
De vraag wordt toegespitst onder verwijzing
naar het DNA als belangrijkste drager van erfelijke
informatie in alle bekende organismen. Berust
uitverkiezing op genetische kenmerken, op iets
van het lichaam? Of omvat Gods genade alle
levenden en berust geestelijke verwantschap op
iets dat dieper gaat dan het fysieke? De mens is,
naar het lichaam, dier als alle dieren.
vr. 27-06-86
DIEP INGEPRENT:
de gen-memorie,
een leidend lint
van leefhistorie:
spiraaltje dat verbindt
bacterie, plant, dier, mens.
ZO ZIJN WIJ, SAAM,
maar heel verscheiden,
e e n gang gegaan,
en wat ons leidde
voor Plan of Baan
is veel te diep voor taal.
HET STAAT TE BOEK
in 't samenleven,
om iedere hoek,
van honderdduizend vreemden:
één oeco-wezen,
te vinden voor wie zoekt.
BEN IK UNIEK?
Dan maar in taal:
kop van 't verhaal
dat mensen ooit ontsponnen,
t e s a a m verbaal,
uit alle levensgronden.
E E N VEZELLINT,
plurivalent,
dat ook plurifibroos
begint
en ooit de schoonste Roos
belooft waar steeds Gods Pijl op zint.
ANDERS EN EEN ZIJN: DNA
Wat de mens méér is dan een dier van deze aarde
is een mysterie voor het denkende verstand. 'Zalig
zijn de zuiveren van hart, want zij zullen God zien’,
zuiver in de zin van open en zonder vooroordeel,
in alle eenvoud, als Jan, als Henk, als u en ik.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 5 Nr. 20 – augustus 2009
In paradisum
overledenen
Berichten van overlijden verstuur ik als regel als
tamtam-bericht, helaas alleen via het internet. In
bijzondere gevallen bel of schrijf ik iemand. Op
16 juli overleden twee oude trouwe vrienden: in
de nacht, rond twee uur, Henk Hendriks (91), bij wie
ik de dag ervoor nog op bezoek was geweest.
Ook Kees van Ekelenburg (88) stierf die dag, na
een lange periode van verzwakking. Op het bericht
kwamen reacties van Ben Strik en Ton Moester,
die samen met hem in Ugchelen waren. In mijn
eerste jaar op Don Rua (1949) zat Kees in het
noviciaat in Twello. Hij deed geen geloften.
Ik weet niet veel van hem. Wel dat hij tekende
en schilderde, in Ugchelen al (toneeldecors).
De liedbundel van Herman van der Loop werd
verluchtigd met tekeningen van Kees. Hij was
een goede vriend voor menigeen. Ik ga op zoek
naar zijn levensverhaal. U hoort er nogvan.
Naar Henk Hendriks heb ik al vaak verwezen. Bij
zijn uitvaart lagen op het altaar timmermansgereedschappen,
zoals een zaag. Maar in zijn
latere jaren beschreef hij de historie van de eerste
tien jaar van 'Don Bosco' in Leusden, en schreef
hij gedichten over uit de agenda's van Jan Klein.
Dat was een groots werk: van de vier agenda's
(1986-89) waarin Jan Klein dagelijks zijn poëtisch
dagboek bijhield, schreef hij de twee laatste over
in zes schoolschriften, bij elkaar 1565, soms
moeilijk leesbare, gedichten (later overgetypt op
219 pagina's A4 in Times New Roman 10pt).
Daarnaast hield hij o.a. een lijst bij van alle
Nederlandse medebroeders, hier en in de missie.
Met die nalatenschap wordt, zoals de delegaat
mij verzekerde, zorgvuldig omgegaan. In deze
nieuwsbrief vindt u jaarlijks een nieuwe rubriek
over de agendadichten van Jan Klein.
uitsnede cirkelvormige pentekening
van Kees van Ekelenburg
Henk werd op 1 november 1917 in Rotterdam
geboren uit een huwelijk dat geen stand hield.
Ruim een jaar na zijn geboorte kwam hij, samen
met broers en zusjes, in een streng tehuis. – – –
In juni 1937 kwam hij uit Essen-Borbeck (D) als
eerste aspirant-coadjuteur naar het pas geopende
huis in Leusden. Na een noviciaat in Ensdorf (D)
deed hij op 6 augustus 1939 zijn eerste geloften.
Als coadjuteur in Leusden, Ugchelen, Assel en
Apeldoorn heeft hij, ondanks lichamelijke en
psychische problemen, heel veel werk verzet. Hij
was op het angstvallige af plichtsgetrouw en
daardoor ook voor anderen niet altijd makkelijk.
