Open Monumentendagbrochure 11 - UiT in regio Kortrijk
Open Monumentendagbrochure 11 - UiT in regio Kortrijk
Open Monumentendagbrochure 11 - UiT in regio Kortrijk
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Gratis
Inhoudstafel<br />
Woord vooraf 03<br />
Grensgevallen 04<br />
Filip Canfyn : “Goede architectuur is<br />
eigenlijk conflictbeheers<strong>in</strong>g” 10<br />
Kerk wordt Kunstwerk <strong>in</strong> Bossuit 12<br />
Publieke plaatsen <strong>in</strong> de <strong>regio</strong> krijgen een facelift 14<br />
Wervik - De eeuwige strijd <strong>in</strong> het smokkelparadijs 16<br />
Wervik - Grensverleggende conflicten aan de Leiebrug 18<br />
Focus De <strong>Kortrijk</strong>se tuighuizen 20<br />
150 jaar Kanaal Bossuit-<strong>Kortrijk</strong> 22<br />
Vrederechter Paul Vancraeyveldt<br />
“Wij zijn de huisartsen van de geest” 24<br />
Fotomontage Valerie Vonck 26<br />
Focus Kuurnse furie <strong>in</strong> woord en beeld 28<br />
V<strong>in</strong>ger aan de pols 29<br />
Restaureren is één d<strong>in</strong>g, conserveren een ander … 35<br />
‘De Groote Fabrieke’ wordt woonsite 38<br />
Focus Amerikaanse trots over Flanders Field <strong>in</strong> Waregem 42<br />
Agenda 44<br />
Colofon<br />
<strong>UiT</strong> <strong>in</strong> Regio <strong>Kortrijk</strong> / <strong>Open</strong> Monumentendag <strong>11</strong><br />
is een uitgave van de gemeenten Anzegem, Avelgem, Deerlijk,<br />
Harelbeke, <strong>Kortrijk</strong>, Kuurne, Lendelede, Menen, Spiere-Helkijn,<br />
Waregem, Wervik, Wevelgem en Zwevegem<br />
Overleg Cultuur / <strong>UiT</strong> <strong>in</strong> Regio <strong>Kortrijk</strong><br />
Grote Markt 54, 8500 <strong>Kortrijk</strong> - T. 056-27 74 30 - F. 056-27 74 09<br />
<strong>in</strong>fo@uit<strong>in</strong><strong>regio</strong>kortrijk.be - www.uit<strong>in</strong><strong>regio</strong>kortrijk.be<br />
Hoofdredactie: Kris Vanhee<br />
Secretariaat: Arvid Waelkens en Marnix Theys<br />
Redactie: Bart Noels, Bernard Vancraeynest, Lieven Vanmarcke, Stijn Vanhoorne,<br />
Christophe Maertens, Kris Vanhee, Ruben Mayeur en de 13 bovenvermelde<br />
gemeentebesturen. Elke medewerker is verantwoordelijk voor zijn/haar bijdrage.<br />
Verspreid<strong>in</strong>g: De gemeentebesturen van Anzegem, Avelgem, Deerlijk, Harelbeke, <strong>Kortrijk</strong>, Kuurne,<br />
Lendelede, Menen, Spiere-Helkijn, Waregem, Wervik, Wevelgem en Zwevegem.<br />
Fotografie: Valerie Vonck, Bart Noels, Patrick Holderbeke<br />
Vormgev<strong>in</strong>g: www.wimvandersleyen.com<br />
Verantw. Uitgever: Christ<strong>in</strong>e Depuydt, André Devaerelaan 62, 8500 <strong>Kortrijk</strong><br />
Met dank aan De Vlaamse Gemeenschap, het prov<strong>in</strong>ciebestuur West-Vlaanderen en de lokale comités<br />
Campagnebeeld<br />
<strong>Open</strong> Monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Een conflict, beste lezer<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
is een situatie waar<strong>in</strong> twee of meer partijen methodes hanteren, doelstell<strong>in</strong>gen<br />
nastreven of waarden aanhangen die, daadwerkelijk of <strong>in</strong> de<br />
perceptie van de partijen, onverenigbaar zijn en daardoor <strong>in</strong> bots<strong>in</strong>g komen.<br />
Het is met andere woorden meestal een onopgeloste tegenstrijdigheid.<br />
Conflicten kunnen optreden tussen landen, organisaties en mensen.<br />
Deze wereld dompelt zich <strong>in</strong> conflicten. We staan <strong>in</strong> dit magaz<strong>in</strong>e niet stil<br />
bij de conflicthaarden op deze aardbol maar zoemen <strong>in</strong> op onze eigen<br />
<strong>Kortrijk</strong>se <strong>regio</strong>.<br />
De architectuur van de gebouwen <strong>in</strong> onze streek toont heel goed hoe<br />
vroegere conflicten, bijvoorbeeld <strong>in</strong> oorlogssituaties, de bouwkunst hebben<br />
beïnvloed. Zie naar gemeenten of steden die zich door de eeuwen heen<br />
letter lijk wapenden tegen de <strong>in</strong>dr<strong>in</strong>ger. Overblijfselen zijn vaak nog duidelijk<br />
merkbaar. Zo vonden we <strong>in</strong> Wervik zelfs een schandpaal.<br />
Conflicten zijn vaak gerelateerd aan mensen. Lees hierna zeker onze tocht<br />
doorheen de grensstreek. Zie hoe deze <strong>regio</strong> het conflictmodel hanteerde,<br />
met vallen en opstaan leerde omgaan met men<strong>in</strong>gsverschillen eigen aan<br />
een grensgebied en wat de gevolgen daarvan zijn vandaag.<br />
Heel wat conflicten vloeien voort uit de koppigheid van een volk, uit de<br />
taalkeuze van een bepaalde gemeenschap, uit de tegenstell<strong>in</strong>g arm en rijk.<br />
Diverse bevolk<strong>in</strong>gsgroepen, andere nationaliteiten en culturen samen laten<br />
leven is een <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g die veel consensus en energie vergt en vaak weegt<br />
op de identiteit van een volk. En die identiteit bepaalt dan weer het gezicht<br />
van een <strong>regio</strong>.<br />
Wij overlegden met steden en gemeenten <strong>in</strong> de <strong>regio</strong> om deze leuke<br />
<strong>UiT</strong>special samen te stellen naar aanleid<strong>in</strong>g van <strong>Open</strong> Monumentendag.<br />
Wij hopen dat je deze <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g naar waarde kunt schatten. Neem dit<br />
hebbe d<strong>in</strong>g mee op je trip <strong>in</strong> september. B<strong>in</strong>nen<strong>in</strong> v<strong>in</strong>d je ook een uitgebreid<br />
programma.<br />
Prettige OMDdag<br />
Kris Vanhee<br />
Hoofdredacteur<br />
Woord vooraf<br />
3
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Grens-<br />
gevallen<br />
bart noels<br />
Over het<br />
relatieve van<br />
grenzen <strong>in</strong><br />
een streek met<br />
grenzen<br />
Speuren naar conflict, 52 kilometer<br />
langS de franS-WaalSe grenS<br />
Grenzen scheiden. Grenzen def<strong>in</strong>iëren.<br />
Grenzen structureren. Grenzen bepalen<br />
hoeveel belast<strong>in</strong>gen je betaalt. Grenzen<br />
bepalen wanneer je met een brommer mag<br />
rijden. Grenzen bepalen je dagelijkse leven.<br />
De grens met Frankrijk loopt als een scheid<strong>in</strong>g<br />
door onze achtertu<strong>in</strong>. Wallonië ligt<br />
even ver. De grens fasc<strong>in</strong>eert. Want als er<br />
een grens is, kan je die overschrijden. En<br />
wat ooit één was, wordt nu exotisch en<br />
boeiend. <strong>UiT</strong> neemt je mee langs de zuidergrens<br />
van onze <strong>regio</strong>. Een lijn van Wervik<br />
tot Avelgem.<br />
komen-com<strong>in</strong>eS<br />
We staan aan de Leie <strong>in</strong> Komen. Com<strong>in</strong>es<br />
ligt aan de overzijde. Het water er tussen<strong>in</strong>.<br />
Rivieren zijn bij uitstek een grens.<br />
Hoewel, ze durven wel eens wisselvallig<br />
zijn. De bedd<strong>in</strong>g verlegt zich, kronkels<br />
worden recht gemaakt, en zo durven landstroken<br />
wel eens niemandsland worden.<br />
Dat de Leie een grens vormt is boven<br />
dien niet altijd zo geweest. Het Frankrijk<br />
van nu, aan de overkant, is het Vlaanderen<br />
van toen. En dat Vlaanderen hoorde de<br />
ene keer toe aan de Franse kon<strong>in</strong>g, de andere<br />
keer aan Bourgondië. Pas <strong>in</strong> 1713<br />
bepaal de de Vrede van Utrecht dat bijvoorbeeld<br />
de steden S<strong>in</strong>t W<strong>in</strong>oksbergen (Bergues),<br />
Belle (Bailleul) en Kassel (Cassel)<br />
Frans werden, maar het was wachten tot<br />
het Verdrag van <strong>Kortrijk</strong> van 1820 vooraleer<br />
de FransBelgische grens def<strong>in</strong>itief vast<br />
lag. Pas tien jaar later kon België zeggen<br />
dat het onafhankelijk was. En dan moest<br />
de taalstrijd en de opdel<strong>in</strong>g van het land<br />
<strong>in</strong> gemeenschappen en gewesten nog beg<strong>in</strong>nen.<br />
We skippen even tientallen jaren actie<br />
en gewoel. En keren terug naar de Leie.<br />
Hier <strong>in</strong> Komen stonden we vroeger <strong>in</strong><br />
WestVlaanderen, s<strong>in</strong>ds de jaren zestig is<br />
dit Henegouwen.<br />
Grenzen zijn relatief dus <strong>in</strong> deze <strong>regio</strong>.<br />
En taal ook. Grensarbeid en grensverkeer<br />
leerden de commercie al snel de taal van<br />
de klant spreken. Ook werkgevers zijn<br />
pragmatisch. In de negentiende eeuw werd<br />
Vlaams gesproken op de werkvloer <strong>in</strong> Fives,<br />
Rijsel en Roubaix. Op vandaag staan de<br />
park<strong>in</strong>gs op de bedrijventerre<strong>in</strong>en <strong>in</strong> de<br />
grensstreek vol met wagens met Franse<br />
nummerplaten. Voorlopig toch. Niemand<br />
kan de effecten van het uitdovende grensarbeiderstatuut<br />
exact voorspellen.<br />
Waar handen nodig zijn wordt pragmatisch<br />
met taal omgegaan. Hoewel. In het voorjaar<br />
20<strong>11</strong> vond <strong>in</strong> Wervik een congres plaats<br />
over taal <strong>in</strong> de grensstreek, georgani seerd<br />
door de steden Menen en Wervik, de Culturele<br />
Kr<strong>in</strong>g Menen Wervik en Ons Erfdeel.<br />
Een vakbondsmedewerker klaagde er over<br />
een eerder ongeziene ‘verruw<strong>in</strong>g’ op de<br />
werkvloer. Het toegenomen belang dat de<br />
politiek recent hecht aan taal en nationalisme<br />
leidt tot meer spann<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de fabriek.<br />
Het ScHooltje van komen<br />
We staan aan de Leie <strong>in</strong> Komen, op een<br />
boogscheut van het Nederlandstalig schooltje.<br />
De barak die <strong>in</strong> 1980 de deuren opende<br />
was voor de Franstalige Komenaars het<br />
toonbeeld van Vlaamse arrogantie. Zeven<br />
Nederlandstalige k<strong>in</strong>deren liepen met<br />
angstige ogen spitsroeden op de eerste<br />
schooldag. Voor hen waren de kijvende en<br />
brullende buren de boemannen.<br />
Dertig jaar later is het stof gaan liggen.<br />
De Taalkoffer heet het schooltje nu, het<br />
telt <strong>in</strong>tussen tientallen leerl<strong>in</strong>gen. Het profileert<br />
zich als een hippe jonge school met<br />
aandacht voor natuur.<br />
Maar achter de schermen blijven er<br />
hardcore Vlam<strong>in</strong>gen achter de school zitten.<br />
De school wordt beheerd door de vzw<br />
KNOKK, wat staat voor ‘Komitee voor<br />
Nederlandstalig Onderwijs en Kultuur <strong>in</strong><br />
het Komense’, met aan het hoofd de Markenaar<br />
Gui Celen, voorheen voorzitter van<br />
de Marnixr<strong>in</strong>g, nu voorzitter van Pro<br />
Flandria. Eén van de strijdpunten van de<br />
vzw blijft de f<strong>in</strong>ancier<strong>in</strong>g van het schooltje.<br />
Vandaag betaalt de Vlaamse overheid de<br />
lonen van het personeel, volgens de vzw<br />
moet de Franstalige Gemeenschap dit<br />
doen. En die weigert.<br />
langS de leie<br />
We fietsen langs de Leie naar Wervik, dat<br />
net zoals Komen een gelijknamige Franse<br />
overbuur heeft. Wervik krijgt door de goedkopere<br />
won<strong>in</strong>gprijzen meer en meer Fransen<br />
over de vloer en voert een alert cultuurbeleid.<br />
Maar scènes zoals <strong>in</strong> Komen <strong>in</strong> de<br />
jaren tachtig worden hier vermeden. Elders<br />
<strong>in</strong> deze special van <strong>Open</strong> Monumentendag<br />
lees je de verhalen van cultuurbeleidscoörd<strong>in</strong>ator<br />
Steven Masil.<br />
We passeren de Balokken, een prachtig<br />
stukje natuur aan de Leie en rijden via het<br />
<strong>in</strong>dustriegebied Menen b<strong>in</strong>nen. Het Belgische<br />
Galloo zwaait naar het Franse Galloo<br />
aan de andere zijde. Dit heb je wel meer<br />
aan onze grens. Garage Monserez ligt een<br />
aantal kilometer verderop aan de grens<br />
tussen Vlaanderen en Wallonië. De garage<br />
kon kiezen waar de brievenbus zal staan.<br />
Subsidies durven immers al eens te verschillen<br />
<strong>in</strong> hetzelfde land.<br />
Maar terug naar Menen. Deze grensstad<br />
was vaak plek van conflict. De kazematten<br />
daar dateren uit de periode 18151830,<br />
gebouwd op de fundamenten van een<br />
vorige versie van Vauban. Toen was België<br />
een deel van het Kon<strong>in</strong>krijk der Nederlanden.<br />
En de stad Menen was een deel van<br />
een verdedig<strong>in</strong>gslijn tegen de Fransen.<br />
Met die Fransen hebben de Menenaren<br />
vandaag m<strong>in</strong>der problemen. Integendeel,<br />
je loopt ‘s zondags over de koppen <strong>in</strong> de<br />
Barakken, het lijkt bijna Frans grondge<br />
4 5
Grensgevallen<br />
bied. En op een eiland, op het grondgebied<br />
van Hallu<strong>in</strong>, <strong>in</strong> de Leie ligt de jachthaven<br />
van MenenHallu<strong>in</strong>, een voorbeeld van<br />
een grensproject.<br />
De relatie tussen Menen en Hallu<strong>in</strong> is<br />
de voorbije jaren niet altijd zo uitstekend<br />
geweest. Aanleid<strong>in</strong>g voor conflict was vaak<br />
de drukte <strong>in</strong> de Barakken, waar ‘s zondags<br />
de Franse buren massaal neerstrijken, en<br />
niet zoveel reken<strong>in</strong>g hielden met parkeerregels.<br />
Het g<strong>in</strong>g zover dat de traditionele<br />
medewerk<strong>in</strong>g aan de carnavalstoet <strong>in</strong> het<br />
gedrang kwam. Een paar jaar geleden tekenden<br />
de burgemeesters een protocol om<br />
voortaan beter te luisteren naar elkaar.<br />
‘Met de onderteken<strong>in</strong>g van onze verklar<strong>in</strong>g<br />
moet steeds voorafgaand overleg worden<br />
gepleegd <strong>in</strong> elke fase van het besliss<strong>in</strong>gproces<br />
over werken of activiteiten die zullen<br />
plaatsv<strong>in</strong>den op het Leieeiland’, aldus<br />
burgemeester Deroo van Hallu<strong>in</strong> een paar<br />
jaar geleden <strong>in</strong> de krant. Beide burgemeesters<br />
g<strong>in</strong>gen zelfs eigenhandig parkeerpaaltjes<br />
uit de grond trekken, om duidelijk te<br />
maken dat gezond verstand primeert aan<br />
de grens.<br />
een grenSpoSt met ambitieS<br />
We rijden door Menen en trekken verder<br />
oostwaarts, richt<strong>in</strong>g Rekkem. We rijden<br />
voorbij Ons Erfdeel, een bungalow midden<br />
de velden. Deze sticht<strong>in</strong>g voelt al jaren aan<br />
de pols van deze grensstreek. Ons Erfdeel<br />
maakt s<strong>in</strong>ds de jaren zeventig mensen<br />
gevoelig voor taal en cultuur, aan beide<br />
kan ten van de grens.<br />
Op de brug over de E17 blikken we neer<br />
op de grenspost van RekkemFerra<strong>in</strong>.<br />
Eigen lijk staan we op deze brug op de eigenlijke<br />
grens, want de grenspost ligt volledig<br />
op Belgisch grondgebied. Door het<br />
reliëf waren de grenspostbouwers gedwongen<br />
om een paar honderd meter richt<strong>in</strong>g<br />
Vlaanderen te trekken om de gebouwen<br />
en park<strong>in</strong>gs aan te leggen.<br />
Deze grenspost is al jaren doelwit van<br />
ambities van iedereen die het goed voor<br />
heeft met grensoverschrijdende samenwerk<strong>in</strong>g.<br />
Er waren de plannen voor een<br />
talenpaviljoen, toneelstukken werden geschreven<br />
over en voor deze plek.<br />
Maar <strong>in</strong>tussen, na de komst van de Euro,<br />
sloot het wisselkantoor aan beide zijden<br />
de deuren. Enkel aan Franse zijde zie je<br />
de politie af en toe auto’s uitkammen, op<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
zoek naar drugs afkomstig van Nederland.<br />
In maart besliste de federale reger<strong>in</strong>g de<br />
verkommerde douanegebouwen te verkopen<br />
aan de Vlaamse reger<strong>in</strong>g. Die wil<br />
op de uitgestrekte park<strong>in</strong>g een bewaakte<br />
park<strong>in</strong>g maken voor truckers die overnachten<br />
aan de grenspost. Een m<strong>in</strong>der glamoureus<br />
opzet, maar fel gesmaakt door de<br />
vrachtvervoerders.<br />
Het drie-<strong>regio</strong>-punt<br />
De grens liep tot nu toe netjes langs water<br />
en straten. Vanaf nu loopt de grens ook af<br />
en toe door weiden en velden. Voorbij de<br />
grenspost zoeken we naar het drie<strong>regio</strong>punt,<br />
waar Vlaanderen, Wallonië en Frankrijk<br />
elkaar raken. Het enthousiasme stijgt,<br />
de trappers worden iets harder naar beneden<br />
gedrukt. Dat we volgens de kaart nu<br />
ook dicht bij de Rekkemse wijk Paradijs<br />
zitten doet de verwacht<strong>in</strong>gen nog meer<br />
toenemen.<br />
In de Vagevuurstraat kijken we uit op<br />
een weide. Geen grenspaal <strong>in</strong> de buurt,<br />
geen landmark, niks. Een bunker ligt te<br />
zonnen, een verlopen Frans straatje gaapt<br />
ons toe, palend aan Vlaamse huizen met<br />
wat koterijen. Dat is het dan, het drie<strong>regio</strong>punt.<br />
We zien er de humor van <strong>in</strong>. Misschien<br />
kon dit punt er niet gewoner uit zien dan<br />
dit. De Eurometropool is misschien meer<br />
gediend met het alledaagse dan met<br />
de chique grandeur. Dit punt oogt best<br />
VlaamsPicardisch. Misschien moet hier<br />
nooit ofte nimmer een landmark komen.<br />
riSquonS-tout<br />
Bunkers liggen her en der verspreid <strong>in</strong> de<br />
weiden. Ze her<strong>in</strong>neren aan de grens, aan<br />
oorlog, aan verdedig<strong>in</strong>g. In het gehucht<br />
RisquonsTout bev<strong>in</strong>dt zich een kle<strong>in</strong> oorlogsmonument.<br />
In mei 1940 vond hier een<br />
schermutsel<strong>in</strong>g plaats tussen Britten en<br />
Duitsers. Terwijl de Britten <strong>in</strong> de struiken<br />
lagen had een kle<strong>in</strong>e groep Duitsers de<br />
kruispunten bezet. Een kle<strong>in</strong>e pantser wagen<br />
van de Britten viel aan. Hun vuur werd beantwoord<br />
door een antitankwapen. Balans:<br />
drie gesneuvelde Britten.<br />
Maar de RisquonsTout was al eerder<br />
een plek van conflict. In 1848 meer bepaald,<br />
het jaar van de grote volksrevoluties<br />
<strong>in</strong> Europa. Via de weg naar Aalbeke probeerden<br />
honderden revolutionairen het<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
<br />
6 7
Grensgevallen<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
jonge België b<strong>in</strong>nen te dr<strong>in</strong>gen. Ze wilden<br />
een republiek stichten.<br />
Maar hun komst was niet onverwacht.<br />
Belgische militairen stonden klaar. Amper<br />
twee uur duurde de strijd, waar<strong>in</strong> bijna<br />
vijftig revolutionairen sneuvelden. De monarchie<br />
was gered. Het <strong>in</strong>cident stimuleerde<br />
wel om eens goed na te denken over het<br />
stemrecht <strong>in</strong> ons land.<br />
StakerSpiket<br />
We rijden door het glooiende landschap<br />
tussen Moeskroen en Aalbeke. Hoe vredig<br />
het landschap <strong>in</strong> deze grensstreek er mag<br />
uitzien, toch is het conflict nooit veraf. We<br />
passeren de spoorweg. Hier liggen de fabrieksgebouwen<br />
van tapijtenfabriek Louis De<br />
Poortere tegen de grond. Wat overblijft, is<br />
het wachtlokaaltje van de fabriek, waar<br />
beg<strong>in</strong> de eenentw<strong>in</strong>tigste eeuw maandenlang<br />
een pop h<strong>in</strong>g aan een strop. Uren,<br />
nachten en weken hebben vakbondsmilitanten<br />
en arbeiders van het zieke Louis<br />
De Poortere hier piket gestaan. Boos op<br />
de bedrijfsleid<strong>in</strong>g, angstig voor hun toekomst.<br />
Boos op de eigenaar die de gezonde<br />
delen van het bedrijf <strong>in</strong> Frankrijk verder<br />
had uitgebreid.<br />
tombroek<br />
We blijven de grens volgen, en rijden door<br />
anonieme bedrijventerre<strong>in</strong>en, langs een<br />
transformatorpost, over versleten wegjes.<br />
Op de grens met Rollegem banen we ons<br />
een weg tussen de rollende groene heuvels<br />
en de grijze dozen die rook uitbraken. De<br />
Rollegemnaren kijken al jaren tegen een<br />
muur van fabrieken aan. Moeskroen wil<br />
stilaan luisteren naar hun verzucht<strong>in</strong>gen.<br />
Met steun van de Eurometropool proberen<br />
Moeskroen en <strong>Kortrijk</strong> nu overeen te stemmen<br />
over stedenbouw, <strong>in</strong>dustrie en het<br />
beperken van de overlast. Een permanente<br />
thematische werkgroep moet dergelijke<br />
discussies over nabuurschap naar het<br />
verleden verwijzen.<br />
Het landschap wordt lieflijker, de <strong>in</strong>dustrie<br />
verdwijnt achter ons. In de Ronse vaalstraat<br />
passeren we een volkscafé dat steevast<br />
vol zit met Vlam<strong>in</strong>gen en Walen en we<br />
duiken zuidwaarts, richt<strong>in</strong>g Dottenijs. Over<br />
heuvels en dalen gaat het nu, het lijkt alsof<br />
we vleugels krijgen.<br />
De natuur wijkt weer voor beton als we<br />
ter hoogte van Kooigem op de N50 komen.<br />
De steenweg waar de federale en lokale<br />
politiekorpsen uit de buurt al jaren hun<br />
handen mee vol hebben. Controle op fuivende<br />
jongeren, de ‘boites de nuit’, de alcohol<br />
en de overdreven snelheid.<br />
8 9<br />
kanaal<br />
We verlaten snel dit betonnen l<strong>in</strong>t en dromen<br />
weg bij het kanaal dat naar Roubaix leidt.<br />
Dit kanaal is bron van grensoverschrijdende<br />
discussies, maar ook een toonbeeld van<br />
samenwerk<strong>in</strong>g. Ooit was dit gekend als een<br />
st<strong>in</strong>kende vieze gracht die overwoekerd<br />
was en waar problemen werden verlegd<br />
naar de buren. Stilaan wordt deze waterweg<br />
<strong>in</strong> zijn glorie van de textielperiode hersteld.<br />
Het water wordt re<strong>in</strong>, de fietspaden brengen<br />
je naar hartje Roubaix.<br />
We steken de schelde over <strong>in</strong> Warco<strong>in</strong>g,<br />
gekend voor zijn suikerfabriek en cruisen<br />
even door Wallonië. Langs de Schelde<br />
rijden we oostwaarts. Hier is het conflict<br />
stilaan ver te zoeken, de Schelde verdeelt<br />
de natuur netjes tussen SpiereHelkijn en<br />
Avelgem aan de ene kant, Pecq en Pottes<br />
aan de andere kant. Hier scheidt de Schelde<br />
het groen, <strong>in</strong> een machtig open en vriendelijk<br />
landschap.<br />
W<strong>in</strong>dmolenS<br />
Toch is hier ook s<strong>in</strong>ds kort het conflict<br />
opgelaaid. Onderwerp: w<strong>in</strong>dmolens. Eerst<br />
plande een Waalse <strong>in</strong>tercommunale w<strong>in</strong>dmolens<br />
langs de Schelde ter hoogte van<br />
Celles. Dat z<strong>in</strong>de buurtbewoners niet,<br />
zowel de Waalse als de Vlaamse. En momenteel<br />
is er nog steeds een discussie <strong>in</strong> Avelgem<br />
over het al of niet toelaten van w<strong>in</strong>dmolens<br />
op <strong>in</strong>dustrieterre<strong>in</strong>en. Maar aan beide<br />
zijden is iedereen het er nagenoeg over<br />
eens: deze Scheldevallei haalt zijn kracht<br />
uit zijn schoonheid. En die mag niet verloren<br />
gaan.<br />
mira<br />
We stoppen aan de zogenaamde Mirabrug.<br />
Over deze plek verhaalde Stijn Streuvels<br />
<strong>in</strong> de Teleurgang van de Waterhoek. De brug<br />
laat je van West naar OostVlaanderen gaan<br />
en omgekeerd. We hebben 52 kilometer<br />
grens achter de kiezen. Conflict, verzoen<strong>in</strong>g<br />
het ligt op een meter van elkaar. ✽<br />
de eurometropool<br />
lille-kortrijk-tournai<br />
---------------------------------------------<br />
ELKE DAG GRENZEN WEG VAGEN<br />
De Eurometropool Lille-<strong>Kortrijk</strong>-Tournai<br />
is opgericht <strong>in</strong> januari 2008 en is een<br />
Europese Groeper<strong>in</strong>g voor Territoriale<br />
Samenwerk<strong>in</strong>g, de allereerst <strong>in</strong> zijn<br />
soort overigens. Maar liefst 147 Franse<br />
en Belgische gemeenten maken deel uit<br />
van de Eurometropool, goed voor twee<br />
miljoen <strong>in</strong>woners.<br />
De Eurometropool is een overleg orgaan<br />
van 14 <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>gen. Hun doel is om<br />
culturele, politieke en bestuurlijke<br />
grenzen weg te vagen en om het<br />
dagelijkse leven van de <strong>in</strong>woners van<br />
de Eurometropool te vereenvoudigen.<br />
Momenteel zijn er zes thematische<br />
werkgroepen actief:<br />
• Diensten naar de burgers toe<br />
• Toerisme<br />
• Cultuur<br />
• Mobiliteit en toegankelijkheid<br />
• Duurzame ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
• Economische ontwikkel<strong>in</strong>g<br />
Deze werkgroep maakt voorstellen voor<br />
het bureau en de algemene<br />
vergader<strong>in</strong>g van de Eurometropool,<br />
bij wijze van spreken het college en de<br />
gemeenteraad. Daarnaast is er nog een<br />
forum van het middenveld en een<br />
conferentie van de burgemeesters.<br />
Een grensoverschrijdend Agentschap,<br />
gevestigd <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong>, zorgt voor de<br />
ondersteun<strong>in</strong>g van de vele overlegorganen<br />
en projecten. <strong>Kortrijk</strong>zaan Stef<br />
Vande Meulebroucke is de directeur.
