Achter de hand (2008) - Nibud

Achter de hand
Zoeken naar richtlijnen voor een financiële buffer
juni 2008

Inhoud
SAMENVATTING .................................................................................... 4
VOORWOORD ........................................................................................ 8
1. ACHTER DE HAND: RICHTLIJNEN VOOR EEN BUFFER .................. 9
INLEIDING ............................................................................................... 9
LEESWIJZER ......................................................................................... 10
2. HOE GEWENST IS DE BUFFER? ..................................................... 12
2.1 DE GEWENSTE BUFFER ..................................................................... 12
2.2 DE AANWEZIGHEID VAN DE GEWENSTE BUFFER .................................... 14
2.3 CONCLUSIE ..................................................................................... 16
3. MOGELIJKHEDEN OM EEN BUFFER TE KWANTIFICEREN ........... 17
3.1 INVENTARISLIJST EN INBOEDELWAARDEMETER .................................... 17
3.2 DE INVENTARISLIJST UIT DE PRIJZENGIDS VOOR DE BIJZONDERE BIJSTAND
........................................................................................................... 21
3.3 SIMPELE VUISTREGELS ..................................................................... 21
3.4 CONCLUSIE ..................................................................................... 23
4. VERMOGENS IN NEDERLAND ........................................................ 24
4.1 INLEIDING ....................................................................................... 24
4.2 INDIVIDUELE VERMOGENSTITELS ........................................................ 25
4.3 HET TOTAAL AAN VERMOGEN ............................................................. 32
4.4 CONCLUSIE ..................................................................................... 41
5. PSYCHOLOGISCHE FACTOREN ..................................................... 42
5.1 INLEIDING ....................................................................................... 42
5.2 DE DIMENSIES ................................................................................. 42
5.3 INVLOED PSYCHOLOGISCHE FACTOREN OP DE VERMOGENSDEFINITIES ... 43
5.4 CONCLUSIE ..................................................................................... 46
6. HET UITEINDELIJKE ADVIES .......................................................... 48
6.1 TOTSTANDKOMING BUFFER ............................................................... 48
6.2 HET BUFFER ADVIES ......................................................................... 53
6.3 CONCLUSIE ..................................................................................... 57
Achter de hand/ 2

LITERATUUR ........................................................................................ 58
BIJLAGE 1: HOOGTE EN AANWEZIGHEID VAN DE
GEWENSTE BUFFER ........................................................................... 59
BIJLAGE 2: DNB HOUSEHOLD SURVEY ............................................ 60
BIJLAGE 3: BEZIT VAN VERMOGENSVORMEN ................................. 61
BIJLAGE 4: HOOGTE VAN BEZIT VERMOGENSVORMEN ................. 65
BIJLAGE 5: INDELING VAN DE VERMOGENSDEFINITIES ................. 66
Achter de hand/ 3

Samenvatting
Dit is de samenvatting van het onderzoek Achter de hand. In dit onderzoek zoekt het Nibud
naar richtlijnen voor een financiële buffer. Aanleiding is het Nibud-onderzoek uit 2005 naar
het financieel beheer van huishoudens. Hieruit blijkt dat meer dan 90 procent van de
ondervraagden een financiële reserve noodzakelijk vindt, maar dat slechts de helft de
gewenste buffer beschikbaar heeft. Mensen willen dus wel graag een bepaalde buffer, maar
dit is moeilijk om te bereiken.
Wat is een financiële buffer?
We definiëren buffer als geld dat een huishouden direct achter de hand heeft om grote
uitgaven die op een onverwachts moment plaatsvinden (=reserveringsuitgaven), te kunnen
betalen. Het gaat hierbij om uitgaven die tussen nu en 10 jaar (middellange termijn)
plaatsvinden. Hierbij is een buffer hoofdzakelijk bedoeld voor de overbrugging van arme of
dure maanden, de vervanging van inventarisonderdelen (witgoed, meubels, apparatuur), het
onderhoud en vervanging van de auto en het onderhoud of verfraaiing van de eigen woning.
Waarom adviseert het Nibud huishoudens een financiële buffer te hebben?
Met een buffer kunnen huishoudens reserveringsuitgaven direct betalen. Ook kunnen ze
hiermee liquiditeitsschommelingen over het jaar gemakkelijk opvangen. Op die manier
voorkomt de buffer dat een huishouden bij een ‘dure’ maand een lening afsluit of
noodzakelijke uitgaven uitstelt. Door geld achter de hand te hebben, kunnen huishoudens
financiële problemen voorkomen.
Het Nibud adviseert consumenten al jaren om geld apart te zetten voor
reserveringsuitgaven. Maar voor veel mensen heeft dit geen prioriteit: ze geven het geld dat
ze beschikbaar hebben direct uit. En met de middellange termijn wordt nauwelijks rekening
gehouden.
Het Nibud denkt dat het voor consumenten veel concreter wordt om geld apart te zetten als
zij weten welk bedrag in hun situatie een verstandige reserve is. Het kunnen beschikken
over een financiële buffer wordt dan een daadwerkelijk streefdoel. Daarom wil het Nibud
huishoudens richtlijnen bieden voor de hoogte van de buffer.
Op basis van welke criteria stelt het Nibud de richtlijnen voor de buffer vast?
Richtlijnen voor een buffer moeten ergens op zijn gebaseerd. Het doel van dit onderzoek is
om tot een geschikte methode te komen om een buffer te kwantificeren. De gekozen
methode moet SMART zijn: specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden.
Achter de hand/ 4

In het onderzoek hebben we diverse mogelijke methoden en handvatten voor het vaststellen
van een buffer geanalyseerd. Deze lopen uiteen van Amerikaanse vuistregels voor een
buffer, tot het gebruik van inventarislijsten en analyses van het aanwezige vermogen van
huishoudens. Uiteindelijk hebben we voor een berekeningsmethode gekozen voor die
voldoet aan de vijf SMART-criteria.
Bij de berekening van de buffer maken we gebruik van gegevens over het aanwezige
(liquide) vermogen van huishoudens. Daarmee is het buffer advies gebaseerd op wat
huishoudens feitelijk aan geld achter de hand hebben en niet op allerlei theoretische
veronderstellingen. Dit maakt het advies realistisch. Naast gegevens over het vermogen,
hebben we ook achtergrondkenmerken van de huishoudens. Daarmee hebben we
inzichtelijk gekregen welke huishoudkenmerken van invloed zijn op de hoogte van het
aanwezige vermogen. Zodoende hebben we de benodigde buffer ook kunnen afstemmen op
de persoonlijke huishoudsituatie. Behalve dat dit het bufferadvies daarmee nog realistischer
wordt, maakt dit het advies ook meetbaar en specifiek.
Voor sommige huishoudens zal de geadviseerde buffer moeilijk haalbaar zijn. Daarom geven
we ook richtlijnen voor het bedrag dat huishoudens minimaal achter de hand zouden moeten
hebben. Met deze zogenaamde minimumbuffer is in ieder geval veilig gesteld dat een
huishouden een deel van de noodzakelijke reserveringsuitgaven kan betalen. Deze buffer is
voornamelijk bedoeld om de inventaris mee te vervangen. Voor andere grote uitgaven, zoals
de auto of een gitaar, is deze niet voldoende.
Het Nibud geeft dus richtlijnen voor twee type buffers: een minimumbuffer en een
adviesbuffer gebaseerd op de persoonlijke huishoudsituatie. Dit maakt de richtlijnen voor alle
consumenten acceptabel.
Op welke manier berekent het Nibud de buffer?
De adviesbuffer stellen we vast op basis van empirische gegevens over het vermogen en
schulden van huishoudens in Nederland. Deze gegevens zijn afkomstig van het DNB
Household Survey 2006, een data verzameling van CentERdata. In totaal zijn 24
verschillende vormen van bezit (vermogen) en 12 vormen van schulden meegenomen.
Voorbeelden zijn de bankrekening, beleggingen, de waarde van het huis, het
creditcardkrediet en de hypothecaire lening.
Bijna alle huishoudens blijken een bankrekening en spaarrekening te hebben. Huishoudens
met een koopwoning hebben meer verschillende en ook meer risicovolle vermogensvormen
dan huurders.
Het vermogen van een huishouden geeft een indicatie van het geld dat een huishouden
achter de hand heeft. Dit geld kan echter niet altijd volledig ingezet worden voor de
Achter de hand/ 5

eserveringsuitgaven. Alleen liquide bezittingen, zoals geld op een bankrekening en een niet-
geblokkeerde spaarrekening kan gebruikt worden. Vaste bezittingen, zoals de waarde van
het huis, zijn niet direct inzetbaar als dat nodig is. Dergelijke vermogensvormen kunnen dan
ook niet als buffer dienen. Daarom gebruiken we niet het totale vermogen, maar het
aanwezige liquide vermogen als richtlijn voor de buffer die wij huishoudens adviseren.
Behalve het liquide vermogen zijn de korte-termijnschulden van belang. Een huishouden met
schulden kan die beter eerst aflossen voordat het een buffer opbouwt.
Bij het vaststellen van de benodigde buffer, is het Nibud uitgegaan van het liquide vermogen
van huishoudens tussen de 23 en 65 jaar. Na hun 65-ste hebben veel huishoudens vaak een
relatief hoog liquide vermogen, maar dit is veelal voor meer zaken bedoeld dan alleen de
buffer. Het vermogen is dan niet langer een goede richtlijn voor de benodigde buffer. Ten
slotte kijken we naar het mediane in plaats van het gemiddelde liquide vermogen. Dit
voorkomt de invloed van huishoudens met een extreem hoog liquide vermogen dat veel
hoger ligt dan feitelijk als buffer noodzakelijk is.
Niet alle huishoudens zullen een gelijk bedrag nodig hebben als buffer. Daarom hebben we
onderzocht welke huishoudkenmerken van invloed zijn op het aanwezige liquide vermogen.
Als we naar de afzonderlijke vermogensvormen kijken, dan blijkt dat veelal het inkomen, de
leeftijd van de kostwinner en het type woning bepalend is voor de hoogte van het vermogen.
Dit zijn ook de factoren die het totale aanwezige liquide vermogen van huishoudens
verklaren. Vooral kopers blijken veel meer liquide vermogen te hebben dan huurders.
Daarom hebben we woningeigenaren en huurders apart geanalyseerd. Bij beiden blijkt dat
het vermogen stijgt met het inkomen en de leeftijd. De aanwezigheid van een partner en het
aantal kinderen is niet van invloed op het aanwezige liquide vermogen. Dit komt overeen met
de bevindingen uit het Nibud-onderzoek uit 2005, waaruit blijkt dat het gewenste financiële
reserve van huishoudens met en zonder kinderen ongeveer gelijk is.
Welk advies over de buffer geeft het Nibud?
Zoals eerder aangegeven, wil het Nibud huishoudens twee richtlijnen mee geven: een buffer
die aansluit bij de persoonlijke huishoudsituatie en een minimumbuffer.
De buffer die aansluit bij de persoonlijke huishoudsituatie is gebaseerd op de resultaten van
de analyse van het liquide vermogen van huishoudens. De geadviseerde buffer is dus
afhankelijk van het woningtype, de leeftijd en het netto besteedbare inkomen van een
huishouden. De huishoudsamenstelling speelt geen rol. Deze buffer zou voldoende moeten
zijn om de uitgaven waar een buffer voor is bedoeld op te vangen.
De minimumbuffer is een bedrag dat verstandig is om minimaal achter de hand te hebben.
Dit is bedoeld om in ieder geval in staat te zijn de noodzakelijke inventaris te kunnen
Achter de hand/ 6

vervangen. De minimumbuffer is niet afhankelijk van woningsituatie en inkomen. De
huishoudsamenstelling is wel van belang, omdat de benodigde inventaris hoger ligt
naarmate het gezin groter is.
Wat kunnen consumenten met de berekeningen van de buffer?
Op de site van het Nibud krijgen consumenten, na het invullen de benodigde gegevens, de
minimumbuffer en de geadviseerde buffer te zien. Niet iedereen zal de geadviseerde buffer
al hebben. Daarom geven we na de berekening aan hoe huishoudens dit bedrag kunnen
bereiken én kunnen behouden. Hierdoor wordt het verkrijgen van een buffer een concreet
streefdoel.
Achter de hand/ 7

Voorwoord
Door een subsidie van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) is het
Nibud in de gelegenheid gesteld te onderzoeken hoe hoog de buffer van huishoudens moet
zijn en hoe we dit kunnen berekenen. Dit rapport presenteert de resultaten van dit
onderzoek. Op basis hiervan is een rekenmethode tot stand gekomen, waarmee
huishoudens zelf kunnen uitrekenen welk bedrag verstandig is om in hun situatie achter de
hand te hebben. Hiermee wordt het voor huishoudens veel concreter te streven naar een
bepaald reserve.
Dit onderzoek en de daaruit voortkomende rekentool sluiten volledig aan bij de
werkzaamheden van het Nibud. Het Nibud heeft als onafhankelijke stichting ten doel
particuliere huishoudens inzicht te laten krijgen in hun inkomsten en uitgaven en hun
vaardigheden bij te brengen in het planmatig omgaan met geld. Daarbij stelt het Nibud de
keuzevrijheid en de eigen verantwoordelijkheid van huishoudens voorop.
Bij het Nibud heeft een groot aantal mensen met plezier aan dit onderzoek gewerkt. Drs.
Marcel Warnaar en drs. Anna van der Schors zijn verantwoordelijk geweest voor de
analyses en de rapportages. Ir. Bardia Ghahremani heeft voor de technische uitvoering
gezorgd, zodat huishoudens hun eigen buffer kunnen berekenen via het internet. Daarnaast
hebben drs. Gerjoke Wilmink, drs. Jasja Bos, drs. Annemarie Koops, Gabriëlla Bettonville, ir.
Dorian Kreetz en drs. Albert Luten geadviseerd bij de rapportage.
Ten slotte bedanken wij prof. dr. Hans Kuijl, lid van het bestuur van het Nibud, voor zijn
advies bij de totstandkoming van het rapport.
Achter de hand/ 8

1. Achter de hand: richtlijnen voor een buffer
Inleiding
In de voorlichting over rondkomen maakt het Nibud vaak gebruik van de gemiddelde
maandbegroting. Aan de hand van zo’n begroting ziet een huishouden of het structureel
kan rondkomen. Wanneer de gemiddelde maandbegroting sluitend is, komt een
huishouden gemiddeld uit met het beschikbare geld. Dat wil niet zeggen dat dat elke
maand het geval is. Er zijn immers rijke en arme, goedkope en dure maanden. Een
jaaroverzicht maakt dit overzichtelijk. Hierin staan per maand de inkomsten en uitgaven.
Het verschijnsel van rijke, arme, dure en goedkope maanden betekent dat een
huishouden ook binnen een kalenderjaar zijn bankrekening goed moet beheren.
Wanneer de gemiddelde maandbegroting net sluitend is en er geen buffer aanwezig is ,
leidt een dure maand al snel tot het aanwenden van krediet of het uitstellen van
noodzakelijke uitgaven. Dit is onwenselijk. Op langere termijn leidt dit namelijk tot
hogere kosten. Dan heb je bijvoorbeeld ook nog te maken met de rente die je moet
betalen. Of moet je een raamkozijn opeens helemaal vervangen doordat je het
noodzakelijke jaarlijkse onderhoud niet hebt gedaan.
In de gemiddelde maandbegroting staan naast de vaste lasten en huishoudelijke
uitgaven ook reserveringsuitgaven gespecificeerd. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om
kleding, inventaris, onderhoud woning, vakantie of vrijetijdsuitgaven of niet-vergoede
ziektekosten. Dit zijn uitgaven die niet maandelijks terugkomen. Er zijn maanden met
geen enkele uitgave aan de bovengenoemde posten. Maar wanneer je hier geld aan
moet uitgeven, gaat het vaak om forse bedragen.
Reserveringsuitgaven zijn overigens zowel noodzakelijke als niet-noodzakelijke
goederen en diensten. Zo beschouwen de meeste mensen een televisie als
noodzakelijk, maar een flatscreen is dat (nog) niet.
Bij een goed beheer van de huishoudportemonnee zet een huishouden op gezette
tijden een vast bedrag apart om later bepaalde, grotere, uitgaven te doen, bijvoorbeeld
wanneer er een apparaat stuk gaat. Veel huishoudens zien dit echter niet als
dwingende noodzaak. Maar het biedt hen wel de mogelijkheid om meer geld te sparen
in rijke of goedkope maanden en minder te sparen in arme of dure maanden. Daarmee
zijn reserveringsuitgaven dé manier om de liquiditeitsschommelingen over de maanden
heen op te vangen.
Het Nibud adviseert huishoudens dan ook om geld apart te zetten voor
reserveringsuitgaven. Op die manier voorkom je dat je op een onverwacht moment voor
grote, noodzakelijke uitgaven komt te staan waar op dat moment geen geld voor
Achter de hand/ 9

