kOpjE - De Nederlandse Club aan de Côte d'Azur

24
FRANS TAALEIGEN EN NEDERLANDSTALIGEN Aflevering 30
‘Het grootste probleem met de
Franse taal is niet het begrijpen van
alles wat de Fransen tegen mij zeggen,
ook niet het begrijpen van wat ik lees
in de krant of hoor op de tv, dat gaat
eigenlijk allemaal wonderwel, maar
wel het precies verwoorden in het Frans van
datgene wat ik had willen zeggen als ik Nederlands
had kunnen spreken; dat is en blijft moeilijk.’
Bovenstaande ontboezeming is menig landgenoot die
hier verblijft, of regelmatig enige tijd doorbrengt, uit
het hart gegrepen. Het is tegelijkertijd ook een constatering
die de beleidsmakers op ‘Onderwijs’ eindelijk
eens ter harte zouden moeten nemen, als zij weer eens
broeden op vernieuwingen in het voortgezet onderwijs.
Maar ja……….
Het enige wat ik kan doen om u te helpen dit probleem
aan te pakken, is eerst en vooral nog meer proberen u
bewust te maken van het eigene van de Franse taal en
daarna hoe u daarop kunt leren anticiperen, vooral in
die gevallen waarin het juist een zin is die eigen is aan
het Nederlands die u op de lippen ligt.
Thieu Creemers
Om dit nog eens te illustreren, een
voorbeeld waaruit duidelijk blijkt dat -
in een gesprek met een Fransman - we
er echt niet komen als we in de andere
taal proberen te vertalen wat door onze gedachten
schiet in onze moedertaal. Het Nederlands heeft zijn
eigen taaleigen, maar het Frans evenzo.
Een van uw Franse buren zegt op een dag tegen u: On ne se
voit plus souvent, ces derniers temps. C’est que vous ne
nous aimez plus?
Uw eerste reactie is iets te zeggen dat overeenkomt met: ‘hoe
komt u daar bij?’ Maar uw gevoel zegt u onmiddellijk dat dit
zinnetje niet letterlijk te vertalen is en u staat even met de
mond vol tanden…
Hier zien we dat een dergelijk Nederlands vraagzinnetje ‘eigen’
is aan onze taal, vandaar dat het direct in onze gedachten
komt, en vandaar ook dat het echt niet woord voor woord te
vertalen is in een taal die anders in elkaar zit.
We moeten in een dergelijk geval een zinswending (in de letterlijke
zin van het woord) proberen te verzinnen, en dat allemaal
in een flits, een wending die een goede Franse zin oplevert.
Iets als: Cette idee, vous l’avez prise où? Natuurlijk zijn er nog
vele andere mogelijkheden, enige voorwaarde is dat het geen
krom, maar echt Frans is. Maar hoe komen we zover?
Sommigen van ons al wel, denk ik, maar mocht dat voor u
nog niet het geval zijn, dan is het zaak veel te oefenen met
eenvoudige zinnetjes.
Als u wilt vragen aan iemand: ‘hoe kom hier ik aan brood?’
dan zegt uw taalgevoel tegelijkertijd dat u niet met venir
kunt werken en dan is de schakeling naar: ‘waar is hier een
bakkerswinkel?’ of: ‘waar vind ik een bakker?’ gauw gemaakt.
Het schakelen moet op den duur een automatisme worden.
Vaak moeten we de Nederlandse zin die we in onze
gedachten hadden dus radicaal omgooien om er echt
Frans van te maken.
Als we willen zeggen ‘ik kan niet op zijn naam komen’, voelen
we weer direct aan dat we niet hoeven te beginnen met je ne
peux pas venir…en dan nog sur son nom eraan vastplakken.
Een tip. Begin de Franse zin eens met het zelfstandig naamwoord
van de zin, dus hier met son nom, in plaats van met het
onderwerp. Het zelfstandig naamwoord is trouwens vaak ook
het belangrijkste woord van de zin.
Zo komen we al gauw tot: Son nom… ne me vient pas à
l’esprit (of beter: revient, maar dat is weer een andere
eigen(aardig)heid van het Frans, waarover we nog wel eens te
spreken komen).
Ander voorbeeld: in veel gevallen weten we (weer gevoelsmatig)
dat, als we voor het Nederlandse werkwoord ‘krijgen’
in het Frans recevoir gebruiken, zoals ons geleerd is, dat dit
zal leiden tot onzin. Het beste voorbeeld is misschien wel: ‘van
chocola krijg je puistjes’. Als we overtuigd zijn van de onzin-zin
die we zouden krijgen als we hier recevoir zouden gebruiken,
dan kijken we snel wat we ervan kunnen maken als we weer
beginnen met het zelfstandig naamwoord: le chocolat,… en
nu komt haast vanzelf il donne des boutons.
