archief/Jaarboeken/Jaarboek VOM-2012.pdf - Vereniging Oud ...

te worden opgeschreven, dan tot last van gemelde huijzen te blijven, welke door
omstandigheden reeds zo zeer zijn gedrukt’.
Het bleef echter niet bij een ‘idee’, want de prefect van het Departement Amstelland
– Mollerus – eiste vervolgens niet alleen dat de bestuurders en opzichters een
wervende oproep in de godshuizen zouden doen, maar bovendien dat zij ‘ten
spoedigste eene opgave van alle subjecten, welke daartoe in aanmerking zouden
komen aan het Ministerie zouden inzenden, zodat nader over derzelver plaatsing
in de Armee kon worden beslist’.
Een maand later verviel de ‘vrijblijvendheid’ en werd het dienstnemen voor de
jongens in zowel de in de openbare als in de bijzondere gestichten verplicht gesteld
(7).
Reacties in het land
Deze verplichting riep verontwaardigde reacties op, waardoor 15 oktober 1806 een
nieuw rondschrijven werd verstuurd met de mededeling, dat de koning ‘geenszins
van intentie was om een geforceerde krijgsdienst in te voeren’. Dienstnemen
zou alleen op basis van vrijwilligheid gebeuren. De jongens uit de wees- en armhuizen
die inmiddels al naar verschillende legeronderdelen waren gebracht,
mochten, desgewenst, naar huis terugkeren. En daar werd dankbaar gebruik van
gemaakt.
Nieuwe ontwikkelingen
Er zijn tussen 1806 en 1813 allerlei ontwikkelingen geweest rondom het ronselen
van kinderen van bedeelden en weeskinderen. Ook het stadsbestuur van Monnickendam
kreeg er mee te maken. Op 15 september 1808 wordt een schrijven van de
Landdrost beantwoord, n.a.v. een Koninklijk decreet van de 29e juli 1808, waarin
wordt bevolen om een bijzondere administratie in te richten met de naam ‘Pupillen
des Konings’. Onder dit bestuur zullen alle welgeschapen mannelijke weeskinderen
vallen die ten laste komen van de staat of van het algemeen. Ze zullen op
grond van hetzelfde decreet worden opgevoed en ‘aangekweekt’ tot soldaten en
zeelieden. Verzocht wordt om een juiste opgave van het aantal kinderen dat op kosten
van het publiek wordt grootgebracht. Aldus gebeurde en in Monnickendam
moet stadschirurgijn Schmidt bekijken of de jongens zonder gebreken zijn (8).
Opnieuw bleven protesten niet uit. Een voorbeeld. In een pamflet met de titel:
‘Droevige klagt van een Aalmoeseniers-Weeskind’ uit december 1808 schrijft de
scribent: ‘Hij (bedoeld wordt koning Lodewijk) die zich onzen Koning noemt en
ons Vaderland overheerscht, waarna zijn plan om de weesjongens tot moordenaars
van onze medemenschen te maken...’
Protest in Monnickendam blijft uit
MONNICKENDAMSE JONGENS IN HET LEGER VAN NAPOLEON (1812)
Terwijl in meerdere plaatsen van ons land allerlei protesten en opstandjes plaatsvonden,
bleef het in Monnickendam stil. Misschien kwam dat wel vanwege het
‘economisch’ voordeel. Het vertrek van zoveel jongens betekende immers een lastenverlichting
van de armenzorg die overbelast was en van het weeshuis dat overvol
was.
Geen reactie van de Kerken
Ik heb de notulen van de Kerkenraad van de Gereformeerde gemeente over de periode
1806-1813 doorgenomen, maar kwam over de kwestie van de weeskinderen
en bedeelden, die voor Franse dienst waren opgeroepen, geen enkele notitie tegen.
De heren waren te druk met vooral allerlei binnenkerkelijke zaken.
Het zou me echter niet verbazen als de Monnickendamse Kerkenraad net zo dacht
als de Barneveldse dominee Speelman. Hij trachtte in die jaren, met allerlei argumenten,
de jonge mannen te troosten, die door de Franse conscriptie getroffen
waren en schrijft o.a. ‘gehoorzaamheid en onderwerping is voor u hoogst belangrijk
en Gode alleen welbehagelijk. Wanneer het lot der opschrijving (loting) u
moge treffen en gij kunt u, indien gij dit anders verkiezen mogt, op geene gewettigde
wijze daarvan ontslaan, dan is gehoorzaamheid en bedaarde onderwerping
uwe zaak. Daar gij door tegenstreving en pogingen om u, ware het mogelijk, te
onttrekken, u zelven en de uwen nutteloos vele ongelegenheden en verdrietigheden,
die gij dan geheel aan u zelven en aan uw verkeerde redeneringen zoudt te
wijten hebben, veroorzaken zoudt’. En zo gaat het betoog van deze predikant nog
een tijdje door (9).
Respect voor de overheid?
Het zal een deel van onze lezers niet onbekend zijn, dat in de kerken van de Reformatie,
respect voor de overheid altijd een belangrijk item is geweest. Men beriep
zich op een woord van de apostel Paulus in Rom.13:1 ‘Ieder mens moet zich
onderwerpen aan de overheden die boven hem staan. Want er is geen overheid dan
door God en die er zijn, zijn door God gesteld’.
Men was het er ook wel over eens dat, bij een aanval van een vreemde mogendheid,
zelfverdediging van het land niet alleen geoorloofd, maar geboden was. Echter,
de oorlogen van Napoleon waren aanvalsoorlogen, met als doel om volken en naties
onder een eenhoofdige leiding te krijgen. En dat ging gepaard met het onnodig
verlies van duizenden, tienduizenden mensenlevens! Daarom was een duidelijke
stellingname op z’n plaats geweest, maar bleef in kerkelijk Monnickendam
helaas achterwege!
80 81