eschikbaar is. Bovendien zijn met een buffer liquiditeitsschommelingen veel
makkelijker op te lossen.
Het kost huishoudens, met name degene met een laag inkomen, echter veel inspanning
en discipline om te blijven reserveren voor gebeurtenissen die op de middellange
termijn kunnen plaatsvinden. De korte termijn problemen krijgen vaak voorrang. En
wanneer er eens ruimte is (bijvoorbeeld wanneer het vakantiegeld komt) wordt het
beschikbare geld eerder besteed aan leuke dingen dan aan een vage reservebuffer,
ook al is die bestemd voor de noodzakelijke reserveringen voor uitgaven op de
middellange termijn (maximaal tien jaar in de toekomst). Ook voor
inkomensschommelingen binnen hetzelfde jaar is een buffer zeer bruikbaar. Maar dan
is het wel de bedoeling dat het huishouden datzelfde jaar de buffer weer aanvult.
Het Nibud denkt dat het voor huishoudens veel concreter wordt om wel geld apart te
zetten, als je ongeveer zou weten hoe groot de benodigde financiële buffer is. Daarmee
wordt het aanleggen en behouden van een bepaalde buffer een daadwerkelijk
streefdoel. In dat geval heb je altijd geld achter de hand voor plotselinge noodzakelijke
uitgaven. Dit voorkomt financiële problemen.
De vraag is dan hoe groot de buffer moet zijn. In dit onderzoek analyseren we dit om
uiteindelijk tot een methode te komen om de buffer te kwantificeren. Daarmee wordt het
voor huishoudens duidelijk welk bedrag zij concreet, in hun situatie, achter de hand
moeten hebben.
Leeswijzer
Doel van dit onderzoek is om tot een geschikte methode te komen om de benodigde
buffer te kwantificeren. Hierbij definiëren we de methode als ‘geschikt’ als de manier
waarop de buffer wordt berekend SMART is: Specifiek, Meetbaar, Acceptabel,
Realistisch en Tijdgebonden. Dit houdt in:
Specifiek: het moet duidelijk zijn waar de buffer wel en waar niet voor is
bedoeld, wie een buffer moet hebben en in welke vorm een dergelijke buffer
aanwezig moet zijn.
Meetbaar: de hoogte van de buffer is uit te rekenen. Deze is afhankelijk van
bepaalde huishoudkenmerken. Deze hoogte dient als streefdoel.
Acceptabel: de buffer komt tot stand op een manier waar iedereen zich in kan
vinden. De aanvaardbaarheid hangt nauw samen met het aspect ‘realistisch’.
Realistisch: de buffer die een huishouden dient na te streven, moet voor elk
type huishouden haalbaar zijn. Alleen dan doet men moeite om de gewenste
buffer te bereiken.
Tijdgebonden: huishoudens moeten weten wanneer de buffer aanwezig moet
zijn en binnen welke termijn ze deze buffer moeten hebben opgebouwd.
Achter de hand/ 10

Op voorhand hebben we geen expliciet idee over de wijze waarop we de buffer moeten
berekenen. In het onderzoek gaan we juist op zoek naar de manier om de buffer te
kwantificeren. Hierbij verkennen we een aantal mogelijkheden.
Aan het eind van onze ‘zoektocht’ proberen we op basis van de gevonden resultaten tot
een methode te komen die voldoet aan de vijf aspecten van SMART.
In hoofdstuk 2 kijken we hoe huishoudens zelf aankijken tegen het aanhouden van een
buffer. Dit laat zien hoe wenselijk huishoudens een buffer vinden. Dit sluit aan bij het
SMART-criterium ‘acceptatie’. Hoofdstuk 3 beschrijft vervolgens diverse methoden om
een buffer te kwantificeren. Dit gebruiken we om de buffer specifiek te maken .
In hoofdstuk 4 onderzoeken we (de hoogte van) het vermogen van huishoudens in
Nederland aan de hand van gegevens uit een panel (het CentERdata-panel). Mogelijk
biedt het aanwezige vermogen aanknopingspunten om vast te stellen hoe hoog de
benodigde buffer moet zijn. We kijken of dit realistische uitkomsten oplevert. Hoofdstuk
5 is een uitbreiding op het voorgaande hoofdstuk. Hierin bekijken we of naast de
‘harde’, meetbare achtergrondgegevens ook psychologische aspecten een rol spelen bij
de vermogensvorming van huishoudens in Nederland.
Uiteindelijk komen alle bevindingen samen in het afsluitende hoofdstuk 6. Hierin trekken
we conclusies en kijken hoe we op basis van de vijf gestelde criteria van SMART tot
een methode komen waarmee voor elk huishouden uit te rekenen is hoe hoog de
gewenste buffer moet zijn.
De cijfermatige uitkomsten van de analyses zijn zo veel mogelijk in bijlagen verwerkt.
De tabellen in de hoofdtekst geven meestal alleen de richting (via een + of een -) en de
mate van significantie aan (+ betekent significant op 10 procent; ++ betekent significant
op 5 procent).
Achter de hand/ 11

2. Hoe gewenst is de buffer?
In 2005 heeft het Nibud het onderzoek ‘Financieel Gedrag in Nederland’ uitgevoerd.
Hierin zijn vragen gesteld over het financiële reserve van huishoudens. Een financiële
reserve is vergelijkbaar met een buffer; het wordt aangewend in onverwachte situaties
en bij hoge uitgaven.
In het onderzoek is gevraagd of huishoudens een financiële reserve noodzakelijk
vinden, hoe hoog zo’n reserve moet zijn en of deze op dit moment aanwezig is. Wat
hierbij precies onder een ‘financiële reserve’ wordt verstaan is verder niet uitgelegd of
naar gevraagd.
2.1 De gewenste buffer
Ruim 90 procent van de ondervraagden vond een financiële reserve noodzakelijk. Over
de hoogte van een dergelijke buffer was men het veel minder eens.
In de volgende tabellen staat de gemiddelde hoogte van die gewenste buffer naar een
aantal achtergrondkenmerken 1 . Deze tabellen zijn gebaseerd op de enquêtegegevens
uit het Nibud-onderzoek naar financieel gedrag uit 2005.
Tabel 2.1: Gemiddelde hoogte gewenste buffer naar leeftijd
Tot en met 29 2770
30-39 4467
40-49 5708
50-59 7713
60-65 8848
65-70 9711
Totaal 6418
Hieruit blijkt dat de gewenste buffer blijft stijgen naarmate de leeftijd stijgt. Van een
eventuele omslag bij ouderen lijkt geen sprake.
Tabel 2.2: Gemiddelde hoogte gewenste buffer naar huishoudsamenstelling
Alleenstaand 5270
Eenouder 4193
Paar zonder kinderen 9013
Paar met kinderen 5898
Dat de gewenste buffer hoger ligt bij paren dan bij alleenstaanden is niet verwonderlijk.
Wel is te zien dat huishoudens met kinderen over het algemeen een lagere buffer
wensen aan te houden dan vergelijkbare huishoudens zonder kinderen. Dat is op zich
vreemd: kinderen brengen kosten met zich mee en dit zou zich dienen te vertalen in
1 De bedragen zijn uit 2005; deze zijn niet geïndexeerd.
Achter de hand/ 12

een hogere gewenste buffer. Aan de andere kant leidt de komst van kinderen wellicht
tot een verschuiving van prioriteiten. Het voldoen aan de korte termijnbehoeften die een
kind met zich meebrengt is misschien belangrijker dan het hebben van een buffer voor
de middellange termijn.
Tabel 2.3: Gemiddelde hoogte gewenste buffer naar geslacht respondent
Man 8530
Vrouw 5418
Opvallend is dat mannen een hogere buffer wensen aan te houden dan vrouwen. Een
mogelijke verklaring zou zijn dat vrouwen zich minder met de huishoudfinanciën en
financiële planning bezighouden dan mannen en daardoor een andere inschatting
maken.
Tabel 2.4: Gemiddelde hoogte gewenste buffer naar inkomenskwartiel
Laagste kwartiel 3691
Tweede kwartiel 5595
Derde kwartiel 7615
Hoogste kwartiel 8828
Het inkomen speelt een belangrijke rol. Naarmate het inkomen hoger is, wenst men een
hogere buffer aan te houden.
Tabel 2.5: Gemiddelde hoogte gewenste buffer naar huur- of koopwoning
Huurwoning 4667
Koopwoning 8030
Huishoudens met een koopwoning willen een hogere buffer aanhouden dan huurders.
Dat is niet vreemd, omdat hun onderhoudskosten hoger zijn dan die voor huurders.
Aangezien veel van deze huishoudkenmerken met elkaar samenhangen (huishoudens
met een hoger inkomen hebben bijvoorbeeld vaker een koopwoning) hebben we ook
een multivariate analyse uitgevoerd om de gewenste hoogte van de buffer te verklaren.
In bijlage 1 zijn de coëfficiënten van de variabelen in de regressie weergegeven.
Tabel 2.6: Uitkomsten regressie gewenste hoogte buffer a,b
Constante
Leeftijd ++
Respondent vrouw --
Alleenstaande ouder
Paar zonder kinderen
Paar met kinderen --
Netto jaarinkomen ++
Koopwoning ++
Aanwezigheid auto
a. Zie de leeswijzer in hoofdstuk 1 voor een verklaring van de tekens.
b. R-kwadraat: 0,20.
Achter de hand/ 13

Uit de regressievergelijking blijkt dat de invloed van de huishoudsamenstelling vrij
gering is. Alleen het paar met kinderen denkt, ceteris paribus, minder nodig te hebben.
Invloedrijke variabelen zijn de leeftijd, het inkomen en het hebben van een koopwoning.
Elk jaar ouder betekent een stijging van de gewenste buffer met ruim 100 euro.
Ook het inkomen is significant. Van elke euro die in een jaar verdiend wordt zou 12
eurocent naar de buffer moeten gaan: dit zou dus een spaarquote van 12 procent
impliceren.
Dat het hebben van een koopwoning leidt tot een hogere gewenste buffer is niet zo
vreemd. Voor het mogelijke onderhoud van een eigen woning wordt op deze manier een
voorziening getroffen. Voor het hebben van een auto lijkt dat in veel mindere mate te
gelden.
Ook het geslacht van de respondent is van groot belang. Blijkbaar vinden mannen een
hoger bedrag aan buffer noodzakelijker dan vrouwen.
2.2 De aanwezigheid van de gewenste buffer
In het onderzoek uit 2005 is ook gevraagd of die buffer op dit moment aanwezig is. In
onderstaande tabellen is voor verschillende subgroepen weergegeven hoeveel procent
van een groep de gewenste buffer op dat moment heeft.
Over het algemeen blijkt hieruit dat bij het wel of niet aanwezig zijn van de buffer
ongeveer dezelfde kenmerken een rol te spelen als bij de gewenste hoogte van de
buffer. Dat wil zeggen dat groepen die een hogere buffer noodzakelijk vinden, ook vaker
een dergelijke buffer al aanwezig hebben.
Tabel 2.7: Aanwezigheid gewenste buffer naar leeftijd
Tot en met 29 31%
30-39 42%
40-49 43%
50-59 54%
60-65 68%
65-70 73%
Totaal 51%
Tabel 2.8: Aanwezigheid gewenste buffer naar huishoudsamenstelling
Alleenstaand 48%
Eenouder 22%
Paar zonder kinderen 68%
Paar met kinderen 45%
Achter de hand/ 14

Tabel 2.9: Aanwezigheid gewenste buffer naar geslacht respondent
Man 58%
Vrouw 48%
Tabel 2.10: Aanwezigheid gewenste buffer naar inkomenskwartiel
Laagste kwartiel 34%
Tweede kwartiel 47%
Derde kwartiel 55%
Hoogste kwartiel 67%
Tabel 2.11: Aanwezigheid gewenste buffer naar huur of koopwoning
Huurwoning 40%
Koopwoning 60%
Tabel 2.12: Aanwezigheid gewenste buffer naar bezit auto
Zonder auto 40%
Met auto 55%
Ook hier is een multivariate analyse gedaan om de aanwezigheid van een gewenste
buffer te verklaren.
Tabel 2.13: Probit analyse naar aanwezigheid gewenste buffer
Leeftijd dal 16 jaar a
Respondent vrouw ++
Alleenstaande ouder --
Paar zonder kinderen
Paar met kinderen --
Netto jaarinkomen ++
Koopwoning ++
Aanwezigheid auto ++
a. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Er is een kwadratisch verband, waarbij het
dal zich op 16-jarige leeftijd bevindt.
Uit de multivariate analyse blijkt dat de aanwezigheid van een auto wel van invloed is
op de aanwezigheid van de gewenste buffer, maar dat het niet van invloed is op de
hoogte van de gewenste buffer.
Wellicht spelen bij het specificeren van de gewenste hoogte van een buffer bepaalde
processen een rol, die vergelijkbaar zijn met de preference drift. De preference drift
(Van Praag, 1971) is het fenomeen dat mensen een hoger bedrag denken nodig te
hebben om rond te komen, naarmate hun eigen inkomen hoger is. Vertaald naar dit
onderzoek kan de vraag worden gesteld of het zo is dat naarmate er meer vermogen
aanwezig is binnen het huishouden, de gewenste buffer van dat huishouden ook hoger
is.
Wanneer de vermogensklasse van de respondent een significante invloed heeft bij het
verklaren van de gewenste hoogte van de buffer, lijkt dit een aanwijzing hiervoor. Dit is
Achter de hand/ 15

inderdaad het geval: wanneer we de vermogensklasse toevoegen aan bovenstaande
analyse, dan blijkt de vermogensklasse een duidelijk significante invloed te hebben.
Elke 1.000 euro bestaand vermogen leidt, ceteris paribus, tot een verhoging van de
gewenste buffer met 5 euro.
Deze vermogensklasse is echter niet meer dan een benadering van het vermogen (het
betreft zelfrapportage in klassen), dus de uitkomsten geven niet meer dan een indicatie.
2.3 Conclusie
Verreweg de meeste ondervraagden (meer dan 90 procent) vinden het belangrijk dat
een financiële buffer aanwezig is in het huishouden. De hoogte van die gewenste buffer
hangt af van het inkomen van de respondent, de leeftijd en het hebben van een
koopwoning. De huishoudsamenstelling speelt veel minder een rol. Opvallend is dat
gezinnen met kinderen een lagere buffer nastreven dan andere huishoudtypen.
In ongeveer de helft van de huishoudens is de gewenste buffer inderdaad aanwezig.
Het blijkt dat de huishoudens die een hogere buffer nastreven deze vaker al aanwezig
hebben. Dit kan onder andere het gevolg zijn van het feit dat huishoudens met een
hoger vermogen een hogere buffer nastreven dan huishoudens met een lager
vermogen.
Achter de hand/ 16

