Handleiding Scenariomodel Basisonderwijs - sbo Sectorbestuur ...

Scenariomodel Basisonderwijs
Gebruikershandleiding
Onderzoek in opdracht van het CAOP
Sil Vrielink & Dik Leering
ResearchNed en QDelft
juni 2012

© 2011 ResearchNed Nijmegen in opdracht van het CAOP. Alle rechten voorbehouden. Het is niet geoorloofd gegevens
uit dit rapport te gebruiken in publicaties zonder nauwkeurige bronvermelding.
1 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Inhoudsopgave
1 Inleiding 3
2 Scenariomodel Basisonderwijs 4
2.1 Leerlingenprognose 4
2.2 Prognose basisgeneratie 5
2.3 Formatieraming 7
2.4 Scenario’s 9
3 Het scenariomodel gebruiken 10
3.1 Gebruik van de spreadsheet 10
3.2 Uitkomsten van het scenariomodel 13
4 Scenario´s maken en doorrekenen 16
4.1 Scenario´s maken 16
4.2 Voorbeelden 18
4.3 Formatieraming 20
Bijlage A Gebruikte data 23
2 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

1 Inleiding
Het primair onderwijs staat de komende jaren voor grote veranderingen. Als gevolg van leerlingendaling
neemt de werkgelegenheid in veel regio’s af en krimpen de (personele) budgetten van scholen. Om
financiële problemen te voorkomen, zullen veel scholen hun formatie moeten aanpassen. Het is daarom
ook van groot belang dat scholen en besturen anticiperen op de leerlingendaling en strategisch
personeelsbeleid voren.
Om het voor scholen makkelijker maken om een meerjaren personeelsplanning te maken, hebben de
sociale partners in het primair onderwijs (CAO-tafel PO) een scenariomodel laten maken voor het
basisonderwijs. Dit scenariomodel geeft scholen en besturen een instrument in handen, waarmee zij zelf
leerlingenprognoses en formatieramingen kunnen maken. De focus ligt daarbij op de korte termijn (4 à 5
jaar).
Het scenariomodel is ontwikkeld door ResearchNed en QDelft, en biedt gebruikers de mogelijkheid om zelf
verschillende varianten door te rekenen. Om er voor te zorgen dat het model goed aansluit bij de wensen
van het veld, is tijdens de bouw nauw samengewerkt met enkele schoolleiders en bestuurders. We hopen
dat het model, mede door de inbreng van deze praktijkervaring, een bruikbaar instrument is geworden
voor scholen en besturen. Graag bedanken we de leden van de klankbordgroep voor hun nuttige
commentaar bij de bouw van het model.
In het vervolg van deze notitie gaan we nadere in op het scenariomodel. In hoofdstuk 2 behandelen we
de opzet van het model en in hoofdstuk 3 laten we zien hoe u het model kunt gebruiken. Verder laten we
in hoofdstuk 4, aan de hand van enkele voorbeelden, zien hoe u scenario’s kunt maken en doorrekenen.
3 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