Architect Filip Canfyn(52) is<br />
na 3,5 jaar zijn dagen aan het<br />
aftellen als directeur Stadsplann<strong>in</strong>g<br />
en Ontwikkel<strong>in</strong>g bij<br />
de stad <strong>Kortrijk</strong>. Hij zoekt andere<br />
horizonten op. In 2008 stapte hij<br />
over van de privésector naar<br />
de overheid. Voor OMD legde<br />
de uitgeweken en bijzonder<br />
gedreven Bruggel<strong>in</strong>g zijn ziel<br />
bloot. En dan vooral over de<br />
zovele aanleid<strong>in</strong>gen tot conflicten<br />
over het wonen <strong>in</strong> het <strong>Kortrijk</strong>se.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Filip Canfyn :<br />
“Goede architectuur<br />
is eigenlijk<br />
conflictbeheers<strong>in</strong>g”<br />
bernard vancraeynest<br />
‘Van bewoners bewonderaars maken’<br />
Waarom leidt architectuur zo dikwijls<br />
tot glasharde conflicten, zelfs tot<br />
burengeschillen, die e<strong>in</strong>digen voor<br />
de rechtbank?<br />
‘Neem nu een simpele gevel. Die is een<br />
afscheid<strong>in</strong>g van de private ruimte maar<br />
ook het beg<strong>in</strong> van de publieke ruimte. Wie<br />
naast je woont of langsloopt is wel verplicht<br />
om tegen je gevel aan te kijken, zoals Gerrit<br />
Komrij schreef <strong>in</strong> ‘Het boze oog’ (dat verplichte<br />
lectuur zou moeten zijn op elke<br />
architectenschool). Een boek kun je dichtklappen,<br />
muziek kun je wegzappen maar<br />
een gevel zie je altijd. Slechte architectuur<br />
veroorzaakt en goede architectuur beheerst<br />
het conflict op de rooilijn. Goede architectuur<br />
regelt dus het sociaal verkeer. Slechte<br />
architectuur denkt louter vanuit het object,<br />
dat moet worden gerealiseerd en niet vanuit<br />
zijn rol <strong>in</strong> en voor zijn omgev<strong>in</strong>g.<br />
Iedereen, die <strong>in</strong> het stadhuis komt voor<br />
het afleveren van een bouwvergunn<strong>in</strong>g, is<br />
er heilig van overtuigd dat wat voor hem<br />
werd getekend het allerbeste is. Die enorme<br />
egocentrische eigendomslust van de hardwerkende<br />
Vlam<strong>in</strong>g moet dus ge kanaliseerd<br />
worden <strong>in</strong> het algemeen belang.’<br />
Wat verstaat u dan als directeur<br />
stadsplann<strong>in</strong>g onder het begrip<br />
ruimtelijke orden<strong>in</strong>g?<br />
‘Dat is voor mij dus sociale orden<strong>in</strong>g.<br />
F<strong>in</strong>aal regelt ruimtelijke orden<strong>in</strong>g dat uw<br />
buur, uw overbuur en de gemeenschap op<br />
een correcte manier kunnen omgaan met<br />
wat er wordt gebouwd. Dat is het klassieke<br />
toepassen van het adagium dat mijn<br />
vrijheid e<strong>in</strong>digt waar die van de andere<br />
wordt bedreigd!’<br />
In 2010 lanceerde de stad de<br />
toepass<strong>in</strong>g van de won<strong>in</strong>gtypetoets.<br />
Wat moeten we daaronder verstaan?<br />
‘Daar was enorm veel om te doen. En toch<br />
gaat het slechts om het eenvoudig nadenken<br />
over de vraag of de door de bouwheer<br />
gekozen woontypologie de juiste is op die<br />
plaats en <strong>in</strong> die omstandigheden en dus<br />
geen conflicten van privacy, <strong>in</strong>kijk en schaduw<br />
veroorzaakt. Men noemt dat ook de<br />
appartemententoets. Voor negentig procent<br />
uit domheid krijgt <strong>Kortrijk</strong> er altijd maar<br />
appartementen bij waar niemand om vraagt.<br />
Die won<strong>in</strong>gtypetoets hebben we nodig om<br />
mogelijke conflicten snel te kunnen bijsturen.’<br />
Ook een bouwovertred<strong>in</strong>g is een<br />
conflict. Waarom niet <strong>in</strong>grijpen daar<br />
waar zware bouw<strong>in</strong>breuken werden<br />
gepleegd?<br />
‘99,5% van de bouwheren houdt zich aan<br />
zijn bouwplan, hoewel we niet altijd weten<br />
waar een raampje tw<strong>in</strong>tig centimeter is<br />
opgeschoven. Wie het echter té grof speelt<br />
moet streng worden aangepakt. Er zijn<br />
twee groepen stoute burgers. Je hebt de<br />
professionele sloebers, die denken meer te<br />
mogen dan een ander en met een regularisatie<br />
de boel te kunnen oplossen. En je<br />
hebt de onwetenden, die ruzie met de<br />
buren hebben en vergeten dat die op de<br />
loer liggen om je op een bouwovertred<strong>in</strong>g<br />
te betrappen!’<br />
naar demografiScHe receSSie<br />
<strong>in</strong> <strong>regio</strong><br />
Kan men spreken van een<br />
stadsvlucht uit <strong>Kortrijk</strong>?<br />
‘<strong>Kortrijk</strong> levert veel <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen om zijn<br />
imago op te krikken <strong>in</strong> de wijde omgev<strong>in</strong>g.<br />
Een recente studie wijst uit dat wij onze<br />
faam van hauta<strong>in</strong>e oubolligheid niet kwijt<br />
raken en dat deze <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen <strong>in</strong>tern<br />
niets opleveren. <strong>Kortrijk</strong> verliest <strong>in</strong>derdaad<br />
per maand honderd voornamelijk jonge<br />
middenklassegez<strong>in</strong>nen. Die gaan <strong>in</strong> een<br />
straal van zowat zeven kilometer buiten<br />
<strong>Kortrijk</strong> wonen. Het is dus niet de bovenlaag<br />
noch de onderlaag. De vluchters<br />
trekken van een centrumstad naar de rand,<br />
waar ze méér krijgen voor hetzelfde geld of<br />
zelfs m<strong>in</strong>der moeten betalen! Studies van<br />
drie universiteiten wijzen bovendien uit dat<br />
we hier <strong>in</strong> de <strong>regio</strong> rond 2015 naar een demografische<br />
regressie gaan. Alle beweg<strong>in</strong>gen<br />
van migratie, nataliteit en mortaliteit samen<br />
leveren ernstige negatieve saldi op.’<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Hoe kan de streek die uittocht<br />
afstoppen?<br />
‘Dat kan door gezamenlijk <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen<br />
te leveren om die vijver, waar<strong>in</strong> we allemaal<br />
zitten te vissen en die kle<strong>in</strong>er zal worden,<br />
groter te maken. Dan kan er ook méér vis<br />
<strong>in</strong> gedijen. Op zich is het niet zo erg dat<br />
<strong>Kortrijk</strong> <strong>in</strong> de laatste jaren 2000 <strong>in</strong>woners<br />
kwijtspeelde. M<strong>in</strong>der is dat de stadsvlucht<br />
alleen wordt gecompenseerd door de <strong>in</strong><br />
“<strong>Kortrijk</strong> moet<br />
opnieuw stad<br />
van de bewoners<br />
worden! ”<br />
—Filip Canfyn —<br />
trede van allochtonen, alleenstaanden en<br />
eenoudergez<strong>in</strong>nen omdat er <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong><br />
nog goedkope schimmelkamers te huur<br />
zijn en omdat warmwaterloze appartementen<br />
aan 250 euro per maand gevonden<br />
worden! De koop en huurdruk <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong><br />
komt méér en méér te liggen op een verouderd<br />
patrimonium, dat vandaag zo goed<br />
als onaangepast is. Als er niet snel wordt<br />
<strong>in</strong>gegrepen qua energiezu<strong>in</strong>igheid bijvoorbeeld<br />
staan we tegen 2020 voor een enorm<br />
drama! Van de 19% huurpanden <strong>in</strong> onze<br />
stad zal de helft van de panden moeten<br />
verdwijnen omdat ze niet meer voldoen!’<br />
Kan die situatie nog worden gekeerd?<br />
‘Het zal moeilijk worden. De groep van<br />
75% won<strong>in</strong>geigenaars <strong>in</strong> Vlaanderen dreigt<br />
<strong>in</strong> twee stukken te barsten: twee derden<br />
zal kunnen blijven kopen, één derde zal er<br />
tussenuit vallen. En deze zullen allemaal<br />
afdalen naar een huurmarkt zonder aanbod<br />
noch kwaliteit, zodat de echte sukkelaars<br />
helemaal weggeduwd zullen worden.’<br />
Drijven de vele immokantoren <strong>in</strong> de<br />
streek de huur- en koopprijzen van<br />
won<strong>in</strong>gen niet omhoog?<br />
‘Overschat toch het belang niet van immokantoren.<br />
Hun enige prestatie is verkopen<br />
wat een ander heeft geleverd en gemaakt.<br />
Ze zijn op de won<strong>in</strong>gmarkt veel onschuldiger<br />
dan de meeste banken, die mensen<br />
doén kopen aan een tijdelijk lage rente!’<br />
10 <strong>11</strong><br />
Reik eens enkele oploss<strong>in</strong>gen aan<br />
voor deze centrumstad?<br />
‘Er zijn al grote <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen geleverd<br />
maar men moet de mensen die hier uit<br />
vrije wil kunnen wonen nog méér overtuigen<br />
van de <strong>in</strong>centives van een stad. Men<br />
moet de twijfelaars argumenten geven om<br />
te blijven. Cruciale vraag is of <strong>Kortrijk</strong><br />
kiest voor zijn bewoners of voor zijn bezoekers.<br />
Laten we het voor de bewoners<br />
aangenamer maken en een voorbeeld nemen<br />
aan Marcel Vanthilt, die vorig jaar een<br />
maand lang liet voelen hoe aardig hij <strong>Kortrijk</strong><br />
vond. Een betere ambassadeur v<strong>in</strong>d je niet!’<br />
Heeft <strong>Kortrijk</strong> als centrumstad nood<br />
aan een symboolgebouw, noem het<br />
een icoon?<br />
‘Vraag is of het Bilbaoeffect vandaag nog<br />
altijd werkt. Naar bezoekers toe wel, naar<br />
bewoners m<strong>in</strong>der of niet, denk ik. Met het<br />
MAS realiseerde Antwerpen alvast een<br />
gebouw waarvoor de mensen speciaal naar<br />
de stad zullen komen. Een stad als <strong>Kortrijk</strong><br />
bezit daarvoor de juiste schaal niet. Wij<br />
moeten het hebben van kle<strong>in</strong>e parels, zoals<br />
de stedelijke begraafplaats van Bernardo<br />
Secchi of het crematoriumgebouw van de<br />
Pritzkerprijsw<strong>in</strong>naar, de Portugese architect<br />
Edouardo Souto de Moura.’.<br />
Over iconen gesproken. Ooit lanceerde<br />
Karel Debaere, nu directeur bij<br />
Leiedal, de idee om aan de grenspost<br />
<strong>in</strong> Rekkem met middelen uit de<br />
Eu<strong>regio</strong> <strong>in</strong> word<strong>in</strong>g een talencentrum<br />
te maken als trekpleister voor de<br />
toeristen. Leeft die idee vandaag nog?<br />
‘Dit plan lijkt mij eerder een losse flodder.<br />
Er bestaat daarom een taalkundig verschil<br />
tussen plannen en plans. Er zijn veel méér<br />
plannen, die worden gemaakt, dan plans,<br />
die worden getekend! Het drama van deze<br />
<strong>regio</strong> is trouwens dat ze volloopt met mensen<br />
die goede bedoel<strong>in</strong>gen hebben. Zo is het<br />
woonregieboek van drie jaar geleden voor<br />
de aanpak van de woonproblematiek vandaag<br />
nog slechts dode letter! Om maar te<br />
zwijgen over de Eurometropool. Fantastisch<br />
maar <strong>Kortrijk</strong> moet zijn plaats kennen<br />
naast Rijsel, dat groter is dan Brussel. Het<br />
w<strong>in</strong>kelcentrum K blijft wat het is, met of<br />
zonder Eurometropool! De K floreert, niet<br />
dankzij maar evenm<strong>in</strong> ondanks de Eurometropool!<br />
Dat op vandaag <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong><br />
nog altijd een snelle en voordelige tre<strong>in</strong>verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g<br />
met Rijsel ontbreekt, Eurometropool<br />
of niet, dat is pas een schande!’ ✽
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Kerk<br />
wordt Kunstwerk<br />
<strong>in</strong> Bossuit<br />
bernard vancraeynest<br />
Commissie gewonnen<br />
voor project<br />
Ijslandse kunstenares<br />
12<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Uiterlijk tegen e<strong>in</strong>d juni 2012 moet de kerk van Bossuit (Avelgem)<br />
een artistiek rustpunt worden. Een commissie selecteerde vijf kunstenaars uit b<strong>in</strong>nen en buitenland<br />
om het gebouw een artistieke transformatie te geven. De voorkeur van de commissie g<strong>in</strong>g<br />
naar de Ijslandse kunstenares Katr<strong>in</strong> Sigurdardottir. Ze kiest resoluut voor een ‘outdoor’ kerk.<br />
S<strong>in</strong>ds 2007 is de S<strong>in</strong>tAmelbergakerk van<br />
Bossuit, een Scheldedorp van 470 <strong>in</strong>woners,<br />
aan de eredienst onttrokken. Wegens haar<br />
bouwvallige toestand werd ze buiten gebruik<br />
gesteld. Ze werd opgetrokken <strong>in</strong><br />
Scheldesteen en is ongeveer even oud als<br />
het kanaal Bossuit<strong>Kortrijk</strong> dat 150 jaar<br />
geleden werd gegraven. Het gebouw hoort<br />
niet toe aan een kerkbestuur maar is eigendom<br />
van de gemeente. Het gaat niet om<br />
een als monument geklasseerd gebouw<br />
maar de kerk staat wel op de lijst van waardevol<br />
erfgoed. Wegens de hoge kostprijs,<br />
de beperkte erfgoedwaarde en het ger<strong>in</strong>ge<br />
aantal kerkgangers was renovatie en heropen<strong>in</strong>g<br />
als parochiekerk geen optie. Een<br />
nieuwe publieke functie als ontmoet<strong>in</strong>gsruimte<br />
was evenm<strong>in</strong> een haalbare kaart.<br />
Even werd zelfs overwogen om ze helemaal<br />
af te breken. Maar de sloop zou een litteken<br />
achterlaten omdat de kerk midden<br />
het kerkhof ligt dat de b<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g maakt met<br />
de plaatselijke gemeenschap. Door ze niet<br />
af te breken maar ze tot kunstwerk om te<br />
vormen, kan de site haar betekenis behouden.<br />
Voor de bewoners van Bossuit en de<br />
talrijke passanten kan ze zelfs een nieuwe<br />
belev<strong>in</strong>gswaarde krijgen. Uit een lijst van<br />
tw<strong>in</strong>tig <strong>in</strong>ternationale kunstenaars weerhield<br />
een commissie vijf namen om het<br />
project verder uit te werken. Zowel de<br />
gemeente Avelgem als de <strong>in</strong>tercommunale<br />
Leiedal, de Vlaamse bouwmeester en<br />
de prov<strong>in</strong>cie WestVlaanderen maakten<br />
deel uit van die commissie. Ze werden<br />
gecharmeerd door wat een Ijslandse kunstenares<br />
met de kerk wou aanvangen. De kans<br />
is groot dat Avelgem met deze dame <strong>in</strong> zee<br />
gaat.<br />
ruïne<br />
Met haar ontwerp slaagt Katr<strong>in</strong> Sigurdardottir<br />
er<strong>in</strong> om de historische en symbolische<br />
kwaliteiten van het gebouw en de plek te<br />
accentueren. De torenspits en de daken<br />
worden eraf gehaald. Op één na worden de<br />
ramen tot beneden doorgezaagd. De klok<br />
13<br />
en het uurwerk blijven behouden. ‘Van het<br />
gebouw zal enkel een ruïne overblijven.<br />
De kerk wordt een kunstwerk waar<strong>in</strong> je<br />
kunt wandelen. B<strong>in</strong>nen<strong>in</strong> de ruimte wil de<br />
Ijslandse een strak stratenplan van Bossuit<br />
aftekenen. Voor het decoreren van de ruïne<br />
wil ze vooral groen gebruiken dat je nu<br />
nog <strong>in</strong> de tu<strong>in</strong>tjes van Bossuit aantreft’,<br />
aldus Pieter Bracke, diensthoofd cultuur<br />
van de gemeente Avelgem. ✽<br />
— PrijsKaarTjE —<br />
Mits goedkeur<strong>in</strong>g door stedenbouw<br />
Brugge, is de bouwtechnische start van<br />
het project gepland voor deze maand<br />
september. Nadien volgt de artistieke<br />
<strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g. De kostprijs van het project<br />
wordt geraamd op 300.000 euro waarvan<br />
100.000 euro door de overheid wordt<br />
toegekend als project voor platte landsontwikkel<strong>in</strong>g.
