Download de route (pdf ) - Open Monumentendag Heerlen

Open Monumentendag 2008 staat in het teken van ‘Sporen’.
De Heerlense commissie koos ervoor om het hele weekend
13 en 14 september een aantal activiteiten te ontwikkelen
en vooral te kijken naar de sporen die het mijnverleden in de
stad heeft achtergelaten. Na de sluiting van de steenkolen-
mijnen zijn in de operatie van zwart naar groen vrijwel alle
industriële complexen rigoureus afgebroken en is vrijwel niet
meer zichtbaar waar deze gelegen waren en welke impact ze
op het landschap hadden. Toch zijn er voor wie zijn ogen de
kost geeft nog genoeg sporen in het landschap achtergeble-
ven. Vooral de buurten waar de mijnwerkers woonden, zijn
nog markant aanwezig, met ook nu nog achter de vensters
en voor de deuren attributen, als mijnlampen en kolenwa-
gens die aan het mijnverleden herinneren. Dat alles is een
ontdekkingstocht waard. Daarom is deze route ontwikkeld om
te verkennen wat nog rest in het noordelijk deel van de stad,
in het gebied waar drie Heerlense mijnen lagen, de Staats-
mijn Emma en de particuliere Oranje Nassaumijnen III en I.
De buurt Treebeek is daarbij inbegrepen omdat deze voor de
gemeentelijke herindeling van 1982 bij Heerlen hoorde.
Steenkolenmijnen en mijnwerkersbuurten
Opkomst van de mijnindustrie
Eeuwenlang zag het Zuid-Limburgse landschap
er uit zoals het bezongen wordt in
het Limburgs volkslied. Dat veranderde in
de 19de eeuw door de ontginning van de
steenkool in Limburg. Tot het einde van de
19de eeuw was er slechts één mijn actief
op Nederlands grondgebied, de Domaniale
Mijn te Kerkrade. Deze was oorspronkelijk
eigendom van de abdij Kloosterrade (Rolduc),
in 1796 door de Fransen onteigend
en na het vertrek van de Fransen in 1813
in handen van de Nederlandse staat gekomen.
De exploitatie verpachtte de Staat aan
een particuliere onderneming.
In het laatste kwart van de 19de eeuw
steeg de vraag naar steenkolen ten behoeve
van de ijzer- en staalindustrie. Het Ruhrgebied
in Duitsland ontwikkelde zich sterk,
maar het was te verwachten dat ook naar
Zuid-Limburg gekeken werd, waar immers
steenkolenlagen aanwezig waren. En dus
werden er tussen 1872 en 1880 liefst 30
concessieaanvragen ingediend. Door aller-
lei omstandigheden waren er in 1891 nog
slechts drie over, maar daar kwam in dat
jaar verandering in door de aanvraag van ir.
Henri Sarolea. Per Koninklijk Besluit van 2
mei 1893 kreeg hij de gevraagde concessie
onder de naam ‘Oranje Nassau’.
Sarolea was in 1887 in Heerlen gekomen en
had geconstateerd dat het dorpje volledig
geïsoleerd lag en voor verbindingen met
andere plaatsen nog was aangewezen op
de postkoets. Wilde een exploitatie van de
steenkool succesvol zijn, dan was een goede
spoorwegverbinding noodzakelijk voor het
transport van mensen en goederen. En dus
kwam er dankzij Sarolea, met hulp van de
gebroeders Carl en Friedrich Honigmann en
nog enkele andere investeerders, een spoorlijn
die Heerlen met Sittard en Herzogenrath
verbond. Vandaar waren en kwamen er
aansluitingen op andere lijnen. Op 30 april
1896 werd de lijn geopend. In 1899 werd de
eerste steenkool naar boven gebracht uit de
eerste Heerlense mijn, de Oranje Nassau I.
Op 31 december 1974 kwam er de laatste
Nederlandse naar boven. De Oranje Nassau
Oranje Nassau 1
Oranje Nassau I
Oranje Nassau III
exploiteerde uiteindelijk vier mijnen. Naast
de ON I lagen ook de ON III en IV op Heerlens
grondgebied. Deze kwamen in exploitatie
in 1917 en 1927. Slechts 75 jaar heeft de
exploitatie van de steenkool geduurd maar
de gevolgen waren immens, niet alleen op
economisch vlak maar ook op sociaal en cultureel
gebied.
Staatsmijnen
Begin 20ste eeuw begon ook de staat met
de exploitatie van steenkolen en kwamen
er staatsmijnen. Dit werd mogelijk gemaakt
door de wet van 1902 (Ir. Lely). De aanzet
tot exploitatie van staatswege is gegeven
door Mgr. Nolens, de Venlose afgevaardigde
in de Tweede Kamer, die in 1897 in de
Tweede Kamer een rede gehouden heeft,