2 Scenariomodel Basisonderwijs
Het scenariomodel biedt scholen en besturen de mogelijkheid om een leerlingenprognose te maken voor
de korte termijn en desgewenst enkele alternatieve scenario’s door te rekenen. Daarnaast biedt het model
de mogelijkheid om een raming te maken van de toekomstige formatie (in FTE en GELD). De focus ligt
daarbij op de korte termijn (4 à 5 jaar). In het vervolg van dit hoofdstuk gaan we hier nader op in en
schetsen we in grote lijnen hoe het model werkt.
2.1 Leerlingenprognose
Voor het opstellen van leerlingenprognoses sluiten we in grote lijnen aan bij het Programma van Eisen
voor leerlingenprognoses (PvE) van de VNG. Vertrekpunt is de prognose voor de korte termijn, uitgaande
van doorstroomfactoren 1 . Deze systematiek is geldig voor een periode van (max.) vijf jaar, en gaat uit van
aannames over instroom van leerlingen en de doorstroom.
Instroom – De instroom van leerlingen wordt gedefinieerd als het aantal 4-jarigen in het
basisonderwijs. Op basis van gegevens over de herkomst van leerlingen wordt eerst het
belangstellingspercentage voor een school in een bepaalde buurt bepaald 2 . We gaan daarbij uit
van de leerlingengegevens van 1 oktober 2011, en veronderstellen (in eerste instantie) dat de
belangstelling de komende jaren ongewijzigd blijft 3 . Omdat we voor de bouw van het
scenariomodel geen microdata konden gebruiken, zijn gegevens gebruikt over de
onderwijsdeelname in de leeftijdsklasse van 4 t/m 7 jaar. Op basis van deze ‘geaggregeerde’
gegevens en gegevens uit de meest recente bevolkingsprognose van het Planbureau voor de
leefomgeving 4 (PBL) is een prognose gemaakt van de toekomstige instroom van 4-jarigen.
Doorstroom – De doorstroom van leerlingen wordt bepaald aan de hand van telgegevens uit
het verleden. Daarbij wordt onderscheid gemaakt naar leeftijd. Op basis van de telgegevens
worden eerst zogenaamde doorstroomfactoren berekend. Deze geven aan welk deel van de
leerlingen één jaar later nog op de school zit 5 . Bij het berekenen van de doorstroomfactoren
gaan we uit van gegevens op instellingsniveau (brin). Voor scholen met meerdere vestigingen
hanteren we dus één set van doorstroomfactoren, en geen vestigingspecifieke factoren. De
voornaamste reden hiervoor is de statistische betrouwbaarheid. Tabel 2.1 laat zien hoe de
doorstroomfactoren zijn berekend.
Bij het opstellen van de leerlingenprognoses wordt rekening gehouden met het aantal gewichtenleerlingen.
We gaan daarbij uit van de verdeling op 1 oktober 2011 (per cohort) en veronderstellen dat
voor de toekomstige instroom een zelfde verdeling geldt als voor het aantal 4-jarigen in 2011. In afwijking
van het PvE gaan we in het scenariomodel uit van cohortspecifieke cijfers, en niet van een ‘schoolfactor’
die het verschil tussen het aantal gewogen en ongewogen leerlingen uitdrukt. De voornaamste reden voor
deze afwijkende aanpak is dat het aandeel gewichtenleerlingen verschilt per geboortecohort, en het
daarom ook beter is om het leerlingengewicht te laten ‘meelopen’ in de raming.
1
VNG (1999) Programma van eisen voor leerlingenprognoses. www.vng.nl/documenten/co_lbr_99_136bijl2.htm
2
Voor het opstellen van leerlingenprognoses is gebruik gemaakt van leerlingengegevens afkomstig van DUO en
gegevens over de zogenaamde basisgeneratie afkomstig van het CBS. Bijlage A gaat hier verder op in.
3
In het scenariomodel gaan we uit van de telgegevens van 1 oktober en het aantal 4 jarigen op 1 januari daarop
volgend.
4
PBL (2011) Regionale bevolkingsprognose 2011-2040. Den Haag.
5
In het PvE wordt de doorstroom omschreven als: “het relatieve verschil tussen de omvang van een leeftijdsgroep
leerlingen in een bepaald jaar en de omvang van een leeftijdsgroep lager een jaar eerder”.
4 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Tabel 2.1 - Voorbeeld berekening doorstroompercentages
Leeftijd 2010 2011 Doorstroom
4 19 21 - -
5 19 18 18/19 = 95%
6 23 17 17/19 = 89%
7 21 22 22/23 = 96%
8 30 23 23/21 = 110%
9 37 30 30/30 = 100%
10 23 37 37/37 = 100%
11 21 22 22/23 = 96%
12 2 3 3/21 = 14%
Uitzonderingssituaties:
Nieuwe scholen:
• Voor het berekenen van doorstroomfactoren is het noodzakelijk dat er voor tenminste twee jaar
leerlingengegevens beschikbaar zijn. Voor nieuwe scholen, gestart in 2011/2012, is de doorstroom
daarom (nog) niet bekend. In het model gaan we er vanuit dat de doorstroom op deze scholen gelijk
is aan het landelijk gemiddelde. Indien men deze aanname niet aannemelijk vindt, kan worden
uitgegaan van alternatieve doorstroomfactoren.
Opgeheven scholen:
1. In de basisbestanden zijn de fusies en opheffingen uit het verleden verwerkt. Alleen voor de scholen
die dit schooljaar (2011/2012) actief zijn, kunnen leerlingenprognoses worden gemaakt. Voor scholen
die op 1 augustus 2011 zijn opgeheven, zijn de in- en doorstroompercentages op nul gezet 6 .
2.2 Prognose basisgeneratie
De ontwikkeling van het aantal leerlingen in het basisonderwijs hangt nauw samen met de ontwikkeling
van de zogenaamde basisgeneratie. In het programma van eisen (PvE) wordt deze omschreven als het
aantal kinderen van 4- t/m 11-jaar, plus 30 procent van het aantal 12-jarigen (BG_0412). Daarnaast wordt
in het PvE ook nog gerefereerd aan de basisgeneratie onderbouw (het aantal kinderen van 4 t/m 7 jaar)
en de basisgeneratie van 4-jarigen.
In het scenariomodel gaan we, zoals gezegd, uit van de meest recente bevolkingsprognose van het
Planbureau voor de leefomgeving (PBL) en het CBS. Deze prognose heeft betrekking op de periode 2012-
2040 en verschaft onder meer informatie over het aantal kinderen van 0 t/m 12 jaar (per gemeente). Met
behulp van het scenariomodel kunnen de uitkomsten van deze bevolkingsprognose worden ingezien en
gedownload (zie paragraaf 3.2). Op verzoek van het PBL zijn de gegevens daarbij geaggregeerd op
leeftijdsklasse.
Bij het opstellen van korte termijn prognoses gaan we uit van het verwachte aantal 4-jarigen in periode
2012-2017 (peildatum 1 januari). De gemeentelijke bevolkingsprognoses van het PBL zijn daarbij
doorvertaald naar postcodeniveau, op basis bevolkingsgegevens van het CBS (van 1 jan. 2011).
6 Voor de scholen die uit het zelfde voedingsgebied hun leerlingen rekruteren, wordt de instroom naar rato
aangepast. D.w.z. de geraamde leerlingenaantallen worden herverdeeld.
5 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Figuur 2.1 toont de uitkomsten van de regionale bevolkingsprognose voor de basisgeneraties van 4 t/m 12
jaar, en figuur 2.2 die voor het aantal 4- en 5-jarigen. Uit de kaarten blijkt dat de basisgeneratie in verreweg
de meeste gemeenten gaat dalen, tussen 2012 en 2017. Uitzondering hierop vormen de grote
steden.
Figuur 2.1 - Prognose basisgeneratie 4-12 jaar per gemeente, 2012-2017 (Index 2012=100)
6 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Figuur 2.2 - Prognose basisgeneratie 4 & 5 jarigen per gemeente, 2012-2017 (Index 2012=100)
2.3 Formatieraming
Om het voor scholen en besturen makkelijker te maken om een meerjaren formatieplanning te maken,
biedt het scenariomodel de mogelijkheid om zelf een formatieraming te maken. Dat kan op twee
verschillende manieren, namelijk in FTE en in GELD (€).
Formatieraming in FTE
De eerste optie is om een formatieraming te maken in FTE (fulltime banen). Het model gaat daarbij uit
van formatiegegevens afkomstig van DUO 7 (1 oktober 2011), en de door de school zelf opgestelde
leerlingenprognose. Uitgaande van de veronderstelling dat de ratio tussen leerlingen en personeel de
komende jaren constant blijft, wordt in het model een raming gemaakt van de toekomstige formatie naar
functiegroep (in FTE) 8 . Deze raming heeft betrekking op de periode 2012 t/m 2016 (peildatum 1 oktober).
Tabel 2.2 laat dit zien voor een fictieve basisschool. Uit de tabel blijkt dat de leerlingendaling gepaard gaat
met een terugloop van de formatie voor leraren van 14 FTE in 2011 naar 10 FTE in 2016.
7
De gegevens in het model zijn afkomstig van DUO. Indien de data niet kloppen, kunt u deze wijzigen en op basis
van de gecorrigeerde cijfers een formatieraming maken.
8
Voor alle duidelijkheid wijzen we er op dat deze formatieraming geen rekening houdt met de bekostiging van de
school. Het model gaat uit van de leerlingenprognose en veronderstelt dat de leerling/leraar ratio constant blijft.
7 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Tabel 2.2 - Voorbeeld formatieraming in FTE
8 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12
2011 ratio 2012 2013 2014 2015 2016
Leerlingenaantal 283 265 244 230 216 206
1 - Directie 1,0 0,0035 0,9 0,9 0,8 0,8 0,7
2 - Onderwijzend personeel 14,0 0,0496 13,1 12,1 11,4 10,7 10,2
3 - Ondersteunend personeel 1,1 0,0039 1,0 0,9 0,9 0,8 0,8
Raming personele budget (in €)
Als tweede optie biedt het model de mogelijkheid om een raming te maken van het toekomstige personele
budget (in €). We gaan daarbij uit van de huidige bekostigingssystematiek en de meest actuele
bekostigingsbedragen 9 . Verder gaan we uit van gegevens over de gewogen gemiddelde leeftijd (GGL) van
het personeel. De landelijke GGL geldt daarbij als uitgangspunt (default). Indien u wilt uitgaan van de
schoolspecifieke GGL dan dient u deze eerst in te voeren in het model. In hoofdstuk 4 laten we zien hoe u
dit kunt doen.
Voor de formatieraming sluiten we – zoals gezegd – aan bij de bekostigingssystematiek van OCW. Deze
systematiek gaat uit van het aantal leerlingen per school/vestiging, uitgesplitst naar leeftijdsklasse en
gewicht. Daarbij worden o.m. de volgende elementen onderscheiden 10 :
bekostiging onderbouw (4 t/m 7)
bekostiging bovenbouw (vanaf 8 jaar)
bekostiging BOA (gewichten)
bekostiging impulsgebieden
kleine scholentoeslag
nevenvestiging
directietoeslag.
Het scenariomodel biedt de mogelijkheid om een raming maken van het verwachte personele budget voor
de periode 2013 t/m 2017 (schooljaar 2013/14 – 2017/18). Deze raming gaat uit van de door de school
zelf opgestelde leerlingenprognose voor de periode 2012 t/m 2016 (peildatum 1 oktober). Desgewenst kan
onderscheid worden gemaakt naar bekostigingssoort 11 . Omdat het scenariomodel zich beperkt tot het
reguliere basisonderwijs, is de bekostiging die samenhangt met het aantal rugzakleerlingen buiten
beschouwing gelaten. Wel biedt het scenariomodel inzicht in het budget voor personeels- en
arbeidsmarktbeleid. De hoogte van dit budget is afhankelijk van het aantal leerlingen en het
schoolgewicht, en kan desgewenst apart in beeld worden gebracht 12 . In hoofdstuk 4 laten we zien hoe dit
werkt.
9 Ministerie van OCW (2012) Regeling bekostiging personeel PO 2012-2013.
10 Zie: Staatscourant (2012) Aanpassing bedragen personele bekostiging primair onderwijs 2012-2013.
11 De raming van het personele budget sluit aan bij het GELD-model van de PO-raad.
12 Het budget voor personeels- en arbeidsmarktbeleid wordt in het model standaard samengenomen met de
personele bekostiging van de school (lumpsum, incl. impulsgelden). Het model biedt echter de mogelijkheid om
de kostencomponenten apart in beeld te brengen.