Ook wanneer we willen zeggen: ‘ik heb uw telefoonnummer
gekregen van een vriend van mij’ kunnen we moeilijk recevoir
gebruiken. We moeten weer proberen te schakelen. In deze
zin staan zelfs twee zelfstandige naamwoorden: ‘uw telefoonnummer’
en ‘een vriend van mij’, dus een extra mogelijkheid.
Laten we eerst ‘een vriend van mij’ als onderwerp nemen en
u zult zien dat de rest van de zin vanzelf volgt: Un de mes
ami.…..m’a donné votre numéro de téléphone. Het andere
zelfstandige naamwoord kan ook, maar dan is de zin iets moeilijker
af te maken: Votre numéro de téléphone…, je le dois
à un de mes amis (danken aan = devoir à). Even terzijde,
u hebt het goed gezien: een vriend van mij is niet un ami de
moi, maar un de mes amis, een andere eigenaardigheid van
het Frans).
Niet altijd kunnen we die tip toepassen. De zin: ‘Is dit artikel
(hier) nog te krijgen?’ zullen we moeten omzetten in een
zin die juist niet met het zelfstandig naamwoord uit die zin
begint, maar bijvoorbeeld met vous. Dus: vous……… vendez
toujours cet article? Of met on, of met een zelf verzonnen
zelfstandig naamwoord, bv. le magasin. Probeert u het nu zelf
maar eens en u zult zien hoe gemakkelijk het is..
Waar wij in het Nederlands, zeker in combinatie met
een vorm van mogen of kunnen, de zin beginnen met
u, beginnen de Fransen opvallend vaak met ik. Maar
weer een paar voorbeelden:
Bij de bakker in Nederland hoort u: ‘u mag zelf een brood
van het rek nemen’. Hier in Frankrijk is het: je vous laisse
prendre votre baguette. Natuurlijk levert zo’n zin voor u geen
probleem op, Het is ook niet daarom dat ik erop wijs. Maar
wel om u daar bewust van te maken, zodat u de conclusie
trekt dat u zelf, als het zich voordoet, beter kunt vragen: vous
me laissez prendre ma baguette? dan (wat we waarschijnlijk
gewend zijn) je peux prendre ma baguette?
Evenzo bij de dokter of de fysiotherapeut. In Nederland zou er
tegen u gezegd worden:
‘u mag u nu weer aankleden’. Hier: je vous laisse vous
rhabiller. En uiteindelijk zal men daar (in Nederland) tegen u
zeggen: ‘u mag/u kunt nu gaan’. Hier daarentegen horen we:
je vous libère.
En nu moeten we daar weer van leren dat we beter kunnen
vragen aan de dokter: vous me laissez me rhabiller? als we
willen weten of we ons weer mogen aankleden. En ook: vous
me libérez maintenant? in plaats van: je peux partir?
Dit doet me eraan denken dat werkwoorden als ‘mogen’ en
‘moeten’ (net als ‘kunnen’) in het Frans vaak zelfs helemaal
weggelaten moeten worden. In het Nederlands moeten
we altijd van alles: u moet in de wachtkamer plaatsnemen/
wachten. De Fransen houden daar niet van.
U hebt nog nooit een Franse schone tegen u horen zeggen
dat u moet wachten, maar wel: Vous patientez dans la salle
d’attente? Ik wijs u alleen maar op deze eigenaardigheid, in
de hoop dat u nu zelf in een voorkomend geval niet vraagt: Je
dois patienter où? maar Je patiente où? als u wilt weten of en
waar u moet wachten.
Ik mag niet vergeten te vermelden dat ons ‘mogen’ ook nog
door se uitgedrukt kan worden. Als wij zeggen: ‘Dat mag je
niet missen’ zeggen de Fransen: Ça ne se manque pas.
En zo zijn er nog talloze voorbeelden te geven. Nog
een tweetal dan.
Wij zeggen: ‘Het belooft een mooie dag te worden’, de Fransen
beginnen weer met het belangrijkste woord: Le jour, en gaan
dan door met: (il) s’annonce beau.
‘Ik zal het hem betaald zetten’ is ook zo’n mooi zinnetje om het
verschil in structuur tussen de twee talen duidelijk te maken.
Natuurlijk willen wij dan beginnen met je…. Maar als we dan
doorgaan en in foutloos Frans zeggen je le lui paierai begrijpt
de Fransman: ‘hij zal het mij betaald zetten’, en dat is…… het
tegenovergestelde van wat we willen zeggen!