Het project Lelijke Plekjes is een<br />
<strong>in</strong>itiatief van de jarige Intercommunale<br />
Leiedal(50) en tien<br />
gemeenten uit de <strong>regio</strong> <strong>Kortrijk</strong>,<br />
<strong>in</strong> samenwerk<strong>in</strong>g met Design<strong>regio</strong><br />
<strong>Kortrijk</strong>. De burger kwam<br />
aandraven met lelijke plekjes,<br />
vier kunst en architectuurscholen<br />
leverden een pak<br />
creatieve ideeën, professionele<br />
ontwerpers werken een<br />
vernieuwend ontwerp uit en de<br />
gemeenten kunnen b<strong>in</strong>nenkort<br />
aan de uitvoer<strong>in</strong>g daarvan<br />
beg<strong>in</strong>nen.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Publieke plaatsen<br />
<strong>in</strong> de <strong>regio</strong><br />
krijgen een facelift<br />
lieven vanmarcke<br />
Lelijke plekjes<br />
LijsT MET DE 10 LELijKE PLEKjEs (ééN PEr gEMEENTE)<br />
WaarMEE DE PrOfEssiONELE ONTWErPErs aaN HET<br />
WErK KUNNEN.<br />
01. Avelgem: parkeerplaats<br />
tegenover de kerk van Rugge<br />
02. Deerlijk: hoek Desselgem-<br />
straat-Waregemstraat<br />
03. Harelbeke: Zandberg,<br />
omgev<strong>in</strong>g S<strong>in</strong>t-Ritakerk<br />
04. <strong>Kortrijk</strong>: oude tramstatie<br />
Rollegem<br />
05. Kuurne: dienstenpark<strong>in</strong>g ter<br />
hoogte van jeugdhuis den Tap<br />
06. Spiere-Helkijn: Spierebeek<br />
07. Waregem: esplanade en ver-<br />
b<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g met de stadionvijvers<br />
08. Wervik: speelplaats schooltje<br />
Ter Hand (Geluwe)<br />
09. Wevelgem: omgev<strong>in</strong>g<br />
centrumkerk, hoek<br />
Lauwestraat-Grote Markt<br />
10. Zwevegem: Stationsple<strong>in</strong><br />
S<strong>in</strong>t-Denijs<br />
Elke zichzelf respecterende grote stad is<br />
druk bezig met het faceliften van de publieke<br />
ruimte, denk maar aan het kaaienproject<br />
van Antwerpen. Bij Leiedal vond<br />
men dat de gemeenten uit de <strong>regio</strong> <strong>Kortrijk</strong><br />
ook best wat werk konden leveren. In mei<br />
en juni van vorig jaar lanceerden Leiedal<br />
en de tien deelnemende gemeenten (Avelgem,<br />
Deerlijk, Harelbeke, <strong>Kortrijk</strong>, Kuurne,<br />
SpiereHelkijn, Wervik, Wevelgem en<br />
Zwevegem) een communicatiecampagne<br />
om de <strong>in</strong>woners aan te sporen hun voorstellen<br />
voor de aanpak van lelijke plekjes<br />
<strong>in</strong> te dienen. Als je het station van <strong>Kortrijk</strong><br />
b<strong>in</strong>nenrijdt en de achterkant van de huizen<br />
ziet, weet je meteen wat een lelijk plekje is<br />
maar dit project focust op de publieke<br />
ruimte. Koterie en lelijke achtertu<strong>in</strong>tjes<br />
kwamen dus niet <strong>in</strong> aanmerk<strong>in</strong>g. Leiedal<br />
omschrijft het als volgt: “Een lelijk plekje<br />
is een publiek toegankelijke plaats die<br />
omwille van een gebrek, een eigenaardigheid,<br />
onafgewerktheid of slechte <strong>in</strong>richt<strong>in</strong>g<br />
als lelijk wordt ervaren.” Niet m<strong>in</strong>der dan<br />
120 dergelijke lelijke plekjes kregen een<br />
nom<strong>in</strong>atie.<br />
Wilfried Vandegh<strong>in</strong>ste, projectcoörd<strong>in</strong>ator<br />
van Lelijke Plekjes wil geen gemeente<br />
noemen als lelijkste van de <strong>regio</strong>, omdat<br />
het <strong>in</strong>dienen van voorstellen soms afhankelijk<br />
was van actieve verenig<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> een<br />
buurt of een gemeente. Bij de genom<strong>in</strong>eerde<br />
lelijke plekjes ziet Wilfried wel enkele<br />
trends. “Het eerste wat opvalt, is dat<br />
de meeste lelijke plekjes zich <strong>in</strong> de verstedelijkte<br />
band van de <strong>regio</strong> bev<strong>in</strong>den. Zeg<br />
maar de strook van west naar oost tussen<br />
de Leie en de E17. In het open landschap,<br />
<strong>in</strong> het <strong>in</strong>terfluvium tussen Schelde en Leie,<br />
zijn er beslist ook onafgewerkte plekjes,<br />
maar door de mooie omgev<strong>in</strong>g worden die<br />
blijkbaar veel m<strong>in</strong>der als lelijk ervaren.<br />
De <strong>in</strong>gediende lelijke plekjes kunnen<br />
we <strong>in</strong>delen <strong>in</strong> een drietal categorieën. Je<br />
Het geselecteerde lelijke plekje ligt <strong>in</strong> het centrum van Spiere. Het<br />
is het centrale ple<strong>in</strong> <strong>in</strong> het dorp, begrensd door de kerk, een deel<br />
historische bebouw<strong>in</strong>g en nieuwbouw villa’s. De Spierebeek loopt<br />
onder het ple<strong>in</strong> dat aangelegd is als een kale vlakte met kasseien.<br />
De Spierebeek is onzichtbaar.<br />
Het gemeentebestuur verwacht dat de ontwerper via een<br />
creatieve <strong>in</strong>greep de Spierebeek en het omliggende landschap<br />
beter bij de belev<strong>in</strong>g van het ple<strong>in</strong> betrekt. Omdat de gemeentelijke<br />
voorzien<strong>in</strong>gen voor Spiere-Helkijn <strong>in</strong> het gemeentehuis <strong>in</strong><br />
Helkijn gebundeld werden, is het ple<strong>in</strong> haar functie als centrum<br />
van Spiere enigsz<strong>in</strong>s verloren. De <strong>in</strong>greep moet het ple<strong>in</strong> een<br />
nieuwe identiteit geven.<br />
hebt de overmaatse en slecht <strong>in</strong>gerichte<br />
kruispunten, zoals het kruispunt aan café<br />
’t Kanon <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong>. Dan heb je slordige,<br />
kle<strong>in</strong>e, onafgewerkte hoekjes. Dat kunnen<br />
bijvoorbeeld slecht ontworpen fietstunnels<br />
zijn. Oude centrale ple<strong>in</strong>en <strong>in</strong> wijken of<br />
dorpen zijn een laatste belangrijke categorie.<br />
De vaak enorme park<strong>in</strong>gs bij de kerk<br />
hebben hun functie gedeeltelijk verloren.<br />
Die park<strong>in</strong>gs zijn soms het echte centrum<br />
van een wijk geworden. Echt mooi is dat<br />
niet. Voorbeelden genoeg: het centrum van<br />
Rugge, een gehucht van Avelgem, het Robecijnple<strong>in</strong><br />
<strong>in</strong> het centrum van Spiere, het<br />
Zandbergple<strong>in</strong> <strong>in</strong> Harelbeke.”<br />
Uit de 120 lelijke plekjes werden tw<strong>in</strong>tig<br />
plaatsen geselecteerd en daarmee konden<br />
de vier participerende scholen aan de slag.<br />
Dat waren de Katholieke Universiteit<br />
Leuven, departement Architectuur, Stedenbouw<br />
en Ruimtelijke Orden<strong>in</strong>g, de Hogeschool<br />
Gent, campus Melle, afdel<strong>in</strong>g<br />
Landschapsarchitectuur, de Artesis Hogeschool<br />
Antwerpen en Howest Brugge,<br />
departement Toegepaste Architectuur.<br />
Wilfried Vangeh<strong>in</strong>ste:“We hebben de<br />
scholen erbij betrokken om jonge, creatieve<br />
ideeën te genereren. Ideeën die <strong>in</strong>spirerend<br />
werken. De scholen zijn er elk op hun<br />
manier mee omgesprongen. De scholen<br />
werken met jaarthema’s en daar moest ons<br />
project kunnen <strong>in</strong>gepast worden. De ene<br />
heeft langer aan het project kunnen werken<br />
dan de andere, maar wij hebben heel veel<br />
enthousiasme gevoeld. Studenten zijn ter<br />
plaatse gekomen om met de omwonenden<br />
te praten, om te ervaren wat er leeft <strong>in</strong> de<br />
buurt. Zo hebben de mensen uit Leuven<br />
het project zelf omgedoopt tot ‘lelijk dorp’.<br />
Zij zijn dan ook aan het werk gegaan met<br />
oude of verouderde centra. In april hebben<br />
de scholen de resultaten van hun oefen<strong>in</strong>gen<br />
voorgesteld aan het publiek en aan de<br />
gemeenten. Die gemeenten hebben daar<br />
EEN LELijK PLEKjE:<br />
rOBECijNPLEiN iN sPiErE<br />
14 15<br />
na de ontwerpen voor hun gemeente aan<br />
hun <strong>in</strong>woners voorgesteld.”<br />
profeSSionele ontWerperS<br />
En dan komen de professionele ontwerpers<br />
aan de beurt. De gemeenten hebben elk<br />
één ‘lelijk plekje’ gekozen waarvoor ze op<br />
zoek g<strong>in</strong>gen naar een professionele ontwerper.<br />
Wilfried Vandegh<strong>in</strong>ste: “Wij zoeken<br />
ontwerpers, architecten, kunstenaars of<br />
designers die op een creatieve, eigenz<strong>in</strong>nige<br />
en vernieuwende manier omgaan met<br />
de publieke ruimte om de lelijke plekjes<br />
te transformeren tot visuele trekpleisters.<br />
Het doel is door middel van transformatie<br />
of toevoeg<strong>in</strong>g de plek identiteit te geven,<br />
zonder de functie ervan te wijzigen. Elke<br />
ontwerper levert twee voorstellen af. De<br />
ontwerpers krijgen daarvoor 5000 euro,<br />
de helft daarvan wordt betaald door de<br />
gemeenten, de andere helft door Leiedal<br />
en de Europese cof<strong>in</strong>ancier Interreg IVb<br />
North Sea Regionproject ‘Creative City<br />
Challenge’. 5000 euro voor twee ontwerpen<br />
is geen bedrag waarmee we grote bureaus<br />
zullen b<strong>in</strong>nenhalen, maar dat is ook niet<br />
de bedoel<strong>in</strong>g. We hopen op jonge, creatieve<br />
ontwerpers die zeker niet voor een<br />
klassieke <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g gaan. Publieke plaatsen<br />
een nieuwe <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g kunnen geven, moet<br />
een thema zijn dat sterk wervend werkt,<br />
denk ik. We gaan daarvoor zeker ook onze<br />
<strong>in</strong>ternationale partners aanspreken.” De<br />
ontwerpers gaan <strong>in</strong> het najaar aan de slag.<br />
Wilfried Vandegh<strong>in</strong>ste: “Om iets blijvends<br />
over te houden aan Lelijke Plekjes zou het<br />
natuurlijk ideaal zijn dat de gemeenten, of<br />
toch enkele daarvan, de projecten effectief<br />
laten uitvoeren. Leiedal engageert zich om<br />
<strong>in</strong> het voorjaar van 2012 een publicatie<br />
met de beste ontwerpen uit te brengen en<br />
een e<strong>in</strong>devenement op poten te zetten.”<br />
✽<br />
In hun aanpak komen de Leuvense studenten met een<br />
conceptueel verhaal waarmee ze de relatie tussen het centrum<br />
van Spiere en het omr<strong>in</strong>gende open landschap willen herstellen.<br />
Met hun ontwerp willen ze het ple<strong>in</strong> opnieuw identiteit en<br />
karakter geven. Het zicht op het landschap wordt opengemaakt<br />
en de verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g wordt tastbaar door de Spierebeek opnieuw<br />
bloot te leggen. Op die manier wordt de topografie hersteld. Door<br />
het ple<strong>in</strong> randen van lage muurtjes te geven, krijgt het een<br />
identiteit. Zitbanken zorgen ervoor dat de mensen tijd kunnen<br />
nemen om te genieten van de omgev<strong>in</strong>g. Afwachten dus wat<br />
professionelen met het Robecijnple<strong>in</strong> willen aanvangen.
Frans etatisme<br />
De Wervikse tabakscultuur ontstond <strong>in</strong> de<br />
17de eeuw. Wervikse tabak was van superieure<br />
kwaliteit. Plaatselijke fabrikanten<br />
leverden hun koopwaar tot ver over de<br />
Franse grens. Na het Verdrag van Utrecht<br />
<strong>in</strong> 1713 g<strong>in</strong>g Frankrijk over tot protectionisme.<br />
De Franse staat verwierf het monopolie<br />
op tabak en snuiftabak. Vooral snuiftabak<br />
was toen een Wervikse specialiteit.<br />
De protectionistische houd<strong>in</strong>g van de<br />
Fransen was een streep door de reken<strong>in</strong>g<br />
van de plaatselijke tabakshandelaren. Wervik<br />
maakte toen deel uit van de Oostenrijkse<br />
Nederlanden (het zuidelijk deel van de<br />
Nederlanden). De toenmalige heersers<br />
leverden tijdens hun bew<strong>in</strong>d we<strong>in</strong>ig <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen<br />
om de Wervikse tabaks<strong>in</strong>dustrie te<br />
ondersteunen. Dit was de aanleid<strong>in</strong>g voor<br />
de smokkel van tabak richt<strong>in</strong>g Frankrijk.<br />
Wervikse handelaars openden <strong>in</strong> die periode<br />
fabrieken op Frans grondgebied <strong>in</strong> Wervicq<br />
Sud. Dit was een perfecte dekmantel om<br />
het Franse staatsmonopolie te omzeilen.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Wervik<br />
De eeuwige strijd<br />
<strong>in</strong> het<br />
smokkelparadijs<br />
stijn vanhoorne<br />
Wervik is tot op heden het mekka van de Belgische tabaksteelt.<br />
De florerende tabakshandel werd er vanaf de 18de eeuw getekend<br />
door de smokkel richt<strong>in</strong>g Frankrijk. Door de grensvorm<strong>in</strong>g<br />
ontkiemde zich een nieuw grensconflict tussen Frankrijk en de<br />
Oostenrijkse Nederlanden. Ook <strong>in</strong> de 20ste eeuw waren spitsvondige<br />
blauwers <strong>in</strong> het grensgebied langs de Leie actief om Wervikse tabak<br />
over de grens te krijgen. De tabakssmokkel ontaardde snel <strong>in</strong> een<br />
eeuwige strijd tussen blauwers en douaniers.<br />
Over blauwers en cOmmiezen<br />
De smokkel herrees na de wreedheden van<br />
Wereldoorlog I. Alle Wervikse kerverijen<br />
moesten hun tabak naar Frankrijk overbrengen.<br />
De Franse markt was tijdens het<br />
<strong>in</strong>terbellum de belangrijkste afnemer van<br />
Wervikse tabak. Smokkelaars of blauwers<br />
hanteerden spitsvondige technieken om<br />
tabak over de Leie te brengen. De natuurlijke<br />
grens bleek eens te meer een fameus<br />
obstakel om uit de greep van de ‘commiezen’<br />
te blijven. Wervik werd een berucht<br />
smokkelparadijs voor tabak. Gewiekste<br />
smokkelaars en heel veel doodgewone<br />
families waren er<strong>in</strong> bedreven. Wervikse<br />
tabak werd toen meestal geruild tegen<br />
koopwaar die <strong>in</strong> Frankrijk spotgoedkoop<br />
was. De ruilhandel vierde hoogtij. De<br />
Hoeve Ter Walle op de Balokken, tegenwoordig<br />
een recreatie-eiland om te onthaasten,<br />
was een cruciale verzamelplaats<br />
voor tabak. De hoeve lag strategisch op de<br />
grens aan de Leie. Hoeve Ter Walle was<br />
het zenuwcentrum van de tabakssmokkel.<br />
Het was een huzarenstuk om alles wat niet<br />
te groot of te zwaar was op creatieve wijze<br />
naar Frankrijk te smokkelen: koffie, speelkaarten,<br />
parfum, maar ook jukeboxen en<br />
staande klokken.<br />
Sterke verhalen<br />
De strijd tussen blauwers en douaniers is<br />
vereeuwigd <strong>in</strong> talrijke sterke verhalen. Deze<br />
anekdotes zijn op zich een straf staaltje<br />
erfgoed over het Wervikse tabaksverleden<br />
en het dagelijks leven <strong>in</strong> de grensstad. De<br />
douaniers waren nochtans goed uitgerust<br />
om smokkelwaar op te sporen. Tijdens<br />
patrouilles met douanehonden probeerden<br />
ze het smokkelspoor van de blauwers te<br />
v<strong>in</strong>den. Grenswachters beschikten over<br />
prikstokken om laadbakken en vrachten<br />
te fouilleren op verborgen smokkelwaar.<br />
Zo is er het verhaal van een vlasboer uit<br />
Geluwe wiens lad<strong>in</strong>g aan de brug van<br />
Wervik gecontroleerd werd. De vlasboer<br />
had enkele dure staande klokken tussen<br />
het vlas verborgen. De smokkelboer kroop<br />
door het oog van de naald toen dou aniers<br />
met stokken <strong>in</strong> de vlasberg prikten. De<br />
dure klokken doorstonden de doorgedreven<br />
grenscontrole en werden heelhuids over<br />
de grens gereden. Wervikse gez<strong>in</strong>nen hadden<br />
een belangrijk aandeel <strong>in</strong> kle<strong>in</strong>schalige<br />
smokkel. In die tijd was de zondagsmis <strong>in</strong><br />
Bousbecque (Frankrijk) opvallend populair.<br />
De talrijke Wervikse kerkgangers staken<br />
wekelijks de grens over met grote hoeveelheden<br />
smokkelwaar die onder hun kledij<br />
of op het lichaam verborgen was. Doorw<strong>in</strong>terde<br />
smokkelaars staken de Leie over<br />
<strong>in</strong> gammele bootjes of met veel acrobatie<br />
via koorden die tussen beide oevers gespannen<br />
waren. De blauwers riskeerden hun<br />
leven om clandestien de Leie over te steken.<br />
Verschillende smokkelaars zijn vooral ’s<br />
nachts <strong>in</strong> de Leie verdronken nadat de<br />
risicovolle oversteek van de rivier met een<br />
sisser afliep. Met man en macht probeerden<br />
collegasmokkelaars en handlangers het<br />
lijk naar de Belgische oever te halen om niet<br />
geklist te worden door Franse douaniers en<br />
grenswachters. De smokkelpraktijken waren<br />
sterk <strong>in</strong>geburgerd <strong>in</strong> het dagelijkse leven van<br />
de gez<strong>in</strong>nen, waardoor mensen niet meer<br />
stilstonden bij de risico’s van het vak.<br />
De beruchte bende van de Coudrons<br />
was na Wereldoorlog II uitermate actief en<br />
creatief <strong>in</strong> het smokkelparadijs Wervik. De<br />
smokkelbende hield er een behoorlijk<br />
grootschalige smokkel op na door gebruik<br />
te maken van vrachtwagens. V<strong>in</strong>cent<br />
Verbrugge, diensthoofd van Toerisme Wervik<br />
en directeur van het Nationaal Tabaksmuseum,<br />
her<strong>in</strong>nert zich een anekdote met<br />
een handlanger van de Coudronbende. “Ik<br />
werd <strong>in</strong> de jaren 1980 door de Franse televisiezender<br />
France 3 geïnterviewd aan de<br />
brug <strong>in</strong> Wervik. Ik had een toenmalige<br />
handlanger van de Coudronbende uitgenodigd<br />
om te getuigen over de smokkelpraktijken<br />
van weleer. Toen we brug overstaken<br />
richt<strong>in</strong>g WervicqSud, was de<br />
80 jarige exsmokkelaar nog steeds angstig<br />
dat enkele douaniers zouden opduiken.<br />
Hoewel de smokkelpraktijken al lang verdwe<br />
nen waren, illustreerde dit de spannende<br />
tijd rond de grens.”<br />
Standbeeld de blauWer<br />
In de jaren 1950 werden enkele grote<br />
smokkel processen gehouden voor de rechtbank<br />
<strong>in</strong> Rijsel. Er werden enkele korte<br />
gevangenisstraffen uitgesproken. Dit<br />
luidde het e<strong>in</strong>de van de smokkel naar<br />
16 17<br />
Frankrijk <strong>in</strong>. Het smokkelverleden werd<br />
<strong>in</strong> 2007 vereeuwigd met het standbeeld<br />
De Blauwer van de uit Wervik afkomstige<br />
beeldhouwer Jan Desmarets. Het standbeeld<br />
beeldt een zwemmende smokkelaar<br />
uit die de Leie probeert over te steken om<br />
uit de klauwen te blijven van een achtervolgende<br />
douanier met blaffende douanehond.<br />
De Blauwer, die deels <strong>in</strong> de Leie<br />
staat, symboliseert het eeuwige katenmuisspel<br />
tussen smokkelaars en douaniers.<br />
Het standbeeld staat niet toevallig achter<br />
het Nationaal Tabaksmuseum en is een<br />
knipoog naar de tabakssmokkel van weleer.<br />
✽
ensverleggende<br />
nflicten<br />
n de Leiebrug<br />
stijn vanhoorne<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Wervik<br />
De eeuwige<br />
strijd <strong>in</strong><br />
het smokkel-<br />
paradijs<br />
Bij een bezoek aan het Huis René Defrancq,<br />
opgedragen aan de gelijknamige geschiedschrijver,<br />
ontdek je talrijke grensconflicten<br />
die het verleden van de stad Wervik bepaald<br />
hebben. De stad was eeuwenlang de speelbal<br />
van verschillende overheersers door het<br />
verleggen van de grens. Voor de bewoners<br />
van de tabaksstad was het een vreemde<br />
periode met veel verander<strong>in</strong>gen en omwentel<strong>in</strong>gen.<br />
Wervik was het toneel van<br />
opeenvolgende conflicten die het dagelijkse<br />
leven <strong>in</strong> en de ontwikkel<strong>in</strong>g van de<br />
grensstad sterk zouden beïnvloeden.<br />
Grensverleggende<br />
conflicten<br />
aan de Leiebrug<br />
kWetSbaarHeid<br />
De splits<strong>in</strong>g van Wervik <strong>in</strong> 1713 (het Verdrag<br />
van Utrecht) had een grote impact op het<br />
leven <strong>in</strong> de stad. Wervik was niet ommuurd<br />
of door vestig<strong>in</strong>gen beschermd zoals de<br />
naburige steden Ieper en Menen. De tabaksstad<br />
was bijzonder kwetsbaar en raakte<br />
heel snel <strong>in</strong> conflicten betrokken vanaf de<br />
18de eeuw. De afwisselende Oostenrijkse<br />
en Franse overheers<strong>in</strong>g zorgde voor gespannen<br />
situaties <strong>in</strong> de grensstad.<br />
De grensovergang <strong>in</strong> Wervik bleef een<br />
hoofdrol opeisen <strong>in</strong> de 19de eeuw. Vlaanderen<br />
werd zwaar geteisterd door een economische<br />
crisis. Hoewel veel Vlam<strong>in</strong>gen<br />
<strong>in</strong> die periode naar de Verenigde Staten<br />
emigreerden, bleven veel mensen <strong>in</strong> de<br />
grensstreek wonen. In NoordFrankrijk<br />
bloeide de mechanische textielnijverheid.<br />
De vraag naar werkkrachten was enorm<br />
hoog en het fenomeen grensarbeid was<br />
geboren. De lonen <strong>in</strong> Frankrijk waren aantrekkelijk<br />
en stimuleerden de welvaart van<br />
vele Wervikse gez<strong>in</strong>nen. In die periode<br />
ontstond een bloeiend commercieel leven<br />
aan de Leiebrug dat vooral leefde van de<br />
handel met grensarbeiders. Aan het beg<strong>in</strong><br />
van de 20ste eeuw, voor de Eerste Wereldoorlog,<br />
groeide de onvrede van de Vlaamse<br />
arbeiders. Burgerlijke conflicten over lonen<br />
en werkloosheid leidden tot woelige stak<strong>in</strong>gen<br />
<strong>in</strong> de grensstad. Na de Tweede<br />
Wereldoorlog verdween de textiel<strong>in</strong>dustrie<br />
<strong>in</strong> NoordFrankrijk en daalde de grensarbeid<br />
zienderogen. De commerciële activiteit<br />
aan de grensovergang stierf een<br />
stille dood. De grensstad leefde gedurende<br />
drie eeuwen <strong>in</strong> een opeenvolg<strong>in</strong>g van<br />
conflicten met de grensovergang aan de<br />
Leiebrug als spilfiguur <strong>in</strong> elk grensconflict.<br />
aan de ScHandpaal genageld<br />
In de tabaksstad pronkt een uniek stukje<br />
erfgoed op de Steenakker. De schandpaal<br />
kennen we als een middeleeuwse straf <strong>in</strong><br />
burgerlijke conflicten. Het Wervikse exemplaar<br />
dateert uit de 18de eeuw en behoorde<br />
toe aan de heerlijkheid Oosthove. Oosthove<br />
was een autonome nederzett<strong>in</strong>g met<br />
een eigen rechtssysteem. Wervik was toen<br />
nog geen stad. De Steenakker vormde de<br />
grens van de heerlijkheid Oosthove en was<br />
een belangrijke ambachtenzone. Het gebruik<br />
van de schandpaal was geïnspireerd op het<br />
middeleeuwse pr<strong>in</strong>cipe, maar diende niet<br />
meer om mensonterende straffen uit te<br />
voeren. Wie tot de schandpaal veroordeeld<br />
werd, onderg<strong>in</strong>g een publieke verneder<strong>in</strong>g<br />
door het bekogelen met allerlei voorwerpen.<br />
De schandpaal raakte tijdens de Franse<br />
overheers<strong>in</strong>g <strong>in</strong> onbruik en de symboliek<br />
van het openbaar straffen verdween. Vele<br />
jaren later werd de schandpaal per toeval<br />
teruggevonden <strong>in</strong> een won<strong>in</strong>g. De paal<br />
werd geruime tijd gebruikt om een won<strong>in</strong>g<br />
te stutten. E<strong>in</strong>d de jaren 1960 besliste de<br />
historische kr<strong>in</strong>g van Wervik om de schandpaal<br />
op de Steenakker terug te plaatsen.<br />
Niemand realiseerde zich de geschiedkundige<br />
waarde van de houten paal. Zo gebruikten<br />
marktkramers tijdens de wekelijkse<br />
vrijdagmarkt de houten paal om hun tentzeilen<br />
vast te leggen. De schandpaal werd<br />
uite<strong>in</strong>delijk opgewaardeerd en is nu nog<br />
steeds als een mysterieus voorwerp uit het<br />
rijke Wervikse verleden.<br />
<strong>in</strong>tergemeentelijke SamenWerk<strong>in</strong>g<br />
Naar aanleid<strong>in</strong>g van <strong>Open</strong> Monumentendag<br />
20<strong>11</strong> biedt Wervik een <strong>in</strong>tergemeentelijk<br />
programma aan over het thema Conflicten<br />
<strong>in</strong> samenwerk<strong>in</strong>g met de stad Menen.<br />
Gidsen uit Menen, Wervik en Noord<br />
Frankrijk leiden je naar locaties die ooit<br />
belangrijke conflicthaarden waren <strong>in</strong> het<br />
grensgebied MenenWervik. Het programma<br />
bewijst dat grensgebieden broeihaarden<br />
van conflicten zijn.<br />
Menen belicht de conflicten tijdens de<br />
Franse overheers<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de 18de en 19de<br />
eeuw. Een shuttleboot brengt je naar de<br />
Leiebrug <strong>in</strong> Wervik, waar het strategisch<br />
belang van bruggen <strong>in</strong> conflicten uit de<br />
doeken wordt gedaan. In WervicqSud kan<br />
je het Duits militair kerkhof bezoeken en<br />
vertelt een gids over het leven <strong>in</strong> de naoorlogse<br />
periode. Een bus brengt je vervolgens<br />
naar het kerkhof van Bousbecque. Hier<br />
v<strong>in</strong>d je allerlei verwijz<strong>in</strong>gen naar oorlogen<br />
waaraan Frankrijk heeft deelgenomen.<br />
Centraal staan Franse soldaten uit Bousbecque<br />
die <strong>in</strong> een conflict zijn omgekomen.<br />
Tot slot wordt de rondrit afgesloten met<br />
een rondgang op de grootste Duitse militaire<br />
begraafplaats van WestEuropa op de<br />
grens van Menen en Wevelgem. Hier vertelt<br />
een gids aangrijpende oorlogsverhalen op<br />
de laatste rustplaats van duizenden soldaten.<br />
✽<br />
18 19<br />
Gr<br />
co<br />
aa
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
* * * FOCUS * * *<br />
De<br />
<strong>Kortrijk</strong>se<br />
tuighuizen<br />
01.<br />
02.<br />
“De oude brandweerkazerne<br />
is een merkwaardig gebouw”,<br />
vertelt architect Christian De<br />
Laey. “De meeste mensen kunnen<br />
het gebouw situeren, hoewel<br />
het niet op een hoofdweg ligt.<br />
Dat zegt toch iets over de<br />
uitstral<strong>in</strong>g ervan. Het is een<br />
zeldzaam toonbeeld van modernisme<br />
<strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong>.” Het gebouw<br />
<strong>in</strong> de Rijkswachtstraat <strong>in</strong><br />
<strong>Kortrijk</strong> heeft <strong>in</strong>derdaad een<br />
opmerkelijk ontwerp maar ook<br />
een bijzondere voorgeschiedenis.<br />
Daarvoor moeten we meer dan<br />
60 jaar terug <strong>in</strong> de tijd, naar het<br />
beg<strong>in</strong> van de Tweede Wereldoorlog.<br />
03.<br />
ruben mayeur<br />
04.<br />
01. Fiets voor het aandrijven van het<br />
luchtververs<strong>in</strong>gssysteem <strong>in</strong> de schuilkelder.<br />
02. Opbouw van de tuighuizen, 1940. © Stadsarchief <strong>Kortrijk</strong><br />
03. Burgemeester Arthur Mayeur brengt een ardu<strong>in</strong>en<br />
gedenksteen aan, 1940. © Stadsarchief <strong>Kortrijk</strong><br />
04. De droogtoren van de oude brandweerkazerne anno 20<strong>11</strong><br />
EEn oorlogsvErlEdEn<br />
* * * FOCUS * * *<br />
Zes dagen voor de <strong>in</strong>val van nazi-Duitsland<br />
<strong>in</strong> België, op 4 mei 1940, startten de werken<br />
aan de ‘nieuwe tuighuizen der brandweer<br />
en re<strong>in</strong>ig<strong>in</strong>gsdienst’. De oorlogsdreig<strong>in</strong>g<br />
liet zich s<strong>in</strong>ds e<strong>in</strong>d 1938 weer volop voelen.<br />
Het stadsbestuur van <strong>Kortrijk</strong> zette de<br />
tuighuizen bovenaan op de prioriteitenlijst<br />
van openbare werken. Brandweer en technische<br />
diensten zouden een belangrijke rol<br />
vervullen <strong>in</strong> geval van oorlog, vooral met<br />
het oog op de bescherm<strong>in</strong>g tegen luchtaanvallen.<br />
Een nieuw, modern onderkomen<br />
was nodig.<br />
De plannen voorzagen ook <strong>in</strong> de constructie<br />
van een schuilkelder, die moest<br />
dienen als toevluchtsoord voor het stadspersoneel<br />
ter plaatse. Beg<strong>in</strong> 1940 beschikte<br />
de stad reeds over een aantal goed <strong>in</strong>gerichte<br />
schuilplaatsen maar het werk was nog<br />
niet af. Bestaande kelders werden ver sterkt<br />
en <strong>in</strong> de mate van mogelijke gasdicht gemaakt.<br />
De <strong>Kortrijk</strong>zanen kregen voorlicht<strong>in</strong>g<br />
– via voordrachten, films, tentoonstell<strong>in</strong>gen,<br />
… - over de preventieve maat regelen<br />
tegen luchtaanvallen. Er werden vrijwilligers<br />
gerecruteerd om de stadsdiensten bij te<br />
spr<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> geval van bombardementen.<br />
De snelle Duitse <strong>in</strong>val bracht de werken<br />
aan de tuighuizen tot stilstand, maar ze<br />
werden relatief snel hervat. Het uitbreken<br />
van de oorlog en de bezett<strong>in</strong>g van de stad<br />
maakten de realisatie nog dr<strong>in</strong>gender.<br />
Halfweg 1942 was het gebouw, voorzien<br />
van een droogtoren (drogen van brandslangen)<br />
en van een ondergrondse schuilplaats,<br />
voltooid. De Etablissements Fichet<br />
uit Brussel voorzagen de schuilkelder van<br />
luchtdichte, stalen deuren als bescherm<strong>in</strong>g<br />
tegen de luchtverplaats<strong>in</strong>g bij ontploff<strong>in</strong>gen.<br />
Dezelfde firma stond <strong>in</strong> voor de <strong>in</strong>stallatie<br />
van een luchtververs<strong>in</strong>gssysteem. Dit systeem<br />
kon worden aangedreven door een fiets.<br />
Installatie én fiets bev<strong>in</strong>den zich op vandaag<br />
nog steeds ter plaatse.<br />
EEn multifunctionEEl complEx<br />
De tuighuizen zouden de zware bombardementen<br />
op <strong>Kortrijk</strong> <strong>in</strong> 1943 en 1944<br />
overleven. In de jaren 1950 deed een deel<br />
van het gebouw dienst als centrum voor<br />
medisch schooltoezicht. De openbare<br />
douches dateren van die periode maar<br />
werden gerenoveerd <strong>in</strong> de jaren 1990.<br />
Vanaf 1963 nam een professioneel brandweerkorps<br />
zijn <strong>in</strong>trek <strong>in</strong> de kazerne en werd<br />
het hulpcentrum 900 er geïnstalleerd. In<br />
1982 verhuisden deze diensten naar een<br />
nieuw complex aan de Doorniksesteenweg,<br />
enkel het vrijwilligerskorps bleef ter plaatse.<br />
Andere stadsdiensten namen de vrijgekomen<br />
ruimtes <strong>in</strong>. Op vandaag v<strong>in</strong>den we<br />
<strong>in</strong> de tuighuizen een onderhoudsgarage en<br />
depotruimte van de stad, openbaar sanitair,<br />
het team “Net tot en met” (directie Leefmilieu)<br />
en een huisbewaarderswon<strong>in</strong>g.<br />
Daarnaast hebben ook Studio Bloema<br />
(opnamestudio voor bl<strong>in</strong>den en slechtzienden),<br />
UBAKTK Gulden Spoor <strong>Kortrijk</strong><br />
(radioamateurs) en de WestVlaamse bergsportverenig<strong>in</strong>g<br />
(klim<strong>in</strong>stallatie <strong>in</strong> de toren)<br />
er een onderkomen. De meeste stadsdiensten<br />
verhuizen b<strong>in</strong>nenkort naar de nieuwe Site<br />
Callens. Welke bestemm<strong>in</strong>g het gebouw <strong>in</strong><br />
de nabije toekomst zal krijgen is nog niet<br />
bekend.<br />
ModernisMe <strong>in</strong> KortrijK<br />
Met de tuighuizen kreeg <strong>Kortrijk</strong> er een<br />
architecturale blikvanger bij. In 2003 besloot<br />
de Vlaamse overheid om het gebouw te<br />
beschermen als monument. Het is één van<br />
de we<strong>in</strong>ige voorbeelden van modernistische,<br />
functionele architectuur <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong>. Aannemer<br />
Cottyn uit Heule stond <strong>in</strong> voor de<br />
uitvoer<strong>in</strong>g. Architecten W. Dutoit, P.A.<br />
Pauwels en W. Van Spranghe tekenden voor<br />
het ontwerp. Het gebouw is bijgevolg een<br />
collectieve realisatie van de belangrijkste<br />
<strong>Kortrijk</strong>se architecten rond 1940. Het wordt<br />
beschouwd als één van de topwerken uit<br />
het oeuvre van Van Spranghe, die bekend<br />
staat voor zijn speelse, blokvormige volumes.<br />
Het gebouw bestaat uit een betonnen<br />
structuur met bakstenen parement <strong>in</strong> twee<br />
bouwlagen, onder een plat dak. Het beeldbepalende<br />
pand valt vooral op door de<br />
droogtoren (circa 24m hoog), die een herkenn<strong>in</strong>gspunt<br />
vormt <strong>in</strong> de omgev<strong>in</strong>g. Het<br />
centrale poortgebouw spr<strong>in</strong>gt ook <strong>in</strong> het<br />
oog, het wordt geflankeerd door vooruit<br />
20 21<br />
spr<strong>in</strong>gende halfronde uitbouwen van één<br />
bouwlaag. “De blokvormige toren met<br />
glazen bovenverdiep<strong>in</strong>g en glazen trappenhuis<br />
vormt een sterk tegengewicht voor de<br />
horizontale bouwlagen”, licht architect<br />
De Laey toe. “De horizontaliteit wordt<br />
benadrukt door de langgestrekte ramen<br />
met licht metalen roedeverdel<strong>in</strong>g en de<br />
platte bakstenen met verdiepte horizontale<br />
voegen.”<br />
RestauRatieplannen<br />
Op vraag van de stad <strong>Kortrijk</strong> verrichtte<br />
architect De Laey een voorbereidende<br />
studie met het oog op de restauratie van<br />
het gebouw. De stad heeft concrete plannen<br />
om de voorgevel van de voormalige brandweerkazerne<br />
zoveel mogelijk <strong>in</strong> zijn oorspronkelijke<br />
staat te herstellen. Qua uitzicht<br />
is deze gevel quasi volledig <strong>in</strong>tact gebleven<br />
s<strong>in</strong>ds 1942 maar <strong>in</strong>grepen dr<strong>in</strong>gen zich op<br />
om verder verval te vermijden. De geplande<br />
<strong>in</strong>vester<strong>in</strong>gen vormen een noodzakelijke<br />
voorwaarde voor het behoud en z<strong>in</strong>vol hergebruik<br />
van dit onroerend erfgoed.<br />
De oude brandweerkazerne vormt de<br />
blikvanger van <strong>Open</strong> Monumentendag<br />
20<strong>11</strong> <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong>. Je kan het gebouw samen<br />
met de schuilkelder gaan bezichtigen, de<br />
toren is om veiligheidsredenen niet toegankelijk.<br />
✽<br />
Met dank aan Stad <strong>Kortrijk</strong><br />
(Directie Facility, Stadsarchief <strong>Kortrijk</strong>),<br />
architect Christian De Laey en het<br />
Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed.