2.4 Scenario’s
Het scenariomodel biedt scholen en besturen de mogelijkheid om zelf een leerlingenprognose en een
formatieraming te maken voor de korte termijn. Het model gaat daarbij uit van een basisscenario, waarin
de meest recente bevolkingsprognose van het Planbureau voor de leefomgeving is verwerkt 13 . Daarnaast
biedt het scenariomodel de mogelijkheid om alternatieve scenario’s op te stellen en door te rekenen.
Met behulp van het model kunnen drie soorten varianten worden doorgerekend, uitgaande van
alternatieve veronderstellingen omtrent:
1. de demografische ontwikkeling (basisgeneratie)
2. de belangstellingspercentages (‘marktaandeel’), en
3. de doorstroom van leerlingen.
De meest dominante factor bij het opstellen van leerlingenprognoses, betreft de prognose van de
basisgeneratie. In het basisscenario gaan we uit van de regionale bevolkingsprognose 2012-2017 van het
Planbureau voor de leefomgeving. Het model biedt echter de mogelijkheid om ook een alternatieve
bevolkingsprognose in te voeren, en de effecten daarvan door te rekenen. Dit kan zowel op
gemeenteniveau als op postcodeniveau. Het model biedt daarmee de mogelijkheid om uit te gaan van
lokale kennis.
De kracht van het scenariomodel is dat u de uitkomsten van verschillende varianten direct met elkaar kunt
vergelijken. U krijgt zodoende een goed beeld van de impact van alternatieve veronderstellingen en de
bandbreedte waarbinnen het aantal leerlingen zich zal ontwikkelen. Daarnaast brengt het scenariomodel
ook direct de gevolgen voor uw formatie in kaart. In hoofdstuk 4 gaan we hier verder op in.
13 Het basisscenario gaat verder uit van de volgende veronderstellingen:
het voedingsgebied van een school blijft ongewijzigd;
het belangstellingspercentage voor een school in een bepaalde buurt blijft onveranderd (t.o.v. 2011);
de doorstoompercentages wijzigen de komende jaren niet
de leerling/leraar ratio etc. blijft constant
de bekostigingssystematiek blijft onveranderd, evenals de bekostigingsbedragen.
9 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