3. Mogelijkheden om een buffer te kwantificeren
Huishoudens geven aan een financiële reserve te hebben. Om de hoogte van deze
reserve vast te stellen, bestaan er verschillende methodes. Hierbij spelen diverse
factoren een rol, zoals huishoudsamenstelling, de hoogte van het inkomen en leeftijd
van de kostwinner. Per methode zijn andere factoren van invloed.
Ook de definitie van buffer verschilt per methode. Bij de ene definitie is deze alleen
bedoeld om inboedel en huishoudelijke apparatuur te vervangen, bij een andere
methode gaat men er van uit dat de buffer ook is bedoeld om iets achter de hand te
hebben bij plotselinge inkomensterugval. Voor het kwantificeren van een buffer is het
belangrijk te weten waarvoor een buffer is bedoeld.
Om een idee te krijgen van het kwantificeren van een buffer bekijken we een aantal
mogelijke manieren. Hieronder bespreken we enkele methodes.
3.1 Inventarislijst en inboedelwaardemeter
3.1.1 Kenmerken inventarislijst en inboedelwaardemeter
De eerste mogelijkheid om een financiële buffer te specificeren is aan de hand van een
inventarislijst. Vroeger werkten verzekeringsmaatschappijen met dergelijke lijsten om
de inboedelwaarde vast te stellen. Hierbij moest van elk inventarisonderdeel de
vervangingswaarde worden opgegeven. Dit was een zeer intensieve klus: niet alleen
moest de hele woning worden nagelopen, ook was het begrip vervangingswaarde niet
eenduidig vast te stellen.
Inmiddels werken verzekeringsmaatschappijen dan ook met een inboedelwaardemeter.
Aan de hand van een aantal achtergrondkenmerken van het huishouden wordt een
inventarisbedrag geschat.
De inventarislijst en de inboedelwaardemeter zijn specifiek bedoeld voor calamiteiten.
Het is niet bedoeld voor de gebruikelijke vervanging, waar de buffer zich wel op richt.
Bij een gebruikelijke vervanging gaan we er namelijk niet van uit dat alles tegelijk moet
worden vervangen. Wanneer dat wel het geval is, is er waarschijnlijk sprake van een
calamiteit en daar heeft men juist de verzekering voor afgesloten.
Bovendien zijn de lijst en de meter alleen bedoeld voor inventaris, niet voor zaken als
onderhoud van de woning of de auto. Dit zijn zaken die echter wel een plaats in de
buffer verdienen.
Aan de ene kant zal de gemeten waarde bij de inboedelwaardemeter dus te laag zijn,
omdat niet alle artikelen worden meegenomen die uit de buffer betaald zouden moeten
Achter de hand/ 17

worden. Aan de andere kant zal de gemeten waarde te hoog zijn, omdat de meter zich
richt op het in één keer vervangen van de totale inboedel.
Wel biedt de inboedelwaardemeter aanknopingspunten wat betreft de factoren die van
invloed zijn op de waarde van de inventaris. Bij de inboedelwaardemeter worden de
volgende factoren meegenomen:
De leeftijd van de hoofdkostwinner (waarde stijgt tot de leeftijdscategorie van 51
tot 60 jaar, daarna daalt die)
De gezinssamenstelling (paren hogere waarde dan alleenstaanden,
huishoudens met kinderen hogere waarde dan huishoudens zonder kinderen)
Het netto inkomen van het huishouden
De waarde van de woning (voor eigenaren)
Het huurderbelang (verbeteringen en verfraaiingen die door huurder zelf zijn
aangebracht)
Daarnaast wordt de waarde van de inboedel nog bepaald door extra hoge waarden voor
bepaalde bezittingen, zoals bij meer dan 12.000 euro aan audiovisuele en
computerapparatuur, bij meer dan 6.000 euro aan lijfsieraden, bij meer dan 15.000 euro
aan bijzondere bezittingen (verzamelingen, antiek) en bij meer dan 6.000 euro aan
huurderbelang.
3.1.2 Bezit apparaten naar achtergrondkenmerken
De vraag is of de aanwezigheid van bepaalde apparaten in het huishouden inderdaad
wordt bepaald door de in de inboedelwaardemeter gehanteerde achtergrondkenmerken.
In tabel 3.1 kijken we naar de bezitsgraden van een aantal duurzame
consumptiegoederen. De gegevens komen uit het CBS-Budgetonderzoek 2003. Van elk
duurzaam consumptiegoed is met logistische regressie geanalyseerd bij welke typen
huishoudens bepaalde apparaten vaker voorkomen. Hierbij hebben we dezelfde
huishoudkenmerken gehanteerd als die zijn meegenomen bij de inboedelwaardemeter.
Deze analyses geven slechts een gedeeltelijke verklaring. In het Budgetonderzoek staat
namelijk alleen informatie over het bezit en niet over de waarde van de apparaten.
Uit tabel 3.1 blijkt dat voor de meeste duurzame goederen geldt dat hogere inkomens
ze vaker hebben dan lagere inkomens. Toch geldt dat niet voor alle apparaten. Zeker bij
de zeer algemeen voorkomende apparaten, zoals de telefoon of de wasautomaat,
speelt inkomen geen rol meer.
Ook de huishoudgrootte is een belangrijke factor, waarbij voor de meeste apparaten
geldt dat bij grotere huishoudens vaker een apparaat aanwezig is dan bij kleinere
huishoudens.
Interessant zijn de duidelijke leeftijdsverschillen. Over het algemeen is een afvlakking
naar leeftijd duidelijk waarneembaar. Bij veel goederen is een kromlijnig verband met
Achter de hand/ 18

leeftijd te constateren. Zo is de digitalisering van audio- en videoapparatuur duidelijk
zichtbaar. Ouderen hebben vaker een bandrecorder, jongeren een cd-writer. Ouderen
hebben vaker een diaprojector en jongeren een videocamera. Verder zien we dat
jongeren vaker een bromfiets of een motor hebben, terwijl ouderen vaker een
stacaravan of tweede woning hebben. Overigens is bij de snorfiets geen leeftijdseffect
te zien.
Ten slotte zijn naar opleidingsniveau (van de hoofdpersoon) duidelijke verschillen waar
te nemen. Hierbij moet men er op bedacht zijn dat dit ceteris paribus effec ten zijn, dus
bij eenzelfde inkomen. Het lijkt er op dat hoger opgeleiden auditiever zijn, gezien de
hogere bezitsgraad van audio-apparatuur en van muziekinstrumenten. Lager
opgeleiden hebben vaker een dvd-speler. Tevens hebben lager opgeleiden vaker een
zonnebank, een motor of een snorfiets, terwijl meer hoger opgeleiden een auto hebben.
Een laatste interessant verschil is te constateren bij de computers: lager opgeleiden
hebben vaker een spelcomputer, hoger opgeleiden vaker een personal computer.
Achter de hand/ 19

Tabel 3.1: Bezittingen
bezitsgraad huishoudgrootte
inkomen leeftijd opleiding pzk pmk 1oud koopwoning
Telefoon 100%
Koelkast 99% T 49 --
Diepvriezer 78% ++ -- ++ ++ ++
Wasautomaat 96% ++ ++
Wasdroger 60% ++ T 33 -- ++ ++ ++ ++
Vaatwasmachine 43% ++ T 45 ++ ++ ++
Naaimachine 57% + T 64 ++ ++
Combi-magnetron 80% ++ -- ++ ++ ++
Radio 96% - + ++
Bandrecorder 82% ++ ++ ++ ++
Hifi-apparatuur 86% ++ T 47 ++ ++ + +
Afspeelapparatuur 49% T 78 ++ ++
cd-speler 92% ++ ++ ++
Audio-cd-writer 29% ++ T 39 ++ ++
Piano 9% T 71 ++
Orgel 0%
Elektronisch orgel 2% ++
Keyboard 9% T 48 ++ ++
Muziekinstrument 26% ++ ++
Kleuren-televisie 98% ++ -
Meer dan 1
kleurentelevisie
51% ++
Zwart-wittelevisie 6% T 45 +
Videorecorder 82% ++ T 43 ++ ++
Diaprojector 22% ++ T 69 ++ ++ ++
Videocamera 23% ++ T 45 ++ ++
dvd-speler 27% T> 100 -- + +
Bromfiets 5% ++
Snorfiets 3% -- -- ++ ++
Motor 8% + T 40 -- ++
Auto 75% ++ T 49 ++ ++ ++
2 auto‘s 15% ++ ++ ++
3 auto’s 2%
Eigen garage 25% ++ ++ ++ ++
Tweede woning 3% ++ ++
Stacaravan 2% T 62
Toercaravan 9% T 56 ++ ++ ++
Zonnebank/solarium 16% T 46 -- ++ ++ ++
Surfplank 3% ++ T 50 +
tv-spelcomputer 15% ++ T 39 -- - ++
Personal computer 74% ++ T 33 ++ ++ ++ ++
a. Pzk = paar zonder kinderen, pmk = paar met kinderen, 1oud = alleenstaande ouder.
b. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Wanneer er een kwadratisch verband is,
wordt aangegeven bij welke leeftijd de top zich bevindt.
c. Het inkomen wordt logaritmisch meegenomen, zodat een kromlijnig verband wordt verkregen.
Achter de hand/ 20

3.2 De inventarislijst uit de Prijzengids voor de
bijzondere bijstand
Het Nibud geeft richtbedragen voor de reserveringsuitgaven die een huishouden per
maand zou kunnen besteden. Voor een gemiddeld (voorbeeld)bedrag is hierbij
uitgegaan van de door vergelijkbare huishoudens uitgegeven bedragen aan
reserveringsuitgaven. Deze richtbedragen worden berekend op basis van het
Budgetonderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
Daarnaast specificeert het Nibud ook een minimaal bedrag voor inventaris. Dit doet het
Nibud door een minimaal inventarispakket samen te stellen en dit te prijzen. Als
richtprijs worden hierbij de eerste kwartielprijzen gehanteerd op basis van de
prijsindexcijfers van het CBS. Bij de verschillende onderdelen van het pakket worden
ook afschrijvingstermijnen gespecificeerd.
In tabel 3.2 staat de waarde van de minimale inventarispakketten voor diverse
huishoudtypen weergegeven, zoals gepubliceerd in de Nibud Prijzengids voor de
bijzondere bijstand.
Tabel 3.2: Waarde minimale inventarispakketten per huishoudtype (bedragen 2007)
Prijs
alleenstaande € 7296,-
(echt)paar € 8539,-
alleenstaande ouder met 1 kind € 8289,-
alleenstaande ouder met 2 kinderen € 9234,-
alleenstaande ouder met 3 kinderen € 10448,-
alleenstaande ouder met 4 kinderen € 11393,-
(echt)paar met 1 kind € 9483,-
(echt)paar met 2 kinderen € 10697,-
(echt)paar met 3 kinderen € 11642,-
(echt)paar met 4 kinderen € 12760,-
Ook bij deze richtlijnen geldt dat de berekende waarde het totaal van de inventaris
weergeeft. Het is de vraag of deze totale waarde liquide aanwezig moet zijn, omdat het
vervangen van de volledige inventaris in één keer waarschijnlijk niet nodig is.
Aan de andere kant betekent het dat bepaalde artikelen die wel in de buffer zouden
horen, niet in het totale inventarispakket zijn opgenomen.
3.3 Simpele vuistregels
Amerikaanse zelfhulpboeken hanteren simpele vuistregels voor noodzakelijke buffers.
Deze vuistregels gelden voor Amerikaanse situaties. Hierbij moet rekening worden
gehouden dat de Amerikaanse sociale zekerheid afwijkt van het Nederlandse systeem.
In de Verenigde Staten zullen burgers meer geld achter de hand moeten houden om
eventuele ziektekosten en plotselinge inkomensterugval te kunnen bekostigen.
Achter de hand/ 21

Ondanks de verschillen tussen Nederland en de Verenigde Staten, zullen we een aantal
van deze vuistregels nader bekijken.
3.3.1 Vuistregel I
Het boek Personal Finance for Dummies van Eric Tyson (1994) hanteert de volgende
richtlijnen:
Je eigen vermogen is minder dan de helft van je jaarinkomen of zelfs
negatief
Je bent in goed gezelschap – eigenlijk behoor je tot de meerderheid van de
Amerikanen. Als je tussen de 20 en 30 bent en net begonnen met werken,
is dit niet zo’n probleem. Het belangrijkste is dat je je schulden afbetaalt,
eerst degene met de hoogste rente. Daarna moet je een veiligheidsbuffer
opbouwen ter grootte van drie tot zes keer je maandelijkse uitgaven. Je
moet zeker meer te weten komen over hoe je uit je schulden kan komen,
over bezuinigen en over fiscaal handige manieren om van je toekomstige
inkomsten te sparen en te beleggen.
Je eigen vermogen is meer dan de helft van je jaarinkomen, maar
minder dan een paar maal je jaarinkomen
Als je jonger dan 40 bent, en zeker als je een eigen huis bezit, ben je
hiermee goed in vorm. Als je ouder bent en nog steeds huurt, kun je wel
Bij het vaststellen goed af zijn, van maar een je buffer moet waarschijnlijk wordt hier gekeken bezuinigen naar en het meer eigen gaan vermogen sparen, van een
huishouden. als je Dit een eigen huis wil vermogen kopen en dient tussen als je financiële 60e en 70e reserve. met pensioen Interessant wilt. is dat de
veiligheidsbuffer (‘safety reserve’) alleen genoemd wordt voor huishoudens die nog
weinig vermogen Je eigen vermogen hebben opgebouwd, is meer dan met een name paar maal jongeren. je jaarinkomen
Over de Je hoogte bent waarschijnlijk worden geen op eenduidige koers om redelijke richtlijnen financiële gegeven. doelen Drie te tot halen. zes Je keer je
zou wel eens voor op schema kunnen liggen, zeker als je nog geen 40
maandelijkse uitgaven (‘living expenses’) is het uitgangspunt.
bent.
3.3.2 Vuistregel II
Volgens Kapoor e.a. (1991) geldt het volgende: ‘Financial advisers suggest that an
emergency fund representing three to six months of living expenses be established for
use in periods of unexpected financial difficulty’.
Kapoor vervolgt dat dit bedrag afhangt van de individuele levenssituatie en de
baanzekerheid. Een buffer van drie maanden is waarschijnlijk adequaat voor iemand
met een stabiel inkomen of een vaste baan, terwijl iemand met een grillig of een
seizoensinkomen wel eens zes of meer maanden nodig kan hebben.
Deze buffer lijkt meer bedoeld om een terugval in inkomen op te vangen dan om als
voorziening voor reserveringsuitgaven te fungeren. Dat blijkt ook uit het feit dat Kapoor
verderop in zijn betoog ingaat op het budgetteren van ‘niet-maandelijkse uitgaven’,
overigens zonder hier standaardbedragen voor te geven. Ook hiervan is de
onderbouwing of herkomst niet duidelijk.
Achter de hand/ 22

3.3.3 Vuistregel III
De internetsite www.financialplan.about.com van de New York Times spreekt van een
minimale buffer van drie tot zes maanden aan basislevensbehoeften. Hierbij geldt dat
een buffer van drie maanden voor alleenstaanden nodig is en een hogere buffer
wanneer meer mensen van dat inkomen afhankelijk zijn.
Ook deze site gaat er overigens van uit dat deze buffer bedoeld is voor niet-begrote
gebeurtenissen en niet voor geplande aankopen. Voor deze zaken (bijvoorbeeld
vakanties, verbeteringen aan het huis, een bruiloft, een nieuwe auto of een
hypotheekaflossing) adviseren zij een apart spaarpotje aan te houden, zodat je ook niet
in de verleiding kunt komen de buffer daarvoor aan te spreken.
3.4 Conclusie
De diverse methodes die we in dit hoofdstuk hebben bekeken geven geen eenduidig
beeld. De herkomst van deze adviezen is niet duidelijk en ook het doel van de buffer is
in de adviezen tegenstrijdig.
De methodes gebruiken verschillende achtergrondkenmerken van het huishouden om
de hoogte vast te stellen zonder daarbij een duidelijke onderbouwing te geven.
Daarnaast hanteren ze elk een eigen definitie van een buffer. De ene methode kijkt
naar het totale inventarispakket. Een andere methode gaat er weer van uit dat de buffer
is bedoeld voor niet-begrote gebeurtenissen en niet zozeer voor aankopen die al zijn
gepland.
We besluiten om de verschillende Amerikaanse vuistregels in onze uiteindelijke
berekeningsmethode voor de buffer niet te gebruiken. Ten eerste omdat ze te veel
gericht zijn op de Amerikaanse situatie. Ten tweede wordt bij de verschillende
vuistregels telkens een andere berekeningswijze gehanteerd. Een goede onderbouwing
hierbij, ontbreekt.
Achter de hand/ 23

4. Vermogens in Nederland
4.1 Inleiding
Uit hoofdstuk 2 blijkt dat de meeste huishoudens graag een financiële reserve willen
hebben, maar dat slechts de helft deze daadwerkelijk beschikbaar heeft. In het daar
gebruikte onderzoek is echter niet gevraagd hoe hoog de aanwezige financiële reserve
is. Op basis van het onderzoek uit 2005 kan dus niet een richtlijn worden gegeven over
hoe hoog de buffer van een huishouden ongeveer moet zijn.
Het streven is echter wel om een indicatie te geven over hoeveel geld men achter de
hand moet houden voor reserveringsuitgaven. In dit hoofdstuk kijken we of we op basis
van het vermogen dat huishoudens in Nederland beschikbaar hebben iets kunnen
zeggen over de financiële buffer.
Het is belangrijk om op te merken dat het aanwezige vermogen niet gelijk hoeft te zijn
aan de buffer die huishoudens zouden moeten hebben. Zo dient het vermogen van
huishoudens waarschijnlijk niet alleen voor onverwachte uitgaven, maar ook voor
andere doeleinden, bijvoorbeeld als pensioenvoorziening. Bovendien zijn er
huishoudens die veel eigen vermogen hebben omdat ze gewoonweg veel verdienen en
niet alles uitgeven. Er is dan wel veel financieel vermogen aanwezig, maar dit is niet
bewust opgebouwd als financiële buffer en is daar voor ook niet per se noodzakelijk.
Met bovenstaande punten moet rekening worden gehouden bij het vaststellen op welke
manier het aanwezige vermogen als referentie voor een financiële buffer kan dienen.
Voor het analyseren van het beschikbare vermogen van huishoudens in Nederland,
maken we gebruik van het DNB Household Survey 2006 van CentERdata. Voor alle
analyses en berekeningen hebben we de gegevens in deze dataset gebruikt. Hierin zijn
1.529 huishoudens meegenomen. Zie bijlage 2 voor meer details over de dataset.
In paragraaf 4.2 kijken we naar de aanwezigheid en de hoogte van specifieke
vermogensvormen bij huishoudens. In paragraaf 4.3 gaan we de individuele
vermogensvormen op een aantal manieren groeperen om een aantal mogelijke buffers
te specificeren. Voor het specificeren zijn namelijk verschillende definities mogelijk. Niet
alle vermogensvormen zijn immers snel om te zetten in liquide middelen. Bovendien
zou een buffer voor vervanging het liefst niet risicovol belegd dienen te zijn. Verder
speelt de aanwezigheid van leningen nog een rol: dient een aanwezige schuld van het
vermogen afgetrokken te worden of niet?
Achter de hand/ 24

