archief/Jaarboeken/Jaarboek VOM-2012.pdf - Vereniging Oud ...

staat hoog in het vaandel. Er moet toezicht worden gehouden op de haven, want
er mogen ’s nachts geen schepen binnenlopen als er geen havengeld betaald is.
Eigenlijk is alles van belang waar het de rust en veiligheid van de burgers betreft.
Zo ook het attent zijn op een mogelijk misdrijf zoals diefstal, inbraak of brandstichting.
De ingezetenen moeten respectvol bejegend worden en als iemand hulp
nodig heeft moet dat verleend worden, voor zover dat past binnen de opdracht.
Is één van hen ziek, dan moet hij zelf voor een plaatsvervanger zorgen. Die krijgt
dan een deel van zijn loon.
Bij aanvang van hun werk leggen ze de volgende eed af: ’Ik zweer (beloof) dat ik
mijn verplichtingen als nachtwacht getrouw zal vervullen en mij nimmer zal laten
overhalen door aanbiedingen of geschenken enig misdrijf of overtreding te
verzwijgen’.
Nadat er vanuit het provinciale bestuur wat aanmerkingen zijn gemaakt en veranderingen
zijn aangebracht, wordt de definitieve instructie vastgesteld.
Kostenplaatje 1890
In oktober 1890 is de jaaruitgave voor dienaar van politie f 400,- met vrij wonen
en bovenkleding gratis. De vier nachtwachten verdienen ieder nog steeds f 176,per
jaar. Daarbij gevoegd de kosten van het wachthuis met verwarming en verlichting
en verpleging (bewaking, eten en drinken) van politiegevangenen in de cel
aan de Dam, betekende jaarlijks een kostenpost van f 1433,40.
Het functioneren van nachtwacht en politie
In het jaarverslag over 1889 schrijft burgemeester Lamaison van Heenvliet: ‘De
dienst der gemeentepolitie gaf geen aanleiding tot bijzondere aanmerkingen. De
politie, ook de nachtwacht kwijt zich naar behoren van hun plichten’.
Twee jaar later meldt hij: ‘De dienst wordt stipt en naar behoren uitgevoerd, op
het gedrag dier ambtenaren is geen aanmerking te maken’.
In het jaarverslag van 1896 schrijft de burgemeester, dat de dienst naar behoren
wordt verricht maar dat voor een ‘richtige toepassing van wetten en verordeningen
het politietoezicht ten enen male onvoldoende is.’ Deze laatste zin komt regelmatig
terug in de volgende jaaroverzichten, zo bv. in 1901 en 1906. In 1896 was
er toegevoegd (maar later doorgestreept) de notitie: ‘terwijl de baldadigheid en
straatschenderij hand over hand toenamen’.
In 1899: ‘De maatregelen van de politie bepaalde zich tot het gewone toezicht;
buitengewone maatregelen behoefden niet genomen te worden.’ De gemeenteveldwachter
werd, waar nodig, bijgestaan door de nachtwachten, tevens onbezoldigd
rijksveldwachter.
monniCkendam een veilige stad? (slot)
Ik denk dat de burgemeester in zijn jaarverslagen een tamelijk rooskleurig beeld
van de veiligheid in de stad geeft. De doorgestreepte notitie over baldadigheid–
zie boven – had in elk jaarverslag opgenomen kunnen worden. Want dat baldadigheid
veel voorkwam (eerder las u al wat dhr. Slegt uit Broek met zijn paard was
overkomen), zal uit het vervolg van dit verhaal nog regelmatig blijken. Een voorbeeld
uit 1892. ’Te Monnickendam hebben na afloop van de loting voor de Nationale
Militie enige jongens schandelijk huisgehouden. Een grote spiegelruit in een
der wagons van de Noord-Hollandse tram werd verbrijzeld. Buiten Monnickendam
heeft men zekere de Vries te water geworpen, de wachts geslagen etc’, SPC
28.2.1892.
Ongetwijfeld zal dat te maken hebben gehad met drank. Regelmatig kom je namelijk
berichten tegen dat de jongelui, die voor de loting in aanmerking kwamen,
zich op of rond die dag te buiten gingen aan drank. De kasteleins worden in dat
verband regelmatig gewaarschuwd om een oogje in het zeil te houden.
Processen-verbaal
Ik heb de notulen van B&W en de Gemeenteraad van de negentiende eeuw doorgenomen.
Wat daarin opvalt, is het grote aantal processen-verbaal, met name in
het laatste kwart van de negentiende eeuw. Overmatig drankgebruik, diefstal en
dobbelen op de openbare weg waren de meest voorkomende ‘bestraffingen’, alle
verordeningen ten spijt. Heel wat Monnickendamse voorouders hebben in die tijd
de ‘wet’ overtreden, kan ik u verzekeren.
Een bericht uit 1901 sluit hier bij aan: ‘Het einde van het oude en begin van het
nieuwe jaar kenmerkte zich hier weer door een groot getal beschonkenen. Een
nieuwtje is dit niet, want op Weesp na, staat Monnickendam in de provincie
Noord-Holland het hoogst in drankverbruik per persoon. Voor ongeveer twee jaar
was dat f 15,- met inbegrip van vrouwen en kinderen, Hoeveel vrouwen zullen hier
en elders die beide dagen weer geleden hebben onder die vreselijkste aller lichaams-
en zielsziekten, de drankzucht van echtgenoten, vaders en broeders’,
NPC 6.1.1901.
Plichtsgetrouw
Maar er zijn ook goede dingen te melden. Dienaars van de veiligheid die plichtsgetrouw
hun werk deden. Zo bijvoorbeeld Gerrit Kramer, op 27 maart 1883 tevens
aangesteld als buitengewoon veldwachter. In de nacht van 6 op 7 januari 1884 was
er bij schilder Hendrik Schram, aan de Zarken, wijk 1 nr. 35, brand uitgebroken.
Nachtwacht Kramer heeft om half twaalf op het raam geklopt. Het achterhuis
stond vol zwarte rook en er was een vlam zichtbaar. Schram en Kramer hebben
122 123