3 Het scenariomodel gebruiken
Het scenariomodel bestaat uit een twee onderdelen:
1. een MS-Access database met daarin alle benodigde databestanden, inclusief een basisprognose en
alle benodigde rekenregels om scenario’s door te rekenen.
2. een MS-Excel spreadsheet waarmee het rekenmodel kan worden aangestuurd en waarmee
uitkomsten op het scherm getoond kunnen worden.
Voor de installatie van het model moeten beide bestanden worden gedownload en in een door u gewenste
map op uw PC (of server) worden gezet. De database moet vervolgens worden ‘uitgepakt’ 14 . Voor het
gebruik van het model kan verder worden volstaan met werken vanuit Excel.
3.1 Gebruik van de spreadsheet
In Excel wordt bij het openen van het spreadsheet gevraagd of de VBA-code gebruikt mag worden. Om
het scenariomodel te activeren, moet u klikken op de knop “Opties” en vervolgens bij beide aangeboden
opties “Deze inhoud inschakelen” aanvinken (zie screenshots) 15 .
14
De database is gezipt en moet eerst worden uitgepakt. U doet dit door op uw rechter muisknop te klikken en
vervolgens op “bestand uitpakken”.
15
In Excel 2010 ziet het scherm met ‘beveiligingsopties’ er iets anders uit dan in Excel 2007. U dient hierin één maal
aan te geven dat u de inhoud wil inschakelen.
10 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

In Excel verschijnt dan in een pagina waarmee u scenariomodel eenvoudig kunt bedienen.
11 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Daarnaast verschijnt er in de menubalk onder “Invoegtoepassingen” een keuzemenu “Prognosemodel PO”
met daaronder alle relevante keuzes:
Gebruik van het scenariomodel
Het scenariomodel kan op twee manieren worden aangestuurd, namelijk via de wizard en via het menu.
De meest eenvoudige manier is om gebruik maakt van de wizard “Scenariomodel BO”. Deze optie biedt u
de mogelijkheid om stapsgewijs een leerlingenprognose te maken voor uw school of bestuur. Wanneer u
een alternatief scenario wilt maken, moet u gebruik maken van het menu “Prognosemodel PO”.
In beide gevallen is het van belang om eerst aan te geven welke database u wilt gebruiken, en vervolgens
een selectie te maken van de scholen waarvoor u een prognose wilt maken. In de wizard doet u dit met
de knop:
1. Keuze van de database (Ik wil een andere database kiezen), en
2. Keuze van de scholen (Kies de scholen voor het model).
Wanneer u via het keuzemenu werkt, kiest u eerst de database die u wilt gebruiken. Dit doet u door de
bovenste menuoptie te kiezen onder “Beheer” en vervolgens de Access database aan te wijzen.
12 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