4.2 Individuele vermogenstitels
4.2.1 Het bezit van vermogenstitels
In tabel 4.1 is te lezen hoeveel mensen een bepaalde vermogensvorm hebben. Hierbij
zijn voornamelijk financiële vermogentitels meegenomen. Een betaalrekening heeft
vrijwel iedereen. Ook hebben de meeste mensen (84 procent) een aparte
spaarrekening. Andere spaarrekeningen, zoals spaarbrieven of een spaarbankboekje,
komen sporadisch voor. Wel heeft ruim een op de drie een bedrijfsspaarrekening. Deze
bedrijfsspaarrekeningen zijn niet geheel liquide.
Een duidelijk kleinere groep belegt risicovoller dan via een spaarrekening. Ongeveer 19
procent belegt in een beleggingsfonds, 13 procent in losse aandelen. Nog risicovollere
beleggingen, zoals opties, heeft slechts een enkeling.
Verder houden huishoudens vermogen aan met minder liquide beleggingsvormen. De
auto en het eigen huis komen wat dat betreft het meeste voor, hoewel weinig
huishoudens deze zaken beschouwen als een beleggingsvorm.
Aan de schuldenkant van de balans zien we dat, na de hypotheek, roodstand het vaakst
gebruikt wordt om krediet op te nemen, gevolgd door een doorlopend krediet.
Huishoudens met een koopwoning hebben over het algemeen meer beleggingsvormen
en zij houden ook vaker risicovollere beleggingen aan dan huurders.
Achter de hand/ 25

Tabel 4.1: Percentage dat vermogensvorm bezit naar koop- of huurwoning
Koop- Huur- Totaal
woning woning
Betaalrekening 97% 95% 97%
Bedrijfsspaarrekening 43% 25% 37%
Spaarrekening 87% 77% 84%
Spaarbankboekjes 7% 6% 7%
Spaarbrieven 1% 1% 1%
Koopsompolissen 29% 17% 25%
Kapitaalverzekering 15% 7% 12%
Groeifondsen 6% 3% 5%
Beleggingsfondsen 23% 10% 19%
Obligaties 6% 2% 5%
Aandelen 16% 6% 13%
Gekochte putopties 0% 0% 0%
Geschreven putopties 0% 0% 0%
Gekochte callopties 1% 0% 1%
Geschreven callopties 0% 0% 0%
Waarde auto’s 87% 67% 80%
Waarde motoren 8% 3% 6%
Waarde boten 3% 2% 3%
Waarde caravans 12% 6% 10%
Waarde uitgeleend geld 10% 8% 9%
Waarde overige bezittingen 3% 2% 3%
Aanmerkelijk belang 0% 0% 0%
Bedrijfskapitaal vrij beroep 0% 0% 0%
Bedrijfskapitaal zelfstandige 3% 3% 3%
Eigen huis 98% 0% 67%
Levensverzekering eigen huis 25% 0% 17%
Tweede huis 3% 1% 2%
Levensverzekering tweede huis 0% 0% 0%
Ander onroerend goed 5% 1% 4%
Levensverzekering op ander
onroerend goed
0% 0% 0%
Persoonlijke lening 3% 5% 3%
Doorlopend krediet 7% 16% 10%
Kredieten postorder 1% 3% 2%
Financieringskrediet 2% 1% 2%
Lening bij familie of vrienden 3% 4% 3%
Studielening 3% 6% 4%
Schuld op creditcard 2% 6% 4%
Andere lening 1% 0% 1%
Betaalrekening negatief saldo 13% 21% 15%
Hypotheek eigen huis 76% 0% 52%
Hypotheek tweede huis 1% 0% 1%
Hypotheek onroerend goed 2% 1% 2%
In bijlage 3 staan uitgebreide tabellen van de percentages die een bepaalde
vermogensvorm bezitten naar de achtergrondkenmerken van de huishoudens. We
beperken ons hier tot de belangrijkste conclusies.
Achter de hand/ 26

Naar huishoudsituatie zien we dat alleenstaande ouders vaker alleen een
spaarrekening hebben en geen andere beleggingsvormen aanhouden. Ook hebben zij
duidelijk vaker leningen lopen.
Verder zien we dat jongeren onder de dertig veel vaker leningen hebben dan de oudere
hoofdkostwinners. Na het 65 ste levensjaar nemen leningen duidelijk af. Beleggen komt
op na het 35ste jaar. Voor de rest is er opvallend weinig verschil in het voorkomen van
beleggingsvormen naar leeftijd.
Om de invloed van de verschillende achtergrondkenmerken simultaan te onderzoeken,
hebben we een multivariate analyse uitgevoerd: hoe is de samenhang tussen het wel of
niet hebben van een vermogensvorm en de achtergrondvariabelen? Dit hebben we
onderzocht met behulp van een probit-analyse 2 . Hierbij beperken we ons tot de
vermogensvormen die bij meer dan 5 procent van de huishoudens voorkomen. In
onderstaande tabel zijn de uitkomsten samengevat.
We zien dat de meeste vermogensvormen bij een hoger inkomen vaker voorkomen.
Daarnaast leidt het hebben van een koopwoning tot het hebben van andere
vermogenstitels. Opvallend is dat naarmate men ouder wordt, men meer risicovollere
vermogensvormen aanhoudt. Ook huishoudens met een hogere opleiding beleggen
over het algemeen risicovoller. Mogelijk houdt het aantal risicovolle beleggingen ook
verband met de totale hoogte van het vermogen. Hier hebben we in deze analyse
echter niet naar gekeken.
2 Een probit-analyse is een statistische onderzoeksmethode waarbij rekening wordt gehouden dat
hetgeen dat we willen verklaren (in dit geval: waarom bezit iemand een bepaalde vermogensvorm)
slechts twee waarden kan aannemen. Zo bezit iemand wel of niet een bepaalde vermogensvorm. Hij/zij
kan het niet voor 40 procent of 90 procent bezitten.
Achter de hand/ 27

Tabel 4.2: Probit-analyse op wel of niet vermogensvorm hebben
Koop-
woning Leeftijda
Inkomen b Partner Kinderen c d Arbeids-
Opleiding
situatie e
Betaalrekening D 54 ++ -- hoog: ++
Bedrijfsspaarrekening ++ T 46 ++ +
Achter de hand/ 28
l.d: ++
pens: +
Spaarrekening ++ -- + -- pens: +
Spaarbankboekjes D 47 ++
Koopsompolissen T 47 ++ + --
midden: --
hoog: --
l.d: ++
pens: ++
Kapitaalverzekering ++ T 43 ++ werkl: ++
Beleggingsfondsen ++ ++ ++ - hoog: ++ werkl: --
Aandelen ++ ++ ++ - +
midden: ++
hoog: ++
Waarde auto’s ++ ++ ++ + hoog: --
Waarde motoren + T 45 ++
Waarde caravans T 66 -- ++ midden: +
Waarde uitgeleend
geld
++ - --
arb.ong:
++
werkl: ++
pens: ++
Eigen huis T 53 ++ werkl: ++
Levensverzekering
eigen huis
T 39
Doorlopend krediet -- -
Betaalrekening
negatief saldo
-- +
Hypotheek eigen huis T 49 ++
midden: ++
hoog: ++
a. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Wanneer er een kwadratisch verband is,
wordt aangegeven bij welke leeftijd de top (T) of het dal (D) zich bevindt.
b. Voor het inkomen is de logaritme van het jaarinkomen van het totale huishouden genomen.
c. Hierbij is gekeken naar het aantal kinderen in het huishouden.
d. Er zijn drie opleidingsniveaus onderscheiden. Laagopgeleiden zijn de referentiegroep.
e. In totaal zijn vijf arbeidssituaties onderscheiden. De referentiegroep zijn de niet-werkenden. l.d.=
loondienst, werkl = werkloos, pens=pensioen, arb.ong = arbeidsongeschikt.
4.2.3 De hoogte van de vermogensvormen
De hoogte van de verschillende vermogensvormen is scheef verdeeld. Een groot aantal
huishoudens heeft bepaalde vermogensvormen helemaal niet, en bij degenen die de
vermogensvormen wel hebben, zijn er een paar met een heel groot vermogen. Het
gemiddelde is dan ook geen goede maat om de hoogte van de waarde van de
vermogensvorm te karakteriseren.
De mediaan (de middelste waarneming) is wat dat betreft een betere maat. In
onderstaande tabel staat de mediaan vermeld van de huishoudens die wel de
vermogensvorm hebben.

We zien dat huishoudens met een koopwoning over het algemeen hogere bedragen van
de verschillende vermogensvormen aanhouden. Ook bij de leningen zien we dat
woningeigenaren, als ze een lening hebben, hogere bedragen lenen dan huurders. Dit
geldt echter niet voor leningen met hoge rentetarieven, zoals postorderkredieten en
creditcardschulden. Daar hebben huurders juist weer hogere bedragen uitstaan.
Tabel 4.3: Mediane bedrag vermogensvorm naar koop- of huurwoning (excl. 0)
Totaal Koop-
woning
Huurwoning
Betaalrekening positief saldo 1535 1750 1032
Bedrijfsspaarrekening 1750 1750 1545
Spaarrekening 6618 8500 3289
Spaarbankboekjes 1200 1410 875
Koopsompolissen 3593 3884 1841
Kapitaalverzekering 11000 12754 6600
Beleggingsfondsen 10210 11310 7517
Aandelen 5483 6125 4482
Waarde auto’s 6308 7500 4000
Waarde motoren 3700 3700 3750
Waarde caravans 3750 4000 2135
Waarde uitgeleend geld 2300 2367 2250
Eigen huis 230000 230000
Levensverzekering eigen huis 11056 11056
Doorlopend krediet -4763 -5942 -4100
Betaalrekening negatief saldo -592 -598 -500
Hypotheek eigen huis -103000 -103000
In bijlage 4 staan tabellen met mediane bedragen naar leeftijd.
De scheve verdeling van de hoogte van de verschillende vermogensvormen heeft
consequenties voor het analyseren van de samenhang tussen de verschillende
achtergrondvariabelen en de hoogte van de vermogensvormen. De huishoudens met
(extreem) hoge vermogens kunnen de samenhang namelijk sterk beïnvloeden.
Bovendien vormen de huishoudens die wel een bepaalde vermogensvorm aanhouden
wellicht een speciale groep. Als dat zo is, hangt de hoogte van de vermogensvorm
wellicht meer af van de keuze om een vermogensvorm al dan niet aan te schaffen dan
van de achtergrondkenmerken zelf.
Met deze twee bezwaren wordt als volgt om gegaan. Ten eerste hanteren we de
logaritme van de waarde als de te verklaren variabele. Het gebruik van een logaritme
verkleint de invloed van extreem hoge waarden. Ten tweede maken we gebruik van een
schattingstechniek waarbij we het keuzeaspect om wel of niet een vermogensvorm aan
te schaffen betrekken bij de verklaring van de hoogte van deze vermogensvorm 3 . Hierbij
3 Dit is het Heckman-selectiemodel, ook wel Heckit-methode (Heckman, 1976) genoemd. Om consistente schatters
te krijgen wordt in deze methode gecorrigeerd voor het feit dat bij het verklaren van de hoogte een selectie van de
steekproef wordt gebruikt.
Achter de hand/ 29

veronderstellen we dat de opleiding van de hoofdkostwinner wél een directe rol speelt
bij de keuze om een vermogensvorm aan te houden, maar geen directe rol speelt bij de
hoogte ervan. Bij de bedrijfsspaarrekening veronderstellen we dat het in loondienst zijn
een rol speelt bij het wel of niet hebben van een dergelijke rekening.
In tabel 4.4 staan de uitkomsten van de analyses gepresenteerd. Het blijkt dat de
hoogte van de aparte vermogensvormen moeilijk te verklaren is. Van veel
vermogensvormen is het aantal waarnemingen beperkt. Alleen de hoogte van het
spaarsaldo lijkt samen te hangen met een aantal achtergrondkenmerken. Leeftijd en
inkomen spelen daarbij een belangrijke rol. Leeftijd speelt ook een rol bij het bedrag
aan koopsompolissen en beleggingsfondsen. De aanwezigheid van kinderen betekent
een lager bedrag op de spaarrekening en een lager bedrag aan aandelen.
De keuze om wel of niet een vermogensvorm te nemen, speelt alleen een rol bij de
hoogte van het bedrag aan aandelen en bij de bedrijfsspaarregeling.
Achter de hand/ 30

Tabel 4.4: Hoogte van de individuele vermogensvorm verklaard (via Heckman-
selectiemodel)
Koop-
woning
Leeftijd d
Betaalrekening a ++ ++ ++
Inkomen e Partner Kinderen Arbeids-
situatie f
a. Bij de hoogte van de betaalrekening is de Heckman-methode niet toegepast, aangezien nagenoeg
iedereen een betaalrekening heeft. Hier heeft hoog opgeleid zijn ook een positieve, significante
invloed op de hoogte.
b. Bij de hoogte van de bedrijfsspaarrekening is de arbeidssituatie als selectievariabele gebruikt om
te verklaren waarom iemand wel of niet een bedrijfsspaarrekening heeft.
c. Bij de hoogte van het doorlopend krediet is iemands aversie tegen schulden als selectievariabele
gebruikt om te verklaren waarom iemand wel of niet een doorlopend krediet heeft.
d. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Wanneer er een kwadratisch verband is,
wordt aangegeven bij welke leeftijd de top (T) zich bevindt.
e. Voor het inkomen is de logaritme van het jaarinkomen van het totale huishouden genomen.
f. In totaal zijn vijf arbeidssituaties onderscheiden. De referentiegroep zijn de niet-werkenden. l.d.=
loondienst, werkl = werkloos, pens=pensioen, arb.ong = arbeidsongeschikt.
Achter de hand/ 31
Invloed
bezit op
hoogte
Bedrijfsspaarrekening b + ++
Spaarrekening ++ ++ ++ -- l.d: ++
zelfst: ++
Spaarbankboekjes + werkl: --
Koopsompolissen ++
Kapitaalverzekering
Beleggingsfondsen ++
Aandelen - -
Waarde auto’s ++ T 56 ++ ++
Waarde motoren
Waarde caravans +
Waarde uitgeleend geld + zelfst: +
Waarde overige
bezittingen
Eigen huis T 77 ++ ++ ++ arb.ong: -
-
Doorlopend krediet c T 43 ++
Hypotheek eigen huis --

De hoogte van de verschillende specifieke vermogensvormen valt dus moeilijk te
verklaren vanuit de achtergrondvariabelen. Zelfs enige samenhang met inkomen is niet
eens duidelijk zichtbaar bij de meeste vermogensvormen. Wellicht komt dat doordat de
mix van vermogensvormen een rol speelt: sommige huishoudens hebben hun vermogen
grotendeels risicoloos belegd en hebben alleen een spaarrekening, andere
huishoudens nemen wel meer risico en hebben aandelen of groeifondsen en daardoor
minder op hun spaarrekening staan.
Het is daarom interessanter te kijken naar het totaal van het vermogen in plaats van
naar de afzonderlijke vermogensbestanddelen. Dit doen we in de volgende paragraaf.
4.3 Het totaal aan vermogen
4.3.1 Specificeren van het vermogen: liquide en niet-liquide middelen
Er is geen eenduidige definitie van vermogen die toegepast kan worden bij de
specificatie van een buffer. We illustreren dit aan de hand van een theoretische balans
van een huishouden, die in onderstaande tabel is weergegeven. Zoals gebruikelijk
wordt er onderscheid gemaakt tussen bezittingen (activa) en schulden (passiva ). Het
verschil tussen bezittingen en schulden wordt het ‘eigen vermogen’ genoemd. Bij de
bezittingen wordt onderscheid gemaakt tussen vaste en vlottende bezittingen. Vlottende
bezittingen kunnen snel te gelde worden gemaakt; voor vaste bezittingen is dat veel
moeilijker of zelfs onmogelijk. De schulden worden onderverdeeld in schulden voor
lange termijn en schulden voor korte termijn.
Achter de hand/ 32

