INHOUDSOPGAVE - Bart van Egmond

4. Methode van onderzoek
Het is voor de beantwoording van mijn vraagstelling niet nodig om een uitgebreide
historiografie te geven van Augustinus’ visie op de genade. 7 Ook behandel ik niet apart de
theologie van de monniken die hij aanschreef. Het gaat me heel precies om de wijze waarop
Augustinus zelf in deze late geschriften zijn visie op de genade verbindt met een bepaalde
spiritualiteit.
Daarom begin ik met de weergave van twee synchroon-historische studies (volgens
mijn onderzoek de enige twee) die de discussie van Augustinus met de zogenaamde semi-
pelagianen in zijn geheel in beeld brengen. Daarbij vraag ik me af hoe deze studies de
verbinding zien tussen Augustinus’ visie op de genade enerzijds en een bepaalde spiritualiteit
anderzijds. Ik zal dan concluderen dat de methode van onderzoek in deze studies tekort
schiet om recht te doen aan Augustinus’ theologie en mystagogische motieven. Geïnspireerd
door andere literatuur die meer systematisch-diachroon het geheel van Augustinus’ theologie
in beeld brengt, schets ik vervolgens een verstaansmodel waarmee de lacunes uit de
genoemde detailstudies opgevuld zouden kunnen worden. De vraag is echter of dit model
past bij de vier traktaten zelf. Dat wordt duidelijk in het onderzoek van de afzonderlijke
traktaten. 8
Na deze inleiding in het onderzoek begin ik met de behandeling van de afzonderlijke
geschriften. Daarbij geef ik steeds eerst een introductie in de historische context van elk
geschrift. Vervolgens probeer ik op het spoor te komen hoe Augustinus in elk geschrift met
zijn gedachten over de genade zijn lezers spiritueel aan het vormen is. Daarbij geef ik steeds
een parafrase van het geschrift, die geleid wordt door mijn vraagstelling. Nagegaan worden
steeds: de beleving van de relatie tussen God en mens (1), de daarbij passende attitude (2) en
handelingen (3). Ik filter deze elementen er echter niet steeds apart uit omdat ik de eigenheid
van het betreffende geschrift geen geweld wil aandoen. Ik sluit elk hoofdstuk af met een
samenvatting van het gevondene. In een slothoofdstuk geef ik antwoord op de hoofdvraag.
7 Zie voor een (zoals de auteur zelf aangeeft, nog steeds onvolledig) overzicht: Volker H. Drecoll, s.v. “Gratia” in:
Cornelius Mayer (hrsg.), Augustinus-Lexicon, vol. 4, (Basel: Schwabe, 2004), 182-242.
8 Ik zet dus een bepaalde hermeneutische bril op bij het lezen van de traktaten. Ik loop dan het gevaar dit model
aan de teksten op te leggen. Dat gevaar is er echter altijd (juist als je niet bewust kiest voor een bepaald
hermeneutisch model). Ik probeer me natuurlijk door de teksten zelf te laten corrigeren, maar uiteindelijk zal ook
mijn interpretatie niet meer zijn dan een constructie, een augustinisme.
6