Mentaal nr.3.indd - Vincent van Gogh

Toneelversie van filmklassieker
Op zondag 12 maart jl. bezocht ik, evenals
honderden anderen collega’s, vrijwilligers
en belangstellenden van GGZ
Noord- en Midden-Limburg, samen met
mijn partner de toneelvoorstelling ‘One
flew over the cuckoo’s nest’ in Venray.
De filmklassieker met Jack Nicholson
zit natuurlijk in het achterhoofd. Als
het doek opengaat, ben ik verrast door
het zeer fraaie decor. Met een paar
hoge wanden is zeer typerend een psychiatrische
afdeling uit vroeger tijden
geschetst. Blikvanger is de glazen verpleegpost,
waar hoofdzuster Ratched
(Simone Kleinsma) zich met haar collega’s
verschanst. De gevangenschap,
de afstandelijkheid van het personeel
en de doelloosheid van het verblijf zijn
met het decor al neergezet.
Hoofdrollen:
Simone Kleinsma en Victor Löw
Voor het eerst zie ik nu ook Bram van der
Vlugt acteren in de rol van meegaande,
zachte psychiater. Ik fluister in het oor van
mijn vrouw dat dit nu de man is achter
Sinterklaas. Zijn stem is onmiskenbaar.
Hij speelt meesterlijk, evenals de rest van
de cast. Ieder weet heel verschillende types
patiënten neer te zetten. Het mooist
vind ik de figuur die zich Christus voelt.
Tijdens het hele stuk staat hij in uiteenlopende
poses langs de muur afgebeeld als de
gekruisigde. Hij komt er alleen vandaan als
anderen de ‘spijkers’ uit zijn handen halen
om deze handen vervolgens verbaasd te inspecteren.
Om hem moet iedereen lachen,
vooral als hij getransformeerd wordt tot
basket (bij het feestje met MacMurphy)
en tot paus, getooid met papieren mijter
en wc-rol-stola bij het huwelijk-voor-éénnacht
van patiënt Billy. De bilspleet die
zichtbaar is aan de achterzijde van zijn
schort en het plassen in zijn broek zijn hilarische
momenten. De humor krijgt in het
thematisch zware stuk sowieso alle kans.
Het meest in rake of eigentijdse opmerkingen,
vaak kleine dingen.
Het is mooi om te zien hoe alle acteurs
in hun rol blijven, ongeacht wat de ander
doet. De professionaliteit is duidelijk
Productie:
Joop van den Ende
zichtbaar. Indrukwekkend is de indiaan
(een Vlaamse acteur?) die ‘s nachts vertelt
over zijn thuis bij de waterval in de natuur.
Hij is de enige met een microfoon. De
rest bereikt het publiek met hun gewone
stemvolume. Het ritme van het verhaal,
dat misschien passend is bij het tempo van
de afdeling, vind ik lastig. Soms duurt het
me wat te lang voordat de gewelddadigheid
van vrijbuiter MacMurphy (Victor Löw)
zich zo heeft ontwikkeld dat het tot de
climax van de electroshock en de lobotomie
leidt. Maar je krijgt niet de kans om je
echt te vervelen.
Aan het eind van het verhaal neemt de
ijzeren hoofdzuster met een streling over
het (geopereerde) hoofd van de vrijbuiter
afscheid van hem. Het is een mooi gebaar.
Daarmee wordt zichtbaar dat zij, als vrouw
van de regels, weliswaar zijn tegenspeler
moest zijn, maar dat zij zich ook door hem
geraakt voelde en veranderd is.
Al met al een fraaie, eigentijdse vertolking
van een klassieker. Zeker de moeite
waard!
Paul Simons
Mentaal
Op 10 mei aanstaande vindt in het
kader van 100 jaar psychiatrie een
dag voor de kloosterordes plaats.
Aan het begin van de vorige eeuw
stichtten de Broeders van Liefde het
St. Servatiusgesticht. Maar ook anno
2006 gaan de Broeders van Liefde
volhardend door met hun werk.