Tabel 4.5: Balans van een huishouden
ACTIVA, BEZITTINGEN PASSIVA, SCHULDEN
DUURZAME/VASTE BEZITTINGEN VREEMD VERMOGEN OP LANGE TERMIJN
1 waarde eigen woning € 1 hypotheek €
2 waarde 2e woning € 2 tweede/verhogingen hypotheek €
3 waarde eigen auto € 3 overig hypothecair krediet €
4 waarde inboedel € 4 studieleningen €
5 vermogen eigen bedrijf € 5 overige langlopende kredieten €
6 vermogen in deelnemingen €
7 waarde beleggingsobjecten €
8 uitstaande leningen €
9 afkoop-/eindwaarde verzekeringen met
spaarelement,
€
10 tegoed levensloopregelingen €
11 tegoed spaarloonregelingen €
12 overige vaste bezittingen €
TOTAAL VASTE ACTIVA € TOTAAL LANGLOPENDE PASSIVA €
VLOTTENDE BEZITTINGEN VREEMD VERMOGEN OP KORTE TERMIJN
Consumptieve kredieten
13 contant geld € 6 persoonlijke leningen €
14 positief saldo betaalrekeningen € 7 doorlopende kredieten €
15 omvang spaarrekeningen € 8 roodstaan op contract €
16 omvang spaarbewijzen en spaardeposito's € 9 roodstaan zonder contract €
17 waarde waardepapieren, effecten € Afbetalingsregelingen
18 overige tegoeden € 10 autofinancieringen €
19 deelnemingen beleggingsinstellingen € 11 postorderkredieten €
20 overige vlottende bezittingen € 12 saneringskredieten €
TOTAAL VLOTTENDE ACTIVA € 13 kredieten o.b.v. klantenkaarten €
14 kredieten o.b.v. credit cards €
15 overige consumptieve kredieten €
TOTAAL CONSUMPTIEVE KREDIETEN €
Informele leningen
16 leningen bij familie, vrienden €
Betalingsachterstanden
17 achterstanden op kredieten, hypotheken
e.d.
€
TOTAAL KORTLOPENDE PASSIVA €
TOTAAL ACTIVA € TOTAAL PASSIVA €
EIGEN VERMOGEN €
Gebaseerd op overzicht van H.J. Ritzema en J. van Vianen (1992).
Wanneer we willen onderzoeken wat voor financiële buffer aanwezig moet zijn voor niet
te plannen, noodzakelijke uitgaven, zijn niet alle vermogensvormen van belang. Het
gaat dan alleen om liquide vermogensvormen, dat wil zeggen vermogensvormen die
snel in contant geld zijn om te zetten. In bovenstaand schema worden dat de vlottende
bezittingen genoemd.
Zaken die daarom niet meetellen, zijn de (over)waarde van de eigen woning, pensioen-
en lijfrenteaanspraken en bijvoorbeeld termijndeposito’s. Ook waarde van de
bezittingen zelf, bijvoorbeeld de waarde van de auto of de inventaris, speelt geen rol.
Dat betekent dus dat niet de volledige nieuwe aanschafprijs van een auto bijeen hoeft
te worden gespaard. De inruilwaarde van de huidige auto wordt immers vaak gebruikt
om de nieuwe auto deels mee te financieren. Ook voor sommige inventarisonderdelen
Achter de hand/ 33

estaat een uitgebreide markt in tweedehandsartikelen, zoals te zien is op bijvoorbeeld
www.marktplaats.nl.
Daarnaast moet je rekening houden met eventuele leningen. In plaats van alleen naar
het bezit te kijken, kijk je dan naar het netto beschikbare vermogen. Dit is het bezit
minus alle aanwezige kredieten. Het is namelijk niet slim om zowel te sparen als te
lenen. Een huishouden zou met het spaartegoed allereerst zijn leningen moeten
aflossen. Daarmee is de beschikbare financiële ruimte kleiner.
Bij de kredieten moet je de schulden op lange termijn, zoals hypotheken en
studieschulden, buiten beschouwing laten. Alleen het ‘vreemd vermogen op korte
termijn’ is van belang. Daaronder vallen dus daadwerkelijk afgesloten leningen
(persoonlijke lening, doorlopend krediet), al dan niet geoorloofd rood staan,
afbetalingsregelingen, informele leningen en betalingsachterstanden.
4.3.2 Vermogensdefinities
Hieronder staan de vermogensdefinities die we verder onderzoeken. Zij verschillen
onder andere in mate van liquiditeit. Daarnaast is bij sommige definities gekeken naar
het bedrag aan bezittingen en bij andere definities naar het eigen vermogen. Bij de
diverse definities van bezit en eigen vermogen gaat het om de financiële bezittingen.
Overige bezittingen, zoals huisraad en de auto, zijn niet meegenomen. De precieze
indeling van de vermogensdefinities staat in bijlage 5.
Bij elke definitie staat een grafiek van de cumulatieve verdeling, zowel voor alle
respondenten gezamenlijk als voor huurders afzonderlijk als voor kopers afzonderlijk.
De cumulatieve verdeling geeft bij een percentage van de verdeling weer hoe hoog het
bedrag is dat dat percentage van de respondenten maximaal heeft. In de grafiek van
het balanstotaal is bijvoorbeeld te zien dat 10 procent van de kopers een bedrag aan
bezittingen heeft van maximaal iets minder dan 100.000 euro en de 10 procent rijkste
huiseigenaren een bedrag aan bezittingen heeft van minimaal 550.000 euro.
Achtereenvolgens komen aan bod:
1. Balanstotaal (totale activa): het totaal van alle (liquide en illiquide) financiële
bezittingen.
2. Liquide bezittingen: bezittingen die op zeer korte termijn in een geldbedrag kunnen
worden omgezet. Dit is voornamelijk spaargeld en verhandelbare beleggingen, als
fondsen, obligaties, etc.
3. Risicoarme liquide bezittingen: het totaal van het spaargeld.
4. Eigen vermogen: het totaal van de bezittingen minus de schulden.
5. Liquide eigen vermogen: de liquide bezittingen minus de kortlopende schulden.
Verder geven we nog kort de schuldpositie van huishoudens weer:
6. Het totaal van de schulden
7. Het totaal van de kortlopende schulden
Achter de hand/ 34

Figuur 4.1: Balanstotaal
Hieruit valt duidelijk te zien dat huiseigenaren duidelijk hogere bezittingen hebben dan
huurders. De mediane koper heeft circa 250.000 euro aan bezit, de mediane huurder
net 6.000 euro.
Figuur 4.2: Liquide bezittingen
Ook bij de liquide bezittingen is er verschil tussen huurders en kopers, maar het
verschil is veel kleiner. De mediane koper heeft circa 10.000 euro, de mediane huurder
3.600 euro aan liquide bezittingen.
Achter de hand/ 35

Figuur 4.3: Liquide risicoarme bezittingen
Bij de risicoarme liquide bezittingen zijn de verschillen tussen kopers en huurders nog
wat kleiner. Blijkbaar beleggen kopers hun liquide middelen iets risicovoller.
Figuur 4.4: Eigen vermogen
Bij het eigen vermogen nemen we ook de schulden van het huishouden mee. Daardoor
kan het eigen vermogen ook negatief worden, dat wil zeggen dat de schulden hoger zijn
dan de bezittingen. Dit komt voor bij circa 5 procent van de huiseigenaren en circa 25
procent van de huurders.
Achter de hand/ 36

Figuur 4.5: Liquide eigen vermogen
Ook als we de hypotheek en de eigen woning niet meenemen, blijken huiseigenaren
over het algemeen een hoger eigen vermogen te bezitten. Wel blijkt er ook een
behoorlijke groep huiseigenaren te zijn die geen liquide eigen vermogen heeft.
Figuur 4.6: Het totaal van de schulden
Te zien is dat huiseigenaren vaker een schuld hebben dan huurders. Dat is niet zo
vreemd, omdat de hypotheek in deze definitie als schuld wordt gezien.
Achter de hand/ 37

Figuur 4.7: Het totaal van de kortlopende schulden
Wanneer we de hypotheek niet meenemen en alleen kijken naar de kortlopende
schulden, zien we dat huurders over het algemeen meer kortlopende schulden hebben.
4.3.3 Analyses van de vermogensdefinities
De verschillende vermogensdefinities hebben we multivariaat geanalyseerd.
Omdat vrijwel elk huishouden een bedrag aan vermogen heeft -ongeacht welke definitie
gehanteerd wordt-, is de Heckman-correctie niet nodig, zo bleek uit de analyses.
Er moet rekening mee worden gehouden dat huishoudens een negatief bedrag aan
(eigen) vermogen kunnen hebben. In dat geval is het niet mogelijk de logaritme van het
vermogen te nemen. Het is echter niet mogelijk om deze specifieke groep huishoudens
zomaar buiten beschouwing te laten. Daarom hebben we een alternatief voor de
logaritmische functie gebruikt waarbij negatieve waarden wel kunnen worden
meegenomen 4 .
4 Er is gebruik gemaakt van de inverse hyperbolische sinus functie (IHS-functie), waarbij geldt: IHS =
log(X
2
(X
1)) en X is het totale vermogen.
Achter de hand/ 38

Tabel 4.6: Regressie-analyse op hoogte van vermogensdefinities
Leeftijd a b Koop-
Partner Kind Inkomen
woning
Totaal bezittingen ++ ++ ++
Totaal liquide
middelen
Totaal liquide
risicoarme middelen
Arbeids-
situatie c
l.d.: +
zelfst: ++
wrkl: +
pens: +
++ ++ ++ zelfst: ++
++ ++ ++
Eigen vermogen T 72 ++ zelfst: ++
Eigen vermogen
exclusief huis
T 72 ++ ++
l.d.: +
zelfst: ++
pens: ++
Achter de hand/ 39
Opleidingd
Liquide eigen
vermogen
++ ++ ++ pens: +
a. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Wanneer er een kwadratisch verband is,
wordt aangegeven bij welke leeftijd de top (T) zich bevindt.
b. Voor het inkomen is de logaritme van het jaarinkomen van het totale huishouden genomen.
c. In totaal zijn vijf arbeidssituaties onderscheiden. De referentiegroep zijn de niet-werkenden. l.d.=
loondienst, werkl = werkloos, pens=pensioen, arb.ong = arbeidsongeschikt.
d. Er zijn drie opleidingsniveau onderscheiden. Laagopgeleiden zijn de referentiegroep.
We zien bij alle vermogensdefinities dat de hoogte oploopt met de leeftijd. Opvallend is
dat de aanwezigheid van een partner of kinderen geen enkele invloed lijkt te hebben .
hoog: ++
Het inkomen heeft een significante invloed op de bezittingen, maar minder op het eigen
vermogen.
Verder blijken zelfstandigen niet alleen meer bezittingen te hebben. Ook hun eigen
vermogen is significant hoger. Overigens zijn de bezittingen vermoedelijk in het bedrijf
zelf. Zelfstandigen hebben namelijk niet significant meer liquide middelen. Dit hebben
gepensioneerden daarentegen wel.
Het bezit van een koopwoning is veel sterker van invloed op de bezittingen en op het
eigen vermogen. Het hebben van een koopwoning is dus een belangrijke factor. Dat is
op zich niet zo vreemd, omdat de waarde van de eigen woning verreweg de grootste
bezitting is bij de meeste huishoudens. Ook is de hypotheek verreweg de grootste
schuld die mensen zijn aangegaan. Wellicht is die koopwoning zo bepalend voor het
totale vermogen, dat het de invloed van andere factoren die samenhangen met het
eigenwoningbezit, zoals het inkomen en de gezinssamenstelling, wegneemt.
Daarom hebben we deze invloeden geschat voor huurders en kopers apart.

Tabel 4.7: Regressie-analyse op hoogte van vermogensdefinities (alleen koopwoning)
Leeftijd a Partner Kind
b
Inkomen
Arbeidssituatie
c Opleidingd
Totaal bezittingen T 79 ++ ++ zelfst: ++ hoog: ++
Totaal liquide
middelen
Totaal liquide
risicoarme
middelen
++ ++ zelfst: +
++ ++
Eigen vermogen T 71 zelfst: ++
Eigen vermogen
excl. woning
T 75 ++ zelfst: ++
Liquide eigen
vermogen
++ ++
a. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Wanneer er een kwadr atisch verband is,
wordt aangegeven bij welke leeftijd de top (T) zich bevindt.
b. Voor het inkomen is de logaritme van het jaarinkomen van het totale huishouden genomen.
c. In totaal zijn vijf arbeidssituaties onderscheiden. De referentiegroep zijn de niet-werkenden. l.d.=
loondienst, werkl = werkloos, pens=pensioen, arb.ong = arbeidsongeschikt.
d. Er zijn drie opleidingsniveau onderscheiden. Laagopgeleiden zijn de referentiegroep.
We zien bij de kopers dat leeftijd een belangrijke rol speelt. Naarmate de leefti jd stijgt,
wordt ook het vermogen groter. Niet alleen de waarde van het huis, ook de liquide
middelen nemen toe. De hoogte van de hypotheek neemt af. Ook hier zien we de
zelfstandigen met een hoger bedrag aan bezittingen.
Mensen met een hogere opleiding hebben, ceteris paribus, een hoger bedrag aan
bezittingen. Aangezien zij niet significant meer liquide middelen hebben, lijkt het erop
dat zij een duurder huis kopen dan lager opgeleiden.
Tabel 4.8: Regressie-analyse op hoogte van vermogensdefinities (alleen huurwoning)
Leeftijd a Partner Kind
b
Inkomen
Arbeidssituatie
c Opleidingd
Totaal bezittingen -- ++ zelfst: ++ hoog: ++
Totaal liquide
middelen
Totaal liquide
risicoarme middelen
-- ++ pens: ++
- -- ++ pens: + middel: --
Eigen vermogen T 66 -- hoog: +
Eigen vermogen excl.
huis
Liquide eigen
vermogen
T 65 -- hoog: +
-
a. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Wanneer er een kwadratisch verband is,
wordt aangegeven bij welke leeftijd de top (T) zich bevindt.
b. Voor het inkomen is de logaritme van het jaarinkomen van het totale huishouden genomen.
c. In totaal zijn vijf arbeidssituaties onderscheiden. De referentiegroep zijn de niet-werkenden. l.d.=
loondienst, werkl = werkloos, pens=pensioen, arb.ong = arbeidsongeschikt.
d. Er zijn drie opleidingsniveau onderscheiden. Laagopgeleiden zijn de referentiegroep.
Achter de hand/ 40

Bij de huurders zien we een heel ander beeld. De leeftijd speelt geen rol bij het totaal
aan bezittingen. Wel blijkt het eigen vermogen significant toe te nemen met de leeftijd
tot 65-jarige leeftijd. Het is niet duidelijk of dit komt door een hoger bedrag aan
bezittingen of een lager bedrag aan schulden.
We zien dat huurders met een hoger inkomen wel significant meer bezittingen hebben
dan huurders met een lager inkomen, maar dat ze niet een hoger eigen vermogen
hebben. Blijkbaar zijn deze bezittingen voor een groot deel via krediet gefinancierd.
De aanwezigheid van kinderen heeft bij huurders een duidelijk negatieve invloed op de
spaarpot.
4.4 Conclusie
Bijna alle huishoudens hebben een betaal- en spaarrekening. Bezit van risicovolle
bezittingen komt minder vaak voor. Kopers bezitten wel meer beleggingen, aandelen en
andere vermogensvormen dan huurders. Woningeigenaren hebben sowieso duidelijk
meer vermogen dan huurders.
Naast de afzonderlijke vermogensbestanddelen hebben we naar het totale vermogen
gekeken. Bij de verschillende vermogensdefinities (o.a. totale activa, eigen vermogen,
eigen liquide vermogen) blijkt telkens dat de huishoudsituatie niet van invloed is op het
aanwezige vermogen. Het totale besteedbare huishoudinkomen, de leeftijd van de
kostwinner en het type woning, zijn wel bepalend voor het liquide vermogen van een
huishouden. Hierbij is het belangrijk onderscheid te maken tussen kopers en huurders.
Bij de huishoudens met een huurwoning heeft het hebben van kinderen een negatieve
invloed op het aanwezige vermogen. Onder de groep van woningeigenaren bestaat er
een sterk positief verband tussen het inkomen en het aanwezige vermogen. Verd er
blijkt dat zelfstandigen die een koopwoning hebben meer vermogen hebben.
We weten nu welke ‘harde’, meetbare gegevens van invloed zijn op de hoogte van het
vermogen. In het volgende hoofdstuk kijken we of ook psychologische aspecten van
invloed zijn.
Achter de hand/ 41

5. Psychologische factoren
5.1 Inleiding
In het voorgaande hebben we gekeken naar de invloed van achtergrondkenmerken op
verschillende vermogensdefinities. We hebben ons daarbij beperkt tot duidelijk
meetbare kenmerken van het huishouden.
Als we willen komen tot een eenvoudig advies voor huishoudens over de aan te houden
financiële buffer, dan moet dat afhangen van kenmerken van het huishouden die voor
het huishouden gemakkelijk te achterhalen zijn, zoals inkomen, huishoudsamenstelling
en leeftijd.
Waarschijnlijk zijn er ook andere, minder makkelijk te achterhalen, kenmerken van het
huishouden die een rol spelen bij de verschillende vermogensdefinities. Vooral
psychologische concepten kunnen van belang zijn. Het valt bijvoorbeeld aan te nemen
dat risicomijdende huishoudens een grotere buffer aanhouden dan risicozoekende
huishoudens. En wellicht maken huishoudens die vinden dat ze een goede financiële
opvoeding hebben gehad, minder schulden.
De DNB Household Survey die in hoofdstuk 5 is gebruikt (CentERdata, 2006), bevat
ook een vragenlijst met economisch-psychologische vragen. De gegevens hiervan
gebruiken we in dit hoofdstuk. Daarmee kijken we of er een verband bestaat tussen
bepaalde psychologische aspecten en het vermogen.
5.2 De dimensies
De vragenlijst in de DNB Household Survey bevat een groot aantal stellingen. Met
behulp van een factoranalyse hebben we de antwoorden op deze stellingen
teruggebracht tot zestien dimensies. In onderstaand overzicht geven we onze duiding
van deze dimensies. Dit doen we aan de hand van een beschrijving van het type
respondenten dat hoog scoort op de betreffende dimensie.
1. Spaarders: men vindt sparen belangrijk om iets achter de hand te hebben
voor onvoorziene omstandigheden. Lenen wijst men af.
2. Spaarders voor de kinderen: deze personen sparen om de kinderen te
helpen en om een erfenis na te laten.
3. Optimisten: deze personen leven in het heden, maar maken zich geen
zorgen over de toekomst, omdat ze denken dat eventuele problemen
opgelost kunnen worden.
4. Toekomstgerichten: dit zijn de planners die sterk bezig zijn met wat de
toekomst gaat brengen en hoe ze daar op in kunnen spelen.
Achter de hand/ 42