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
150 jaar<br />
Kanaal Bossuit-<strong>Kortrijk</strong><br />
lieven vanmarcke<br />
Het kanaal Bossuit<strong>Kortrijk</strong> maakt al 150 jaar de verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g tussen de Schelde en de Leie. Het kanaal<br />
kwam er om grondstoffen vanuit het Doornikse en de Bor<strong>in</strong>age naar WestVlaanderen te transporteren,<br />
maar echt rendabel is het nooit geweest. Anno 20<strong>11</strong> heeft het kanaal naast een economisch ook een<br />
duidelijke ecologische functie gekregen. Maar het vervoer over water w<strong>in</strong>t veld en daar kan het kanaal<br />
Bossuit<strong>Kortrijk</strong> voordeel bij doen.<br />
Bernard Pauwels heeft net een tentoonstell<strong>in</strong>g<br />
opgezet over het kanaal en haar <strong>in</strong>vloed<br />
op <strong>Kortrijk</strong>. Geert Callens g<strong>in</strong>g op zoek<br />
naar mondel<strong>in</strong>ge getuigenissen van mensen<br />
uit het <strong>in</strong>terfluvium, de streek tussen<br />
Schelde en Leie). Die getuigenissen krijgen<br />
een plaatsje bij de verhalenbank van de<br />
prov<strong>in</strong>cie (www.streekvertelsels.be).<br />
Het is niet toevallig dat het kanaal Bossuit<br />
<strong>Kortrijk</strong> rond 1860 uitgegraven werd. Rond<br />
die tijd werden de stoommach<strong>in</strong>es belang<br />
rijk <strong>in</strong> de opkomende <strong>in</strong>dustrie. Stoommach<strong>in</strong>es<br />
hadden steenkool nodig en door<br />
het kanaal kwam de Bor<strong>in</strong>age een stuk<br />
dichterbij. Bovendien was 1860 het jaar<br />
dat de stedelijke octrooien wegvielen en<br />
de stadspoorten dus overbodig werden.<br />
Als gevolg daarvan verlieten veel bedrijven<br />
de stad om zich te vestigen buiten de vroegere<br />
stadsmuren, langs de spoorweg of het<br />
water. In <strong>Kortrijk</strong> werd de uitgegraven<br />
aarde van het kanaal op veel plaatsen<br />
22<br />
trouwens gebruikt om de wallen te dempen.<br />
Geert Callens: ‘Het politieke klimaat <strong>in</strong><br />
<strong>Kortrijk</strong> was <strong>in</strong> die tijd zo katholiek en behoudsgez<strong>in</strong>d<br />
dat de liberale werkgevers, die<br />
vooruitstrevender waren, de stad verlieten<br />
en naar Zwevegem of Stasegem trokken om<br />
zich langs het nieuwe kanaal te vestigen. Veel<br />
arbeiders uit <strong>Kortrijk</strong> g<strong>in</strong>gen toen werken<br />
<strong>in</strong> de NoordFranse <strong>in</strong>dustrie. Het kanaal<br />
lag er al 50 jaar vooraleer men <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong><br />
volop de kaart van de <strong>in</strong>dustrialisatie trok.<br />
Dat het kanaal vertrok vanuit Bossuit is<br />
niet toevallig, want de gemeente had toen<br />
al een levendige haven op de Schelde.<br />
Vanaf Bossuit hadden de boten loodsen<br />
nodig om de vaarroutes te bepalen en<br />
daardoor was er een aanlegkaai met cafés<br />
en w<strong>in</strong>keltjes. Monseigneur De Haerne,<br />
<strong>in</strong> die tijd volksvertegenwoordiger voor<br />
<strong>Kortrijk</strong>, was een pleitbezorger voor het<br />
nieuwe kanaal omdat de waterweg ook een<br />
ontsluit<strong>in</strong>g van de rest van ZuidWest<br />
Vlaanderen zou betekenen. De scheepvaart<br />
moest toen de concurrentie aangaan met<br />
het spoorvervoer dat sterk <strong>in</strong> opkomst was.<br />
In die optiek vond De Haerne moeilijk<br />
<strong>in</strong>vesteerders voor zijn project. Het kanaal<br />
werd op een goede drie jaar afgewerkt.<br />
Vooral de aanleg van een tunnel van 6<strong>11</strong><br />
meter, het souterra<strong>in</strong> <strong>in</strong> Moen, was een<br />
krachttoer waarvoor zelfs honderd mijnwerkers<br />
geëngageerd werden. Met succes!<br />
In Roubaix en <strong>in</strong> het Ieperse (de Pal<strong>in</strong>gbeek<br />
is een restant) had men tevergeefs een<br />
vergelijkbare tunnel proberen te graven.<br />
Niet m<strong>in</strong>der dan 1200 mensen per dag<br />
werkten aan het kanaal dat een hoogteverschil<br />
van 30 meter moest overbruggen. Het<br />
kanaal bleek snel verlieslatend voor de<br />
privémaatschappij die het had laten graven.<br />
Onder druk van de aandeelhouders werd<br />
het <strong>in</strong> 1890 door de Belgische staat overgenomen.<br />
Die overname was niet onbelangrijk<br />
voor de ontwikkel<strong>in</strong>g van de streek,<br />
omdat daardoor de tarieven daalden.’<br />
Bernard Pauwels: ‘Het kanaal had een<br />
gabarit van 300 ton en dat was <strong>in</strong> die tijd<br />
voldoende. De aanleg had onmiddellijk<br />
een positief effect op de handel en nijverheid<br />
<strong>in</strong> deze <strong>regio</strong>. In <strong>Kortrijk</strong> en Zwevegem<br />
ontstonden arbeiderswijken. Moen is een<br />
goed voorbeeld. Het was een landelijk<br />
dorpje dat door de aanleg van het kanaal<br />
geïndustrialiseerd werd. Maar <strong>in</strong>middels<br />
is zo goed als alle <strong>in</strong>dustrie er opnieuw<br />
verdwenen. De <strong>in</strong>dustrie is opgeschoven<br />
richt<strong>in</strong>g <strong>Kortrijk</strong>. Vanaf de Luipaardbrug<br />
en verder langs de boorden van de vaart<br />
en de Gentsesteenweg ontstond een echte<br />
<strong>in</strong>dustriezone met zeer veel tewerkstell<strong>in</strong>g.<br />
En dus heel veel volkse cafés, type ‘Au pont<br />
du Canal’, een van de we<strong>in</strong>ige overgebleven<br />
cafés. Enkele bekende bedrijven waren de<br />
<strong>Kortrijk</strong>se Katoensp<strong>in</strong>nerij en de pannenfabriek<br />
Koramic. Er waren zelfs petroleum<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Op zoek naar evenwicht tussen<br />
economie en ecologie<br />
verwerkende bedrijven. Maar de aanleg<br />
van de R<strong>in</strong>g rond <strong>Kortrijk</strong> heeft die <strong>in</strong>dustriezone<br />
verbroken.’<br />
In 1971 werd het kanaal verdiept en<br />
verbreed. Door het <strong>in</strong>stort<strong>in</strong>gsgevaar werd<br />
het souterra<strong>in</strong> <strong>in</strong> Moen al een hele tijd niet<br />
meer gebruikt. De tunnel werd opengegraven.<br />
Door de werken kreeg het kanaal<br />
vanaf Bossuit tot aan het centrum van<br />
<strong>Kortrijk</strong> een gabariet van 1350 ton. De doortocht<br />
door het centrum van <strong>Kortrijk</strong> telt<br />
nog drie sluizen die geklasseerd zijn als<br />
<strong>in</strong>dustrieel erfgoed (waar het gabariet dus<br />
300 ton gebleven is). Hierdoor blijft de<br />
verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g met de Leie voor schepen van<br />
1350 ton, klasse IV, onmogelijk. Er is ruimte<br />
vrijgehouden om een eventuele verbred<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> de toekomst mogelijk te maken.<br />
Geert Callens: ‘Voor Bekaert was het souterra<strong>in</strong><br />
altijd al een belemmer<strong>in</strong>g maar de<br />
werken bleken een GTI, grands travaux<br />
<strong>in</strong>utils. Het bedrijf had 30 jaar gewacht op<br />
een verhog<strong>in</strong>g van het gabariet, maar toen<br />
het kanaal een gabariet van 1350 ton had,<br />
bleek het kostenplaatje voor het vervoer<br />
via de b<strong>in</strong>nenscheepvaart te hoog. De<br />
energiecrisis van de jaren ’70 zorgde voor<br />
grote rationalisaties en één daarvan was<br />
dat de grote voorraden afgebouwd werden.”<br />
multifunctionele aS<br />
Vandaag is iedereen het erover eens dat het<br />
kanaal Bossuit<strong>Kortrijk</strong> en zijn omgev<strong>in</strong>g<br />
een multifunctionele as moet worden waar<br />
plaats is voor ecologie, recreatie en werkgelegenheid.<br />
De b<strong>in</strong>nenscheepvaart is aan<br />
een sterke heroplev<strong>in</strong>g toe. Steeds meer<br />
bedrijven kiezen bewust voor de b<strong>in</strong>nenvaart<br />
als alternatief voor het wegverkeer.<br />
In april werd <strong>in</strong> Moen gestart met de bouw<br />
van een nieuwe kaaimuur voor IMOG.<br />
Vlaanderen heeft <strong>in</strong> 20<strong>11</strong> haar kaaimurenprogramma<br />
verlengd. Er wordt volop <strong>in</strong>gezet<br />
op de b<strong>in</strong>nenvaart. De opwaarder<strong>in</strong>g<br />
van de Leie, b<strong>in</strong>nenkort helemaal geschikt<br />
voor 1350 ton, kadert <strong>in</strong> dat plaatje. Er<br />
wordt bovendien grensoverschrijdend gedacht.<br />
In de toekomst wordt het mogelijk<br />
om met grotere scheeptypes via de Leie<br />
en de Schelde naar het zuiden te varen. In<br />
die plannen is ook een rol voor het kanaal<br />
Bossuit<strong>Kortrijk</strong> weggelegd. Het is voorzien<br />
om de l<strong>in</strong>keroever vanaf de Otegemstraat<br />
23<br />
<strong>in</strong> Zwevegem tot aan de versmall<strong>in</strong>g van<br />
het kanaal <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong>, voor de <strong>in</strong>dustrie voor<br />
te behouden. Dat maakt onder andere een<br />
vlotte verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g met het bedrijvenpark<br />
Evolis mogelijk.<br />
Anderzijds heeft de kanaalzone ook een<br />
duidelijke ecologische en recreatieve functie.<br />
Op veel plaatsen zijn langs de oevers mooie<br />
en waardevolle natuurgebieden ontstaan,<br />
zoals het Orveytbos <strong>in</strong> Moen. Leiedal wil<br />
onder andere fietsverb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>gen maken met<br />
de Gavers en de fietsroute op de oude<br />
spoorbedd<strong>in</strong>g, de zogenaamde Trimaarzate.<br />
Daarvoor zou het fietspad langs het<br />
kanaal vanaf de Otegemstraat op de rechteroever<br />
moeten liggen. Het moet voor fietsers<br />
mogelijk zijn om vlot heel het traject Bossuit<br />
<strong>Kortrijk</strong> af te leggen langs het water. Waarschijnlijk<br />
zal daar een nieuwe fietsbrug<br />
voor nodig zijn. ‘We willen ook de kanaaldorpen<br />
Bossuit, Moen en Zwevegem<br />
Knokke opnieuw dichter bij het kanaal<br />
betrekken. Omdat <strong>in</strong> de natuurgebieden<br />
geen cafés en dergelijke toegelaten zijn,<br />
ligt daar een taak voor de kanaaldorpen.<br />
Zij hebben alle drie een groene voet waarmee<br />
een natuurlijke l<strong>in</strong>k kan gelegd worden.’ 150<br />
jaar na het uitgraven van het kanaal Bossuit<br />
<strong>Kortrijk</strong> ziet de toekomst voor de Schelde<br />
Leieverb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g er multifunctioneel uit. ✽<br />
Naar aanleid<strong>in</strong>g van 150 jaar Kanaal<br />
Bossuit-<strong>Kortrijk</strong> worden heel het<br />
jaar evenementen georgani seerd.<br />
Een over zicht v<strong>in</strong>d je op<br />
www.150jaarkanaal.be. Vanaf de zomer<br />
is er een gloednieuwe themafietstocht<br />
‘150 jaar Kanaal Bossuit-<strong>Kortrijk</strong>’. In de<br />
brochure daarbij lees je meer over het<br />
verleden van de vaart, maar ook over<br />
de toekomst van de kanaalomgev<strong>in</strong>g.<br />
In de historische havenloods op de<br />
Groen<strong>in</strong>gekaai kan je naar een tentoonstell<strong>in</strong>g<br />
die een beeld schetst over het<br />
kanaal en de <strong>in</strong>vloed die het gehad<br />
heeft op <strong>Kortrijk</strong> en zijn <strong>in</strong>woners.<br />
Een buitententoonstell<strong>in</strong>g op zeven<br />
stopplaatsen langs het kanaal belicht<br />
verleden en toekomst. Uitzonderlijk<br />
wordt ook de leegstaande kerk van<br />
Bossuit opengesteld.<br />
De tentoonstell<strong>in</strong>g loopt tot en met de<br />
<strong>Open</strong> Monumentendag op <strong>11</strong> september.