De volgende stap is het selecteren van een ‘studiegebied’. In het model kunt u kiezen voor een selectie
van besturen of een selectie van gemeenten (onder “Beheer”). Kiest u voor een selectie via besturen, dan
krijgt u een pop-up scherm waarin u het bestuur (of de besturen) kunt selecteren waarvoor u prognoses
wilt maken. Een selectie van gemeenten werk op soortgelijke wijze.
3.2 Uitkomsten van het scenariomodel
Het scenariomodel biedt scholen en besturen de mogelijkheid om een leerlingenprognose en een
formatieraming te maken voor de korte termijn. In de database is voor alle scholen/besturen een
basisscenario opgenomen, waarin de meest recente bevolkingsprognose van het Planbureau voor de
leefomgeving is verwerkt. De uitkomsten hiervan kunt u in Excel inzien.
Wanneer u gebruik maakt van de wizard klikt u op de knop “Ik wil de uitkomsten en inputbestanden van
het model bekijken” en kiest u vervolgens een tabel uit keuzemenu:
13 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Indien u gebruik maakt van het menu, kunt u onder “Uitkomsten” een keuze maken uit dezelfde lijst met
draaitabellen.
Als er een draaitabel uit de lijst wordt gekozen en vervolgens op de knop “Maak de draaitabel” wordt
geklikt, zal de bijbehorende data uit de Access database worden opgehaald en in een nieuw tabblad
worden weggeschreven in de vorm van een draaitabel. Onderstaande screenshot illustreert dit.
De gegevens in de draaitabellen kunnen door u worden georganiseerd op de manier die u zelf wenst.
Daarbij zijn de overzichten zo samengesteld dat de meeste vragen van de klankbordgroep beantwoord
kunnen worden. We gaan er dan ook vanuit dat het scenariomodel alle relevante informatie verschaft voor
het opstellen van een meerjaren formatieplan.
Uitkomsten
Het scenariomodel bevat zeven draaitabellen:
1. Bevolking naar postcodegebied en leeftijd – deze tabel verschaft informatie over het aantal kinderen
van 0 t/m 13 jaar per postcodegebied (PC4) 16 . De peildatum is 1 januari 2011. In de tabel kunt u een
selectie maken per gemeente.
2. Prognose van de basisgeneratie naar postcodegebied – deze tabel geeft inzicht in de toekomstige
ontwikkeling van de basisgeneratie per postcodegebied en leeftijdsklasse (2012 t/m 2016) 17 . In de
tabel kunt u een selectie maken van de voor u relevante gemeente(s). Daarnaast kunt u drie
leeftijdsklassen onderscheiden (0 t/m 3 jaar, 4 t/m 7 jaar, 8 t/m 12 jaar 18 ).
3. Prognose van de basisgeneratie naar gemeente – deze tabel geeft inzicht in de toekomstige
ontwikkeling van de basisgeneratie per gemeente en leeftijdsklasse (2012 t/m 2025). De cijfers in
deze tabel zijn gebaseerd op de meest recente bevolkingsprognose van het Planbureau voor de
leefomgeving, en kunnen worden uitgesplitst naar leeftijdsklasse.
4. Uitkomsten leerlingenprognose (basisscenario) – deze tabel geeft de leerlingenprognose weer voor
de periode 2012-2016, overeenkomstig het basisscenario. De uitkomsten kunnen onder meer worden
16
Op verzoek van het CBS zijn de gegevens afgerond op 5-tallen.
17
Deze prognose is gebaseerd op de Regionale bevolkingsprognose 2011-2040 van het Planbureau voor de
Leefomgeving (PBL) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
18
Tot deze laatste leeftijdsklasse rekenen we alle 8 t/m 11 jarigen, plus 30% van de 12 jarigen.
14 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

verbijzonderd naar leeftijd en gewicht. Standaard geeft de tabel het aantal leerlingen weer per
school/vestiging en bestuur, maar u kunt desgewenst ook een overzicht maken op bestuursniveau.
5. Uitkomsten leerlingenprognose (scenario) – deze tabel bevat de uitkomsten van het door u
opgestelde scenario. De opzet van deze tabel is identiek aan de vorige (basisscenario). Dit betekent
dat standaard een overzicht wordt gegevens van het (verwachte) aantal leerlingen per
school/vestiging en bestuur. Door de uitkomsten van deze tabel te vergelijken met die van tabel 4
(basisscenario), wordt duidelijk wat het effect is van het door u geformuleerde scenario 19 .
6. Uitkomsten formatieraming in FTE – deze tabel bevat een formatieraming (in FTE) voor de periode
2012 t/m 2016, uitgesplitst naar functiegroep. De cijfers zijn gebaseerd op de formatie van 1 oktober
2011 en gaan er vanuit dat de leerling-leraar ratio de komende jaren constant blijft. De tabel
verschaft inzicht in de toekomstige formatie per school en bestuur (FTE per functiegroep).
7. Uitkomsten raming personele budget in euro’s – deze tabel geeft informatie over het verwachte
personele budget voor de periode 2013 t/m 2017, uitgesplitst naar kostencomponent 20 . De tabel
geeft voor alle door u geselecteerde scholen de ontwikkeling van het personele budget weer (incl.
budget personeels- en arbeidsmarktbeleid). U kunt daarbij onderscheid maken naar
‘bekostigingssoort’ (onderbouw, bovenbouw, etc.).
19 NB. Indien u geen alternatief scenario formuleert, zijn de uitkomsten van tabel 4 en 5 gelijk.
20 De budgetten hebben betrekking op 1 oktober van het betreffende schooljaar.
15 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