5. Spaarders voor pensioen.
6. Mensen met een gat in de hand: deze personen vinden van zichzelf dat ze
roekeloos met geld omgaan en hebben moeite hun geld goed te beheren.
7. Fatalisten: deze mensen denken dat het lot bepaalt of iemand rijk of arm is
en dat je daar zelf nauwelijks invloed op hebt.
8. Risicozoekers: deze personen willen risico nemen om een hoger rendement
te kunnen halen.
9. Mensen die vanzelf rijk worden: deze personen denken dat ze rijk kunnen
worden door te sparen en goed met geld om te gaan.
10. Personen met interne locus: deze mensen denken dat ze hun leven in eigen
hand hebben. Dit is een algemene overtuiging, niet specifiek op financiën
toegeschreven.
11. Leenaversen: deze mensen geven aan geen schulden te willen maken.
12. Veilige beleggers: mensen die geen risico’s met hun beleggingen wensen.
13. Zakgeldontvangers: mensen die tussen hun 8 ste en 12 de zakgeld kregen.
14. Personen in hun tienerjaren financieel slecht opgevoed: mensen die van
zichzelf vinden dat ze tussen hun 12 de en 16 de slecht financieel zijn
opgevoed.
15. Spaarders voor eigen woning of eigen bedrijf.
16. Uitgevers: deze mensen vinden dat ze geld het beste direct kunnen uitgeven.
5.3 Invloed psychologische factoren op de
vermogensdefinities
Om de invloed van deze psychologische concepten te onderzoeken, hebben we ze
toegevoegd aan de analyses uit het vorige hoofdstuk. Dit is mogelijk aangezien de
psychologische vragen aan dezelfde personen zijn gesteld als die de vragen over het
vermogen hebben beantwoord. Hierbij hebben we alleen naar de antwoorden op de
psychologische vragen van de kostwinner van elk huishouden gekeken.
Het blijkt dat een paar van deze dimensies duidelijk een extra invloed hebben op de
verschillende vermogensdefinities. We maken opnieuw onderscheid tussen alle
respondenten, de kopers apart en de huurders apart.
Een belangrijke dimensie die een rol speelt is de toekomstgerichtheid (factor 4). We
zien dat de planners voor de toekomst over het algemeen minder liquide middelen
aanhouden en een lager eigen vermogen hebben. Er is echter geen significante invloed
op het totaal van de bezittingen. Dit kan er op wijzen dat een relatief groot deel van het
vermogen bij toekomstgerichten is opgeslagen in niet-liquide producten, zoals
levensverzekeringen of andere pensioenproducten. Toekomstgerichten hebben ook een
relatief hoge hypotheek in verhouding tot de waarde van de woning. Opvallend is dat
Achter de hand/ 43

onder huurders de mate van toekomstgerichtheid geen rol speelt. Het is mogelijk dat dit
inderdaad samenhangt met het feit dat huurders vaak minder illiquide bezit hebben dan
kopers (ze bezitten bijvoorbeeld al geen woning). Dan zou toekomstgerichtheid met
name samenhangen met de niet-liquide bezitsvormen.
Een andere belangrijke factor is het gevoel of men goed met geld kan omgaan (factor
6). Hoe beter men denkt met geld om te gaan, des te hoger het vermogen. Dit geldt
voor vrijwel alle vermogensdefinities en ongeacht de woonstatus.
Daarmee samenhangend is het gevoel of men in de tienerjaren door de ouders goed is
opgevoed op financieel gebied (factor 14). Over het algemeen hebben deze
respondenten wel meer bezittingen en een hoger eigen vermogen, maar niet meer
liquide vermogen.
Dat beide fenomenen samenhangen is logisch. Maar de causaliteit is niet even
duidelijk: het kan ook zo zijn dat huishoudens met een groot vermogen denken dat ze
goed met geld omgaan of dat ze -achteraf bekeken- menen financieel goed te zijn
opgevoed.
Een andere belangrijke factor is leenaversie (factor 11). Het is niet verwonderlijk dat
respondenten met leenaversie over het algemeen een hoger eigen vermogen hebben,
terwijl het bedrag aan bezittingen niet eens zozeer afwijkt. Ook voor degenen die alles
direct uitgeven (factor 16) geldt dat het verschil niet zozeer in de hoogte van de
bezittingen ligt, als wel in de afwezigheid van leningen. Bij deze groep respondenten is
het eigen vermogen, hoe ook gemeten, significant lager, terwijl het totaal aan
bezittingen niet afwijkt van dat van potters.
Achter de hand/ 44

Totaal
bezittingen
Totaal liquide
middelen
Totaal liquide
risicoarme
middelen
Eigen
vermogen
Eigen
vermogen
excl. huis
Liquide eigen
vermogen
Totaal
bezittingen
Totaal liquide
middelen
Totaal liquide
risicoarme
middelen
Eigen
vermogen
Liquide eigen
vermogen
Eigen
vermogen
excl. woning
Tabel 5.1: Regressie-analyse op hoogte van vermogensdefinities (totaal)
Leeftijd a
b Koop-
Partner Kind Inkomen
woning
Arbeids-
situatie c
Opleiding
d
++ ++ ++ zelfst: ++ hoog: ++ F6
--
++ ++ ++ zelfst: ++
F4
--
+ ++
T71 ++ wrkl: -
T 69 ++
++
middel: -
-
F4
--
F4
--
F4
--
F3
--
F7
--
F6
--
F6
--
F6
--
F6
--
F4
--
F8
++
F11
++
F11
++
F7
--
F8
++
F6
--
Achter de hand/ 45
Factorene
a. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Wanneer er een kwadratisch verband is,
wordt aangegeven bij welke leeftijd de top (T) zich bevindt.
b. Voor het inkomen is de logaritme van het jaarinkomen van het totale huishouden genomen.
c. In totaal zijn vijf arbeidssituaties onderscheiden. De referentiegroep zijn de niet-werkenden. l.d.=
loondienst, werkl = werkloos, pens=pensioen, arb.ong = arbeidsongeschikt.
d. Er zijn drie opleidingsniveaus onderscheiden: hoog, middel en laag. De lager opgeleiden zijn de
referentiegroep.
e. Hierbij hebben we de zestien factoren (F) meegenomen die aan het begin van het hoofdstuk staan.
Alleen de factoren die een significant effect hebben op het vermogen zijn weergegeven.
Tabel 5.2: Regressie-analyse op hoogte van vermogensdefinities (alleen koopwoning)
Leeftijd a Partner Kind
b
Inkomen
Arbeidssituatie
c Opleidingd
Factoren e
T 74 ++ zelfst: ++
++ + wrkl: +
++ +
T 70
++ wrkl: ++
T 71 wrkl: +
a. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Wanneer er een kwadratisch verband is,
wordt aangegeven bij welke leeftijd de top (T) zich bevindt.
b. Voor het inkomen is de logaritme van het jaarinkomen van het totale huishouden genomen.
c. In totaal zijn vijf arbeidssituaties onderscheiden. De referentiegroep zijn de niet-werkenden. l.d.=
loondienst, werkl = werkloos, pens=pensioen, arb.ong = arbeidsongeschikt.
d. Er zijn drie opleidingsniveaus onderscheiden: hoog, middel en laag. De lager opgeleiden zijn de
referentiegroep.
e. Hierbij hebben we de zestien factoren (F) meegenomen die aan het begin van het hoofdstuk staan.
Alleen de factoren die een significant effect hebben op het vermogen zijn weergegeven.
F2
++
F4
-
F4
-
F2
+
F3
-
F6
--
F6
--
F6
--
F4
--
F4
--
F11
++
F7
--
F14
-
F6
--
F14
-
F11
++
F14
--
F11
++
F11
++
F8
++
F16
-
F13
--
F14
--
F16
--
F11
++
F16
-
F16
--
F13
--
F16
--

We zien bij de kopers dat leeftijd een belangrijke rol speelt. Naarmate de leeftijd stijgt,
wordt ook het vermogen groter. Niet alleen de waarde van het huis, ook de liquide
middelen nemen toe. Ook hier zien we de zelfstandigen met een hoger bedrag aan
bezittingen.
Tabel 5.3: Regressie-analyse op hoogte van vermogensdefinities (alleen huurwoning)
Leeftijd a
Partner Kind
b
Inkomen
Arbeidssituatie
c Opleidingd
Totaal bezittingen ++ loon: --
Totaal liquide
middelen
Totaal liquide
risicoarme
middelen
-- loon: --
-- loon: --
F6
--
F6
--
F6
--
F8
++
F7
-
Factoren e
Eigen vermogen T 66 - wrkl: --
F6
--
F7
--
F8
+
F11
++
Liquide eigen
vermogen
wrkl: -- hoog: +
F6
--
F7
-
F8
++
F11
++
Eigen vermogen
excl. huis
T 65 - wrkl: --
F6
--
F7
--
F8
++
F11
++
a. De leeftijd is kwadratisch meegenomen in de regressie. Wanneer er een kwadratisch verband is,
wordt aangegeven bij welke leeftijd de top (T) zich bevindt.
b. Voor het inkomen is de logaritme van het jaarinkomen van het totale huishouden genomen.
c. In totaal zijn vijf arbeidssituaties onderscheiden. De referentiegroep zijn de niet-werkenden. l.d.=
loondienst, werkl = werkloos, pens=pensioen, arb.ong = arbeidsongeschikt.
d. Er zijn drie opleidingsniveaus onderscheiden: hoog, middel en laag. De lager opgeleiden zijn de
referentiegroep.
e. Hierbij hebben we de zestien factoren (F) meegenomen die aan het begin van het hoofdstuk staan.
Alleen de factoren die een significant effect hebben op het vermogen zijn weergegeven.
Bij huurders speelt nog sterk mee of men denkt grip op het leven te hebben (factor 7).
De huishoudens die grip zeggen te hebben, hebben over het algemeen een hoger
bedrag aan eigen vermogen. Overigens ligt de causaliteit hier misschien wel andersom:
huishoudens die een laag eigen vermogen hebben, hebben waarschijnlijk eerder het
gevoel geen grip op hun eigen leven te hebben.
5.4 Conclusie
Veel psychologische factoren spelen een rol bij het aanhouden van een vermogen. Met
het opnemen van deze psychologische factoren verandert de invloed van andere
achtergrondkenmerken wel. Zo wordt bij huiseigenaren het effect van de zelfstandigen
kleiner. Ook hebben kinderen bij huurders een ander effect op het vermogen dan bij
kopers. Bij alle definities van het eigen vermogen heeft het totale huishoudinkomen na
toevoeging van de psychologische factoren geen effect meer op de hoogte van het
eigen vermogen.
Achter de hand/ 46
F16
--
F16
--
F16
--

Waarschijnlijk houden psychologische factoren sterk verband met elkaar en met
bepaalde achtergrondkenmerken, zoals het inkomen. Zelfstandigen zijn bijvoorbeeld
vaak al meer risicozoekend dan mensen in loondienst. Mogelijk zijn hoogopgeleiden
meer spaarders dan laagopgeleiden.
Als de samenhang tussen de psychologische concepten en achtergrondkenmerken te
groot is, is het mogelijk dat het effect van de achtergrondkenmerken op het vermogen
teniet wordt gedaan door de toegevoegde psychologische factoren.
Voor de buffer zelf nemen we de psychologische factoren niet mee, aangezien deze vrij
subjectief en moeilijk meetbaar zijn. Door de samenhang die er lijkt te bestaan tussen
de psychologische factoren en bepaalde achtergrondkenmerken (met name met het
inkomen), is het ook mogelijk om ons te beperken tot de meetbare kenmerken van
huishoudens. In het volgende hoofdstuk wordt dit uitgewerkt.
Achter de hand/ 47

6. Het uiteindelijke advies
In de voorgaande analyses hebben we verschillende methodes laten zien voor het
vaststellen en definiëren van een buffer. Daarnaast is de invloed van verschillende
achtergrondkenmerken op de verschillende vermogensdefinities inzichtelijk geworden.
De vraag is hoe we deze informatie kunnen gebruiken om tot een advies te komen.
6.1 Totstandkoming buffer
Zoals in hoofdstuk 1 is aangegeven, is het belangrijk dat de gewenste buffer SMART is:
specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdsgebonden. De geschikte methode voor
het berekenen van de buffer moet dan ook voldoen aan deze vijf criteria. Hieronder schrijven
we per criteria en gebruik makend van de resultaten uit de voorgaande hoofdstukken hoe de
buffer eruit moet zien om aan het criterium te voldoen. Op die manier komen we tot een
advies over een geschikte buffer.
1. Specifiek: de doeleinden van de buffer
Om een goed advies voor een buffer te geven, is het belangrijk om af te bakenen waar het te
adviseren bedrag wel en waar het niet voor is bedoeld. Een buffer kan voor diverse zaken
zijn bedoeld:
1. het overbruggen van arme of dure maanden (bijv. vanwege vakantie)
2. het vervangen van inventarisonderdelen (witgoed, meubilair etc.)
3. het vervangen van de auto
4. onderhoud of verfraaiing van de eigen woning
5. mogelijke onvoorziene kosten
6. het overbruggen van een periode met een lager inkomen (pensionering of werkloosheid)
We stellen voor om de buffer te laten gelden voor de eerste vier van bovenstaande
onderdelen.
Sommige maanden zijn duurder dan andere, bijvoorbeeld doordat je veel kleding moet
kopen, op vakantie gaat of voor je schilderhobby een grote aanschaf moet doen. Dergelijke
uitgaven vallen allemaal onder onderdeel 1. Hiervoor kan dus de buffer worden
aangesproken. Na een dure periode moet de buffer wel weer worden aangevuld tot het
gewenste bedrag.
Het vijfde onderdeel (mogelijk onvoorziene kosten) is dermate ongrijpbaar dat daar moeilijk
iets over te zeggen valt. Onvoorziene kosten zijn zowel kosten van een huis dat afbrandt als
Achter de hand/ 48

kosten bij plotselinge blijvende invaliditeit. Onvoorziene uitgaven vormen daarom geen
onderdeel van de buffer. De psychologische aspecten spelen hier waarschijnlijk een
belangrijke rol. Zo leggen risicomijders waarschijnlijk voor dit onderdeel een hoger bedrag
opzij dan risicozoekers. Ondanks dat we onvoorziene uitgaven niet meenemen voor de
hoogte, is het wel belangrijk huishoudens in het advies te wijzen op het nut van verzekeren
voor het opvangen van onvoorziene uitgaven.
De buffer is bedoeld voor reserveringsuitgaven. Dit zijn uitgaven op de middellange termijn;
uitgaven die binnen één jaar en tien jaar plaatsvinden. Daarnaast kunnen huishoudens de
buffer aanwenden voor het overbruggen van arme en dure maanden binnen een jaar zelf.
We gaan er echter wel van uit dat een huishouden structureel rondkomt. Met andere
woorden, een huishouden compenseert binnen het jaar zelf arme maanden met rijke
maanden en dure maanden met goedkope maanden. In de rijke en goedkope periodes
vullen huishoudens de buffer weer aan.
Sparen voor pensionering of het opvangen van een daling van het inkomen bij mogelijke
arbeidsongeschiktheid, werkloosheid of arbeidsduurverkorting valt hier niet onder. Bij
zelfstandigen en freelancers kunnen inkomensschommelingen zich op korte termijn wel
voordoen. We noemen dit aspect in het advies daarom wel, maar geven er geen aparte
kwantificering voor.
Het bedrag dat bestemd is voor de reserveringsuitgaven moet direct beschikbaar kunnen
zijn. Dit is bijvoorbeeld bij geld op een normale spaarrekening het geval. Spaargeld op een
geblokkeerde rekening is niet direct opneembaar en kan dus ook niet voor de buffer worden
gebruikt. Hetzelfde geldt voor de waarde van het huis. Dergelijke minder liquide
vermogensvormen zijn vaak bedoeld voor lange termijn doeleinden, zoals pensionering.
Daarvoor is de financiële buffer zoals wij die definiëren niet bedoeld.
Bij het specificeren van de buffer richten we ons dus op liquide vermogensvormen die direct
in besteedbaar geld om te zetten zijn.
Hierbij nemen we niet alleen het bezit mee, we houden ook rekening met de aanwezige
kortetermijnschulden. Mensen met zowel een positief saldo op de bank- en spaarrekening
als een openstaand krediet, kunnen namelijk beter eerst hun lening aflossen. Immers, de
rente op de lening is veelal hoger dan de rente die je op een spaarrekening krijgt. Schulden
verminderen in feite de beschikbare financiële ruimte (het liquide eigen vermogen) die er in
eerste instantie op basis van het bezit lijkt te zijn. Het liquide eigen vermogen lijkt daarmee
de meest geschikte maat te zijn voor het specificeren van een buffer.
Achter de hand/ 49