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
Vrederechter<br />
Paul Vancraeyveldt<br />
“Wij zijn<br />
de huisartsen van<br />
de geest”<br />
bernard vancraeynest<br />
— Twee heren van stand - elkaars<br />
naaste buren want s<strong>in</strong>ds een halve eeuw<br />
bewonen beiden een statig rijhuis - verschenen<br />
onlangs, zij het enigsz<strong>in</strong>s gegeneerd,<br />
samen voor de <strong>Kortrijk</strong>se vrederechter. De<br />
ene als klager. De tweede als ‘slachtoffer’.<br />
In de achtertu<strong>in</strong> van de eerste stond naar<br />
hij beweerde, een w<strong>in</strong>gerd waar hij bijzonder<br />
trots op was. Elk nieuw voorjaar schonk de<br />
klimplant hem een zee van rode bloemen.<br />
Niet dit voorjaar. De plant verloor langzaam<br />
al haar bladeren waardoor de klager tegen<br />
een kale muur moest aankijken! Weg was<br />
het wonder van de natuur! Wat was er gebeurd?<br />
De andere buur had de tu<strong>in</strong>man<br />
opdracht gegeven om op zijn terre<strong>in</strong> de<br />
klimop te snoeien. Per abuis zou die ook de<br />
stok van w<strong>in</strong>gerd van de buur middendoor<br />
hebben gehakt. Met alle gevolgen vandien.<br />
Plaatsbezoek door een deskundige wees<br />
echter uit dat de gesneuvelde plant niet de<br />
klager toe behoorde. Wel had hij er gedurende<br />
ettelijke jaren door de grillen van de natuur<br />
het feitelijke genot van gehad! —<br />
24<br />
Dit onschuldige voorvalletje maar om te<br />
illustreren met welk soort conflicten tussen<br />
mensen Paul Vancraeyveldt (65), s<strong>in</strong>ds tien<br />
jaar vrederechter regelmatig wordt geconfronteerd.<br />
Hij woont <strong>in</strong> Wevelgem en zetelt<br />
<strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong>. “Ik beschik over zes medewerkers<br />
en zetel <strong>in</strong> een zaaltje zonder drempels.<br />
Ik voel mij daar veilig. Ik figureer zowat als<br />
de huisarts van de magistratuur”, vertelt<br />
hij vol overtuig<strong>in</strong>g. “Ik bied elk van de<br />
par tijen die soms met getrokken zwaarden<br />
tegenover elkaar staan, de gelegenheid om<br />
hun verhaal te doen.” Liever dan vonnissen<br />
te moeten uitspreken is Paul Vancraeyveldt<br />
gewonnen voor overleg met een m<strong>in</strong>nelijke<br />
schikk<strong>in</strong>g als resultaat. “Noem het gerust<br />
eerstelijnsjustitie!”<br />
Een vrederechter moet niet enkel van<br />
de mensen houden. Hij moet vooral van<br />
vele markten thuis zijn. Soms wordt hij<br />
met hartverscheurende situaties geconfronteerd<br />
die zich ver buiten de gerechtszaal<br />
afspelen. “Weet je dat ik wekelijks naar<br />
de kl<strong>in</strong>iek De Heilige Familie <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong><br />
trek om die mensen te horen die door het<br />
parket onder gedwongen observatie worden<br />
gesteld. Op basis van de doktersattesten<br />
en het advies van de psychiater moeten<br />
we, als het ware als een soort vox populi,<br />
oordelen of die persoon meteen, mits vrijwillige<br />
therapie, naar huis toe kan of gedurende<br />
maximaal veertig dagen <strong>in</strong> observatie<br />
moet blijven. Soms moet je als rechter<br />
verscheurende keuzes maken!”<br />
Daarnaast trekt hij ook vaak, vergezeld<br />
van zijn (hoofd)griffier, naar rusthuizen,<br />
gelegen b<strong>in</strong>nen zijn kanton. “Hoe senioren<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
“Liever dan de zaken op de spits te drijven,<br />
moet een vrederechter tussen partijen bruggen<br />
kunnen slaan!”<br />
ook hun fierheid blijven behouden, velen<br />
onder hen zijn aangetast door de ziekte<br />
van Alzheimer, door lichte dementie, angststoornissen<br />
en allerhande fobieën. Die<br />
categorie mensen moet worden vertegenwoordigd<br />
door een voorlopige bew<strong>in</strong>dvoerder.<br />
Wij zijn het die deze bew<strong>in</strong>dvoerder<br />
moeten aanstellen. “Het is vaak moeilijk<br />
om <strong>in</strong> de familiekr<strong>in</strong>g van die senioren<br />
iemand te v<strong>in</strong>den die deze taak op zich wil<br />
nemen. Komt het niet tot een consensus,<br />
dan moet door mij een advocaat worden<br />
aangesteld aan wie, <strong>in</strong> ruil voor het bew<strong>in</strong>dvoerderschap,<br />
een percentage toekomt<br />
op de <strong>in</strong>komsten van die senioren. Ik kan<br />
je verzekeren dat je met schrijnende toestanden<br />
wordt geconfronteerd. Ik voel mij<br />
soms tegen beter weten <strong>in</strong>, <strong>in</strong> de rol geduwd<br />
van een onderpastoor die, zoals vroeger<br />
vaak het geval was, op huisbezoek trok om<br />
<strong>in</strong> de gez<strong>in</strong>nen allerlei conflictsituaties op<br />
te lossen.”<br />
Verzoen<strong>in</strong>gen<br />
Een derde deelopdracht voor een vrederechter<br />
is de behandel<strong>in</strong>g van verzoen<strong>in</strong>gen<br />
tussen de verschillende partijen. En dat<br />
zonder dat een procedure moet worden<br />
opgestart.“Wat té we<strong>in</strong>ig mensen beseffen<br />
is dat s<strong>in</strong>ds 2009 ook de verliezende partij<br />
een rechtspleg<strong>in</strong>gvergoed<strong>in</strong>g moet betalen<br />
aan de cliënt die het proces w<strong>in</strong>t. Ons<br />
uitgangspunt is dan ook dat oploss<strong>in</strong>gen<br />
belangrijker zijn dan vonnissen. Neem nu<br />
een eenvoudige huurzaak. Komt er een<br />
ontb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g van de huurovereenkomst dan<br />
25<br />
mag de verliezende partij 1200 euro neertellen<br />
aan de partij die het proces w<strong>in</strong>t.<br />
Anders gezegd: je betaalt de raadsman van<br />
de tegenpartij!”<br />
Daarnaast houdt de vrederechter, net<br />
als op de rechtbank van eerste aanleg, zijn<br />
klassieke zitt<strong>in</strong>gen. Daarop worden zowel<br />
kle<strong>in</strong>e als grote zaken behandeld: onteigen<strong>in</strong>gen,<br />
conflicten betreffende appartementsrecht,<br />
handelshuurzaken, erfdienstbaarheden…<br />
In elk van die zaken is beroep<br />
mogelijk voor de rechtbank van eerste<br />
aanleg. Echtscheid<strong>in</strong>gen behoren niet tot<br />
de bevoegdheid van de vrederechter. Enkel<br />
het nemen van dw<strong>in</strong>gende maatregelen op<br />
verzoek van mensen die een tijdelijke regel<strong>in</strong>g<br />
wensen te treffen. Een m<strong>in</strong>der belangrijk<br />
luik ten slotte is de vertegenwoordig<strong>in</strong>g<br />
bij openbare verkopen. Méér dan een soort<br />
bloempotfunctie bezit de vrederechter daar<br />
niet.’<br />
Geen kamerGeleerde<br />
Welke kwaliteiten, naast wijsheid, relativiteitsz<strong>in</strong><br />
en onafhankelijkheid, moet je als<br />
vrederechter <strong>in</strong> huis hebben, wilden we<br />
ten slotte van rechter Paul Vancraeyveldt<br />
vernemen: ‘Levenservar<strong>in</strong>g, empathie,<br />
gezond verstand, juridische vorm<strong>in</strong>g en<br />
vooral… een gevoel voor humor komen<br />
van pas. Maar je mag vooral geen kamergeleerde<br />
zijn!’. ✽
Fotografie: Valerie Vonck
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
* * * FOCUS * * *<br />
bernard vancraeynest<br />
‘<strong>Kortrijk</strong> schijnbaar een mooi meisje,<br />
maar niet om mee te trouwen!’<br />
Van de conflicthaarden die de<br />
heemkundige kr<strong>in</strong>g Cuerna <strong>in</strong> de<br />
hoeve Vandewalle aansnijdt, zal<br />
deze rond de fusieperikelen ongetwijfeld<br />
zeer druk worden bekeken<br />
en becommentarieerd. De<br />
vrees dat Kuurne <strong>in</strong> de fusieplannen<br />
door ‘de dikke nekken van<br />
<strong>Kortrijk</strong>’ zou worden opgeslokt,<br />
leidde op 17 maart 1970 <strong>in</strong> Kuurne<br />
tot een m<strong>in</strong>i volksopstand. Het<br />
scheelde die avond we<strong>in</strong>ig of de<br />
toenmalige burgemeester van<br />
<strong>Kortrijk</strong> Jozef Lambrecht, kwam<br />
niet zonder kleerscheuren uit het<br />
ezelsdorp weg.<br />
In zijn memoires laat de 83 jaar geworden<br />
burgervader het voorval alvast niet onbesproken.<br />
Hij heeft het over … de Kuurnse<br />
furie. Door zijn collega-burgemeester Paul<br />
Vangansbeke was Lambrecht naar het<br />
gemeentehuis uitgenodigd om er te komen<br />
spreken over een tussengemeentelijke<br />
samenwerk<strong>in</strong>g.<br />
Geen oproer vermoedend had hij zich<br />
met de stadswagen naar Kuurne laten rijden.<br />
Het gemeentehuis bleek evenwel dicht.<br />
Gewapend met pancartes en spandoeken<br />
wachtten honderden Kuurnenaren hem<br />
daar op. Met hun opschriften hadden ze<br />
de toegangsdeur geblokkeerd. De burgemeester<br />
kon onmogelijk uit de stadswagen<br />
stappen. “Ik riskeerde <strong>in</strong> handen te vallen<br />
van een opgehitste massa. Als briesende<br />
leeuwen kwamen ze op de stadswagen<br />
afgestormd en met al wat ze te pakken kregen<br />
beukten ze op de auto zodat het koetswerk<br />
vol blutsen zat. Pas op het nippertje<br />
Kuurnse furie <strong>in</strong> woord en beeld<br />
kon ik aan de volkswoede ontsnappen”,<br />
aldus Lambrecht. De reken<strong>in</strong>g voor het<br />
herstel van de stadswagen zou het Kuurnse<br />
gemeen tebestuur 20.929 frank kosten!<br />
“Vergeet niet dat het toen de rumoerige<br />
nadagen waren van mei 1968”, aldus Jozef<br />
Callens die dat luik van de tentoonstell<strong>in</strong>g<br />
voor zijn reken<strong>in</strong>g nam. “Wat door Kuurnse<br />
figuren als Nesten, Michel Depypere en<br />
meester André Lietaert die, <strong>in</strong> navolg<strong>in</strong>g<br />
van ‘Zwarte september’ ‘De Groene oktober’<br />
vormden, ludiek was bedoeld, liep behoorlijk<br />
uit de hand. In de vele dorpsherbergen<br />
maar ook op straat was al behoorlijk wat<br />
bier gevloeid. Kuurne wou immers van<br />
<strong>Kortrijk</strong> niet horen. Laat staan erbij horen!<br />
‘Een mooi meisje maar niet om mee te<br />
trouwen’, stond op de spandoeken of nog<br />
‘Veel liever ezel dan piseur de la Lys’.<br />
Pas beg<strong>in</strong> 1977 zouden de fusies werkelijkheid<br />
worden. Het straffe van het verhaal<br />
is dat Kuurne door de fusieperikelen de<br />
28<br />
twijfelachtige eer opstreek om zowat een<br />
van de we<strong>in</strong>ige gemeenten van het land te<br />
worden die afzonderlijk bleef en door de<br />
fusie kle<strong>in</strong>er werd. Door grenscorrecties<br />
met de r<strong>in</strong>g verloor het uite<strong>in</strong>delijk 1400<br />
<strong>in</strong>woners! “Inwoners van Kuurne die door<br />
de fusie, tegen beter weten <strong>in</strong>, <strong>Kortrijk</strong>enaar<br />
waren geworden, vonden toen zelfs van<br />
<strong>Kortrijk</strong>se grappenmakers een uitnodig<strong>in</strong>g<br />
<strong>in</strong> de bus om naar het stadhuis te komen<br />
en daar hun ezelsoren te laten afknippen!”,<br />
weet Jozef Callens nog.<br />
In de stall<strong>in</strong>gen van hoeve Vandewalle,<br />
Boomgaardstraat 168,<br />
o.a.‘De media <strong>in</strong> wereldoorlog I & II;<br />
Stak<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de Vlasnijverheid,<br />
De Kon<strong>in</strong>gskwestie, de Schooloorlog<br />
en de Boerenkrijg te Kuurne,<br />
komen <strong>in</strong> de hoeveschuur aan bod.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
christophe maertens en kris vanhee<br />
Opgeknapt en beschermd<br />
en dus bewaard<br />
voor het nageslacht<br />
Hoewel er <strong>in</strong> ZuidWestVlaanderen<br />
nog heel wat monumenten en historisch panden f<strong>in</strong>anciële steun<br />
voor een restauratiebeurt zouden kunnen gebruiken, mogen we niet<br />
bl<strong>in</strong>d zijn voor de <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>gen die er op dat gebied worden gedaan.<br />
De Vlaamse overheid maakte afgelopen jaar een groot bedrag vrij<br />
dat moet dienen om enkele van onze mooiste monumenten,<br />
zoals de Broeltorens <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong>, opnieuw te doen schitteren.<br />
Maar ook gemeenten en steden zelf namen <strong>in</strong>itiatieven.<br />
Nu alleen maar hopen dat het enthousiasme niet vroegtijdig strandt<br />
en we nog een tijdje op hetzelfde elan kunnen verdergaan.<br />
Hieronder een selectie van gebouwen en sites die aangepakt worden.<br />
29
01.<br />
02.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
03.<br />
01. <strong>Kortrijk</strong>: S<strong>in</strong>t-Annazaal - Begijnhof<br />
02. Waarmaarde (Avelgem): Onze-Lieve-Vrouwekerk<br />
03. Ingooigem (Anzegem): Het Lijsternest<br />
04.Wevelgem: goederenloods aan station<br />
04.<br />
HuiS de baere <strong>in</strong> Harelbeke<br />
Het aan de Marktstraat <strong>in</strong> Harelbeke gelegen<br />
Huis De Baere, beter bekend als het<br />
Pijp en Tabaksmuseum, kreeg afgelopen<br />
jaar een restauratiepremie van iets meer<br />
dan 150.000 euro. Het herenhuis is eigendom<br />
van de stad en staat s<strong>in</strong>ds 1976 op de<br />
lijst van beschermde monumenten. Het<br />
pand zelf dateert vermoedelijk uit 1771.<br />
Het is genoemd naar de familie die de<br />
won<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de eerste helft van 20ste eeuw<br />
<strong>in</strong> zijn bezit had. In 1980 vond het Tabaksmuseum<br />
er onderdak. De tabaks<strong>in</strong>dustrie<br />
was <strong>in</strong> de streek een belangrijke economische<br />
bedrijvigheid. Het restauratiedossier<br />
gaat over het opknappen van de voor en<br />
achtergevel van het gebouw. De voorgevel<br />
is een symmetrisch opgebouwde, bepleisterde<br />
en wit beschilderde baksteenbouw,<br />
met een dubbele poort onder een smeedijzeren<br />
balkon.<br />
onze-lieve-vrouWekerk<br />
en kapel der graven<br />
<strong>in</strong> kortrijk<br />
Voor de restauratie van het <strong>in</strong>terieur van<br />
de OnzeLieveVrouwekerk aan het Deken<br />
Zegerple<strong>in</strong> <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong> maakt het m<strong>in</strong>isterie<br />
393.000 euro vrij. In de kerk is het pleisterwerk<br />
dr<strong>in</strong>gend aan herstel toe en de mu ren<br />
moeten worden geschilderd. Tevens wordt<br />
de natuursteen aan de b<strong>in</strong>nenzijde van de<br />
kerk en het houten meubilair gere<strong>in</strong>igd.<br />
De OnzeLieveVrouwekerk was oorspronkelijk<br />
een kapittelkerk, maar is s<strong>in</strong>ds 1937<br />
een parochiekerk. Het kerkgebouw kent<br />
een lange geschiedenis die beg<strong>in</strong>t <strong>in</strong> de<br />
13de eeuw. In 1203 werd op het dome<strong>in</strong><br />
van het grafelijk kasteel door graaf<br />
Boudewijn IX een gebedshuis gebouwd.<br />
Graaf Lodewijk van Maele liet er <strong>in</strong> 1370<br />
de Gravenkapel oprichten als mausoleum<br />
voor zichzelf en ter ere van de Heilige<br />
Cathar<strong>in</strong>a. B<strong>in</strong>nen <strong>in</strong> de kerk is er een<br />
rijke barokstijl te ontdekken. Er zijn belangrijke<br />
kunstschatten te v<strong>in</strong>den, onder<br />
meer het schilderij ‘De Kruisopricht<strong>in</strong>g’<br />
van Antoon Van Dijck. In de Gravenkapel<br />
zijn ook de geschilderde portretten van de<br />
Graven van Vlaanderen te zien.<br />
S<strong>in</strong>t-jan de doperkerk<br />
<strong>in</strong> anzegem<br />
“Als een kerk nog erkend is voor erediensten,<br />
en eigendom is van de kerkfabriek,<br />
loopt het aandeel <strong>in</strong> de restauratiepremie<br />
voor de Vlaamse overheid op tot 60 procent<br />
van de totale ram<strong>in</strong>g van de restauratiewerken.<br />
De prov<strong>in</strong>cie en de gemeente<br />
betalen respectievelijk 20 en 10 procent.<br />
Dat is ook het geval met de kerk van S<strong>in</strong>t<br />
Jan de Doperkerk <strong>in</strong> Anzegem, aldus m<strong>in</strong>ister<br />
Bourgeois, die een restauratiepremie<br />
van 485.600 euro voorziet voor het godshuis.<br />
De parochiekerk, die is opgetrokken <strong>in</strong><br />
Doornikse steen, staat s<strong>in</strong>ds 1976 op de<br />
lijst van beschermde gebouwen. Het gebouw<br />
werd op het e<strong>in</strong>de van de 12de eeuw<br />
opgetrokken. Door de eeuwen heen bleven<br />
enkel de toren, het metselwerk van de<br />
transeptvleugels en delen van het koor<br />
bewaard. Het subsidiedossier bestaat uit<br />
de restauratie van de gevels en de daken.<br />
Daarnaast komen ook enkele b<strong>in</strong>nen werken<br />
aan bod, om onderhoud ter vergemakkelijken.<br />
onze-lieve-vrouWekerk<br />
<strong>in</strong> Waarmaarde (avelgem)<br />
De OnzeLieveVrouwkerk <strong>in</strong> de Avelgemse<br />
deelgemeente Waarmaarde krijgt<br />
opgeknapte buitengevels en een vernieuwd<br />
<strong>in</strong>terieur. Voor de werken kende Vlaanderen<br />
een premie van 134.380 euro goed. De kerk<br />
<strong>in</strong> Waarmaarde is een belangrijke getuige<br />
van de laatromance kerkenbouw <strong>in</strong> Vlaanderen.<br />
Het gebouw, dat omr<strong>in</strong>gd is door<br />
een kerkhof, werd <strong>in</strong> 1939 als monument<br />
beschermd. Hoewel er van de kerk al<br />
sprake is <strong>in</strong> <strong>11</strong>19, wordt het huidige uitzicht<br />
vooral bepaald door de werken die er rond<br />
1900 aan werden uitgevoerd. Nog <strong>in</strong> Avelgem<br />
krijgt <strong>in</strong> de deelgemeente Bossuit de S<strong>in</strong>t<br />
Amelbergakerk een nieuwe bestemm<strong>in</strong>g.<br />
De kerk, die al een aantal jaren is ontwijd,<br />
krijgt een kunstz<strong>in</strong>nige bestemm<strong>in</strong>g op<br />
basis van een concept van de IJslandse<br />
Katr<strong>in</strong> Sigurdardottir (zie verder <strong>in</strong> deze<br />
brochure).<br />
goederenloodS aan Station<br />
<strong>in</strong> Wevelgem<br />
Het is de bedoel<strong>in</strong>g dat de goederenloods<br />
aan het station <strong>in</strong> Wevelgem een passende<br />
herbestemm<strong>in</strong>g krijgt voor culturele activiteiten.<br />
M<strong>in</strong>ister Geert Bourgeois kende<br />
daarvoor 325.336 euro toe. De goederenloods<br />
is eigendom van de gemeente Wevelgem.<br />
Het pand kwam <strong>in</strong> 2001, samen met het<br />
station en het sanitair huisje, op de lijst van<br />
beschermde gebouwen. Het pand is met<br />
30 31<br />
zijn bakstenen volume onder een zadel dak<br />
een typisch voorbeeld van stations architectuur.<br />
Naast een algemene restauratie zullen ook<br />
de houten luifels, die vroeger bescherm<strong>in</strong>g<br />
boden bij het laden en lossen van goederen,<br />
weer worden aangebracht.<br />
S<strong>in</strong>t-annazaal <strong>in</strong> begijnHof<br />
<strong>in</strong> kortrijk<br />
Het uit de 13de eeuw stammende Kort rijkse<br />
begijnhof belandde <strong>in</strong> 1998 op de UNESCOwerelderfgoedlijst.<br />
M<strong>in</strong>ister Bourgeois kent<br />
een premie van ruim 1,2 miljoen voor het<br />
opknappen van de S<strong>in</strong>tAnnazaal <strong>in</strong> het<br />
S<strong>in</strong>tElisabethbegijnhof. De grote zaal<br />
kreeg <strong>in</strong> 1897 een eerste restauratiebeurt.<br />
Toen werden de kaleilagen verwijderd en<br />
de gevels geschilderd. Het gebouw bood<br />
oorspronkelijk onderdak aan de gemeenschapsfuncties<br />
<strong>in</strong> het begijnhof, maar<br />
kende daarna vele bestemm<strong>in</strong>gen, zoals<br />
krijgshospitaal tijdens de Franse Revolutie<br />
tot noodkerk. Nog later konden bezoekers<br />
<strong>in</strong> de zaal naar tentoonstell<strong>in</strong>gen gaan<br />
kijken of naar een concert luisteren. Het<br />
is de bedoel<strong>in</strong>g het geheel te restaureren<br />
om daarna op het gelijkvloers een gedeelte<br />
van het begijnhofmuseum onderdak<br />
te geven.<br />
Het lijSterneSt <strong>in</strong> <strong>in</strong>gooigem<br />
Als b<strong>in</strong>nen 2,5 jaar de renovatiewerken aan<br />
Het Lijsternest, de voormalige won<strong>in</strong>g van<br />
schrijver Stijn Streuvels, aan de Stijn Streuvelstraat<br />
<strong>in</strong> Ingooigem (Anzegem) klaar zijn,<br />
kan worden begonnen met de uitbat<strong>in</strong>g<br />
van een museum. Het Lijsternest werd <strong>in</strong><br />
1904 gebouwd. De schrijver, die eigenlijk<br />
Frank Lateur heette, trok er een jaar later<br />
<strong>in</strong> en bleef er tot aan zijn dood <strong>in</strong> 1969.<br />
De won<strong>in</strong>g is opgetrokken <strong>in</strong> cottagestijl,<br />
naar een ontwerp van architect Jozef Viér<strong>in</strong>.<br />
Nadat Streuvels was gestorven, bleef zowel<br />
het huis als de <strong>in</strong>boedel onaangeroerd. In<br />
1977 kwam het <strong>in</strong> handen van het West<br />
Vlaamse prov<strong>in</strong>ciebestuur om een paar<br />
jaar daarop als museum te worden opengesteld.<br />
S<strong>in</strong>ds 2004 is het beschermd. Het<br />
pand verkeert <strong>in</strong> slechte staat. Zo zijn er<br />
scheuren ontstaan en drongen restauratiewerken<br />
zich op. Ook besliste men het<br />
museum een opknapbeurt te geven. Ondertussen<br />
werd een aannemer aangeduid.<br />
M<strong>in</strong>ister Bourgeois kende een premie van<br />
686.544 euro toe, maar ook de prov<strong>in</strong>cie<br />
pompt geld <strong>in</strong> het huis. In de won<strong>in</strong>g worden
05. <strong>Kortrijk</strong>: Broeltorens<br />
06. Menen: Belfort<br />
07. <strong>Kortrijk</strong>: Patria<br />
08. Waregem: Flanders Field<br />
American Cemetery<br />
05.<br />
06.<br />
08.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
07.<br />
alle voorwerpen, zo’n 850, hersteld. Het<br />
nest moet weer een toeristische trekpleister<br />
worden. De restauratie is goed voor 1,1<br />
miljoen euro.<br />
broeltorenS <strong>in</strong> kortrijk<br />
Tijdens een bezoek aan de stad <strong>Kortrijk</strong><br />
ondertekende m<strong>in</strong>ister Geert Bourgeois<br />
het premiebesluit van 648.971 euro voor<br />
de restauratie van de Broeltorens. Na de<br />
werken moeten de torens dienen als polyvalente<br />
ruimte, tentoonstell<strong>in</strong>gsruimte en<br />
vergaderzaal. De totale kostprijs van de<br />
opknapbeurt bedraagt ongeveer 1,3 miljoen<br />
euro. Naast de Vlaamse overheid draagt<br />
ook de prov<strong>in</strong>cie haar steentje bij.<br />