Tegen het eind van zijn leven, vooral in Wijchen,
bloeide hij open, kon hij genieten en lachen.
Hij was heel precies, maar ook dankbaar en vol
zorg voor het welzijn van anderen. Lida, pastor
in La Verna, was voor hem zijn 'moedertje', die
veel heeft goedgemaakt van zijn levenslange
gemis. De dag voor zijn dood was ik bij hem. Hij
was rusteloos maar helder. We hebben gepraat,
gelachen, gezwegen, gebeden en gezongen: een
authentieke Oefening van de Goede Dood.
De uitvaart en begrafenis (foto links) in Soest
werd gevierd door medebroeders en vrienden,
na een salesiaans leven van bijna 70 jaar.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft

"Don Rua" – vroeger en nu blz. 6 Nr. 20 – augustus 2009
Van het één
komt het ander
De gebeurtenissen in ons leven vormen een ononderbroken
keten van oorzaken en gevolgen,
waar we minder invloed op hebben dan we
soms denken. Het kan goed zijn dat bewust en
zonder verzet te aanvaarden, of we dat nu zien
als godsvertrouwen of als overgave aan ons lot.
Bij mijn laatste bezoek aan Henk Hendriks
zong ik voor hem het eerste couplet van het
Maria-liedje (zangbundel 'Don Rua' nr. C-25,
blz. 15) van Jan Klein, dat we zo vaak hebben
gezongen bij het Mariahoekje in Ugchelen:
Laat mij daarheen gaan dag aan dag
mijn denken en mijn dromen
waar ik nu nog niet komen mag
en eens zo graag wil komen.
Houd uit mijn hart toch alle waan
en zoveel boze dingen
laat mij de stille wegen gaan
die Uwe voeten gingen.
Na het bericht van zijn overlijden bedacht ik dat
het mooi zou zijn de melodie van dit en andere
liedjes uit de zangbundel van Ugchelen op te
nemen en op website 'Origo' of op een CD te
zetten. Maar hoe? Ik had het nog nooit gedaan.
Bij de plaatselijke computerwinkel vond ik een
eenvoudige microfoon, en met wat goede raad
(Windows wemelt van de instellingen) kreeg ik
die aan de praat. Zingen doe ik niet zo veel, dus
dat viel nog niet mee, maar het begin is er.
Op website 'Origo' vindt u onder "archief/Zangbundel
'Don Rua' Ugchelen (rode kaft)/laat mij
daarheen gaan" het door mij ingezongen eerste
couplet (in F, beginnen met de C, zie ook de met
MuseScore 0.9.4 gemaakte notatie).
Ik vermoed dat de mooie melodie door Cees
van Wiggen werd bedacht, evenals ik vermoed
dat Jan Klein de auteur is van de tekst, hoewel
dat er in de bundel niet niet bij staat. Misschien
is de zangbundel een interessant projekt.
Als iemand van u de melodie van een bepaald
lied nog eens wil horen, laat dat dan even
weten op origo@home.nl dan kunnen we dat
nagaan en inzingen. Ook opgenomen liedjes
en begeleiding zijn natuurlijk erg welkom.
Het mag dan allemaal voorbij zijn, het blijft
mooi om het nog eens te zien en te horen. Daar
hebben we vroeger zoveel tijd aan besteed en
zoveel plezier aan beleefd, dat menige tekst als
vanzelf in ons gaat zingen, nog steeds.
Toezending
kosten
toezending per email of post gratis
(op papier per post kost me ± € 1 per exemplaar)
vrijwillige bijdragen 454400
op girorekening t.n.v. A. Overtoom
aanmelding/opzegging
per email origo@home.nl
per brief redactie-adres
Bijdragen
Van begin juni tot eind juli werd op postrekening
454400 e125 aan bijdragen ontvangen, waarvoor
mijn hartelijke dank !
Redactie
naam A.J.M. Overtoom
straat Hofakkers 6
plaats 9468 EE Annen
telefoon 0592 - 271 586
email origo@home.nl
website http://origo.otmx.nl
Colofon
De tekst is opgemaakt in twee kolommen, in
het lettertype Book Antiqua 10 pt, de koppen
(meestal) in Comic Sans MS 14 pt.
Digitale weergave per aflevering in pdf-formaat,
op de homepage en per email. Gratis lezers zijn:
Acrobat Reader en Foxit Reader (kijk voor info
en download op: www.foxitsoftware.com).
Lemma
collage Jan van Schagen
Ons menselijk bestaan blijft tijdens en na dit leven
met dat van alle anderen onlosmakelijk verweven.
vrije nieuwsbrief over Huize 'Don Rua' Ugchelen (1942-59) en 's-Heerenberg (1959-71), en wat ervan voortleeft