4 Scenario´s maken en doorrekenen
4.1 Scenario´s maken
Het scenariomodel biedt de mogelijkheid om zelf scenario’s te formuleren en deze vervolgens door te
rekenen en de resultaten ervan te analyseren. In het scenariomodel zijn er 3 verschillende mogelijkheden
om een eigen scenario te maken:
1. een alternatieve bevolkingsprognose doorrekenen
2. een alternatieve verdeling van de marktaandelen
3. een alternatieve verdeling van doorstroompercentages.
Elk van deze drie mogelijkheden heeft een eigen regel in het menu en kent daaronder twee
mogelijkheden:
1. Data ophalen, zodat deze gewijzigd kan worden in Excel, en
2. Data wegschrijven naar de Access database, zodat de gewijzigde data kan worden doorgerekend.
In het geval van een scenario met een ‘eigen’ bevolkingsprognose ziet dat er als volgt uit:
Wanneer u klikt op “Haal Data Bevolkingsprognose” krijgt u de prognose van het aantal 4-jarigen te zien
voor de door u geselecteerde gemeente (per 4-positie postcodegebied). U kunt de gegevens in de
spreadsheet wijzigen en terug schrijven naar de database (Schrijf Data Bevolkingsprognose). Vervolgens
kunt u een scenario doorrekenen, door op “Doorrekenen prognose” te klikken.
16 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Op soortgelijke wijze kunnen ook de andere scenario’s worden gemaakt, door data op te halen en terug te
schrijven naar de database. Het is belangrijk om te vermelden dat de drie typen scenario’s onafhankelijk
van elkaar worden geformuleerd. Dat betekent dat het mogelijk is om ook scenario’s door te rekenen
met combinaties van gewijzigde invoer (bijv. een gewijzigde bevolkingsprognose + alternatieve
doorstroom).
Als invoer wordt opgevraagd, wordt daarvoor een nieuw tabblad aangemaakt in Excel. In dat tabblad kan
dan vervolgens de invoer worden aangepast aan de eigen inzichten. Met de menu-optie “Schrijf Data ….”
wordt de invoer teruggeschreven naar de database, waarna het scenario kan worden doorgerekend.
Omgekeerd is het mogelijk om om de originele waarde te herstellen. In het menu is bovenin een menuoptie
om originele waarden te herstellen. Daarachter zit de mogelijkheid om elke vorm van invoer te
herstellen, plus de optie om in 1 keer alle originele invoer te herstellen (zie screenshot).
Scenario’s doorrekenen
Nadat alle invoer is aangepast en teruggeschreven in de Access database kan het scenario worden
doorgerekend met behulp van de optie “Doorrekenen Prognose”.
17 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

De gebruiker krijgt een standaard vraag of de gebruiker wel zeker is van zijn/haar zaak omdat de
uitkomsten van een eventueel eerder doorgerekend scenario zullen worden overschreven.
Afhankelijk van de rekenkracht van de computer waarop het scenariomodel draait, kan het doorrekenen
van een prognose enige tot vele minuten rekentijd vergen.
4.2 Voorbeelden
Variant I: alternatieve bevolkingsprognose
In het basisscenario wordt onder meer uitgegaan van de meest recente bevolkingsprognose van het PBL
en gegevens over de belangstelling voor scholen in 2011. Omdat de meeste basisscholen hun leerlingen
werven uit de ‘eigen’ buurt, is de bevolkingsprognose verdeeld naar postcodegebied. Het model biedt
echter ook de mogelijkheid om uit te gaan van een ‘eigen’ bevolkingsprognose.
Een voorbeeld:
Het Planbureau voor de leefomgeving verwacht de komende jaren een sterke daling van het aantal 4jarigen
in gemeente X (van 630 in 2012 naar 545 in 2016). De gemeente zelf verwacht ook een krimp,
maar is daarbij minder pessimistisch. Zij gaat uit van een daling van 630 naar 600 4-jaringen.
Met behulp van het scenariomodel is het effect van deze alternatief bevolkingsprognose doorgerekend:
1. Scenario Bevolkingsprognose: Haal Data Bevolkingsprognose (kies gemeente X)
2. Scenario Bevolkingsprognose: Schrijf Data Bevolkingsprognose
3. Doorrekenen prognose
4. Uitkomsten: maak draaitabel (Uitkomsten leerlingenprognose; scenario).
18 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

