INHOUDSOPGAVE - Bart van Egmond

Gods beloning daarvoor, antwoordt Augustinus: “Waarom zijn niet beiden in Gods macht,
dat wat Hij beveelt en dat wat Hij geeft? Want er wordt gevraagd opdat Hij geeft wat Hij
beveelt; zij die geloven vragen voor zichzelf dat het geloof zal worden vermeerderd; zij vragen
voor de ongelovigen dat hun het geloof wordt gegeven.” 179 Met zijn nadruk op de gratuïteit
van het geloof wil Augustinus dus vooral een bepaald begrip bevorderen van wat geloven zelf
is. De werking van de genade is al werkelijkheid (nog niet voltooid, maar wel begonnen). Men
heeft door het geloof deel aan de genade. Maar alleen doordat men het geloof als menselijke
daad op de juiste wijze verstaat, namelijk als volkomen receptief, blijft de mens in Gods
macht geborgen.
5. De verbeelding van het zelf: een kind
Vanaf hoofdstuk 12 introduceert Augustinus twee voorbeelden waarmee hij verheldert wat
het betekent dat genade om niet gegeven wordt. Het gaat om het geval van kinderen die
gedoopt of ongedoopt sterven en om de persoon van Jezus Christus. Augustinus geeft deze
voorbeelden omdat hij signaleert dat zijn betoog over de genade moeite oplevert (laborat
aliquantum) onder zijn lezers, omdat zij volwassen zijn (aetate maiorum) en dus duidelijk
hun vrije wil kunnen gebruiken (utentium voluntatis arbitrio). 180 Augustinus wil hen
duidelijk maken dat ze zich in relatie tot God niet mogen verstaan als zichzelf bepalende
volwassenen. Hij daagt hen uit om anders naar zichzelf te gaan kijken vanuit deze twee
voorbeelden. Het geloof schept dus ook een nieuwe verbeelding van het zelf. Het eerste beeld
is dat van het kind. 181
Augustinus geeft eerst zijn visie op de wijze waarop de Massilienses tegen de doop van
kleine kinderen aankijken. Zij menen dat kinderen de genade van de doop ontvangen op
grond van verdiensten die ze zouden hebben verkregen als ze zouden hebben geleefd. Van
een kind dat als gedoopte sterft, moet dus verondersteld worden dat hij goed zou hebben
geleefd. Omdat God dat van tevoren wist, keurde Hij dit kind de doop waardig. Een kind dat
ongedoopt sterft, zou slecht gaan leven en ontving daarom ook niet de vergeving van zonden
in de doop. Op één of andere manier sluit de genade in de doop dus aan bij de dispositie van
het kind. Deze gedachte passen de Massilienses ook toe op de volharding in het geloof. God
laat iemand sterven als gelovige, omdat Hij wist dat diegene zou zijn blijven geloven als hij
was blijven leven. Deze redenering zegt veel over hoe de Massilienses zich de menselijke
persoon in relatie tot God denken. De ware mens is allereerst een verantwoordelijk wezen dat
op zijn keuzes wordt afgerekend. Willen ze deze antropologie volhouden, dan moeten ze zelfs
het kind behandelen als een volwassene.
179 praed. sanct. 11, 22: Cur non utrumque in Dei (potestate), quod iubet et quod offert? Rogatur enim ut det quod
iubet; rogant credentes, ut sibi augeatur fides; rogant pro non credentibus, ut eis donetur fides.
180 praed. sanct. 12, 23: Sed omnis haec ratio, qua defendimus gratiam Dei per Iesum Christum Dominum
nostrum, vere esse gratiam, id est, non secundum merita nostra dari... tamen apud eos... laborat aliquantum in
aetate maiorum iam utentium voluntatis arbitrio.
181 In persev. 11, 26 spreekt hij expliciet over ‘causa parvulorum ad exemplum maiorum’.
50