1 - Leiden

3. Bouwhistorische notitie en waardering Aalmarkt 18
Pand : Aalmarkt 18
Status : Rijksmonument nr. 24554
Bijzonderheden : Bezoek (03.12.2009) door Jos van Rooden en Edwin Orsel (M&A).
Er bestaat reeds een rapportage uit 2001 van Dröge,
Bureau voor Bouwhistorie.
Inleiding
Het pand is bezocht in verband met ontwikkelingsplannen. Van het Aalmarktgebied bestaat een beknopte
bouwhistorische rapportage uit 2001 van Dröge Bureau voor Bouwhistorie. Deze rapportage is op punten
onvolledig en tevens achterhaald door de bouwhistorische kennisopbouw van de afgelopen jaren. Deze notitie is
gebaseerd op een bezoek ter plaatse en de bestaande rapportage van Dröge en is vooral gericht op het
vervaardigen van een bouwhistorische waarderingsplattegrond. Door de bewoonde en afgewerkte situatie hebben
de bevindingen en conclusies een voorlopig karakter.
Historische karakterisering
Aalmarkt 18 was een woonwinkelpand en behoort tot het type diep huis. Onduidelijk is nog hoe dit huis is
opgebouwd. Waarschijnlijk bestaat het uit een voorhuis en één of meerdere achterhuizen. In het vervolg spreken
we over het voorste en het achterste achterhuis. Deze achterhuizen kunnen ook ondiepe huizen zijn geweest aan
de steeg (Joost van de Zonneveldpoort) die langs de rechter zijgevel heeft gelopen. Deze opzet uit vermoedelijk
het midden van de 17 e eeuw is tot stand gekomen met de omliggende percelen (Aalmarkt 19/20 en
Mandenmakerssteeg 1) op een groot L-vormige perceel tussen de Joost van Zonneveldpoort en de
Mandenmakerssteeg.
Het voorste achterhuis is drie bouwlagen hoog en het achterste achterhuis twee. Beide huizen hebben een plat
dak. Het voorhuis is twee bouwlagen hoog met een zolderverdieping onder een omlopend schilddak.
Het voorhuis heeft een tweebeukige opzet die het duidelijkst is te zien op de zolderverdieping en in mindere
mate op de eerste verdieping. Dit is een aanwijzing dat er mogelijk twee smalle diepe huizen hebben gestaan. Op
de begane grond is van de tweebeukige opzet niets te zien. De indeling bestaat uit een gang aan de linker zijde.
Het voorste bredere deel van de gang is afgewerkt met een hardstenen vloer, een geornamenteerd stucplafond,
een geornamenteerd portaal en een vakverdeling met stuclijsten op de wanden. Het achterste deel is soberder
uitgevoerd en loopt door tot aan het achterste achterhuis. Centraal is een portaal met een deur met geëtst glas.
Rechts daarvan is een 19 e -eeuwse trap naar de overloop op de eerste verdieping en een toilet met 18 e -eeuws
deurkozijn, waartussen een doorgang naar een voormalig vertrek. Rechts van de gang is de winkelruimte die
doorloopt tot in het achterste achterhuis.
De grote overloop op de eerste verdieping van het voorste achterhuis geeft toegang tot het enige vertrek in dit
huis en de vertrekken in het achterste achterhuis. Door moderne plafonds zijn er geen balklagen zichtbaar. De
binnendeurkozijnen met deuren naar deze vertrekken zijn 18 e -eeuws. Het toilet op de overloop is 19 e -eeuws en
de trap naar de zolderverdieping vroeg 20 e -eeuws. Een gang vanuit de overloop geeft toegang tot de overige
twee vertrekken. Het grote tweebeukige vertrek aan de voorzijde (voorheen twee vertrekken) heeft een
rookkanaal zowel tegen de linker als rechter bouwmuur. Een modern plafond onttrekt de balklaag aan het zicht.
In het kleine vertrek aan de zijgevel is een 18 e -eeuwse enkelvoudige balklaag (parallel aan de zijgevel) te zien.
De overloop op de tweede verdieping loopt over de volle breedte van het huis. Hiervan uit zijn de vertrekken te
bereiken in het voorste achterhuis, dat in het begin van de 20 e eeuw is opgehoogd. De indeling en sobere, maar
gave, afwerking (trap, kastwand, lambriseringen, paneeldeuren en kozijnen) is eveneens uit die periode. De
zolderruimte is met een eenvoudig schotwerk van de overloop afgeschoten. De 18 e -eeuwse kapconstructie aan de
voorzijde is samengesteld uit hergebruikt hout: eiken en grenen. De drie hoofdspanten bestaan uit een
dekbalkspant met in het midden een geschoorde stijl, met hierop twee schaarspanten met een schetsplaat.
Doordat later tussen de nokken van deze spanten een plat dak is aangebracht is, heeft de kap niet meer de
oorspronkelijke doorsnede van een omgekeerde W. Loodrecht op het eerste spant staan twee halfspanten.
Opmerkelijk is het niveauverschil ter plaatse van het tweede spant. Vermoedelijk heeft dit 18 e -eeuwse dak ook
doorgelopen over de beide achterhuizen. In de vroege 20 e eeuw is dit dak ter plaatse van de achterhuizen
verwijderd. Het voorste achterhuis is toen opgehoogd en voorzien van een plat dak. Het achterste achterhuis
heeft eveneens een plat dak gekregen, wat fungeert als terras voor de ophoging.
De voorgevel met lijst, boven de laat 19 e -eeuwse pui, is 18 e -eeuws. De zijgevel met de daarin opgenomen
overwegend 18 e -eeuwse vensters heeft waarschijnlijk een oudere oorsprong.
Monumenten &Archeologie, 07-03-2011 28