INHOUDSOPGAVE - Bart van Egmond

is. In dat geval functioneert de wetenschap van de verkiezing als een versterking van Gods
onoverwinnelijkheid. 120 Geen menselijk gebrek kan Gods vasthoudendheid overwinnen. 121
Nog sterker benadrukt Augustinus dat deze zekerheid nooit iets is dat mensen in bezit
krijgen. Alles draait er bij Augustinus om te benadrukken dat de zekerheid van ons bestaan
alleen in God zelf ligt. 122 Alleen in Gods eigen kennis hebben de zijnen een ongeschokte
stabiliteit. 123 Voortdurend herhaalt hij de volgende uitspraken: “Wat hebben we dat wij niet
ontvangen hebben?” (1 Korintiërs 4, 7). “Wie roemt, moet in de Heer roemen” (1 Korintiërs 1,
31). En: “In niets moet worden geroemd, omdat niets van ons is”, een citaat van Cyprianus
dat in latere geschriften nog regelmatig zal terugkeren. 124 Het punt is immers dat de mens
geneigd is voortdurend zichzelf te willen vereeuwigen en niet wil leven op de kracht van de
eeuwige God. Mensen die leven in de genade van Christus, zijn nog altijd de mensen die de
neiging hebben om in zichzelf te roemen. Daarom bevordert Augustinus met zijn nadruk op
het donum perseverantiae ook een intense onzekerheid, maar dan een onzekerheid die een
mens over zichzelf moet voelen. “Want zij leren dat zij zich juist op de rechte weg met beven
moeten verheugen (cum tremore se exsultari) door zich niet het vertrouwen om te volharden
(fiduciam permanendi) aan te matigen alsof ze die uit eigen kracht hebben en niet te zeggen
‘in hun rijkdom: Ik zal in eeuwigheid niet wankelen’.” 125 Juist van de uitverkorenen zegt
Augustinus hier dus dat ze niet weten of ze wel zullen volharden. Niet omdat ze niet zeker zijn
over God, maar omdat ze zichzelf kennen als tijdelijke en veranderlijke mensen die geneigd
zijn de stabiliteit van hun bestaan in zichzelf te willen funderen. Deze kennis geeft hen een
nederige houding. Enerzijds zijn ze blij omdat ze God kennen, maar anderzijds beven ze
omdat ze zichzelf kennen. Alleen op die manier blijven ze in de sfeer van de genade. Alleen zo
worden elatio en praesumptio, de krachten die de mens van God doen afvallen, onderdrukt.
De vrijheid die de genade belooft, moet voortdurend bevochten worden, omdat de mens
steeds geneigd is zichzelf door de hoogmoed deze vrijheid te ontnemen. Gelovigen houden
dan ook niet op te bidden: “Vergeef ons onze schulden.” 126
Omdat de strijd om de nederigheid de christelijke spiritualiteit beheerst is zekerheid
over het bezit van de genade in dit leven niet heilzaam. En bedoeld is dan: zekerheid over
jezelf, een zekerheid buiten God (securitas in onderscheid van certitudo). Augustinus schrijft
120
Gustav Ljunggren, Zur Geschichte der christlichen Heilsgewissheit. Von Augustin bis zur Hochscholastik,
(Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1920), 153: “Der Prädestinationsgedanke verstärkt nur die
Glaubwürdigkeit der promissa Gottes und gibt der Vorstellung von der unbestechlichen veracitas Gottes
vermehrtes Gewicht.”
121
Cf. corrept. 7, 14: Horum si quisquam perit, fallitur Deus: sed nemo eorum perit, quia non fallitur Deus. Horum
si quisquam perit, vitio humano vincitur Deus: sed nemo eorum perit, quia nulla re vincitur Deus.
122
Ljunggren 1920, 150vv.
123
corrept 9, 20: ... filii Dei erant in memoriali Patris sui inconcussa stabilitate conscripti.
124
corrept. 7, 12. Augustinus citeert uit: ad Quirinum 3, 3, 4.
125
corrept. 9, 24: Discunt enim in ipsa via iusta cum tremore se exsultare debere, non sibi arrogando tanquam de
sua virtute fiduciam permanendi, nec dicendo in abundantia sua, non movebimur in aeternum.
126
Cf. corrept. 12, 35: Et accipiunt tantam per istam gratiam libertatem, ut quamvis, quamdiu hic vivunt, pugnent
contra concupiscentias peccatorum, eisque nonnulla subrepant, propter quae dicant quotidie, dimitte nobis
debita nostra; non tamen ultra serviant peccato quod est ad mortem... id esse peccatum, fidem quae per
dilectionem operatur, deserere usque ad mortem.
36