De torens vormen een icoon van de stad<br />
<strong>Kortrijk</strong>. Ze maakten oorspronkelijk deel<br />
uit van de middeleeuwse versterk<strong>in</strong>gen en<br />
worden met elkaar verbonden door de<br />
Broelbrug. De Speyetoren, de zuidelijke<br />
toren, zou zijn opgetrokken <strong>in</strong> 1385, maar<br />
dateert <strong>in</strong> zijn huidige vorm van 1445. De<br />
Ingelborchtoren is van een latere datum.<br />
In 1873 werden ze een eerste keer gerenoveerd.<br />
De twee torens kregen daarbij een<br />
verschillende <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g. Zo behield de<br />
noordelijke toren zijn middeleeuws en<br />
militair karakter, terwijl het andere exemplaar<br />
een neogotisch <strong>in</strong>terieur kreeg, wat<br />
een <strong>in</strong>teressant gegeven is naar herbestemm<strong>in</strong>g<br />
toe. Het is de bedoel<strong>in</strong>g dat de herstell<strong>in</strong>gswerken<br />
aan de natuursteen beperkt<br />
blijven. Aan de b<strong>in</strong>nenzijde moeten er twee<br />
verschillende <strong>in</strong>terieurs overblijven.<br />
flanderS field american cemetery<br />
<strong>in</strong> Waregem<br />
Een Parijse delegatie van de American<br />
Battle Monuments Commission (abmc)<br />
drukte bij een bezoek aan het Amerikaans<br />
kerkhof <strong>in</strong> Waregem hun hoop uit voor de<br />
realisatie van een bezoekerscentrum aan<br />
de Wortegemseweg <strong>in</strong> Waregem. Toerisme<br />
Vlaanderen had daar blijkbaar wel oren<br />
naar, want het maakte 787.000 euro vrij<br />
voor het centrum, dat een meerwaarde<br />
moet geven aan de oorlogsgeschiedenis <strong>in</strong><br />
Vlaanderen. Het Flanders Field American<br />
Cemetery is de enige begraafplaats van<br />
Amerikaanse gesneuvelden uit WOI. In<br />
Vlaanderen. De begraafplaats ligt bij de<br />
plek waar heel wat Amerikanen het leven<br />
lieten tijdens de slag aan de Schelde <strong>in</strong><br />
november 1918. Het terre<strong>in</strong> is twee hectare<br />
groot en telt 368 grafzerken.<br />
Een bezoekerscentrum zal de rol die<br />
Amerika speelde tijdens de oorlog verduidelijken.<br />
Naast een vaste tentoonstell<strong>in</strong>g,<br />
met foto’s en archiefstukken, is ook al<br />
nagedacht over tijdelijke projecten. Er zijn<br />
gesprekken met het ambc en vermoedelijk<br />
<strong>in</strong> 2013 zullen de werken van start gaan.<br />
Een open<strong>in</strong>g is voorzien <strong>in</strong> 2017, net honderd<br />
jaar nadat de Amerikanen officieel de<br />
wapens opnamen tegen de Duitsers.<br />
Hoeve ameye <strong>in</strong> Waregem<br />
De stad Waregem wil meer mensen naar<br />
de Hoeve Ameye lokken en besteedt<br />
daarom een som van 65.000 euro aan het<br />
opknappen van het beschermde pand op<br />
de wijk Nieuwenhove. De stad gaat er een<br />
conciërgewon<strong>in</strong>g van maken. De vroegere<br />
stall<strong>in</strong>gen kunnen gebruikt worden door<br />
verenig<strong>in</strong>gen. Een denkpiste is om de <strong>in</strong>gerichte<br />
ruimte een multifunctioneel karakter<br />
te geven. De geschiedenis van het gebouw<br />
zou stammen uit de 15de eeuw, maar de<br />
huidige vorm werd gerealiseerd <strong>in</strong> de 18de<br />
eeuw.<br />
belfort <strong>in</strong> menen<br />
Het belfort op de Grote Markt <strong>in</strong> Menen<br />
wordt gerenoveerd. In de vloer rond de<br />
toren komen drie glazen platen die een<br />
<strong>in</strong>kijk geven <strong>in</strong> de schuilkelder en de commandopost.<br />
Het belfort zelf wordt zowel<br />
langs b<strong>in</strong>nen als langs buiten aangepakt.<br />
Zo moeten de gebarsten bakstenen worden<br />
vervangen en de wijzerplaten op de toren<br />
worden vernieuwd. Tevens zal de beiaard<br />
een beurt krijgen. Het belfort van Menen<br />
is 33 meter hoog en is s<strong>in</strong>ds 1999 door<br />
Unesco beschermd.<br />
patria-gebouW <strong>in</strong> kortrijk<br />
De stad <strong>Kortrijk</strong> verleende gunstig advies<br />
om het Patriagebouw op de Grote Markt<br />
<strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong> te verbouwen tot een handelsruimte<br />
en zes appartementen. Ook het huis<br />
achteraan, tegenover de poort van het<br />
begijnhof, krijgt een grondige opknapbeurt.<br />
De eerste besprek<strong>in</strong>gen voor de renovatie<br />
van het pand vonden <strong>in</strong> 2008 plaats. Het<br />
idee was om drie bestaande gebouwen<br />
samen te voegen. Het was duidelijk dat de<br />
erfgoedwaarde van de oude Patria daarbij<br />
moest worden versterkt. In 1983 werd het<br />
gebouw als monument beschermd en <strong>in</strong><br />
1989 werd het al eens opgeknapt. Nu zal<br />
32 33<br />
het zoveel mogelijk <strong>in</strong> de oorspronkelijke<br />
staat worden gerestaureerd. Het aanpalende<br />
pand met huisnummer 19b wordt samen<br />
verbouwd met het pand S<strong>in</strong>tMaartenskerkhof<br />
5. Het gelijkvloers van het project<br />
wordt <strong>in</strong>gevuld als handelsruimte van 451<br />
m² met daarboven ruime flats. Het hoekpand<br />
aan de Begijnhof 1 blijft als eengez<strong>in</strong>swon<strong>in</strong>g<br />
behouden. Speciaal is dat<br />
zowel de gevels als het dak van dat huis<br />
zullen worden afgewerkt met natuursteen<br />
tegels. “Op die plaats en <strong>in</strong> een dergelijk<br />
gebouw horen geen kantoren meer thuis,<br />
maar moeten er mensen wonen”, zegt<br />
bouwheer Lieven Descamps. “Het geheel<br />
situeert zich immers <strong>in</strong> de kern van de stad,<br />
met zicht op de Grote Markt, te midden<br />
torens en ple<strong>in</strong>tjes. Het was wel een hele<br />
uitdag<strong>in</strong>g om het historische deel naadloos<br />
te koppelen aan nieuwe hedendaagse architectuur.<br />
Verleden en heden zullen <strong>in</strong> de<br />
toekomst herkenbaar zijn.”<br />
goed te beaulieu <strong>in</strong><br />
beveren-leie<br />
De kans is groot dat het goed Te Beaulieu<br />
aan de S<strong>in</strong>tJansstraat <strong>in</strong> BeverenLeie na<br />
het doorlopen van de procedure b<strong>in</strong>nen<br />
het jaar def<strong>in</strong>itief wordt beschermd. In<br />
ieder geval werd de voorlopige bescherm<strong>in</strong>g<br />
afgelopen jaar door de m<strong>in</strong>ister bevoegd<br />
voor Onroerend Erfgoed ondertekend. Te<br />
Beaulieu is een hoeve die stamt uit de 5de<br />
of 6de eeuw, maar de huidige gebouwen<br />
dateren uit de 18de tot een stuk <strong>in</strong> de 20ste<br />
eeuw. “Het waardevolle boerenhuis wordt<br />
nu beschermd voor zijn landschappelijke<br />
en architectuurhistorische waarde”, kl<strong>in</strong>kt<br />
het bij m<strong>in</strong>ister Bourgeois. “Het samengaan<br />
van enkele landschappelijke kenmerken<br />
zorgt samen met het volume van de hoeve<br />
voor een mooi beeld <strong>in</strong> de vallei van de Leie.”<br />
Het Hoge Hof <strong>in</strong> Spiere<br />
Ook voor de archeologische zone Het Hoge<br />
Hof <strong>in</strong> Spiere werd de bescherm<strong>in</strong>gsprocedure<br />
opgestart. De bescherm<strong>in</strong>g van<br />
het gebied zal ervoor zorgen dat voortaan<br />
reken<strong>in</strong>g wordt gehouden met de archeologische<br />
waarde van de ondergrond. Het<br />
Hoge Hof, gelegen even ten noorden van<br />
de dorpskern van Helkijn, is de voor malige<br />
residentie van de bisschoppen van Doornik.<br />
Vanaf de 12de eeuw bouwden de bisschoppen<br />
op hun persoonlijk dome<strong>in</strong> een burcht.<br />
Net als veel andere kerkelijke bezitt<strong>in</strong>gen
g<strong>in</strong>g het tegen de vlakte <strong>in</strong> de periode van<br />
de Convention Nationale, op het e<strong>in</strong>de<br />
van de 18de eeuw. De aanwezigheid van<br />
een dergelijk machtscentrum had grote<br />
gevolgen voor de historische en topografische<br />
ontwikkel<strong>in</strong>g van de <strong>regio</strong>. De aanwezigheid<br />
van de zetel van de Doornikse<br />
bisschoppen leidde tot een verfrans<strong>in</strong>g van<br />
het gebied, die zich tot op vandaag laat<br />
voelen. Van 1978 tot 1983 verrichtte de<br />
toenmalige Sticht<strong>in</strong>g Archeologie Zuid<br />
WestVlaanderen archeologische opgrav<strong>in</strong>gen.<br />
Een groot deel van de site bleek<br />
echter onaangeroerd, wat wil zeggen dat<br />
heel wat van het kasteel zich nog <strong>in</strong> de<br />
bodem bev<strong>in</strong>dt.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
09. Menen: kazerne<br />
alle veiligHeidSdienSten Samen<br />
<strong>in</strong> kazerne <strong>in</strong> menen<br />
“De stad Menen kiest er bij de stadsvernieuw<strong>in</strong>g<br />
bewust voor om historisch waardevolle<br />
gebouwen <strong>in</strong> ere te herstellen.<br />
“Nadat eerder al onder meer het stadshuis<br />
en het oude badhuis een opknapbeurt<br />
kregen, is nu de Leopoldkazerne aan de<br />
beurt waar de politie en brandweerdiensten<br />
b<strong>in</strong>nenkort samen worden gebracht”, aldus<br />
burgemeester Gilbert Bossuyt. De kazerne<br />
aan het Leopoldple<strong>in</strong> <strong>in</strong> Menen deed aanvankelijk<br />
dienst als Hollands militair hospitaal<br />
en later als legerkazerne. Na WOI vond<br />
het vredegerecht er onderdak. Ondertussen<br />
is het beschermd en waren de ocmwdiensten<br />
en de brandweer er gehuisvest.<br />
Na de renovatiewerken zal de kazerne<br />
plaats bieden aan politie en brandweer.<br />
Bovendien wordt ook ruimte voorzien voor<br />
de civiele bescherm<strong>in</strong>g en het Rode Kruis.<br />
“De verbouw<strong>in</strong>gen gebeuren <strong>in</strong> twee fasen<br />
en als het goed gaat is alles <strong>in</strong> 2012 klaar”,<br />
kl<strong>in</strong>kt het bij de burgemeester. De totale<br />
kost voor dit renovatieproject bedraagt<br />
4.012.000 euro. ✽<br />
Vlaams m<strong>in</strong>ister voor Onroerend<br />
Erfgoed Geert Bourgeois deelde<br />
afgelopen jaar nogal wat restauratiepremies<br />
uit aan eigenaars<br />
van historische panden. Ook <strong>in</strong><br />
onze <strong>regio</strong> vielen er een aantal<br />
monumenten <strong>in</strong> de prijzen.<br />
Voor veel mensen is het dan ook<br />
duidelijk dat het de goede kant<br />
uitgaat met het beleid dat de<br />
overheid rond onze waardevolle<br />
gebouwen hanteert. Volgens de<br />
<strong>Kortrijk</strong>se architect Alex<br />
Demeyere, die zich samen met<br />
zijn vader Joseph al langer buigt<br />
over op te knappen oude bouwwerken,<br />
kan het echter nog beter.<br />
‘Het leren waarderen van erfgoed<br />
is een stap die bij veel betrokken<br />
spelers niet altijd even gemakkelijk<br />
wordt genomen’, kl<strong>in</strong>kt het.<br />
“Alles wat met monumentenzorg te maken<br />
heeft, is eigenlijk nog betrekkelijk jong”,<br />
aldus architect Alex Demeyere van het<br />
architectenbureau Demeyere J&A uit <strong>Kortrijk</strong>.<br />
Vader en zoon Joseph en Alex zijn<br />
oudgedienden <strong>in</strong> het restaureren van historische<br />
gebouwen. Zo namen ze <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong><br />
onder meer het neogotisch gedeelte van<br />
de <strong>Kortrijk</strong>se S<strong>in</strong>tMaartenskerk, de artillerietoren,<br />
de oude historische stadsmuur<br />
aan de Leie onder handen. Ook het dossier<br />
van de Broeltorens, net aanbesteed, draagt<br />
hun naam. Bovendien knappen ze heel wat<br />
kerken op, zowel beschermde als nietbeschermde.<br />
“Toen België onafhankelijk<br />
werd, vatte men al onmiddellijk het idee<br />
op om een <strong>in</strong>ventaris te maken van de<br />
grote iconen van onze bouwkunst om zo<br />
de identiteit van de jonge natie te benadrukken”,<br />
vertelt de <strong>Kortrijk</strong>se architect.<br />
“Dat bleef echter dode letter. Het duurde<br />
tot de Eerste Wereldoorlog vooraleer er<br />
een eerste degelijke <strong>in</strong>ventaris, en daaraan<br />
gekoppeld een lijst van te beschermen<br />
gebouwen, werd opgesteld. Ironisch genoeg<br />
was deze bedoeld voor de wederopbouw<br />
na de oorlog. Tijdens het <strong>in</strong>terbellum verwaterde<br />
de situatie weer en na de Tweede<br />
Wereldoorlog g<strong>in</strong>g zelfs heel wat <strong>in</strong>ventariswerk<br />
door oorlogsomstandigheden verloren.<br />
Het was uite<strong>in</strong>delijk vanuit de prov<strong>in</strong>cies<br />
dat de zorg voor historische panden weer<br />
ter harte werd genomen. Het Europese<br />
monumentenjaar <strong>in</strong> 1975 zorgde voor de<br />
nodige dynamiek. Maar het is pas dit jaar<br />
dat de Vlaamse <strong>in</strong>ventaris van bouwkundig<br />
erfgoed werd afgerond.” Alex Demeyere<br />
wijst op de achterstand die er tegenover<br />
landen als Nederland nog altijd bestaat.<br />
“Heel wat weerstand komt uit private hoek.<br />
Bescherm<strong>in</strong>g is allemaal goed en wel als<br />
het maar bij de buurman is. Daarom is een<br />
wettelijk kader zo belangrijk. Als dat ontbreekt,<br />
mag je nog tienduizend mensen een<br />
petitie laten tekenen tegen de afbraak van<br />
een pand, het zal niemand tegenhouden de<br />
zaak tegen de vlakte te werken. Het is<br />
slechts bij bescherm<strong>in</strong>g dat men een juridische<br />
poot heeft om op te staan.”<br />
toeriSme<br />
christophe maertens<br />
Restaureren is<br />
één d<strong>in</strong>g,<br />
conserveren een<br />
ander …<br />
“Gelukkig is bij heel wat steden en gemeenten<br />
een positieve mentaliteitsverander<strong>in</strong>g<br />
waar te nemen”, vervolgt Demeyere. “We<br />
zien dat erfgoed bijvoorbeeld meer en meer<br />
34 35<br />
wordt gekoppeld aan toerisme. Voor kle<strong>in</strong>ere<br />
gemeenten is het één van de middelen<br />
om zich te profileren tegenover grote buurgemeenten.<br />
Zo laat men een wandel of<br />
fietsroute langs een kasteel of molen passeren.<br />
Het verhoogt of verlaagt de waarde<br />
van het gebouw niet, maar het zegt wel iets<br />
over hoe er met het onderwerp wordt omgegaan.<br />
De motivatie komt echter van<br />
mensen die voel<strong>in</strong>g hebben en houden met<br />
de geschiedenis van hun stad of gemeente.<br />
Is er <strong>in</strong> het gemeentebestuur iemand die<br />
lid is of was van de plaatselijke erfgoedverenig<strong>in</strong>g,<br />
dan zal die meer enthousiasme<br />
vertonen om de oude bouwsels <strong>in</strong> goede<br />
staat te houden. Je hebt op lokaal niveau<br />
zo’n mensen nodig, tenzij een hogere overheid<br />
zelf stappen onderneemt.” De architect<br />
benadrukt het belang van drukk<strong>in</strong>ggroepen<br />
<strong>in</strong> een gemeente of stad. “Het zijn<br />
vaak dergelijke groeper<strong>in</strong>gen, zoals een<br />
erfgoedkr<strong>in</strong>g, die op de betekenis van historische<br />
bouwwerken wijzen.”<br />
de SportWereld<br />
Iemand die m<strong>in</strong>der gelukkig is dat zijn<br />
eigendom op de Vlaamse <strong>in</strong>ventaris is terechtgekomen,<br />
is Frank Neirynck uit Aalbeke.<br />
In het centrum van die gemeente staan<br />
drie oude panden die, fel tegen de z<strong>in</strong> van<br />
eigenaar, niet mogen worden afgebroken.<br />
Dat besliste het <strong>Kortrijk</strong>se stadsbestuur.<br />
Neirynck, die <strong>in</strong> de gemeente een reisbureau<br />
runt, beweert niet te hebben geweten dat<br />
zijn twee huisjes en het voormalig café De<br />
Sportwereld op de Vlaamse <strong>in</strong>ventaris van<br />
bouwkundig erfgoed terecht waren gekomen.<br />
“Ik was van plan om de huisjes met de
grond gelijk te maken om er een nieuwbouw<br />
met horecazaak op te trekken’, aldus<br />
de eigenaar. “Iets wat zou passen <strong>in</strong> de<br />
nieuwe dorpskern. Maar zelfs het café mag<br />
niet weg, terwijl het onbewoonbaar werd<br />
verklaard. Als een gebouw 15 negatieve<br />
punten krijgt, dan mag men er al niet meer<br />
<strong>in</strong> wonen, terwijl de kroeg een score had<br />
van 153.” De eigenaar weet niet wat hij<br />
moet doen. “De panden restaureren is voor<br />
mij totaal niet rendabel. Omdat ze niet zijn<br />
beschermd, maar alleen op de <strong>in</strong>ventaris<br />
staan, kan ik niet rekenen op een subsidie.<br />
Het café opknappen zou mij zeker 500.000<br />
euro kosten. Het is echter de vraag of<br />
daarmee alle gebreken van het gebouw,<br />
zoals het kapotte dak en de vocht en<br />
schimmelproblemen, op te lossen zijn. De<br />
stad zegt dat het mijn schuld is dat het<br />
zover is gekomen. Ik had de zaak niet mogen<br />
laten verkommeren. Maar wist ik veel dat<br />
die won<strong>in</strong>gen moesten blijven staan. De<br />
gebouwen kwamen <strong>in</strong> mijn bezit via een<br />
erfenis. In 2003 kregen we een brief dat<br />
de won<strong>in</strong>gen eventueel zouden worden<br />
geklasseerd. Dat bleek echter niet door te<br />
gaan en we hoorden er daarna niks meer<br />
van.” Neyr<strong>in</strong>ck zegt dat hij de raad kreeg<br />
om naar de prov<strong>in</strong>cie te stappen, die zich<br />
ook over het dossier zou kunnen uitspreken.<br />
“Het feit dat een pand op de <strong>in</strong>ventaris<br />
staat, heeft <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe geen b<strong>in</strong>dende implicaties”,<br />
meldt Ellen Devriendt, van het<br />
kab<strong>in</strong>et van m<strong>in</strong>ister Bourgeois. “De opname<br />
<strong>in</strong> de <strong>in</strong>ventaris houdt geen verbod tot<br />
afbreken <strong>in</strong>. Wel is het de bedoel<strong>in</strong>g dat de<br />
overheden zich bewust zijn van de waarde<br />
van het pand. Er wordt dus best tweemaal<br />
nagedacht voor men de sloophamer han<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
“Is een pand<br />
nu meer of m<strong>in</strong>der waard<br />
als het van het<br />
beschermd statuut geniet?”<br />
teert. Bij aanvraag tot slopen wordt het<br />
advies van Ruimte & Erfgoed <strong>in</strong>gewonnen.<br />
Dat advies is echter niet b<strong>in</strong>dend. Wanneer<br />
het pand niet beschermd is, dan is het nog<br />
steeds de gemeente of stad die beslist.”<br />
“Er is <strong>in</strong>derdaad een verschil tussen<br />
beschermd en opgenomen <strong>in</strong> de <strong>in</strong>ventaris”,<br />
vult Alex Demeyere aan. “De <strong>in</strong>ventaris<br />
blijft altijd <strong>in</strong>teressant om de eigenaar<br />
op het belang van een gebouw <strong>in</strong> het straatbeeld<br />
te wijzen. Als het even kan moet men<br />
aansporen een <strong>in</strong>spann<strong>in</strong>g te doen om een<br />
waardevol pand te behouden. Ik begrijp<br />
dat dit f<strong>in</strong>ancieel niet altijd even vanzelfsprekend<br />
is. Op dat vlak kan er best nagedacht<br />
worden of er geen tegemoetkom<strong>in</strong>gen<br />
mogelijk zijn, vooral als een eigenaar met<br />
zaken moet reken<strong>in</strong>g houden die sterk afwijken<br />
van wat men onder normale en<br />
gebruikelijke renovatiewerken zou rekenen.”<br />
Is een pand nu meer of m<strong>in</strong>der waard als<br />
het van het beschermd statuut geniet? “In<br />
de ogen van een <strong>in</strong>vesteerder zal het algauw<br />
m<strong>in</strong>der aantrekkelijk zijn”, kl<strong>in</strong>kt het. “Van<br />
belang daarbij is de ligg<strong>in</strong>g. Wie <strong>in</strong> het<br />
centrum van Brugge een beschermd huis<br />
kan verkopen, zal er een ruim bedrag voor<br />
kunnen vragen. Terwijl datzelfde bouwwerk<br />
<strong>in</strong> een plattelandsdorp veel m<strong>in</strong>der centen<br />
zal opbrengen. De vraag rijst echter of men<br />
erfgoed <strong>in</strong> geld moet uitdrukken?”<br />
WacHtlijSten<br />
Wie momenteel een aanvraag voor een<br />
restauratiepremie doet, belandt op een<br />
wachtlijst. De toekenn<strong>in</strong>g van de premies<br />
gebeurt volgens een objectief systeem, de<br />
argusquoter<strong>in</strong>g. “Dat werd <strong>in</strong>gevoerd omdat<br />
de wachtlijsten te lang werden”, weet Ellen<br />
Devriendt. “Tot <strong>in</strong> het midden van de<br />
jaren negentig waren er geen budgettaire<br />
moeilijkheden bij het toekennen van de<br />
premies. De beschikbare kredieten volstonden<br />
om alle dossiers b<strong>in</strong>nen een redelijke<br />
termijn af te werken. Wie het eerst<br />
was met zijn aanvraag, kreeg als eerste een<br />
toelage. Omwille van budgettaire redenen<br />
werden de wachtlijsten steeds maar langer.<br />
Daarom werkte de adm<strong>in</strong>istratie een meer<br />
objectief systeem uit. Nu worden aan elk<br />
dossier enkele criteria getoetst, zoals onder<br />
meer de datum van <strong>in</strong>dien<strong>in</strong>g, de bouwfysische<br />
toestand van het monument en<br />
de mogelijkheid tot herbestemm<strong>in</strong>g. De<br />
totaalquoter<strong>in</strong>g bepaalt welke positie een<br />
dossier op de wachtlijst krijgt.”<br />
In verband met de bescherm<strong>in</strong>gsprocedure<br />
mag <strong>in</strong> pr<strong>in</strong>cipe iedereen een aanvraag<br />
<strong>in</strong>dienen. In de praktijk gebeurt dit echter<br />
door Ruimte & Erfgoed op basis van de<br />
<strong>in</strong>ventaris van bouwkundig erfgoed. Ook<br />
de bevoegde m<strong>in</strong>ister kan een aanvraag<br />
doen. Een voorgedragen pand of monument<br />
moet een erfgoedwaarde hebben,<br />
wat concreet wil zeggen dat het kan worden<br />
beschermd voor onder andere zijn archeologische,<br />
architecturale, artistieke, culturele<br />
of historische waarde. “Ruimte & Erfgoed<br />
verzamelt en evalueert alle opmerk<strong>in</strong>gen,<br />
bezwaren en adviezen”, aldus Devriendt.<br />
“Beslist de m<strong>in</strong>ister om het goed te beschermen,<br />
dan wordt het def<strong>in</strong>itieve bescherm<strong>in</strong>gsvoorstel<br />
opgemaakt en gepubliceerd <strong>in</strong> het<br />
Belgisch staatsblad.”<br />
arcHitectura m<strong>in</strong>or<br />
“Je voelt dat de stap naar het leren waarderen<br />
van historisch erfgoed soms niet gemakkelijk<br />
is”, zegt Demeyere. “Logischerwijs<br />
zijn het stadhuizen, kerken, landhuizen en<br />
kastelen die het statuut krijgen, maar als<br />
men alleen dat soort gebouwen zou beschermen,<br />
krijg je een vertekend beeld van<br />
