INHOUDSOPGAVE - Bart van Egmond

dat de gelovige dan op zo’n manier gevormd is dat hij Gods handelen ook vanuit zijn hart als
wijsheid kan bezingen. Daarom geeft Augustinus zijn lezers mee: “Zoals ik jullie vanaf het
begin van dit betoog heb aangespoord: wat je hebt bereikt, wandel daarin en ook dit (wat
jullie niet begrijpen) zal God jullie openbaren, als het niet in dit leven is, dan in het andere:
want niets is verborgen, wat niet geopenbaard zal worden.” 101
7. Conclusie
In de gratia et libero arbitrio gaat Augustinus in op de vraag hoe genade en vrije wil zich tot
elkaar verhouden. Welke spiritualiteit wil hij in zijn schrijven bevorderen? Het gaat
Augustinus in dit geschrift er (onder meer) om door zijn schrijven over de genade de liefde
voor God en voor de naaste te bevorderen onder zijn broeders in Hadrumetum. Daarom zegt
hij ook dat de genade de wil om te handelen niet uitschakelt. De mens is er juist voor gemaakt
om actief en bewust God lief te hebben. En Augustinus erkent ook de werkelijkheid van een
goede wil in het leven van zijn lezers. Dat is zijn uitgangspunt. Maar de vraag is vervolgens:
hoe ervaar je die werkelijkheid? Die ervaring beslist uiteindelijk over de vraag of je liefde tot
God echt is. Ervaar je je toewijding aan God als iets dat je uit jezelf naar boven haalt en God
aanbiedt om daarvoor loon te ontvangen? Dan is niet God het eigenlijke object van je hoop,
vertrouwen en liefde, maar je eigen wil. Maar de liefde is alleen uit God. Daarom concludeert
Augustinus ook dat de pelagianen menen dat God uit hen zelf is. De ware liefde voor God is
de liefde die ervaren wordt als een geschenk van Hem die zelf alleen de liefde is. Werkelijke
liefde kan een mens alleen aan God en zijn naaste geven als hij God kent als volkomen gever
van het goede. Augustinus bevordert daarom een zelfervaring die gegrond is in participatie:
de goede wil is niet gefundeerd in zichzelf, maar in die van Vader, Zoon en Geest.
Die zelfervaring resulteert in een ontvankelijke houding, die zich uit in dankzegging
voor de gegeven genade en gebed voor de toekomstige. Maar blijkens Augustinus’ aansporing
ook in studie van de Schrift (via zijn geschrift in dit geval). Zo wordt de mens dus op allerlei
manieren ingeschakeld in de relatie met God. Hij wordt geopend om voortdurend te spreken
tot en te luisteren naar God. Zo participeert hij in de genade. Dit is wat Hanby Augustinus’
doxologische zelf noemt. 102 Ten aanzien van Gods verborgen handelen hoort daarbij dat dat je
als gelovige een onwetende, maar verwachtingsvolle houding aanneemt. Die past bij het besef
dat je jezelf in een proces van verbetering bevindt, waarin je eigen onbegrip over Gods
wijsheid en rechtvaardigheid worden omgevormd naar volmaaktheid. Daarmee wil
Augustinus mensen niet monddood maken, maar een ruimte scheppen waarin de mens
ontvankelijk blijft voor God.
101 grat. 23, 45: sed sicut vos exhortatus sum ab initio sermonis huius: in quod pervenistis, in eo ambulate, et hoc
quoque vobis Deus revelabit, et si non in hac vita, certe in altera: nihil est enim occultum quod non revelabitur.
102 Hanby 2003, 90.
30