INHOUDSOPGAVE - Bart van Egmond

liefde tot God en de naaste. 55 Het communiceren van zijn visie op de genade is dus gedreven
door het verlangen om deze liefde op te bouwen. Die liefde is de weg naar God.
Daarom spoort hij hen aan zijn boek goed te bestuderen en herhaald te lezen. 56
Daarmee bedoelt hij hen niet slechts aan te sporen om zich op intellectueel niveau een
theologische visie toe te eigenen. Het begrip waar Augustinus bij zijn lezers op hoopt, moet
namelijk resulteren in volmaaktheid (perfectio). Dat is een spiritueel-ethisch categorie. Aan
het eind van zijn geschrift blijkt dat als hij met woorden uit Jakobus 3, 14-17 de kennis die hij
wil overbrengen typeert als een wijsheid die van boven komt (sapientia desursum) en die
kuis is, vreedzaam, gematigd, behulpzaam, vol van erbarmen en goede vruchten, vrij van
partijdigheid en zonder huichelarij. 57 Het is een wijsheid die van hoofd en hart bezit neemt en
de gemeenschap werkelijk verder helpt op weg naar God, omdat ze de onderlinge liefde
bevordert. 58
Hoe wordt dit inzicht verkregen? Door gemeenschappelijke studie. Maar die studie
moet ingebed zijn in een praktijk van gebed. Gaan verstaan wat liefde is, begint kennelijk met
toe te geven dat de liefde niet in jezelf aanwezig is. Tegelijk is Augustinus er echter van
overtuigd dat zijn broeders er al wel degelijk iets van weten. Ze hebben allang van God iets
van de wijsheid van boven ontvangen. Daarom spoort hij hen aan niet in paniek te raken
omdat ze nu te worstelen hebben met een moeilijke vraag: “Daarom, zeer geliefde broeders,
opdat de onduidelijkheid van dit vraagstuk jullie niet in beroering brengt, spoor ik jullie
allereerst aan om over de dingen die jullie (al wel) begrijpen God te danken. Wat het echter
is, waarin de inspanning van jullie geest nog niet kan doordringen, bid van de Heer dat je dat
mag begrijpen, terwijl je de onderlinge vrede en liefde dient.” 59 Augustinus ziet hun zoektocht
naar begrip als gedragen door God zelf. Maar daaruit zal alleen liefde geboren worden, als ze
zich niet overgeven aan discussies, maar zich allereerst inspannen voor een ontvankelijke
luisterhouding. Dat is de golflengte waarop de liefde groeien kan.
Augustinus bedoelt met wat hij theologisch beschrijft dus een spiritueel-ethisch doel
te dienen: de groei in wijsheid die resulteert in onderlinge liefde. Het opdoen van deze
wijsheid vergt studie van zijn geschrift, maar kan alleen verkregen worden als die studie zelf
gedragen wordt door gebed. Augustinus eindigt zijn uiteenzetting dan ook met de woorden:
“Hieruit (door deze praxis van studie en gebed) leren jullie de genade kennen.” 60
55 Cf. voor een typering van Augustinus’ monastieke ideaal in onderscheid van dat van Johannes Cassianus: R.A.
Markus, The End of Ancient Christianity, (Cambridge: Cambridge University Press, 1990), 63-83.
56 grat. 24, 46: repetite assidue librum istum.
57 grat. 24, 46: Quae autem desursum est sapientia, primum quidem pudica est, deinde pacifica, modesta,
suadibilis, plena misericordia et fructibus bonis, inaestimabilis, sine simulatione.
58 Het is belangrijk om te zien dat kennen bij Augustinus altijd een morele dimensie heeft. Het kennen van de
waarheid en het liefhebben van de waarheid gaan altijd samen. Cf. Conf. 10, 23, 34.
59 grat. 1, 1: “Itaque, dilectissimi, ne vos perturbet huius quaestionis obscuritas, moneo vos primum, ut de iis quae
intelligitis, agatis Deo gratias: quidquid est autem quo pervenire nondum potest vestrae mentis intentio, pacem
inter vos et charitatem servantes, a Domino ut intellegatis orate.
60 grat. 24, 46: Et hinc intelligite gratiam.
20