“Je laat geesteszieken niet in de
steek, “ meent broeder René Stockman.
“Ook als hun genezing uitzichtloos
is, laat je ze niet aan hun lot
over.” In 1815 bevrijdde de stichter
van de Broeders van Liefde, Petrus
Jozef Triest, de gekken - zo werden
ze toen genoemd - uit hun ketens
waaraan ze in het Gerard-de-Duivelsteen
in Gent gekluisterd lagen.
Zalig zij die staan waar de druppels vallen
De Broeders van Liefde zetten zich sindsdien
in voor psychiatrische patiënten. Reeds
snel na hun komst in 1894 naar Nederland
werden zij gevraagd voor de psychiatrische
zorg van de katholieken in de provincie Limburg.
In 1906 werd daartoe het ziekenhuis
St. Servaas in Venray gesticht. Enige jaren
later gevolgd door het ziekenhuis St. Bavo
in Noordwijkerhout ten behoeve van de
katholieke geesteszieken in het westen van
Nederland. Ook in de voormalige koloniën
waren de Broeders van Liefde al snel actief.
“Anno 2005 vangen wij ondermeer in
Rwanda en Congo kinderen met oorlogstrauma’s
op. We proberen hen opnieuw
geestelijke evenwicht te bezorgen,” verklaart
René Stockman. Hij is reeds enkele jaren de
energieke generale overste van de Broeders
van Liefde. De Broeders van Liefde halen
ook vandaag hun inspiratie uit liefde voor
de ‘andere’ mens, die ze met professionele
zorg omringen.
In ontwikkelingslanden is de situatie van de
psychiatrische patiënt allesbehalve eenvoudig.
Daar is het de hoofdtaak van iedereen
De Broeders van Liefde halen ook vandaag hun inspiratie uit liefde voor de ‘andere’ mens.
zijn eigen boterham te verdienen. Geesteszieken
kunnen dat niet en bovendien zijn ze
door hun ziekte lastige familieleden.
Door de armoede, onwetendheid en hulpeloosheid
verstoten vele families de geesteszieken
naar de straat. In ontwikkelingslanden
is het lot van geesteszieken vaak
geen prioriteit, die landen hebben andere
kopzorgen. “Begrijpelijk, zegt broeder
Stockman. “Maar wij proberen hen duidelijk
te maken dat die mensen een maatschappelijk
risico vormen. Zonder opvang blijft
voor die mensen immers alleen criminaliteit
over. Je zou dit onze politieke activiteit
kunnen noemen.”
In 2006 zijn de broeders in een vijftiental
projecten in tien ontwikkelingslanden actief
betrokken bij de psychiatrie of verslavingszorg.
“We willen dat ook de meest verstotenen
onder de armen een nieuwe kans
krijgen. Een menswaardig leven is een recht
voor iedereen!”
Ook in Roemenië en Oekraïne waren de
psychiatrische instellingen na de revolutie
er erg slecht aan toe. “Op uitnodiging van de
overheid zijn we gestart met een vormingsprogramma
voor psychiatrische verpleegkundigen.”
Stockman vindt vorming cruciaal voor het
welslagen van de ontwikkelingsprojecten.
“Ook in ons Vormingscentrum te Gent volgen
vele mensen uit de Derde Wereld een
professionele opleiding. Ze krijgen naast de
cursussen psychologie ook spirituele handvatten
mee die hun deskundigheid in zorg
en onderwijs moeten schragen. In onze zorgverlening
benaderen we de zieke mens in zijn
totaliteit en in ons onderwijs willen we ook
waarden doorgeven, ondermeer solidariteit
met de armsten der armen. Want, wees maar
eens én arm én geestesziek.”
Via de stichting Caraes Nederland wordt geld
ingezameld voor de ondersteuning van deze
projecten en wordt er hard aan gewerkt om
de aandacht voor psychiatrie en verslavingszorg
op de agenda van de ontwikkelingsorganisaties
te krijgen.
De onverkorte versie van dit artikel kunt u lezen
op www.ggznml.nl.
Mentaal | 4 Mentaal | 5