De Situatie Homeopathie | MA Thesis J.T.H.J. Dekkers - NVKH

elateren de populariteit/impopulariteit van homeopathie aan de gevolgen van de aanvallen (via de
overheid, media, etc.) van de tegenstander.
Er is meer literatuur en onderzoek te vinden over de plek die alternatieve/complementaire
geneeswijzen innemen en over de oorzaken van hun (im)populariteit. Wanneer onderzoeken over
alternatieve geneeswijzen spreken, vatten ze alle behandelwijzen, inclusief homeopathie, samen. 36
Zoals te verwachten zijn deze onderzoekers meer geneigd te generaliseren dan onderzoekers die zich
voornamelijk richten op homeopathie en de geschiedenis ervan. Over het algemeen is hun mening
dat er een renaissance of opleving van alternatieve geneeswijzen is waar te nemen na 1970, welke
nog steeds voortduurt. Sommige gaan zelfs zover om te beweren dat de hergeboorte van
alternatieve geneeswijzen gezien moet worden in het licht van een wereld die meer spiritueel
bewust is geworden (‘De komst van het Spirituele Tijdperk’). Ik plaats deze onderzoekers onder wat
ik het ‘Integratieve CAM benaderingswijze’ noem.
De Nederlandse medische socioloog Aakster, die een prominente rol speelde in het verklaren
van de toename van alternatieve geneeswijzen tussen 1970 en nu, heeft vijf vlakken voorgesteld
waarop alternatieve behandelmethoden geloofwaardigheid moeten genereren als ze willen
overleven: Een cultureel-filosofisch vlak; wetenschappelijk bewijsvlak; maatschappelijke
acceptatievlak; niveau van organisatievlak; en professionaliteitvlak. 37 Dit noem ik de
‘Structuralistische benaderingswijze’, omdat het, volgens Aakster, de maatschappelijke invloed is die
bepaalt of de therapieën populair worden of niet.
De Amerikaanse socioloog Wardwell deed eveneens onderzoek naar de acceptatie van
complementaire/alternatieve geneeswijzen: hij kwam tot de conclusie dat er verschillende factoren
zijn die CAM therapieën al dan niet geaccepteerd maken: de houding van reguliere geneeskunde, de
aanwezigheid van invloedrijke leiders, het succes van het beïnvloeden van de maatschappelijke
houding en het in staat zijn om zowel organisatorische als financiële fundamenten te leggen. 38 Ik
noem dit de ‘Organisationele benaderingswijze’. Volgens dit uitgangspunt is het populariteitsniveau
gebaseerd op de mate van organisatorisch succes en initiatieven vanuit de homeopathische
gemeenschap zelf.
Martin Dinges en zijn onderzoeksteam kunnen beschouwd worden als voorstanders van een
oprechte Historische benaderingswijze. In zijn Weltgeschichte der Homöopathie (1996) bekijkt Dinges
de geschiedenis van homeopathie in de voornaamste landen. Hij richt zich daarbij op zowel de 19 e als
20 e eeuw, maar feitelijk krijgt de 19 e eeuw daarbij de meeste aandacht. Vergelijkingen worden
slechts impliciet gemaakt, en er worden geen daadwerkelijke conclusies getrokken ten aanzien van
de verklaring voor de huidige status van homeopathie in de verschillende landen, simpelweg omdat
zijn doel met dit werk was om een algemeen (analytisch) overzicht te verschaffen.
Dan is er nog een compleet andere aanpak voor het verklaren (en meten!) van de
populariteit van homeopathie: het onderzoeken van de motieven van individuele patiënten om
homeopathische hulp te zoeken. Deze methode wordt toegepast in de werken van Hilde-van Baal en
Gijswijt-Hofstra. 39 Ook hier is Dinges weer relevant (hij is dus niet een exponent van slechts één
uitgangspunt) met zijn werk: Patients in the History of Homeopathy. De populariteit wordt in deze
onderzoeken verklaard als een gevolg van de motivatie (en dus de wil) van consumenten. Volgens
hen zijn het dus niet de maatschappij en homeopathie die voornamelijk de populariteit bepalen,
maar de patiënten. Dit noem ik de Intentionele-benaderingswijze. In de appendix wordt hier nog wat
dieper op ingegaan.
36
Zie bijvoorbeeld: James Le Fanu, The Rise and Fall of Modern Medicine, Little Brown Book Group (New York 2000); Walt Larimore en
Donal A Mathuna, Alternative Medicine, Revisited Ed. (Boston 2007)
37
Cor Aakster, Alternatieve Geneeswijzen – Maatschappelijke aanvaarding en verwerping, Van Loghum Slaterus (Deventer 1982) pp. 16-17
38
W.I. Wardwell, Toward a conceptualization of the process of emergence and disappearance of health-related professions (Sociological
Congress Uppsala; 1978)
39
Anne Hilde van Baal, In search of a cure – The patients of the Ghent Homoeopathic Physician Gustave A. van den Berghe (1837-1902)
Promotion – doctorate (Amsterdam 2004); Marijke Gijswijt-Hofstra, ‘The Haverhoeks and their Patients: the Popularity of Unqualified
Homoeopaths in the Netherlands in the Early Twentieth Century’, in: Martin Dinges, (ed.) Patients in the History of Homeopathy, EAHMHP
(Sheffield 2002) pp.217-236
14