De uitkomst van het alternatieve scenario valt gunstiger uit dan die van het basisscenario 21 . Het
leerlingenaantal neemt in beide scenario weliswaar af, maar in het alternatieve scenario is de krimp kleiner
dan in het basisscenario (-455 vs. -585 leerlingen).
Variant II: alternatieve doorstroompercentages
Voor het opstellen van leerlingenprognoses wordt in het scenariomodel gebruik gemaakt van gegevens
over de in- en doorstroom van leerlingen. In het basisscenario wordt daarbij aangenomen dat de
doorstroompercentages de komende jaren ongewijzigd blijven. Basisschool Kindertijd verwacht echter dat
de doorstroom de komende jaren zal afnemen. De school staat weliswaar in een uitbreidingswijk, maar
door de economische crisis komen er minder gezinnen met kinderen wonen in de wijk. De doorstroom die
in 2011 boven de 100% lag, wordt daarom naar beneden toe aangepast (zie Tabel 4.1).
Met behulp van het menu zijn de doorstroompercentages gewijzigd en is een alternatief scenario
doorgerekend:
1. Scenario Doorstroompercentages: Haal Data Doorstroompercentages
2. Scenario Doorstroompercentages: Schrijf Data Doorstroompercentages
3. Doorrekenen prognose
4. Uitkomsten: maak draaitabel (Uitkomsten leerlingenprognose; scenario).
Tabel 4.1 - Doorstroompercenstages voor basisschool Kindertijd (fictief voorbeeld).
2011 2012 2013 2014 2015 2016
4 109,4% 106,3% 103,1% 100,0% 100,0% 100,0%
5 106,8% 104,5% 102,3% 100,0% 100,0% 100,0%
6 103,2% 102,1% 101,1% 100,0% 100,0% 100,0%
7 108,4% 105,6% 102,8% 100,0% 100,0% 100,0%
8 109,2% 106,1% 103,1% 100,0% 100,0% 100,0%
9 105,6% 103,7% 101,9% 100,0% 100,0% 100,0%
10 103,8% 102,5% 101,3% 100,0% 100,0% 100,0%
11 22,7% 22,7% 22,7% 22,7% 22,7% 22,7%
12 20,0% 20,0% 20,0% 20,0% 20,0% 20,0%
13 2,6% 2,6% 2,6% 2,6% 2,6% 2,6%
14 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%
De uitkomsten van het alternatieve scenario vallen lager uit dan die van het basisscenario 22 . In het
basisscenario neemt het leerlingenaantal toe van 348 in 2012 naar 385 in 2016. In het alternatieve
scenario daalt het leerlingenaantal licht (van 342 naar 330).
Variant III: alternatieve marktaandelen
Bij het opstellen van de leerlingenprognose worden onder meer aannames gedaan over de belangstelling
van 4-jarigen voor een school in een bepaalde buurt. Op basis van het belangstellingspercentage in 2011,
wordt in het basisscenario een prognose gemaakt van de instroom in 2012 t/m 2016. We veronderstellen
daarbij dat het ‘marktaandeel’ van scholen constant blijft. Het scenariomodel biedt gebruikers daarnaast
de mogelijkheid om de marktaandelen te wijzigen. Dit kan zowel per school (Scenario Marktaandelen per
Brin) als per postcodegebied (Scenario Marktaandelen per PC4).
21 NB. De uitkomsten van beide scenario’s zijn niet weergegeven in tabelvorm.
22 NB. De uitkomsten van beide scenario’s zijn niet weergegeven in tabelvorm.
19 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Een voorbeeld:
Basisschool PROBO voorziet de komende jaren een terugloop van het leerlingenaantal als gevolg van
krimp. In de strijd om de leerlingen heeft de school besloten een continuerooster in te voeren. De directie
verwacht zodoende meer leerlingen te trekken (zie Tabel 4.2).
Met behulp van het menu zijn is een alternatief scenario doorgerekend:
1. Scenario Marktaandelen per Brin: Haal Data Marktaandelen
2. Scenario Marktaandelen per Brin: Schrijf Data Marktaandelen
3. Doorrekenen prognose
4. Uitkomsten: maak draaitabel (Uitkomsten leerlingenprognose; scenario).
Tabel 4.2 - Belangstellingspercentages voor basisschool PROBO (fictief voorbeeld)
2011 2012 2013 2014 2015 2016
7002 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0% 1,0%
7006 21,3% 23,8% 26,3% 28,8% 28,8% 28,8%
7007 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% 0,6%
7008 8,0% 10,5% 13,0% 15,5% 15,5% 15,5%
De uitkomsten van het alternatieve scenario vallen gunstiger uit dan die van het basisscenario (niet in
tabel). Het leerlingenaantal neemt ook in dit scenario weliswaar af (-28 leerlingen), maar wel veel minder
dan in het basisscenario (-60 leerlingen).
4.3 Formatieraming
Met behulp van het scenariomodel kunt u onder meer een formatieraming maken voor de korte termijn.
Dat kan op twee manieren, namelijk in FTE en in GELD (personele budget).
Formatieraming in FTE
De eerste optie is om een formatieraming te maken in FTE (fulltime banen). Het model gaat daarbij uit
van de formatie op 1 oktober 2011, zoals weergegeven in de tabel onder “Formatie berekening” 23 .
Uitgaande van de veronderstelling dat de ratio tussen leerlingen en personeel de komende jaren constant
blijft, wordt in het model een raming gemaakt van de toekomstige formatie naar functiegroep (in FTE).
23 De gegevens in het model zijn afkomstig van DUO. Indien de data niet kloppen, kunt u deze wijzigen en op
basis van deze gecorrigeerde cijfers een formatieraming maken.
20 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

