INHOUDSOPGAVE - Bart van Egmond

1. De late Augustinus als spirituele gids?
HOOFDSTUK 1
Inleiding
Kerkvader Augustinus is de laatste jaren weer volop in de belangstelling. En dat niet alleen in
de academie. Ook in gewone boekhandels zijn weer nieuwe uitgaven van zijn werk te vinden.
Daarbij is het opvallend dat hij door zijn sympathisanten op een specifieke manier in de
markt wordt gezet. Typerend daarvoor is het boekje Zeven vragen aan Augustinus.
Augustijnse spiritualiteit voor het dagelijkse leven (2008), geschreven door Paul van Geest
en Monic Slingerland. 1 In dit boekje ensceneren de schrijvers een gesprek met Augustinus
waarin hij zeven belangrijke levensvragen behandelt, zoals: wie ben ik eigenlijk? Hoe leven
we goed samen? Heb ik genoeg gedaan? Hoe bereid ik me voor op de dood? Het zijn de grote
vragen waar iedereen mee bezig is. Je kunt nu bij Augustinus op bezoek om je te laten helpen
bij het beantwoorden van deze vragen. Augustinus wordt dus gepresenteerd als spirituele
gids. Paul van Geest tekent hem in zijn boek Stellig maar onzeker als mystagoog: een
gevorderde gelovige die je verder helpt op de geestelijke weg. Hij is niet maar de theologische
scherpslijper, verantwoordelijk voor een dogmatisch systeem, maar vooral een
gesprekspartner voor mensen op zoek naar God.
Hoe geschikt is Augustinus eigenlijk voor deze rol? Wellicht leent de Augustinus van
de Confessiones zich er goed voor. Hij vertelt daar zijn persoonlijke levensverhaal. Je kunt zo
bij hem aan tafel gaan zitten om van zijn persoonlijke ervaringen te leren. Maar Augustinus
heeft ook nog een ander gezicht. Dat is het gezicht van een man op leeftijd. Hij staat bekend
als pessimist, als een oude bisschop wiens liefde en energie waren uitgeblust door de
kerkelijke strijd. 2 Deze Augustinus zou vol angst zijn geweest, doordrongen als hij was van de
onmacht van de mens over zichzelf. Een enorm crisisbesef doordrong hem. Hij was niet meer
zo bezig met de vraag naar het goede leven, maar slechts nog met het probleem hoe mensen
ooit behouden kunnen worden in een wereld waarin alles onzeker is. 3 Hoe kan deze
Augustinus een spirituele gids zijn?
2. Vier laat anti-pelagiaanse geschriften
In deze scriptie staat een viertal geschriften centraal van deze late Augustinus. Hij schreef ze
in de allerlaatste jaren van zijn leven. Het gaat om de gratia et libero arbitrio en de
1
Paul van Geest en Monic Slingerland, Zeven vragen aan Augustinus. Augustijnse spiritualiteit voor het
dagelijkse leven, (Kampen: Ten Have, 2008).
2
John Burnaby, Amor Dei. A Study of the Religion of St. Augustine [The Hulsean Lectures for 1938], (London:
Hodder & Stoughton, 1938), 231. ‘Nearly all that Augustine wrote after his seventieth year is the work of a man
whose energy has burnt itself out, whose love has grown cold.’
3
Cf. Peter Brown, Augustine of Hippo. A Biography (New Edition with an Epilogue), (Berkeley/Los Angeles:
University of California Press, 2000), 410. Brown noemt Augustinus’ late gedachten over de genade veelzeggend ‘a
doctrine of survival’.
4