onze geschiedenis. Het is dan ook belangrijk<br />
dat zogenaamde ‘Architectura M<strong>in</strong>or’<br />
erkend worden. Er zijn relicten die op het<br />
eerste gezicht misschien niet de meest<br />
unieke zijn, maar toch de moeite om te<br />
behouden. We moeten voor veel meer<br />
openstaan. Het is een beetje een contradictie<br />
dat heel wat mensen tijdens de <strong>Open</strong><br />
Monumentendag graag een beschermd<br />
gebouw bezoeken, maar op het moment<br />
dat ze er <strong>in</strong> hun directe omgev<strong>in</strong>g mee<br />
worden geconfronteerd, zich dan verzetten.”<br />
Volgens de architect heeft dat voor<br />
een deel te maken met rechtszekerheid.<br />
“Een privéeigenaar van een beschermd<br />
pand denkt dat hij zijn z<strong>in</strong> niet meer zal<br />
kunnen doen, wat natuurlijk niet waar is.<br />
In het verleden was men daar<strong>in</strong> soms wat<br />
te streng, maar tegenwoordig wordt het<br />
belang <strong>in</strong>gezien dat een goede (her)bestemm<strong>in</strong>g,<br />
toegankelijkheid en het gepaste<br />
onderhoud van het gebouw om de toekomst<br />
van ons erfgoed te kunnen verzekeren. Er<br />
wordt ook gekeken en geoordeeld hoe een<br />
historisch pand past <strong>in</strong> een stadsrenovatie.”<br />
Volgens Demeyere kan er <strong>in</strong> plaats van<br />
alles te snel en te grondig te willen verbouwen<br />
met beperkte en doordachte aanpass<strong>in</strong>gen<br />
soms veel meer worden bereikt. “Te veel<br />
veranderen mag niet de regel zijn. In het<br />
“Alles wordt tegenwoordig<br />
<strong>in</strong> een bredere context<br />
en met meer visie bekeken”<br />
36 37<br />
verleden had men daar veel m<strong>in</strong>der problemen gebeuren er soms drastische aanpass<strong>in</strong>gen<br />
mee. Toen wij onze kandidatuur stelden die de draagkracht van het gebouw over<br />
voor de restauratie van de <strong>Kortrijk</strong>se Broelstijgen en zware f<strong>in</strong>anciële middelen vergen.<br />
torens ben ik op zoek gegaan naar de werken Het moet duidelijk zijn dat de herbestem<br />
er <strong>in</strong> de 19de eeuw aan de torens gebeurden. m<strong>in</strong>g van groot belang is. Voor sommige<br />
Het blijkt dat ze nu voor een stuk een uit panden is dat niet vanzelfsprekend. Zo kan<br />
zicht hebben die uit die tijd stamt. Na de je niet van alles een museum maken. De<br />
restauratie van 1875 werd <strong>in</strong> de zuidertoren <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g van historische gebouwen moet<br />
een stadsmuseum ondergebracht <strong>in</strong> neogo ook op een hedendaagse manier gebeuren.<br />
tische stijl. Het decorum op de bovenste Een uitdag<strong>in</strong>g voor de toekomst is het<br />
verdiep<strong>in</strong>g is daarbij <strong>in</strong> zeer slechte staat duurzamer maken van historische gebou<br />
en pakweg tw<strong>in</strong>tig jaar geleden zou men wen. “Een oude won<strong>in</strong>g kan je niet <strong>in</strong> een<br />
niet hebben getwijfeld om het bij een res passief huis omtoveren, maar er kan toch<br />
tauratie te verwijderen. Het komt immers wel iets worden gerealiseerd. Trouwens,<br />
niet uit dezelfde periode als de oorspron heel wat oude bouwsels zijn op zich een<br />
kelijke bouwwerken. Je moet echter oog voorbeeld van duurzaamheid. Het bewijs<br />
hebben voor de aanpass<strong>in</strong>gen en functies die daarvan is dat ze er al heel lang staan en<br />
zo’n bouwwerk <strong>in</strong> de loop der tijd hebben telkens een nieuwe <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g krijgen.”<br />
ondergaan. Daarnaast betekent restaureren Alex Demeyere denkt niet dat er een<br />
ook niet het nodeloos teruggaan naar de gevaar bestaat dat er te veel zal worden<br />
oorspronkelijke toestanden. Neem nu een beschermd. “Alles wordt tegenwoordig <strong>in</strong><br />
wand waarachter zich een oud muurschil een bredere context en met meer visie beder<strong>in</strong>g<br />
bev<strong>in</strong>dt. Soms is het voldoende om keken. Monumenten worden opgenomen<br />
te weten dat het aanwezig is, zonder dat je <strong>in</strong> een kader dat past <strong>in</strong> een beleid. Je kunt<br />
het moet blootleggen. Vergelijk het met ar niet terug naar een strategie waar een waarcheologie:<br />
als je een spade <strong>in</strong> de grond steekt, devol pand als een alleenstaand unicum<br />
dan verstoor je de ondergrond. Beter is om wordt aangezien zonder b<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g met zijn<br />
te onderzoeken zonder destructief tewerk omgev<strong>in</strong>g. Ach, met een beetje goede wil<br />
te gaan zodat historisch bouwmateriaal be en wat creativiteit is veel te bereiken, maar<br />
waard blijft. Zo is het ook bij restauratie. je hebt wel mensen nodig die er op een open<br />
Ingrijpen is het laatste redmiddel.” manier naar kijken.” ✽<br />
HedendaagSe uitStral<strong>in</strong>g<br />
“Je moet als architect een beetje afstand van<br />
een pand kunnen nemen en het zijn eigen<br />
leven laten leiden. Eveneens moet je reken<strong>in</strong>g<br />
houden met wat de volgende generaties<br />
ermee zullen aanvangen. Bij renovaties
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
‘De Groote Fabrieke’<br />
wordt woonsite<br />
bernard vancraeynest<br />
Munitiedepot en gevangenis<br />
De voormalige sp<strong>in</strong>nerij werd <strong>in</strong> 1907<br />
opgetrokken door de Franse <strong>in</strong>dustrieel<br />
Henri Leurent, naar wiens naam de site<br />
ook verwijst. Gelijkaardige fabrieksgebouwen<br />
zie je vandaag nog altijd <strong>in</strong> de omgev<strong>in</strong>g<br />
van Roubaix en Tourco<strong>in</strong>g, steden die<br />
eveneens een lang textielverleden hebben.<br />
Leurent bracht de eerste groot<strong>in</strong>dustrie<br />
met dezelfde architectuur en bedrijfscultuur<br />
naar Avelgem en telde snel 170 werknemers.<br />
Die groei werd geremd door de<br />
Eerste Wereldoorlog. Omdat de fabriek<br />
dicht bij het station lag, eiste de bezetter<br />
een gedeelte van de gebouwen op om zowel<br />
dienst te doen als munitiedepot, ziekenhuis<br />
en adm<strong>in</strong>istratief centrum. Het<br />
<strong>in</strong>terbellum luidde voor de sp<strong>in</strong>nerij een<br />
periode <strong>in</strong> van bloei: <strong>in</strong> 1922 werden er<br />
nieuwe afdel<strong>in</strong>gen bijgebouwd en er werkten<br />
toen 270 mensen. Het zouden er later<br />
zelfs 400 worden. Door de opkomst van<br />
de mechanisatie g<strong>in</strong>g het echter bergaf met<br />
De 1,6 hectaren grote filature,<br />
gelegen aan de Doornikse steenweg <strong>in</strong> Avelgem, op een steenworp<br />
van het station, kan door het publiek tijdens de OMDdag worden<br />
bezocht. Een unieke gelegenheid want er zijn grootse plannen mee.<br />
Project ontwikkelaars realiseren <strong>in</strong> de gedeeltelijk als monument<br />
geklasseerde ‘Groote Fabrieke’ 43 lofts en tien ruime kantoren.<br />
De eerste <strong>in</strong> hun soort <strong>in</strong> Avelgem.<br />
Ze worden casco aangeboden. Bovenop het platte dak komen vier<br />
penthouses. Hun terrassen zullen uitkijken op de nabijgelegen<br />
Schelde meersen van Kluisbergen.Zowat elke Avelgemnaar kent een<br />
sterk verhaal of bewaart een her<strong>in</strong>ner<strong>in</strong>g aan De Groote Fabrieke.<br />
Na WO II groeide ze uit tot de belangrijkste werk verschaffer van de<br />
gemeente.<br />
Niet werken maar …<br />
wonen <strong>in</strong><br />
‘De Groote Fabrieke’<br />
de site Leurent. In 1979 g<strong>in</strong>g het bedrijf<br />
failliet. ‘Dat betekende een sociaal drama<br />
voor de - voornamelijk vrouwelijke - tweedeverdieners<br />
die te voet of per fiets bij<br />
Leurent kwamen werken en die nu op<br />
straat stonden’, aldus de Avelgemse burgemeester<br />
Lieven Vantieghem (57) die de<br />
goede en kwade dagen van De Groote<br />
Fabrieke heeft beleefd.<br />
EErstE lofts<br />
De bedrijfsgebouwen kwamen <strong>in</strong> handen<br />
van de familie Mortier uit Avelgem. Tot<br />
voor kort werd nog slechts een kle<strong>in</strong> gedeelte<br />
van de fabriek gebruikt door Arlitex,<br />
producent van schildersl<strong>in</strong>nen en overgordijnen.<br />
Kris Martens van de firma M-One<br />
uit het Oost-Vlaamse Horebeke, kon recent<br />
de hele site met het oog op renovatie, verwerven.<br />
Een aanzienlijk deel ervan is geklasseerd<br />
als onroerend erfgoed.<br />
De bouwvergunn<strong>in</strong>g moet toelaten om<br />
langs de noordzijde een tiental burelen en<br />
01. De rondleid<strong>in</strong>g tijdens de OMD wordt<br />
georganiseerd door de gemeentelijke<br />
dienst Jeugd & Cultuur <strong>in</strong> samenwerk<strong>in</strong>g<br />
met de Geschied- en Oudheidkundige<br />
Kr<strong>in</strong>g (GOKA) en de projectontwikkelaar.<br />
Ervaren gidsen lichten het verleden van<br />
de fabriek toe, de functies en de rol die<br />
ze speelde tijdens de Eerste en Tweede<br />
Wereldoorlog. Er wordt ook <strong>in</strong>formatie<br />
meegegeven over de technische<br />
aspecten en de toekomstige <strong>in</strong>vull<strong>in</strong>g van<br />
het gebouw. Ook het archeologisch<br />
museum <strong>in</strong> Kerkhove/Waarmaarde en de<br />
Tombeelmolen van Outrijve kan je<br />
bezoeken.<br />
38 39<br />
<br />
langs zuidwestzijde 43 lofts te realiseren.<br />
De architect van het project is Bart Demeestere,<br />
schoonzoon van de familie Mortier.<br />
Als projectontwikkelaar treedt de<br />
firma M-One op. Om mogelijke kopers<br />
<strong>in</strong>formatie te verstrekken en zelf de markt<br />
af te tasten, opende M-One <strong>in</strong> mei op de<br />
site al een showloft.<br />
OppOrtuniteit<br />
Zoals de plannen er nu uitzien zullen een<br />
aantal bijhorende bedrijfsgebouwen die<br />
niet geklasseerd zijn en optisch het concept<br />
eerder schaden, worden afgebroken. ‘Dat<br />
wordt nodig om de woonsite voldoende<br />
groen en parkeermogelijkheden te bieden’,<br />
aldus de burgemeester. ‘Van een obstakel<br />
maken we nu een opportuniteit’, zegt hij.<br />
Vijftien jaar geleden koesterde hij stoute<br />
plannen om de leegstaande, nog niet geklasseerde<br />
site Leurent met de gemeente<br />
aan te kopen. Niet om ze te behouden<br />
maar om ze af te breken. De site was toen
02. Het gebouwencomplex Leurent telt 150 grote <strong>in</strong>dustriële<br />
vensterramen, een 250-tal gietijzeren steunpilaren en een<br />
<strong>in</strong>drukwekkende hall met trappen uit ijzer en beton.<br />
De omliggende loodsen bezitten boogramen en stalen geb<strong>in</strong>ten.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
‘De Groote Fabrieke’<br />
wordt woonsite<br />
<strong>in</strong> handen van de gebroers Mortier die er<br />
hun bedrijf als Avelgemse Sp<strong>in</strong>nerij geherlocaliseerd<br />
hadden. ‘Op het moment dat<br />
ik een bod deed was het pand nog niet<br />
geklasseerd. Ik overwoog toen om alles af<br />
te breken om op het terre<strong>in</strong> van 1,6 hectaren<br />
een nieuw won<strong>in</strong>gproject te realiseren.<br />
In 1999 g<strong>in</strong>gen ook stemmen op om<br />
de volledige site te behouden en ze om te<br />
bouwen tot een multi-functioneel complex<br />
voor jeugd en cultuur. Daar zat echter een<br />
prijskaartje aan vast van 600 miljoen Belgische<br />
frank!’, aldus nog de burgemeester.<br />
‘Té zwaar om dragen voor een kle<strong>in</strong>e gemeente!’<br />
Ademruimte op wAndelAfstAnd<br />
Lieven Vantieghem die <strong>in</strong> de Scheldegemeente<br />
ook de burgemeester van de komende<br />
legislatuur wil worden, blijft ervan<br />
overtuigd dat Avelgem tegen 2030 voor<br />
nieuwe <strong>in</strong>woners ‘the place to be’ zal zijn.<br />
‘Onze gemeente is 2.175 hectaren groot<br />
03. Het sp<strong>in</strong>nerijgebouw werd <strong>in</strong><br />
1907 opgetrokken door de<br />
Franse <strong>in</strong>dustrieel Henri Leurent<br />
naar een ontwerp van Liétard en<br />
Forest uit Tourco<strong>in</strong>g (Noord-<br />
Frankrijk). Het getal ‘1907’staat<br />
gedateerd <strong>in</strong> de gevelsteen. Het<br />
telt drie bouwlagen onder een<br />
plat dak.<br />
en de helft daarvan, van Kerkhove tot Bossuit,<br />
zijn Scheldemeersen. Groene longen<br />
die vele buurgemeenten ons ferm benijden’,<br />
aldus Vantieghem. ‘Hier v<strong>in</strong>d je nog ademruimte<br />
op wandelafstand!’.<br />
Palend aan de Fabrieke staat via het<br />
Gemeentelijk Ruimtelijk Structuurplan<br />
ook een ander bouwproject op stapel. De<br />
firma Koch-Ockier uit Tiegem realiseert<br />
er 92 nieuwe wooneenheden. ‘Inclusief het<br />
bouwproject van De Groote Fabrieke voltrekt<br />
zich daar de logische woonuitbreid<strong>in</strong>g<br />
van het dorp’, zo besluit burgemeester<br />
Vantieghem. De ruimte tussen het station<br />
en de <strong>in</strong>dustriezone wordt voortaan uitsluitend<br />
benut voor het moderne wonen<br />
zonder dat één vierkante meter open ruimte<br />
van de Scheldemeersen moet worden<br />
opgeofferd!’<br />
Méér <strong>in</strong>formatie:<br />
www.m-one.be<br />
www.vioe.be<br />
04. Behalve het sp<strong>in</strong>nerijgebouw telt de<br />
site een stoommach<strong>in</strong>ezaal, een<br />
ketelhuis, een hoge schoorsteen en vele<br />
opslagplaatsen. Tussen het hoofdvolume<br />
en de opslagplaats loopt een spoorlijn<br />
die werd gebruikt voor de bevoorrad<strong>in</strong>g<br />
van het bedrijf. Het kantoorgebouw <strong>in</strong><br />
art-deco-stijl dateert van 1946;<br />
de directie- en conciërgewon<strong>in</strong>g uit het<br />
beg<strong>in</strong> van de tw<strong>in</strong>tigste eeuw.<br />
De schoorsteen is 48 meter hoog en zal<br />
zeker behouden blijven. Hij wordt een<br />
herkenbare lichtbaken.<br />
40 41<br />
05. Wie nu door de toegangspoort<br />
gaat ziet een tiental tu<strong>in</strong>kabouters<br />
<strong>in</strong> een stenen tu<strong>in</strong>tje, dat deel<br />
uitmaakt van de conciërgewon<strong>in</strong>g.<br />
Van daaruit houden ze het verlaten<br />
fabrieksgebouw nauwlettend <strong>in</strong> het<br />
oog.
01.<br />
03.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
* * * FOCUS * * *<br />
Amerikaanse<br />
trots over<br />
Flanders Field<br />
<strong>in</strong> Waregem<br />
Unieke<br />
Amerikaanse<br />
militaire<br />
begraafplaats<br />
christophe maertens en kris vanhee<br />
Het Flanders Field American Cemetery and Memorial <strong>in</strong><br />
Waregem is de enige Amerikaanse militaire begraafplaats<br />
met slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog. Het is bovendien<br />
de kle<strong>in</strong>ste van de acht Amerikaanse militaire begraafplaatsen<br />
uit WO I <strong>in</strong> Europa. En de mooiste, voegt men er<br />
<strong>in</strong> Waregem graag aan toe.<br />
02.<br />
01-04. Historische foto’s van de Eerste Wereldoorlog<br />
en van herdenk<strong>in</strong>gen ervan op de site van<br />
de Waregemse begraafplaats.<br />
04.<br />
* * * FOCUS * * *<br />
Als je de naam Flanders Field hoort, denk<br />
je wellicht aan het Ieperse oorlogsmuseum,<br />
maar Waregem heeft evenveel recht op de<br />
naam. Stadsarchivaris Sandr<strong>in</strong> Coorevits:<br />
“We waren de eersten die de naam Flanders<br />
Field gebruikten. Toen men kort na het<br />
e<strong>in</strong>de van de Eerste Wereldoorlog op zoek<br />
g<strong>in</strong>g naar een naam voor de Amerikaanse<br />
militaire begraafplaats <strong>in</strong> Waregem kwam<br />
men uit op het bekende gedicht van John<br />
McGrae.”<br />
Hoe komen Amerikaanse soldaten<br />
uit de Eerste Wereldoorlog op een<br />
begraafplaats <strong>in</strong> Waregem terecht?<br />
Sandr<strong>in</strong> Coorevits: “Veel mensen weten<br />
niet dat de Eerste Wereldoorlog <strong>in</strong> België<br />
beë<strong>in</strong>digd werd met het Schelde-offensief<br />
en niet <strong>in</strong> de Westhoek.” In de herfst van<br />
1918 werden de Duitsers over het hele front<br />
teruggedreven. Vanuit het Ieperse probeerden<br />
de geallieerden via de Leie naar de Schelde<br />
door te stoten. Aan de Leie en <strong>in</strong> het<br />
Waregemse botsten de Fransen, de Britten<br />
en de Amerikanen op veel Duitse weerstand.<br />
Zo hebben de Amerikanen <strong>in</strong> de<br />
Spitaalbossen van Wortegem durende twee<br />
dagen hard slag geleverd. De 91ste divisie<br />
verloor er 49 officieren en 920 manschappen.<br />
Op 9 november werd de Schelde def<strong>in</strong>itief<br />
overgestoken en stootten de geallieerden<br />
door naar Brussel. Dat slotoffensief werd<br />
bij de capitulatie op <strong>11</strong> november afgebroken.<br />
Sandr<strong>in</strong> Coorevits: “Waregem werd al<br />
op 1 november bevrijd, maar er was zeer<br />
veel oorlogsschade, zowel materieel als<br />
menselijk. Toen de eerste Fransen al op 23<br />
oktober opdoken <strong>in</strong> de straten, vierden de<br />
Waregemnaren meteen de bevrijd<strong>in</strong>g. Veel<br />
te vroeg zo bleek, want de gemeente werd<br />
prompt zwaar beschoten door de Duitsers.<br />
Daarbij vielen veel burgerslachtoffers. Het<br />
zou de Waregemnaren aan het e<strong>in</strong>de van<br />
de Tweede Wereldoorlog trouwens nog eens<br />
overkomen, ook toen werden ze verrast<br />
door terugkerende Duitsers.<br />
De Amerikanen gaven de slag bij Waregem<br />
een eigen naam. Bij de 37ste en 91ste divisie<br />
is de slag de geschiedenis <strong>in</strong>gegaan onder<br />
de naam ‘The Turnip Drive’, de rapendoortocht.<br />
In vergelijk<strong>in</strong>g met de desolate<br />
Ieperse frontstreek was het Waregemse<br />
bijna ongeschonden. De Amerikaanse<br />
troepen op doortocht zagen velden vol<br />
rapen en blijkbaar hebben ze er veel geplukt<br />
om hun soldatenrantsoen aan te vullen.<br />
Het zijn vooral soldaten uit die twee<br />
Ameri kaanse divisies die <strong>in</strong> Waregem begraven<br />
liggen. Er zijn 371 Amerikaanse<br />
graven. Nabestaanden van Amerikaanse<br />
soldaten krijgen de keuze tussen repatriër<strong>in</strong>g<br />
of het ter plaatse begraven. Het is<br />
zeker niet zo dat enkel de welvarende Amerikanen<br />
het zich kunnen veroorloven om<br />
de stoffelijke resten van hun geliefde te laten<br />
overbrengen naar de VS. Het is een vrije<br />
keuze, want de repatriër<strong>in</strong>g wordt volledig<br />
door de Amerikaanse overheid betaald.”<br />
De Amerikaanse militaire begraafplaats<br />
onderscheidt zich van de vele Britse begraafplaatsen<br />
<strong>in</strong> ons land. Bij de Britten<br />
bestaat de grafsteen uit witte Portlandsteen<br />
uit Zuid-Engeland, de Amerikanen kiezen<br />
voor witte kruisjes. De Britten begraven hun<br />
soldaten heel dicht bij de plaats waar ze gesneuveld<br />
zijn. De Amerikaanse soldaten<br />
lagen verspreid begraven op burgerlijke<br />
kerkhoven en werden toen overgebracht<br />
naar Waregem waar ze een laatste rustplaats<br />
kregen op een strak planmatige, <strong>in</strong> geometrische<br />
vlakken verdeelde, begraafplaats.<br />
Coorevits: “Na het e<strong>in</strong>de van de Eerste<br />
Wereldoorlog zijn <strong>in</strong> de streek heel wat<br />
Amerikanen achtergebleven om de begraven<br />
soldaten opnieuw op te graven en over<br />
te brengen naar Flanders Field. Die arbeiders<br />
waren vooral zwarten en daar keken<br />
de landelijke Waregemnaren van op. Het zou<br />
pas met de Expo van ’58 zijn dat de meeste<br />
Vlam<strong>in</strong>gen kennis maakten met ‘de zwarten’”.<br />
Bezoekerscentrum<br />
Hoewel het Flanders Field American<br />
Ceme tery and Memorial <strong>in</strong> 1922 <strong>in</strong> gebruik<br />
werd genomen en <strong>in</strong> 1930 een kapel als<br />
herdenk<strong>in</strong>gsmonument kreeg, werd het<br />
pas <strong>in</strong> 1937 officieel <strong>in</strong>gehuldigd. Al <strong>in</strong> 1927<br />
betoonde Charles L<strong>in</strong>dberg, die net als<br />
eerste solo de Atlantische Oceaan had<br />
overgevlogen, hulde aan zijn gesneuvelde<br />
landgenoten door een ruiker bloemen over<br />
de begraafplaats uit te gooien. Hij deed<br />
42 43<br />
dat op 30 mei, de traditionele Memorial<br />
Day waarop de Amerikanen elk jaar hun<br />
gesneuvelden herdenken. Dat gebruik gaat<br />
terug tot de Amerikaanse Burgeroorlog.<br />
In Waregem volgt Memorial Day een vast<br />
stramien waarbij, onder meer, Amerikaanse<br />
gevechtsvliegtuigen overvliegen, gebeden<br />
wordt voor de katholieken, protestanten en<br />
de joden, en k<strong>in</strong>deren uit het Waregemse<br />
basisonderwijs het Amerikaanse volkslied<br />
z<strong>in</strong>gen.<br />
Er zijn concrete plannen om een bezoekerscentrum<br />
te bouwen op de begraafplaats.<br />
Coorevits: “De subsidies vanuit het<br />
project ‘100 jaar Grote Oorlog’ van Toerisme<br />
Vlaanderen zijn toegekend en wij hopen<br />
het bezoekerscentrum te openen <strong>in</strong> 2017,<br />
100 jaar nadat de Amerikanen officieel <strong>in</strong><br />
de oorlog gestapt zijn. We onderhandelen<br />
daarover met The American Battle Monuments<br />
Commission. Het centrum zal uiteraard<br />
focussen op de Amerikanen. Bijvoorbeeld<br />
op de rol die de Amerikanen gespeeld<br />
hebben <strong>in</strong> de oorlog. Hoewel de Verenigde<br />
Staten pas <strong>in</strong> 1917 officieel bij de oorlog<br />
betrokken raakten, leverden ze vanaf 1914<br />
voedsel aan de geallieerde troepen. Een<br />
ander opmerkelijk <strong>in</strong>itiatief was The Gold<br />
Star Mothers. Amerikaanse moeders mochten<br />
vanaf 1929 op kosten van de overheid<br />
de graven van hun gesneuvelde zonen<br />
bezoeken <strong>in</strong> Europa. Ook het Flanders<br />
Field American Cemetery kreeg Gold Star<br />
Mothers op bezoek.”<br />
Materiaal genoeg om er een boeiend<br />
ontmoet<strong>in</strong>gscentrum van te maken.<br />
Sandr<strong>in</strong> Coorevits is naast stadsarchivaris<br />
van Waregem ook co-auteur en e<strong>in</strong>dredacteur<br />
van het boek ‘Memorial Ra<strong>in</strong>’ dat <strong>in</strong> 2002<br />
uitgebracht werd naar aanleid<strong>in</strong>g van het<br />
tachtigjarig bestaan van het Flanders Field<br />
American Cemetery.