De formatiegegevens in het model zijn afkomstig van DUO en hebben betrekking op 1 oktober 2011. U
kunt deze formatiedata inzien (Haal Formatiedata) en zo nodig wijzigen en terugschrijven naar de
database (Schrijf Formatiedata). Op basis van de gecorrigeerde formatiedata kunt u vervolgens een
nieuwe formatieraming maken (kies: Doorrekenen prognose). De uitkomsten van de formatieraming staan
in de draaitabel Uitkomsten formatieraming in FTE, 2012-2016 (onder: “Uitkomsten”).
Raming van het personele budget
Als tweede optie biedt het model de mogelijkheid om een raming te maken van het toekomstige personele
budget (in €). We gaan daarbij uit van de huidige bekostigingssystematiek en de meest actuele
bekostigingsbedragen 24 . Verder gaan we uit van gegevens over de gewogen gemiddelde leeftijd (GGL) van
het personeel. De landelijke GGL geldt daarbij als uitgangspunt (default). Indien u wilt uitgaan van de
schoolspecifieke GGL dan dient u deze eerst in te voeren in het model. Onder de knop Bekostiging kunt u
de GGL van de door u geselecteerde scholen opvragen (Haal GGL), wijzigen en terug schrijven (schrijf
GGL). Vervolgens kunt u het personele budget berekenen voor de door u geselecteerde scholen, door op
de knop “Bereken Bekostiging” te klikken. De uitkomsten raming staan in de draaitabel Uitkomsten raming
personele budget, 2013-2017 (onder: “Uitkomsten”).
24 Ministerie van OCW (2012) Regeling bekostiging personeel PO 2012-2013.
21 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

22 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12

Bijlage A Gebruikte data
Leerlingenprognose
Voor het opstellen van de leerlingenprognoses is gebruik gemaakt van de volgende data:
• DUO: Leerlingengegevens, naar vestiging en postcode (2011)
• DUO: Leerlingengegevens, naar vestiging, leeftijd en leerlingengewicht (2009-2011) 25
• CBS: Bevolkingsgegevens, naar leeftijd en postcode (2011) 26
• CBS: Bevolkingsgegevens, naar leeftijd en gemeente (2009-2011)
• PBL/CBS: Bevolkingsprognose, naar leeftijd en gemeente (2012-2025) 27 .
De gegevens over de herkomst van leerlingen (DUO) worden gebruikt om de voedingsgebieden van
scholen/vestigingen in kaart te brengen. We gaan er vanuit dat de voedingsgebieden de komende jaren
ongewijzigd blijven. Verder veronderstellen we dat ook de belangstellingspercentages constant zijn.
Aan het gebruik van de gegevens is door DUO, CBS en PBL een aantal voorwaarden gesteld. De
belangrijkste is dat niet over kleine aantallen wordt gerapporteerd. De uitkomsten van de bevolkingsprognose
zijn daarom geaggregeerd naar leeftijdsklasse en basisgegevens (CBS) zijn afgerond op
vijftallen.
Databewerking
De gegevens over het aantal leerlingen en het aantal kinderen zijn door ResearchNed bewerkt, alvorens zij
in een database zijn opgenomen. Daarbij zijn de volgende bewerkingen uitgevoerd:
• In alle bestanden zijn de gemeentelijke herindelingen verwerkt. Het uitgangspunt is de gemeenteindeling
van 1 januari 2012.
• Voor de locatie van scholen/vestigingen gaan we uit van de meest recente adresgegevens afkomstig
van DUO (www.data.duo.nl/). De schoolgemeente is door ons afgeleid van de vestigingslocatie
(postcode) op 1 oktober 2011.
• Fusies van scholen en/of vestigingen zijn door ons verwerkt 28 . We gaan daarbij uit van de situatie op
1 oktober 2011.
• Scholen/vestigingen die op dit moment niet meer actief zijn, omdat ze zijn opgeheven, zijn door ons
aangemerkt als ‘inactief’. Voor deze scholen worden geen leerlingenprognoses gemaakt.
• De leerlingengegevens in de database hebben betrekking op het reguliere basisonderwijs. Het
speciaal basisonderwijs (SBO) is buiten beschouwing gelaten, even als de internationale scholen en de
scholen voor ‘varende kinderen’.
• De Basisgegevens Bekostigd Onderwijs (BBO) bevatten o.m. de telgegevens van 1 oktober 2009 t/m
2011. Voor wat betreft 2011 gaat het daarbij om ‘voorlopige’ data. Dit betekend dat de gegevens wel
zijn gevalideerd door het bestuur, maar nog niet zijn voorzien van een accountantscontrole.
25
Voor het scenariomodel is gebruik gemaakt van de Basisgegevens bekostigd onderwijs (BBO)van DUO:
http://www.cfi.nl/public/websitecfi/Default.aspx. Deze gegevens hebben betrekking op de periode 2009-2011 (1
oktober).
26
Van het CBS is een tabel gekregen met gegevens over het aantal kinderen van 0 t/m 13 jaar per postcodegebied
(op 1/1/2011).
27
PBL/CBS (2011) Regionale bevolkingsprognose 2011-2040. Den Haag.
28
Hiervoor is gebruik gemaakt van fusiegegevens afkomstig van DUO.
23 - scenariomodel basisonderwijs 2011-12