De vastgestelde buffer is bedoeld voor het gehele huishouden, of dit nu uit één of meerdere
personen bestaat. Reserveringsuitgaven, waar de buffer voor is bedoeld, zijn namelijk vaak
voor het gehele huishouden bedoeld en veelal niet persoonsspecifiek.
2. Meetbaar: het gebruik van achtergrondkenmerken
We willen tot een advies komen waarbij een persoon na het invullen van enkele gegevens te
zien krijgt hoe hoog in zijn situatie de buffer moet zijn. Hierdoor wordt het voor een persoon
heel snel duidelijk hoeveel geld hij achter de hand moet hebben. Vervolgens kan hij
eenvoudig nagaan of hij dit streefdoel al heeft bereikt of dat er nog (gedeeltelijk) voor moet
worden gespaard.
Om te komen tot een ‘meetbaar streefdoel’ gebruiken we de uitkomsten uit hoofdstuk 4, dat
gaat over het vermogen van Nederlandse huishoudens. Uit de analyses blijkt dat alleen
leeftijd, inkomen en het type woning van invloed zijn op het aanwezige liquide eigen
vermogen. Het zijn dan ook deze achtergrondkenmerken die we meenemen bij het
berekenen van de financiële buffer.
In hoofdstuk 5 is de invloed van enige psychologische kenmerken onderzocht. Bij het
vaststellen van de financiële buffer nemen we deze in eerste instantie niet mee. Om te
zorgen dat huishoudens op een eenvoudige manier hun buffer kunnen berekenen, vragen
we alleen naar ‘harde’ achtergrondkenmerken, omdat dergelijke kenmerken beter meetbaar
en eenduidiger zijn dan psychologische kenmerken.
In het bijbehorende advies kunnen deze psychologische kenmerken nog wel een rol spelen.
Zo kunnen we toekomstgerichte personen die veelal aan langetermijn financiële planning
doen, er duidelijk op wijzen dat de buffer in liquide vorm aanwezig moet zijn. En we kunnen
aangeven dat leenaversen zich wellicht prettiger voelen bij een iets hogere buffer.
3. Acceptabel: een aanvaarbaar advies op basis van modellen
We beschrijven de afwegingen en keuzen die we hebben gemaakt om tot een buffer te
komen die voor alle consumenten acceptabel is.
Buffer op basis van huishoudgegevens
In hoofdstuk 4 hebben we het vermogen van de huishoudens geanalyseerd aan de hand van
economische en sociologische modellen. Deze zijn gebaseerd op empirische gegevens van
huishoudens in Nederland. De buffer specificeren we op basis van de schattingen naar het
liquide eigen vermogen. Hieruit blijkt dat de hoogte van het liquide eigen vermogen verandert
Achter de hand/ 50

met het inkomen en de leeftijd. De huishoudsamenstelling zelf is niet direct van invloed op
het aanwezige vermogen.
Voor veel huishoudens geeft dit model een goede schatting, maar dat hoeft niet voor alle
huishoudens te gelden. Zeker voor de huishoudens met een erg laag inkomen of juist een
erg hoog inkomen kan het model tot niet-realistische uitkomsten leiden. Bij een advies over
een buffer moet de buffer bijvoorbeeld niet onder de nul terecht komen.
Om dergelijke zaken te voorkomen specificeren we naast de geschatte buffer op basis van
de vermogensgegevens ook een minimale buffer. Deze is onafhankelijk van het inkomen,
maar wel afhankelijk van de huishoudsamenstelling.
De minimum buffer baseren we op de waarde van het inventarispakket uit hoofdstuk 3.
Enerzijds hoeft niet het volledige bedrag van het inventarispakket aanwezig te zijn. Immers,
niemand hoeft de hele inventaris in één keer te vervangen. Huishoudens die net alles nieuw
hebben, kunnen er van uitgaan dat ze de eerste jaren weinig extra’s hoeven uit te geven.
Bovendien heeft de bestaande inventaris vaak nog enige restwaarde, ook al is deze
boekhoudkundig afgeschreven. Anderzijds is een buffer voor meer zaken bedoeld dan waar
het inventarispakket voor is bestemd (zie het criterium ‘specifiek’). Zo dient de buffer ook nog
voor het opvangen van arme en dure maanden.
We kiezen er voor om de helft van dit pakket als minimale buffer te hanteren. Bij gespreide
aankopen over de tijd is de helft van het pakket een goede benadering van de dagwaarde.
Het verschil tussen dagwaarde en de waarde van een nieuw pakket is daarmee ook de helft.
Bovengenoemd bedrag voor inventaris moet ook ruim voldoende zijn om de arme en dure
maanden te overbruggen.
Mediane liquide vermogen
De vraag is of we het gemiddelde liquide eigen vermogen of het mediane liquide eigen
vermogen gelijk moeten stellen aan een advies over de hoogte van de buffer.
Als iedereen aangeeft dat de buffer daadwerkelijk aanwezig is, is het gemiddelde vermogen
te hoog als buffer. Omgekeerd, als maar weinig mensen aangeven dat het vermogen hoog
genoeg is om als buffer te dienen, dan is het gemiddelde vermogen te laag.
Uit hoofdstuk 2 blijkt dat ongeveer de helft van de huishoudens aangeeft dat de gewenste
buffer op dit moment aanwezig is. Wat dat betreft is het gebruik van het mediane vermogen
een redelijke indicator voor de gewenste buffer. Er is immers een groep voor wie de mediaan
genoeg of teveel is en een even grote groep voor wie het te weinig is. Door de
veronderstelde lognormale verdeling van het aanwezige vermogen, is het mogelijk de
verwachte mediaan met behulp van de analyse te berekenen 5 .
5 Bij een lognormale regressie is de mediaan gelijk aan de verwachte waarde.
Achter de hand/ 51

Bovendien voorkomt het gebruik van het mediane vermogen dat de hoogte van de buffer
wordt beïnvloed door huishoudens die een veel hoger vermogen hebben dan daadwerkelijk
als buffer noodzakelijk is.
Huishoudens met positief liquide vermogen
In de analyse van het mediane vermogen nemen we alleen de huishoudens mee met een
positief vermogen. Wij willen immers een advies geven over hoe hoog de noodzakelijk
aanwezige buffer moet zijn. Huishoudens met vermogen hebben ook daadwerkelijk een
vermogen dat als buffer kan dienen. Personen waarbij de schulden hoger zijn dan het bezit
hebben dat niet. Als huishoudens geen buffer hebben, kan er ook geen uitspraak worden
gedaan hoe hoog de buffer moet zijn.
Kopers en huurders
De analyses uit hoofdstuk 4 laten grote verschillen zien in het aanwezige vermogen van
huishoudens met en zonder koopwoning. De aanwezigheid van een koopwoning leidt tot een
hoger bedrag aan vermogen. Tevens blijkt de invloed van bepaalde achtergrondkenmerken
te verschillen tussen kopers en huurders. Zo speelt gezinssamenstelling geen rol bij kopers,
maar dit is wel van enige betekenis bij huurders.
Vanuit theoretisch perspectief is het ook aannemelijk dat woningeigenaren een hogere buffer
aanhouden dan huurders. Woningeigenaren zijn immers zelf verantwoordelijk voor het
(groot) onderhoud van hun woning en dienen daarvoor een bedrag achter de hand te
houden.
Om die reden kiezen we ervoor om voor kopers en huurders aparte modellen te gebruiken.
Voor twee identieke personen (zelfde leeftijd en inkomen) waarvan de één een huis huurt en
de ander een huis bezit, verschilt de hoogte van de gewenste buffer dus.
Leeftijdskeuze
Voor het berekenen van de buffer hebben we bij de analyses alleen de huishoudens tussen
23 en 65 jaar meegenomen.
Het is goed mogelijk dat gepensioneerden een groot deel van hun vermogen liquide
aanhouden. Dit wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door het feit dat bij verkoop van de eigen
woning de overwaarde is vrijgevallen of doordat een oudedagsvoorziening in één keer is
uitbetaald. De aanwezige vermogens van 65-plussers geven daarmee een vertekend beeld
voor het hebben van een buffer. Daarom zijn die voor de berekeningen niet meegenomen.
Dit betekent niet dat we voor 65-plussers geen buffer berekenen. Alleen bij de schattingen is
het vermogen van de 65-plussers niet meegenomen. We gaan er vanuit dat de benodigde
buffer na leeftijd 65 constant blijft.
Achter de hand/ 52

4. Realistisch: een buffer die voor iedereen haalbaar is
Uit de berekeningen moet een buffer volgen die realistisch is. Voor elk type huishouden moet
het mogelijk zijn om het streefdoel te bereiken en de benodigde buffer te behouden.
Door de wijze waarop we de buffer berekenen, verwachten we dat we voor elk type
huishouden tot een realistische buffer komen. De berekening is immers gebaseerd op
empirische analyses van het vermogensbezit in Nederland, waarbij we rekening houden met
diverse omstandigheden (zie criterium ‘acceptabel’). Deze analyses sluiten aan bij de
analyses over de gewenste buffer van huishoudens. Bovendien kijken we naar het mediane
vermogen in plaats van het gemiddelde vermogen. Dit voorkomt dat de hoogte van de
noodzakelijke buffer wordt beïnvloed door enkele huishoudens met een heel hoog liquide
eigen vermogen.
5. Tijdsgebonden: aanwezigheid van de buffer op elk moment
Het bereiken van de gewenste buffer is niet aan een specifieke tijd gebonden. In feite moet
de buffer op elk moment aanwezig zijn. Na aanwending van de buffer voor
reserveringsuitgaven en bij veranderingen in de individuele situatie moet een huishouden de
buffer zo snel mogelijk weer aanvullen. Door veranderingen in de persoonlijke situatie,
bijvoorbeeld bij inkomensverandering, verhuizing of scheiding, kan de hoogte van de
noodzakelijke buffer veranderen.
Het Nibud wil huishoudens bij de berekeningen van de buffer advies en tips geven over hoe
zij de gewenste buffer bereiken. De individuele financiële situatie bepaalt binnen wat voor
tijdsbestek huishoudens het streefdoel kunnen behalen. Hierbij is het Persoonlijk Budget
Advies van het Nibud een goed hulpmiddel. Met deze rekenhulp wordt inzichtelijk wat de
financiële ruimte is voor huishoudens om te sparen voor de buffer.
6.2 Het buffer advies
6.2.1 Het berekenen van de buffer
In de voorgaande paragraaf hebben we uitgelegd hoe we tot een geschikte buffer zijn
gekomen en hoe we die berekenen. Het Nibud wil zorgen dat huishoudens zelf deze
benodigde buffer kunnen berekenen. Op die manier weten ze altijd hoeveel geld ze achter
de hand moeten hebben.
In feite hoeft een persoon maar drie gegevens op te geven om de buffer te berekenen:
woningtype, leeftijd en jaarinkomen van het huishouden. Op basis daarvan wordt, aan de
hand van de huishoudsituatie, berekend hoe hoog de buffer moet zijn. Dit is de zogenaamde
Achter de hand/ 53

‘voorbeeldbuffer’. Deze buffer is bedoeld voor alle reserveringsuitgaven, zoals aangegeven
in de voorgaande paragraaf. Voorbeelden zijn uitgaven voor het onderhoud van het huis en
het meubilair en het vervangen van de auto.
Deze buffer kan nooit lager zijn dan een minimum buffer. Deze buffer is onafhankelijk van
het inkomen en de woningsituatie, maar wel afhankelijk van de huishoudsamenstelling.
Daarom vragen we bij de rekentool ook naar de huishoudsituatie van een persoon.
De minimum buffer is hoofdzakelijk bedoeld voor het vervangen van de inventarispakketten.
Wanneer een huishouden die buffer ook wil gebruiken voor de vervanging van de auto,
moeten zij daar zelf een minimaal (extra) bedrag voor specificeren. Huiseigenaren moeten
daarnaast zelf een minimaal bedrag voor het onderhoud van hun woning moeten
specificeren. Daar is de minimale buffer in eerste instantie ook niet voor bedoeld.
Om een idee te krijgen staan in tabel 6.1 enkele voorbeelden van de gewenste buffer voor
kopers en huurders bij verschillende leeftijden en inkomens. Daaronder is in figuur 6.1 en
figuur 6.2 voor 2 uiteenlopende situaties te zien hoe de gewenste buffer verandert met het
inkomen.
Tabel 6.1: Hoogte van de gewenste buffer bij verschillende huishoudkenmerken
Leeftijd
Netto
inkomen Type woning
Huur Koop
30 jaar 15000 5250 6600
35000 9200 9200
50 jaar 15000 5000 11800
35000 8500 16200
Achter de hand/ 54

Figuur 6.1: Hoogte van de gewenste buffer bij verschillende inkomens
(voor alleenstaande 45-jarige met koopwoning)
Figuur 6.2: Hoogte van de gewenste buffer bij verschillende inkomens·
(voor 35-jarige met partner en 2 kinderen in huurwoning)
Achter de hand/ 55

6.2.2 Komen tot en behouden van de buffer
Het is natuurlijk erg gemakkelijk om alleen het bedrag van de buffer voor een individueel
huishouden te noemen. Van belang is tevens om huishoudens handvatten te geven hoe op
dit bedrag te komen. Hiervoor kunnen we een spaar- en/of reserveerschema aanbieden. Zo
is een bedrag per maand en/of incidentele inkomsten hiervoor geschikt. Het Nibud biedt
diverse diensten en producten die huishoudens kunnen gebruiken om te begroten, te
besparen en om overzicht te krijgen over hun financiële situatie. Zo wordt op basis van het
Persoonlijk Budget Advies inzichtelijk hoeveel geld er beschikbaar is om de buffer op te
bouwen.
Wanneer de buffer eenmaal is gevormd, is het voor huishoudens van belang de buffer op
peil te houden. Bij aankopen uit het reservepotje moeten zij de buffer sowieso weer
aanvullen. Daarvoor zouden personen in de periodes erna een bedrag opzij moeten zetten.
In de minimum- en voorbeeldbegrotingen die het Nibud maakt, zijn ook bedragen voor
reserveringsuitgaven opgenomen. Deze reserveringen kunnen huishoudens gebruiken voor
het aanvullen van de buffer. Het is ook mogelijk dat we ‘sparen voor de buffer’ als een aparte
post op de begroting zetten.
Daarnaast verandert de noodzakelijke buffer met de leeftijd en het inkomen. Voor
huiseigenaren moet de buffer, afhankelijk van de leeftijd, tussen de 2 procent en 5 procent
per jaar toenemen. Daarmee is het een goede tip om de rente die iemand krijgt op de buffer,
te laten staan. Bij huurders neemt de benodigde buffer een heel klein beetje af met de
leeftijd. Het komt er op neer dat huurders dus geen rekening hoeven te houden met hun
leeftijd.
Wanneer het inkomen stijgt, neemt ook de noodzakelijke buffer toe. Het reservepotje moet
dus aangevuld worden als het inkomen toeneemt. Als het inkomen met 1 procent stijgt, moet
de hoogte van de buffer met 0,38 procent (kopers) respectievelijk 0,66 procent (huurders)
toenemen. Stel dat een huishouden met eigen woning een buffer van 4.000 euro moet
hebben. Nu neemt het inkomen met 1 procent toe. In dat geval moet de buffer 4.015 euro
zijn. Daarvoor moeten zij dus eenmalig 15 euro extra in de reservepot stoppen. Gezien het
feit dat dit op het zelfde moment is als dat het inkomen stijgt, moet dit niet moeilijk zijn. Als
het inkomen daalt, betekent dit ook dat je als huishouden minder geld achter de hand hoeft
te hebben.
Achter de hand/ 56

6.3 Conclusie
De zoektocht naar een ‘SMART-methode’ voor de buffer heeft geleid tot een methode
om voor elk type huishouden de buffer te berekenen. De berekening van de buffer is
samen te vatten in twee formules, één voor woningeigenaren en één voor huurders.
Kopers: log(liquide EV) = 1.12*log(leeftijd) + 0.38*log(inkomen)+1.32
Huurders: log(liquide EV) = -0.16*log(leeftijd) + 0.66*log(inkomen)+2.76
Hierbij geldt een minimum, waarvan de hoogte afhankelijk is van de huishoudsituatie.
Hieronder staat voor elk huishouden wat de minimum buffer is.
Tabel 6.2: Minimum buffer
alleenstaande 3648
(echt)paar 4270
alleenstaande ouder met 1 kind 4145
alleenstaande ouder met 2 kinderen 4617
alleenstaande ouder met 3 kinderen 5224
alleenstaande ouder met 4 kinderen 5697
(echt)paar met 1 kind 4742
(echt)paar met 2 kinderen 5349
(echt)paar met 3 kinderen 5821
(echt)paar met 4 kinderen 6380
Achter de hand/ 57