Agenda<br />
<strong>Open</strong> Monumentendag <strong>11</strong><br />
<strong>in</strong> Regio <strong>Kortrijk</strong><br />
Zondag <strong>11</strong> september<br />
CENTRAAL<br />
INFORMATIEPUNT<br />
FOCUS VAN<br />
<strong>UiT</strong> IN REGIO KORTRIJK<br />
TOEGANKELIJK VOOR<br />
ROLSTOELGEBRUIKERS<br />
Alle gebouwen zijn toegankelijk van 10 tot 18u, tenzij anders<br />
vermeld. Dit programma bevat de gegevens zoals die door de<br />
lokale comités werden overgemaakt. Het secretariaat is niet<br />
verantwoordelijk voor eventuele onnauwkeurigheden.<br />
Er kan niet gegarandeerd worden dat de opengestelde<br />
gebouwen of sites met het ‘rolstoelgebruikers toegankelijk’<br />
symbool <strong>in</strong> hun geheel toegankelijk zijn. Voor meer duidelijkheid<br />
wendt u zich best tot het centrale <strong>in</strong>formatiepunt van de<br />
gemeente <strong>in</strong> kwestie.<br />
Rolstoelgebruikers kunnen ook steeds gaan kijken op<br />
www.toegankelijkvlaanderen.be voor meer <strong>in</strong>fo.<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong> open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
44<br />
Avelgem<br />
Groote Fabrieke (zie pag. 38)<br />
Doorniksesteenweg 151, Avelgem<br />
Grijp je kans om voor de laatste keer de Groote Fabrieke<br />
van Avelgem te bezoeken! De voormalige sp<strong>in</strong>nerij<br />
‘Leurent’ wordt b<strong>in</strong>nenkort verbouwd tot een complex van<br />
loft won<strong>in</strong>gen. De fabriek had een belangrijke functie <strong>in</strong><br />
Avelgem, als eerste <strong>in</strong>dustriële speler b<strong>in</strong>nen de gemeente.<br />
Zowel het fabrieksgebouw als de fabrieksschouw hebben<br />
een bepalende rol voor het dorpsgezicht van Avelgem.<br />
Je komt er alles te weten over de geschiedenis van de<br />
fabriek, de functie van het gebouw tijdens de wereldoorlogen<br />
en de toekomstplannen voor deze site.<br />
Activiteit:<br />
• Rondleid<strong>in</strong>gen om het halfuur tussen 10u en <strong>11</strong>u30 en<br />
tussen 13u30 en 17u<br />
• Doorlopend powerpo<strong>in</strong>tpresentatie over de geschiedenis<br />
en de rol van de fabriek tijdens de beide wereldoorlogen<br />
en de toekomstplannen voor de Leurent-site<br />
Tombeelmolen<br />
Molenstraat 41a, Outrijve<br />
De Tombeelmolen is de jongste molen van Vlaanderen<br />
en werd <strong>in</strong> 1989 volledig gerestaureerd. De molen is een<br />
beschermd monument en heeft een bepalende rol als<br />
dorpsgezicht <strong>in</strong> Outrijve. Je krijgt de kans om de werk<strong>in</strong>g<br />
van de molen te leren kennen. Het afbranden tijdens<br />
WO I en de heropbouw van de molen worden uitgebreid<br />
toegelicht.<br />
Activiteit:<br />
• Doorlopend rondleid<strong>in</strong>gen tussen 10u en 18u en video<br />
over de restauratie van de molen.<br />
Regionaal Archeologisch Museum<br />
van de Scheldevallei<br />
en Archeologische site<br />
Rijtstraat 4, Kerkhove/Waarmaarde<br />
Aan de hand van de onderzoeksresultaten van de archeologische<br />
site van Kerkhove wordt aangetoond hoe de site en<br />
de <strong>regio</strong> <strong>in</strong>geschakeld was <strong>in</strong> het verdedig<strong>in</strong>gssysteem van<br />
Noord-Gallië en de uitbouw van het Imperium Romarum.<br />
De archeologische vondsten die wijzen op diverse sites van<br />
versterk<strong>in</strong>gen (grachten, wallen, brandlaag, heropbouw na<br />
verniel<strong>in</strong>g,…) aangetroffen uit verschillende periodes (zowel<br />
uit het Neolithicum, de Ijzertijd als de Rome<strong>in</strong>se periode)<br />
worden uitvoerig toegelicht.<br />
Activiteit:<br />
• Doorlopend rondleid<strong>in</strong>gen tussen 10u en 18u<br />
Harelbeke<br />
‘t Engels kerkhof<br />
Deerlijksesteenweg <strong>in</strong> Harelbeke<br />
Op deze militaire begraafplaats v<strong>in</strong>den we graven<br />
van Australische, Britse, Canadese en Zuid-Afrikaanse<br />
gesneuvelden terug.<br />
Activiteit:<br />
• Doorlopend gidsbeurten<br />
Wandel<strong>in</strong>g langs de oorlogsmonumenten /<br />
fietstocht<br />
Activiteit:<br />
• Een begeleide wandel<strong>in</strong>g brengt je langs de oorlogsmonumenten<br />
<strong>in</strong> het centrum van Harelbeke. Fietsen<br />
kan je langs de oorlogsrelicten <strong>in</strong> groot Harelbeke.<br />
Bavikhove:<br />
dorp <strong>in</strong> de kijker<br />
Activiteit:<br />
• Inhuldig<strong>in</strong>g van het nieuwe standbeeld ‘zaaiers en<br />
wiedsters’ op het dorpsple<strong>in</strong> (<strong>11</strong>u) en tentoonstell<strong>in</strong>g<br />
van schilderijen van Valérie Grimbert, kunstenares uit<br />
Noord-Frankrijk <strong>in</strong> de S<strong>in</strong>t-Amanduskerk<br />
<strong>Kortrijk</strong><br />
Brandweerkazerne met<br />
schuilkelder (zie pag. 20)<br />
Rijkswachtstraat, <strong>Kortrijk</strong><br />
Het brandweergebouw dateert van 1942 en is gebouwd<br />
<strong>in</strong> een modernistische stijl. De opvallende toren werd gebruikt<br />
om de brandslangen te drogen en voor oefen<strong>in</strong>gen.<br />
Onder het gebouw is een schuilkelder <strong>in</strong>gericht.<br />
Activiteit:<br />
• Bezoek met gids van 10u tot 12u en van 14-18u<br />
Artillerietoren<br />
Deken Zegerple<strong>in</strong>, <strong>Kortrijk</strong><br />
Een authentiek stukje militaire bouwkunst uit de late<br />
middeleeuwen. Bakstenen, zevenzijdige toren,<br />
<strong>in</strong> 1359 gesitueerd op de hoek van het Franse kasteel.<br />
Men bewaarde er het stadsgeschut, het buskruit en de<br />
daartoe benodigde materialen. De Artilerietoren is een<br />
45<br />
we<strong>in</strong>ig bekend kle<strong>in</strong>ood, een uniek getuigenis van de<br />
verdedig<strong>in</strong>g van de stad tijdens de vele beleger<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> de<br />
late middeleeuwen.<br />
Activiteit:<br />
• Bezoek met gids van 10u tot 12u en van 14-18u<br />
Belfort<br />
Grote Markt, <strong>Kortrijk</strong><br />
Het <strong>Kortrijk</strong>se belfort is een overblijfsel van de vroegere<br />
kle<strong>in</strong>e halle, die voor het eerst <strong>in</strong> 1248 werd vermeld. In de<br />
toren h<strong>in</strong>g de stormklok en werden de gemeentelijke keuren<br />
bewaard. In de loop van de 14de eeuw werd de functie van<br />
uurslager overgenomen door een vernuftige automaat.<br />
De beelden van de klokkenluiders werden bekend onder de<br />
naam ‘Manten en Kalle’. Het monument speelde doorheen<br />
de jaren een rol <strong>in</strong> oproer en was jarenlang het lokaal van<br />
de stadswachten.<br />
Activiteit:<br />
• Bezoek met gids van 10u tot 12u en van 14-18u<br />
Broeltorens<br />
Broeltorens, <strong>Kortrijk</strong><br />
De Broeltorens zijn restanten van de oude stadsvest<strong>in</strong>gen<br />
en getuigen van de militaire bouwkunst van de middeleeuwen.<br />
De oudste toren ontstond voor het gebruik van<br />
buskruitwapens, terwijl de schietgaten <strong>in</strong> de nieuwere<br />
l<strong>in</strong>kertoren al aangepast zijn aan het gebruik van artilleriegeschut.<br />
De oudste toren dateert van ca 1385, de andere<br />
van 1415.<br />
Activiteit:<br />
• Bezoek met gids van 10u tot 12u en van 14-18u<br />
S<strong>in</strong>t-Annazaal<br />
Begijnhof, <strong>Kortrijk</strong><br />
Dit gebouw van 1682 heeft een bewogen geschiedenis<br />
gekend. In 1788 was dit een legerdepot en kazerne.<br />
Tijdens de Franse Revolutie diende de zaal als krijgshospitaal.<br />
In 1795 werd ze gebruikt als voeder-en<br />
stromagazijn. In 1814 was het een noodhospitaal.<br />
Activiteit:<br />
• Tentoonstell<strong>in</strong>g ‘Verleden, heden en toekomst van de<br />
S<strong>in</strong>t-Annazaal’
Dienst Toerisme <strong>Kortrijk</strong><br />
Museum <strong>Kortrijk</strong> 1302<br />
Begijnhofpark, <strong>Kortrijk</strong><br />
Activiteit:<br />
• Tentoonstell<strong>in</strong>g ‘<strong>Kortrijk</strong>, woelige stad’<br />
Tentoonstell<strong>in</strong>g over de geschiedenis van <strong>Kortrijk</strong> <strong>in</strong> de<br />
17e eeuw. In de periode waren er brandstapels,<br />
heksenvervolg<strong>in</strong>gen, kanonnen, pest en hongersnood.<br />
In die tijd kreeg het historische stadscentrum stilaan<br />
vorm. Vrij bezoek aan tentoonstell<strong>in</strong>g mogelijk tussen<br />
10u en 18u. Gidsbeurten tussen 10u en 12u en tussen<br />
14u en 18u.<br />
• Wandel<strong>in</strong>g ‘Sanderus achterna’<br />
De wandel<strong>in</strong>g sluit aan bij de tentoonstell<strong>in</strong>g ‘Woelige<br />
stad’ en heeft dus veel aandacht voor de conflictsituaties<br />
<strong>in</strong> het verleden. Aan de hand van een stadsplan uit<br />
1641 verken je het <strong>Kortrijk</strong> van de 17e eeuw met<br />
verrassende verhalen en historische hoekjes.<br />
De wandel<strong>in</strong>g is beschreven en kan je op eigen houtje<br />
doen. Startpunt aan de Dienst Toerisme. De wandel<strong>in</strong>g<br />
met een gids beleven kan om 10u, 14u en 16u<br />
Historische Havenloods<br />
Groen<strong>in</strong>gekaai 17, <strong>Kortrijk</strong><br />
Activiteit:<br />
Tentoonstell<strong>in</strong>g ‘De vaart en verder’<br />
Het kanaal Bossuit-<strong>Kortrijk</strong> werd <strong>in</strong> 1857-60 gegraven<br />
als verb<strong>in</strong>d<strong>in</strong>g tussen de Leie en de Schelde. Het kanaal<br />
diende oa om steenkool vanuit de Bor<strong>in</strong>age naar <strong>Kortrijk</strong><br />
te brengen. In oorlogstijd speelde het kanaal een strategische<br />
rol. Foto’s en documenten illustreren deze<br />
bewogen geschiedenis.<br />
L<strong>in</strong>en Thread Company<br />
Noordstraat 28, <strong>Kortrijk</strong><br />
In 2013 verhuist het Vlasmuseum naar een nieuw pand.<br />
Het is het grootste verzendhuis van <strong>Kortrijk</strong>, opgetrokken<br />
door The L<strong>in</strong>en Thread Company <strong>in</strong> 1913. Het verzendhuis,<br />
onder de vlassers beter gekend als het Engels<br />
syndicaat, staat symbool voor de aanwezigheid van de<br />
Engelse sp<strong>in</strong>nerijen <strong>in</strong> <strong>Kortrijk</strong>. Op <strong>Open</strong> Monumentendag<br />
20<strong>11</strong> kan je voor een eerste keer kennis maken met dit<br />
gebouw. Je ontdekt er meer over de oude functie van<br />
het gebouw, maar ook over de rol die het speelde <strong>in</strong> de<br />
Eerste en Tweede Wereldoorlog.<br />
Activiteit:<br />
open van 10u tot 12u en van 14u tot 18u, rondleid<strong>in</strong>gen<br />
om 10u30, <strong>11</strong>u30, 14u30, 15u30 en 16u30<br />
<strong>in</strong>fo: 056 21 01 38 - www.vlasmuseum.be -<br />
vlasmuseum@kortrijk.be<br />
open monumentendag monumentendag 20<strong>11</strong><br />
KUURNE<br />
Hoeve Vandewalle (zie pag. 28)<br />
Boomgaardstraat 168, Kuurne<br />
Activiteit<br />
• In de stall<strong>in</strong>gen van de hoeve is er de tentoonstell<strong>in</strong>g<br />
‘De media <strong>in</strong> wereldoorlog I & II’ met een compilatie<br />
van nooit eerder vertoonde Duitse propagandafilms uit<br />
een privéverzamel<strong>in</strong>g en tal van orig<strong>in</strong>ele oorlogskranten,<br />
zowel van tijdens de <strong>in</strong>vasie van België, de tijd van de<br />
oorlog en de uite<strong>in</strong>delijke bevrijd<strong>in</strong>g. Het leven van de<br />
gewone mens <strong>in</strong> de oorlog komt stevig aan bod. Op de<br />
b<strong>in</strong>nenkoer van de hoeve staan diverse oorlogsvoertuigen<br />
waar je als bezoeker gerust mag <strong>in</strong> plaatsnemen.<br />
• In de hoeveschuur worden diverse thema’s aangesneden.<br />
De hoofdbrok, is de conflictsituatie aangaande de fusie<br />
tussen Kuurne en <strong>Kortrijk</strong> <strong>in</strong> het beg<strong>in</strong> van de jaren<br />
zeventig. Foto’s en documenten tonen hoe een aanvankelijk<br />
ludieke situatie bittere ernst werd.<br />
• Ook de verschillende schoolstrijden, de boerenkrijg,<br />
de beeldenstorm en de kon<strong>in</strong>gskwestie passeerden <strong>in</strong><br />
Kuurne niet ongemerkt. Film en documenten tonen dit<br />
aan. Diverse orig<strong>in</strong>ele eretekens en oorkonden van tijdens<br />
de Brabantse omwentel<strong>in</strong>g, de slag van Waterloo en de<br />
Belgische revolutie, worden getoond <strong>in</strong> deze unieke<br />
tentoonstell<strong>in</strong>g.<br />
S<strong>in</strong>t-Michielskerk<br />
S<strong>in</strong>t-Michielskerk, Kuurne<br />
Activiteit<br />
• Traditioneel orgelconcert met als thema ‘Conflictsituaties<br />
vertaald <strong>in</strong> muziek met orgelist Luc Vandenabeele.<br />
LENDELEDE<br />
Expositie ‘Ø 75 cm’<br />
atelier José Vermeersch,<br />
Lampernisbeekstraat 3 <strong>in</strong> Lendelede<br />
S<strong>in</strong>ds 2010 wordt er nieuw leven geblazen <strong>in</strong> het atelier<br />
van de befaamde kunstenaar José Vermeersch. Na het<br />
overlijden van José Vermeersch <strong>in</strong> 1997 is het atelier te<br />
Lendelede immers <strong>in</strong>tact gebleven. In het atelier complex is<br />
er een keramiekatelier, een ovenruimte en een tentoonstell<strong>in</strong>gsruimte.<br />
Het atelier werd voor het eerst <strong>in</strong> september<br />
2010 voor het grote publiek opengesteld. Dit jaar wordt een<br />
heuse kunstmanifestatie georganiseerd.<br />
Bedoel<strong>in</strong>g is dat het atelier gonst van de bedrijvigheid.<br />
Gerenommerde kunstenaars uit b<strong>in</strong>nen- en buitenland worden<br />
uitgenodigd <strong>in</strong> het atelier om er te werken en er zo<br />
tijdelijk terug een werk- en ontmoet<strong>in</strong>gsplaats te <strong>in</strong>stalleren.<br />
Elk van de kunstenaars krijgt een porsele<strong>in</strong>en<br />
schaal ter beschikk<strong>in</strong>g van 75 op 75 centimeter. Deze kan<br />
door de kunstenaars worden beschilderd met glazuren<br />
en vervolgens ter plaatse gebakken <strong>in</strong> de beschikbare<br />
ovens. De schalen worden n.a.v. <strong>Open</strong> Monumentendag<br />
tentoongesteld <strong>in</strong> de tentoonstell<strong>in</strong>gsruimte en <strong>in</strong>kom van<br />
het atelier samen met eerdere keramische werken van<br />
José Vermeersch.<br />
Deze tentoonstell<strong>in</strong>g kadert <strong>in</strong> het thema ‘Conflict’ omdat<br />
het de bedoel<strong>in</strong>g is om met dit evenement verschillende<br />
generaties met elkaar <strong>in</strong> dialoog te laten treden.<br />
Een ‘conflict/samenwerk<strong>in</strong>g/ dialoog’ creëren met het<br />
medium van de porsele<strong>in</strong>en schalen is één van onze<br />
doelstell<strong>in</strong>gen.<br />
Activiteit:<br />
• <strong>Open</strong> van 10u tot 18u, <strong>in</strong>kom gratis<br />
• Deze unieke tentoonstell<strong>in</strong>g is perfect comb<strong>in</strong>eerbaar<br />
met de José Vermeersch Wandel<strong>in</strong>g. De gratis wandelkaarten<br />
zijn verkrijgbaar <strong>in</strong> het gemeentehuis, <strong>in</strong> de<br />
bibliotheek en bij de cultuurdienst.<br />
• Info: cultuurdienst - 051 315 870 -<br />
cultuurdienst@lendelede.be<br />
MENEN<br />
Stadsmuseum ’t Schippershof<br />
= <strong>in</strong>fopunt Rijselstraat<br />
Het stadsmuseum, de toeristische dienst en het museumcafé<br />
zijn ondergebracht <strong>in</strong> ’t Schippershof, een gerestaureerd<br />
pand uit het e<strong>in</strong>de van de 17de eeuw. De collectie<br />
van het museum omvat twee grote luiken: ‘Menen bezet’<br />
en een rijke beeldenverzamel<strong>in</strong>g. In de zaal ‘Menen bezet’<br />
maak je door middel van verhalen, oude postkaarten<br />
en stadsplannen op een <strong>in</strong>teractieve manier kennis<br />
met de militaire geschiedenis van de grensstad en het<br />
ontstaan van de vest<strong>in</strong>gen. De Leie, al eeuwenlang de<br />
economische slagader van Menen, wordt ook <strong>in</strong> de kijker<br />
geplaatst. Romantische beelden van Yvonne Serruys<br />
(1873-1953), abstracte beelden van Georges Dobbels<br />
(1910-1988) en hedendaagse sculpturen van Johan<br />
Tahon (Menen, 1965) zijn toppers. Daarnaast toont het<br />
museum enkele schilderijen van Alfred Wallecan (1894-<br />
1960). Tijdelijke tentoonstell<strong>in</strong>gen worden <strong>in</strong> de galerie<br />
georganiseerd.<br />
• Info: T 056 532 363<br />
open monumentendag monumentendag 20<strong>11</strong> 20<strong>11</strong><br />
46 46 47<br />
47<br />
Grensconflicten <strong>in</strong> het kwadraat<br />
Boottocht<br />
sluizenkaai, Menen<br />
Op deze tocht wordt aandacht besteed aan de oorlogen<br />
van Lodewijk XIV en aan het Wereldoorlog I<br />
Activiteit: Vertrek boot aan Sluizenkaai om 14u, aankomst<br />
Leiebrug Wervik om 14u45, vertrek met de bus op zoek naar<br />
militair erfgoed <strong>in</strong> Wervicq-Sud, Bousbecques en de Duitse<br />
militaire begraafplaats ‘Meenen Wald’ om 15u, terug aan de<br />
Sluizenkaai te Menen om 18u.<br />
• Organisatie: Toerisme Menen, Toerisme Wervik i.s.m.<br />
Toerisme Leiestreek Info en <strong>in</strong>schrijv<strong>in</strong>gen: Dienst<br />
Toerisme Menen - 056 532 363 - toerisme@menen.be<br />
Kazematten<br />
Oude Leielaan, Menen<br />
In opdracht van de Zonnekon<strong>in</strong>g Lodewijk XIV maakte<br />
Vauban van Menen een versterkte stad. De vest<strong>in</strong>gen (1679-<br />
1689) hadden een omtrek van drie kilometer. Er waren elf<br />
bolwerken (bastions) en vier stadspoorten. Deels door herhaaldelijke<br />
beleger<strong>in</strong>gen van de stad en deels door bouwkundige<br />
<strong>in</strong>grepen, bleven van de oorspronkelijke vest<strong>in</strong>gen<br />
enkel de fundamenten bewaard. De huidige ‘Hollandse’<br />
vest<strong>in</strong>gen (1817-1830) werden bovenop de fundamenten<br />
van de Vaubanversterk<strong>in</strong>g gebouwd. Menen lag toen aan<br />
de zuidgrens van het Kon<strong>in</strong>krijk der Nederlanden en diende<br />
tegen Frankrijk te worden beschermd. Je kunt bovenop<br />
de Nederlandse vest<strong>in</strong>gmuren wandelen en fietsen. Elf<br />
bomvrije, ondergrondse ruimten (kazematten) zijn voor het<br />
publiek opengesteld.<br />
Activiteit:<br />
• Gidsbeurten voorzien van 10u tot 12u en van 14u tot 18u<br />
Molen De Goede Hoop<br />
<strong>Kortrijk</strong>straat<br />
Deze oude stell<strong>in</strong>gmolen (1778) is de enige overgebleven<br />
molen van de stad. Oorspronkelijk werd hij als olieslagerij<br />
gebruikt en later tot een korenmolen omgebouwd. Hierbij<br />
wordt uit graan meel gemalen. Vandaag is enkel het korengedeelte<br />
nog <strong>in</strong> werk<strong>in</strong>g. Hij werd <strong>in</strong> 1994-1995 volledig gerestaureerd<br />
en opnieuw maalvaardig gemaakt. Bezoek ook<br />
b<strong>in</strong>nen<strong>in</strong> het molenmuseum. Er worden mooie historische<br />
foto’s tentoongesteld.<br />
Activiteit:<br />
• Doorlopend van 14u tot 17u30
Menen herdenkt wielerlegendes:<br />
Felicien en Julien Vervaecke met<br />
tentoonstell<strong>in</strong>g ‘De Frikkes’<br />
CC De Steiger Menen<br />
Aan de hand van een massa foto’s, krantenknipsels, oude<br />
fietsen en ander fietsmateriaal worden de fietscarrières<br />
van wielerlegendes Felicien Vervaecke (1907-1986) en<br />
Julien Vervaecke (1899-1940) <strong>in</strong> beeld gebracht.<br />
De tentoonstell<strong>in</strong>g biedt een overzicht van hun sportieve<br />
prestaties <strong>in</strong> wegklassiekers en vooral <strong>in</strong> de Ronde van<br />
Frankrijk <strong>in</strong> de periode 1925-1939. Felicien e<strong>in</strong>digde de<br />
Tour meermaals <strong>in</strong> de top vijf. Hij won ook geregeld de<br />
bergprijs. In 1938 reed hij acht dagen <strong>in</strong> het geel. Felicien<br />
sleepte <strong>in</strong> totaal zes Touretappes <strong>in</strong> de wacht: één <strong>in</strong><br />
1936, één <strong>in</strong> 1937 en vier <strong>in</strong> 1938. Zijn broer Julien was<br />
eveneens een verdienstelijk beroepsrenner. Zo e<strong>in</strong>digde<br />
hij maar liefst vier keer <strong>in</strong> de Tour <strong>in</strong> de top tien. Op zijn<br />
palmares staan ook: Parijs-Roubaix (1930) en Parijs-<br />
Brussel (1932).<br />
Activiteit:<br />
• Gratis toegankelijk op <strong>Open</strong> Monumentendag van 14u<br />
tot 18u, nog tot 16 oktober van maandag tot zaterdag.<br />
• Info: Heemkr<strong>in</strong>g Menen, p.a. Marc Pyncket,<br />
Lauwestraat 48, 8930 Menen, T 0473 53 70 72, marc.<br />
pyncket@telenet.be<br />
Gez<strong>in</strong>sfietstocht op <strong>11</strong> september 20<strong>11</strong><br />
Het parkoers van de gez<strong>in</strong>sfietstocht (afstand 30km) loopt<br />
langs de gemeentes waar de Vervaeckes woonden, leefden<br />
en werkten: doorheen Menen (woonplaats 1923-1943),<br />
naar Dadizele (geboorteplaats 1907-1920) en Moorsele<br />
(woonplaats 1920-1923) terug via Wevelgem naar Menen.<br />
Activiteit:<br />
• Begeleide fietstochten met vertrek om 14u en 15u<br />
park<strong>in</strong>g CC De Steiger. Ook mogelijkheid tot <strong>in</strong>dividueel<br />
afrijden.<br />
• Inlicht<strong>in</strong>gen en <strong>in</strong>schrijv<strong>in</strong>gen: Dienst Toerisme Menen,<br />
T 056 532 363 en toerisme@menen.be<br />
• Organisatie: Heemkr<strong>in</strong>g Menen i.s.m. Werkgroep<br />
Erfgoed/<strong>Open</strong> Monumentendag en Dienst Toerisme<br />
Stad Menen<br />
open monumentendag 20<strong>11</strong><br />
48<br />
WERVIK<br />
Nathionaal Tabaksmuseum<br />
Koestraat 63, Wervik<br />
Activiteit:<br />
• Geleide fietstocht, vertrek om 14.00 uur aan het<br />
Nationaal Tabaksmuseum en je leidend naar<br />
Hoeve Deprez waar het Oogstfeest plaatsgrijpt.<br />
• Een tocht van circa 20 km. langs het gehucht Kruiseke,<br />
waar <strong>in</strong> oktober 1914 de eerste schermutsel<strong>in</strong>gen plaats<br />
hadden tussen de Duitse en Britse voorhoedes.<br />
De ‘molshopen’ van Kruiseke, Geluveld en Zandvoorde,<br />
de getuigen <strong>in</strong> het landschap van de Eerste Slag om<br />
Ieper, vormen eveneens een onderdeel van de tocht.<br />
Nadruk wordt o.a. gelegd op het Frederiksmonument dat<br />
aan de slag van 1793 her<strong>in</strong>nert en waarbij de pr<strong>in</strong>s van<br />
Oranje verwond werd.<br />
• Deelname is gratis. Inschrijven vooraf kan via de<br />
Dienst Toerisme: toerisme@wervik.be of 056 95 24 25.<br />
Grensconflicten <strong>in</strong> het kwadraat<br />
Tocht met boot en bus<br />
Zie ook programma Menen.<br />
Tickets: € 18 (consumptie <strong>in</strong>begrepen) bij Diensten<br />
voor Toerisme van Wervik en Menen, onl<strong>in</strong>e via<br />
www.toerisme-leiestreek.be/boottochten.<br />
Vooraf <strong>in</strong>schrijven is noodzakelijk.<br />
• Doorlopend rondleid<strong>in</strong>gen van 14 tot 18u<br />
www.beeldbankvlas.be<br />
Ook uw foto’s kunnen het vlasverleden van de <strong>regio</strong> zichtbaar maken!<br />
De streek van de Leie en de Mandel was vroeger tot ver buiten de grenzen bekend om zijn kwaliteitsvol vlas.<br />
Op www. beeldbankvlas.be ziet u duizenden unieke beelden van hekkens <strong>in</strong> de Leie, het harde werk op het land, k<strong>in</strong>deren<br />
tussen de vlaskapelletjes, de roterijen en zw<strong>in</strong>gelarijen, de overstrom<strong>in</strong>gen van de Leie,…<br />
Met de mooiste beelden maakten we een reeks van 10 postkaartjes. Geïnteresseerd? Ga naar www.beeldbankvlas.be en<br />
antwoord op deze eenvoudige vraag: wat staat er op de eerste foto afgebeeld? Stuur het juiste antwoord én uw postadres naar<br />
gw.kortrijk@west-vlaanderen.be en dan krijgt u de kaartjes gratis thuisgestuurd.<br />
Ook uw foto’s op de beeldbank? Dat kan! Contacteer ons! Wij bezorgen u een mooie koffi emok met een vlasafbeeld<strong>in</strong>g als dank.<br />
Voor meer <strong>in</strong>fo bel naar 056 24 99 94. Foto Noëlla Vandenbogaerde, collectie Marcel Ad<strong>in</strong>s
Heemkundig Museum Moen . Slagersmuseum Anzegem . Be-Part Waregem . Nationaal Borstelmuseum<br />
Izegem . Nationaal Schoeiselmuseum Izegem . Wielermuseum Roeselare . Nationaal<br />
Tabaksmuseum Wervik . Jukeboxmuseum Menen . Museum Peter Benoit Harelbeke .<br />
Museum voor Pijp en Tabak Harelbeke . Museum René De Clercq Deerlijk . Broelmuseum<br />
<strong>Kortrijk</strong> . . Vlasmuseum <strong>Kortrijk</strong> . Vlaams Filmmuseum <strong>Kortrijk</strong> . Roger<br />
Raveelmuseum Machelen<br />
Alle <strong>in</strong>fo op www.uit<strong>in</strong><strong>regio</strong>kortrijk.be/musea en www.toerisme-leiestreek.be<br />
O ntdek , beleef, ver zamel en w<strong>in</strong>!<br />
Fonds Vercruysse, foto Van Worteghem<br />
VLASTHEATER<br />
Een theaterproductie met als <strong>in</strong>put vlasverhalen uit <strong>Kortrijk</strong>.<br />
Over het harde werk <strong>in</strong> de streek, maar ook de leute als het werk erop zat.<br />
Over de miserie als de Leie buiten haar oevers trad.<br />
Over het verliezen van een v<strong>in</strong>ger tijdens het zw<strong>in</strong>gelen.<br />
Over de koppeltjes die tussen de vlaskapelletjes lagen te vrijen.<br />
Over het eenzaam zijn tijdens de slijtcampagnes <strong>in</strong> Frankrijk ...<br />
Vlastheater is een uniek samenwerk<strong>in</strong>gsproject<br />
met het vlas <strong>in</strong> de hoofdrol naar een tekst van Paul Pourveur.<br />
Productie: De Figuranten i.s.m. Vlasmuseum, Erfgoedcel <strong>Kortrijk</strong>,<br />
Erfgoedcel TERF, Overleg Cultuur / <strong>UiT</strong> <strong>in</strong> Regio <strong>Kortrijk</strong><br />
en de Prov<strong>in</strong>cie West-Vlaanderen.<br />
PREMIEREVOORSTELLINGEN<br />
vrij 16, za 17 en zo 18 december – The L<strong>in</strong>en Thread Company <strong>Kortrijk</strong><br />
(voormalige Eurostock <strong>in</strong> de Noordstraat en nieuwe locatie voor het Vlasmuseum)<br />
www.defiguranten.be<br />
www.uit<strong>in</strong><strong>regio</strong>kortrijk.be<br />
.<br />
Ontdek de meest complete<br />
<strong>UiT</strong>agenda voor Regio <strong>Kortrijk</strong><br />
met honderden tips voor<br />
cultuur en vrije tijd op :<br />
www.uit<strong>in</strong><strong>regio</strong>kortrijk.be<br />
Kom je huis uit!
— Een conflict is een situatie<br />
waar<strong>in</strong> twee of meer partijen methodes hanteren,<br />
doelstell<strong>in</strong>gen nastreven of waarden<br />
aanhangen die, daadwerkelijk of <strong>in</strong> de perceptie<br />
van de partijen, onverenigbaar zijn en<br />
daardoor <strong>in</strong> bots<strong>in</strong>g komen.<br />
Het is een onopgeloste tegenstrijdigheid.<br />
Conflic ten kunnen optreden tussen mensen,<br />
organisaties, en landen.<br />
Een conflict kan gaan om de <strong>in</strong>houd van<br />
de kwestie of om de relatie tussen de betrokkenen.<br />
Elk van de partijen voelt zich betrokken<br />
bij de oploss<strong>in</strong>g van het conflict en zal<br />
<strong>in</strong> m<strong>in</strong> of meerdere mate verantwoordelijkheid<br />
voelen voor de relatie met de andere<br />
partij(en). —<br />
(Wikipedia)<br />
Conflict