Met andere woorden, als wij zeggen: ‘ik zal het hem betaald
zetten, ik zal hem krijgen’, dan zegt men in het Frans: ‘hij zal
het mij betalen’ en begint de zin dus met il: il me le paiera.
Niet iedereen is dol op grammaticale eigenaardigheden,
die ons dan misschien wel in staat stellen een
goede Franse zin te formuleren, maar anderzijds is het
ook zo dat we niet ver komen als we niet het juiste
vocabulaire paraat hebben, bijvoorbeeld om het doel
van ons bezoek duidelijk te maken.
U gaat naar de gendarmerie om aangifte te doen van poging
tot inbraak en denkt dat u binnen uw verhaal kunt doen ten
overstaan van een gendarme die u wel op weg zal helpen. Niets
is minder waar. Voor het gesloten hek kunt u op een belletje
drukken en een onvriendelijke stem zegt alleen maar: oui? Als
u net bent begonnen aan een paar prachtige volzinnen, wordt
u ongeduldig toegevoegd: C’est pour quoi? U begrijpt nu dat
ze alleen willen kunnen beoordelen of het zin heeft het hek
voor u open te doen of niet, en u begint automatisch: C’est
pour….. en dat is nu precies wat ze willen horen: C’est pour
…un dépôt de plainte. Niet meer en niet minder, en tergend
langzaam gaat het hek open.
U moet ook langs bij uw verzekeringskantoor om ook daar te
melden wat er is gebeurd. Terwijl u welgemoed bonjour zegt,
ziet u dat er geen stoel meer vrij is. Achter het ene bureau zit
een man in druk gesprek gewikkeld met een klant die op de
stoel zit die voor dat bureau staat. De mevrouw die achter het
andere bureau zit, is druk aan het telefoneren, terwijl haar klant
kennelijk op hete kolen zit. Hij zit tenminste, denkt u, want
meer stoelen zijn er niet.
Het duurt en duurt en het lijkt of u lucht bent. U besluit in het
wilde weg aan uw verhaal te beginnen in de hoop dat er dan
misschien iets geregeld gaat worden, al is het maar een stoel.
Maar ook hier onderbreekt men u al gauw en vraagt: C’est
pour quoi? Gelukkig kunt u nog uitbrengen: C’est pour la
déclaration d’un sinistre. -Habitation ou voiture? -Habitation.
-De toute façon, nous, on ne peut rien faire pour vous.
Nous, on ne fait que vous vendre les assurances. Appelez
le numéro 08 25 .. .. ..
Leuk, denkt u, dat is pas service, maar niet heus... Nou ja, dan
maar proberen dat 0800-nummer te bellen. Dat zal in ieder
geval gratis zijn, dus dat valt dan weer mee..
Om u maar meteen uit de droom te helpen: in Frankrijk is
alleen een nummer dat begint met 0800 of 0805 gratis en dan
nog alleen vanaf een vaste telefoon; dit zijn de zgn. numéros
verts. Nummers die daarentegen beginnen met 0810 of 0811
worden berekend volgens lokaal tarief en heten numéros azur
(zonder meervouds-s, ook dat houdt u tegoed van me).
Dan hebben we nog de numéros indigo (weer zonder s ); die
beginnen met 0820 (12 eurocent p/m) of 0825 (de duurste
‘gratis’ nummers: 15 eurocent p/m).
U besluit dan maar uw huis te verkopen en gaat naar een
makelaarskantoor. Binnen treft u twee heren, ieder verscholen
achter zijn eigen computer. Zonder op te kijken, beantwoorden
zij beiden uw: bonjour, en gaan door met hun besognes. U
denkt: moet ik blijven staan, of mag ik zelf kiezen op welke stoel
ik ga zitten? Laat ik toch maar eerst zeggen dat ik gekomen
ben om wat informatie te vragen. Beurtelings van de een naar
de ander kijkend, gooit u de keurig geprepareerde zinnetjes
tussen hen in.
C’est pour quoi? is dan de reactie van achter beide bureaus.
Pas als u dan zegt C’est pour….. une mise en vente wordt
een van de heren toeschietelijker.
En u, u denkt, misschien moet ik toch nog maar weer eens
proberen wat meer te midden van de Fransen te gaan staan,
dan leer ik èn de taal beter èn de mensen beter kennen.
vervolg op pagina 27
De Nederlandse Club aan de Côte d’Azur De Nederlandse Club aan de Côte d’Azur 25