Literatuur
Heckman, J.J. (1976). A Life-Cycle Model of Earnings, Learning, and Consumption
The Journal of Political Economy, 84(4), 11-44.
Kapoor, J., Dlabay, L. en Hughes, R.J. (1991). Personal Finance. Verenigde Staten:
McGraw-Hill Companies.
New York Times (2007). Internetsite:
http://financialplan.about.com/cs/personalfinance/a/EmergencyFunds.htm.
Nibud. (2005). Financieel gedrag in Nederland. Utrecht: Nibud.
Praag, B. van. (1971). The Individual Welfare Function in Belgium: an Empirical
Investigation. European Economic Review, 2, 227-269.
Ritzema, H.J. en Van Vianen, J. (1992). Vermogen in de financiële beoordeling van het
huishouden, in: Drs. M.H.G. de Greef e.a. (red.). Handboek Schuldhulpverlening, deel
VI-3.
Tyson, E. (1994). Personal Finance for Dummies. Verenigde Staten: Wiley Publishing
Inc.
Achter de hand/ 58

Bijlage 1: Hoogte en aanwezigheid van de
gewenste buffer
Uitkomsten regressie gewenste hoogte buffer
Constante -3993**
Leeftijd 137** ++
Respondent vrouw -1292** --
Alleenstaande ouder 137
Paar zonder kinderen 613
Paar met kinderen -995** --
Netto jaarinkomen 0,12** ++
Koopwoning 2262** ++
Aanwezigheid auto -20
Uitkomsten regressie aanwezigheid buffer
Constante -0,26 --
Leeftijd 0,01** ++
Respondent vrouw 0,02
Alleenstaande ouder -0,19 --
Paar zonder kinderen 0,03
Paar met kinderen -0,13 --
Netto jaarinkomen 0,00 ++
Koopwoning 0,15 ++
Aanwezigheid auto 0,07 ++
Achter de hand/ 59

Bijlage 2: DNB Household Survey
Het DNB Household Survey, verzameld door CentERdata in Tilburg, is een panel
bestaande uit 2.000 huishoudens. Dit panel is representatief voor de Nederlandse
bevolking. Sinds 1993 beantwoorden de huishoudens vragen over gegevens
gerelateerd aan werk, inkomen, bezittingen en schulden. In dit onderzoek is gebruik
gemaakt van de gegevens uit 2006.
Vragen over vermogen komen ruim aan bod. Zowel naar de aanwezige soorten
vermogensvormen als naar de hoogte van het aanwezige vermogen is uitgebreid
gevraagd.
De survey bevat naast een groot aantal economische gegevens ook vragen over
psychologische factoren. Hierbij wordt onder andere gevraagd naar de invloed van de
omgeving op het gedrag van respondenten. Ook worden vragen gesteld over
spaarmotieven en de mate waarin risico’s worden genomen en hoe iemand tegen de
toekomst aankijkt.
Achter de hand/ 60

Bijlage 3: Bezit van vermogensvormen
Percentage dat vermogensvorm bezit naar huishoudsituatie
Alleenstaande
zonder kinderen
Alleenstaande
met kinderen
Paar zonder
kinderen
Paar met
kinderen
Betaalrekening 96% 94% 97% 97% 97%
Bedrijfsspaarrekening 33% 24% 32% 49% 37%
Spaarrekening 84% 81% 83% 85% 84%
Spaarbankboekjes 5% 4% 5% 10% 7%
Spaarbrieven 1% 0% 1% 2% 1%
Koopsompolissen 22% 15% 24% 30% 25%
Kapitaalverzekering 10% 6% 11% 17% 12%
Groeifondsen 5% 4% 4% 6% 5%
Beleggingsfondsen 18% 7% 23% 16% 19%
Obligaties 4% 0% 6% 4% 5%
Aandelen 12% 7% 13% 13% 13%
Gekochte putopties 0% 0% 0% 0% 0%
Geschreven putopties 0% 0% 0% 0% 0%
Gekochte callopties 0% 0% 1% 1% 1%
Geschreven callopties 0% 0% 1% 0% 0%
Waarde auto’s 63% 74% 88% 88% 80%
Waarde motoren 3% 9% 5% 10% 6%
Waarde boten 2% 4% 4% 3% 3%
Waarde caravans 3% 2% 14% 14% 10%
Waarde uitgeleend geld 11% 13% 10% 6% 9%
Waarde overige bezittingen 3% 0% 4% 2% 3%
Aanmerkelijk belang 0% 0% 0% 0% 0%
Bedrijfskapitaal vrij beroep 0% 0% 0% 0% 0%
Bedrijfskapitaal zelfstandige 3% 2% 2% 4% 3%
Eigen huis 41% 34% 76% 83% 67%
Levensverzekering eigen huis 8% 10% 13% 31% 17%
Tweede huis 2% 0% 4% 2% 2%
Levensverzekering tweede huis 0% 0% 0% 0% 0%
Ander onroerend goed 2% 0% 4% 5% 4%
Levensverzekering op ander
onroerend goed
0% 0% 0% 1% 0%
Persoonlijke lening 4% 0% 3% 4% 3%
Doorlopend krediet 11% 20% 6% 10% 10%
Kredieten postorder 2% 2% 1% 2% 2%
Financieringskrediet 2% 6% 2% 2% 2%
Lening bij familie of vrienden 4% 11% 2% 3% 3%
Studielening 4% 4% 2% 4% 4%
Schuld op creditcard 5% 7% 2% 3% 4%
Andere lening 1% 0% 1% 1% 1%
Betaalrekening negatief saldo 14% 20% 11% 21% 15%
Hypotheek eigen huis 31% 28% 56% 69% 52%
Hypotheek tweede huis 1% 0% 1% 1% 1%
Hypotheek onroerend goed 1% 0% 1% 3% 2%
Achter de hand/ 61
Totaal

Percentage dat vermogensvorm bezit naar leeftijd hoofdkostwinner
25-30 31-35 36-40 41-45 46-50
Betaalrekening 98% 98% 96% 99% 95%
Bedrijfsspaarrekening 41% 46% 45% 53% 51%
Spaarrekening 86% 91% 89% 82% 82%
Spaarbankboekjes 5% 8% 3% 8% 11%
Spaarbrieven 1% 1% 1% 3% 2%
Koopsompolissen 18% 26% 32% 27% 31%
Kapitaalverzekering 12% 9% 18% 22% 15%
Groeifondsen 2% 5% 6% 8% 6%
Beleggingsfondsen 11% 11% 19% 20% 16%
Obligaties 0% 1% 4% 4% 4%
Aandelen 4% 7% 17% 14% 11%
Waarde auto’s 73% 82% 79% 80% 76%
Waarde motoren 3% 8% 11% 10% 8%
Waarde boten 1% 2% 2% 3% 5%
Waarde caravans 6% 5% 4% 13% 9%
Waarde uitgeleend geld 11% 7% 6% 8% 9%
Waarde overige bezittingen 3% 2% 2% 2% 2%
Eigen huis 50% 62% 64% 78% 72%
Levensverzekering eigen huis 14% 28% 24% 30% 25%
Tweede huis 0% 1% 1% 3% 2%
Ander onroerend goed 0% 3% 2% 3% 5%
Persoonlijke lening 12% 3% 4% 3% 4%
Doorlopend krediet 17% 12% 14% 12% 9%
Kredieten postorder 7% 3% 3% 1% 0%
Financieringskrediet 6% 1% 2% 3% 2%
Lening bij familie of vrienden 12% 5% 4% 6% 5%
Studielening 20% 6% 6% 2% 2%
Schuld op creditcard 10% 3% 5% 6% 4%
Andere lening 0% 2% 0% 1% 2%
Betaalrekening negatief saldo 27% 16% 18% 23% 16%
Hypotheek eigen huis 38% 53% 51% 66% 60%
Hypotheek tweede huis 0% 0% 1% 2% 1%
Hypotheek onroerend goed 0% 2% 1% 1% 3%
Achter de hand/ 62

Percentage dat vermogensvorm bezit naar leeftijd hoofdkostwinner (vervolg)
51-55 56-60 61-65 66-70 71-75 76-80
Betaalrekening 96% 96% 94% 95% 98% 98%
Bedrijfsspaarrekening 53% 46% 29% 4% 1% 3%
Spaarrekening 85% 79% 82% 82% 83% 86%
Spaarbankboekjes 6% 7% 4% 6% 6% 2%
Spaarbrieven 1% 0% 0% 3% 1% 2%
Koopsompolissen 39% 33% 28% 16% 3% 2%
Kapitaalverzekering 15% 14% 11% 6% 0% 3%
Groeifondsen 4% 6% 1% 0% 7% 8%
Beleggingsfondsen 20% 17% 26% 21% 27% 25%
Obligaties 4% 4% 4% 7% 10% 13%
Aandelen 17% 12% 13% 15% 13% 20%
Waarde auto’s 84% 79% 88% 79% 89% 80%
Waarde motoren 12% 4% 4% 3% 0% 0%
Waarde boten 2% 5% 4% 5% 2% 2%
Waarde caravans 11% 17% 13% 12% 15% 16%
Waarde uitgeleend geld 10% 10% 10% 10% 9% 9%
Waarde overige bezittingen 2% 3% 5% 3% 5% 5%
Eigen huis 70% 72% 75% 69% 65% 58%
Levensverzekering eigen huis 21% 12% 8% 2% 6% 0%
Tweede huis 3% 4% 1% 4% 3% 3%
Ander onroerend goed 0% 4% 4% 2% 4% 3%
Persoonlijke lening 3% 4% 2% 4% 0% 0%
Doorlopend krediet 12% 8% 7% 5% 2% 3%
Kredieten postorder 1% 1% 1% 0% 0% 2%
Financieringskrediet 2% 1% 0% 2% 4% 2%
Lening bij familie of vrienden 2% 0% 1% 0% 1% 0%
Studielening 1% 1% 1% 0% 0% 0%
Schuld op creditcard 2% 1% 2% 4% 0% 2%
Andere lening 0% 1% 0% 0% 1% 0%
Betaalrekening negatief saldo 17% 13% 12% 8% 8% 5%
Hypotheek eigen huis 57% 54% 52% 54% 45% 36%
Hypotheek tweede huis 1% 1% 0% 0% 0% 0%
Hypotheek onroerend goed 0% 2% 3% 0% 1% 0%
Achter de hand/ 63

Percentage dat vermogensvorm bezit naar arbeidssituatie hoofdkostwinner
Loondienst Zelfstandige Arbeidsongeschikt
Achter de hand/ 64
Pensioen
Betaalrekening 97% 97% 97% 97%
Bedrijfsspaarrekening 55% 11% 16% 11%
Spaarrekening 86% 80% 72% 85%
Spaarbankboekjes 7% 6% 10% 5%
Spaarbrieven 1% 3% 1% 1%
Koopsompolissen 32% 29% 19% 14%
Kapitaalverzekering 16% 9% 10% 6%
Groeifondsen 5% 8% 3% 4%
Beleggingsfondsen 17% 21% 14% 26%
Obligaties 3% 3% 3% 10%
Aandelen 12% 14% 15% 16%
Waarde auto’s 81% 74% 70% 88%
Waarde motoren 8% 14% 6% 1%
Waarde boten 3% 5% 4% 3%
Waarde caravans 9% 12% 9% 15%
Waarde uitgeleend geld 8% 12% 12% 10%
Waarde overige bezittingen 2% 6% 0% 4%
Eigen huis 71% 63% 44% 70%
Levensverzekering eigen huis 24% 19% 8% 5%
Tweede huis 2% 7% 3% 3%
Ander onroerend goed 3% 5% 1% 4%
Persoonlijke lening 4% 5% 4% 1%
Doorlopend krediet 12% 12% 12% 4%
Kredieten postorder 2% 0% 3% 1%
Financieringskrediet 2% 2% 1% 2%
Lening bij familie of vrienden 4% 5% 1% 0%
Studielening 4% 8% 4% 0%
Schuld op creditcard 4% 5% 4% 1%
Andere lening 1% 2% 1% 0%
Betaalrekening negatief saldo 16% 26% 22% 7%
Hypotheek eigen huis 58% 51% 32% 49%
Hypotheek tweede huis 1% 0% 2% 0%
Hypotheek onroerend goed 2% 5% 1% 1%

Bijlage 4: Hoogte van bezit vermogensvormen
Mediane bedrag vermogensvorm naar leeftijd (excl. 0)
25-30 31-35 36-40 41-45 46-50
Betaalrekening positief saldo 995 1468 1235 1562 1900
Bedrijfsspaarrekening 1078 1408 1709 1750 1427
Spaarrekening 2000 3681 5750 3319 7039
Spaarbankboekjes 1502 400 2650 375 891
Koopsompolissen 280 795 948 4000 4534
Kapitaalverzekering 1512 8509 10300 9480 15310
Beleggingsfondsen 2150 8000 3754 12274 11821
Aandelen 700 1810 1003 5196 5380
Waarde auto’s 3750 4832 6664 6500 6750
Waarde motoren 3000 3875 4500 3490 1854
Waarde caravans 3280 6105 3750 3500 2875
Waarde uitgeleend geld 1250 1065 2500 2000 925
Eigen huis 170000 200000 215000 230000 220029
Levensverzekering eigen huis 4476 7953 8047 11994 12183
Doorlopend krediet -3200 -6250 -2792 -4816 -10750
Betaalrekening negatief saldo -635 -800 -600 -375 -598
Hypotheek eigen huis -142500 -145000 -130000 -119000 -100000
51-55 56-60 61-65 66-70 71-75 76-80
Betaalrekening positief saldo 1933 1750 1868 2313 2668 3142
Bedrijfsspaarrekening 2579 1750 2874 1358 9816 2163
Spaarrekening 7000 6618 9800 9032 12000 18046
Spaarbankboekjes 3403 1200 8430 7109 4688 12872
Koopsompolissen 5807 3594 11755 24843 22532 88267
Kapitaalverzekering 16508 11000 15810 32500 0 5825
Beleggingsfondsen 13500 10210 10617 14339 19896 10835
Aandelen 5670 5483 15871 20736 10971 8955
Waarde auto’s 6433 6308 7724 8000 6250 8550
Waarde motoren 3970 3700 2375 2200 0 0
Waarde caravans 1698 3750 4250 6250 4500 5250
Waarde uitgeleend geld 2300 2300 15000 4000 1500 8300
Eigen huis 240000 230000 252500 280000 300000 280000
Levensverzekering eigen huis 16458 11056 20060 57073 34183 0
Doorlopend krediet -6750 -4763 -3875 -797 -2013 -3505
Betaalrekening negatief saldo -800 -592 -389 -268 -1500 -1250
Hypotheek eigen huis -97500 -103000 -80000 -60000 -72000 -61500
Achter de hand/ 65

Bijlage 5: Indeling van de vermogensdefinities
Totaal
bezit
Liquide
middelen
Risicoarme
liquide
middelen
Totaal
schuld
Kortlopende
schuld
Eigen
Vermogen
(EV)
Achter de hand/ 66
EV
excl. huis
Betaalrekening + + + + + +
Bedrijfsspaaregelingen + +
Spaarrekeningen + + + + + +
Spaarbankboekjes + + + + + +
Spaarbrieven + + + + + +
Koopsompolissen + + +
Kapitaalverzekeringen + + +
Groeifondsen + + + + +
Beleggingsfondsen + + + + +
Obligaties + + + + +
Aandelen + + + + +
Gekochte put opties + + + + +
Geschreven put-opties + + + + +
Gekochte call-opties + + + + +
Geschreven call-opties + + + + +
Onroerend goed anders
dan woonhuizen
Uitgeleend geld + + +
Overige bezittingen + + +
Aanmerkelijk belang + + +
Bedrijfskapitaal vrij beroep + + +
Bedrijfskapitaal
zelfstandige
+ + +
Woonhuis + +
Tweede woning + +
Levensverzekering
woonhuis
+ +
Levensverzekering 2e
woning
+ +
Levensverzekering
onroerend goed
+ +
Persoonlijke lening + + - - -
Doorlopend krediet + + - - -
Krediet postorderbedrijf + + - - -
Financieringskrediet + + - - -
Lening bij familie of
vrienden
+ + - - -
Studielening + - - -
Schuld op creditcard + + - - -
Andere leningen + + - - -
Hypotheek woonhuis + -
Hypotheek tweede woning + -
Hypotheken op onroerend
goed anders dan woonhuis
+ -
Liquide
EV

Achter de hand/ 67