de BiograFie - Pauw & Witteman

Bert Wagendorp • WyBren de Boer • Frans oosterWijk
ard
schenk
de BiograFie

V o o r w o o r d I k b e k e n I k h e b g e l e e f d
als het verschil tussen ijs en water kleiner was, zouden ard schenk
en ik elkaar mogelijk al zijn tegengekomen toen we beiden nog
jonge en onstuimige mannen waren. niet dat ik mij actief op de
schaatsbanen van grenoble of sapporo zou hebben begeven – ik
ben een Belg en geen ‘schaatsbelg’ – maar ard zou bij gebrek aan ijs
zijn veelzijdige sporttalent wellicht op het zeilen hebben gericht en
we hadden elkaar kunnen tegenkomen op de rakken van Mexico
1968, München 1972 of Montreal 1976.
ard schenk, weet ik, is een zeiler in het diepst van zijn gedachten,
misschien nog meer dan een schaatser. ik weet hoe hij het water en
de wind bemint, die twee elementen van vrijheid.
wind – wij vrezen slechts de windstilte, op het water en in ons leven.
Wij zeilers kiezen onze eigen koers en zijn niet bang voor tegen-
ard schenks drie gouden medailles van sapporo 1972 – het zouden er meer zijn geweest wanneer het
schaatsprogramma van de Winterspelen er destijds net zo had uitgezien als nu – verhieven hem in de
olympische adelstand. Hij behoort tot een elite van buitengewoon getalenteerde en succesvolle atleten
die de olympische spelen mede hun cachet en faam hebben gegeven. Hij is een van de onsterfelijken
van de olympus.
ard schenk maakt ook deel uit van een kleinere groep van sportgrootheden die na hun actieve loop-
baan grote verdiensten hebben gehad voor de bestuurlijke kant van de sport, zowel in nationaal als in-
ternationaal verband.
Het verloop van zijn bestuurlijke loopbaan laat wellicht ook zien dat het voor voormalige topsporters
nog altijd erg moeilijk is zich een plaats te verwerven binnen het bestuur van de sport en zich daar, met
hun uitstraling, energie en expertise, verdienstelijk te maken voor hun opvolgers en de olympische
beweging.
er is op dat terrein al veel vooruitgang geboekt, maar we moeten blijven werken aan verbetering.
dit monument van een boek is een eerbewijs aan een groot sportman en bijzonder mens, voor wie ik
bewondering en respect heb. Het is goed dat het is geschreven.
Jacques Rogge
Voorzitter Internationaal Olympisch Comité
ik werd als schuchtere en verlegen jongeling van twintig jaar voor de leeuwen geworpen. in de jaren daarna leerde ik
beetje bij beetje omgaan met alle aandacht en publiciteit. na mijn schaatscarrière zocht ik bewust de rust en wilde ik
een leven leiden waarvan ik zelf de koers bepaalde.
Uiteindelijk trok het schaatsen me toch weer naar zich toe en genoot ik ervan zoals het eigenlijk altijd had moeten zijn.
ik heb geleerd, maar heb het lang niet altijd als een genoegen ervaren, in de publieke belangstelling te staan. en dan
word je ineens gevraagd of je wilt meewerken aan een biografie.
ik moest eerst 65 worden om me te verzoenen met de gedachte dat mijn leven een boek rechtvaardigde, zoals mij door
anderen werd voorgehouden. Maar uiteindelijk was het mijn eigen besluit om een hoofdrol te spelen in de beschrijving
van mijn leven als mens en sporter en ik gaf daaraan in alle openheid mijn medewerking.
gaandeweg besefte ik dat ik daarmee ook ten aanzien van anderen een besluit genomen had, ik heb immers niet alleen
geleefd. onvermijdelijk komen in een biografie ook levens van betrokkenen in de openbaarheid.
een leven bestaat niet louter uit hoogtepunten. in dit boek zijn ook voorvallen beschreven die pijnlijk zijn. dit was de
consequentie van mijn keuze voor een authentiek levensverhaal en geen hagiografie vol rozengeur en maneschijn.
dank aan al diegenen die aan dit boek hun medewerking hebben verleend, dank voor hun openhartigheid. ik stel dat
op prijs, ook als het niet tot loftuitingen leidde.
Met het hechte team van de uitgever was het een plezier om samen te werken. Vaak met enige druk op de ketel, maar
tijd voor een lach en kwinkslag was er altijd.
dan Bert, Frans en Wybren, de schrijvers met wie ik vele uren aan de keukentafel heb doorgebracht. soms had ik het
gevoel in een ware psychoanalyse beland te zijn, veel fragmenten van mijn leven kwamen opnieuw aan mij voorbij.
daarnaast hebben zij in binnen- en buitenland gesproken met oude liefdes, mijn familie, mensen uit de sportwereld,
met collega’s, schaatsvrienden en fietsmaten. Helaas was het onmoge-
lijk om iedereen uit mijn nabije omgeving over mijn verleden aan de
tand te voelen. soms misschien maar beter ook.
stap voor stap heeft dit geleid tot een bijzonder boek waar ik trots op
ben. Mannen bedankt, ik denk met plezier terug aan onze gesprekken.
de biografie van de Chileense dichter pablo neruda heeft de mooie
titel ‘ik beken ik heb geleefd’. Zo is het bij mij ook – sterker nog, ik
leef nog steeds. Het is hopelijk nog lang niet over, en tot zover is het
leven mooi !
Ard Schenk

6 P r o l o o g
P r o l o o g
l e g e n d e
Het Makomanai-stadion zat die dag niet bepaald vol.
een paar duizend mensen hooguit, schatte ard schenk,
terwijl hij om zich heen keek. jammer, de slotdag van
het schaatstoernooi voor mannen bij de elfde olympi-
sche Winterspelen had meer publiek verdiend. niet dat
hij er van opkeek trouwens: zelf vond hij de tien kilo-
meter ook een lange zit. een handjevol in oranje uitge-
doste nederlanders en wat nieuwsgierige japanners
vormden het schaarse publiek in het stadion dat plaats
bood aan vijftigduizend toeschouwers. Het maakte
hem weinig uit.
Zijn jeugd op de klei van de anna paulownapolder had
hem immuun gemaakt voor overdreven vertoon. Het
was maandag 7 februari 1972 en ard schenk had gedaan
waarvoor hij naar sapporo gekomen was: winnen. Win-
nen zoals hij dat al een paar jaar gewoon was. rechts
van hem stond kees Verkerk, zijn vriend, zijn rivaal,
zijn tegenpool, de man aan wiens naam zijn naam voor
altijd gekoppeld zou zijn. Links van hem stond sten
stensen, exponent van het ooit machtige schaatsland
noorwegen dat nu zuchtte onder zíjn tirannie.
Het was schitterend weer. de zon scheen, de tempera-
tuur lag rond het vriespunt, en er stond een aangename,
lichte bries waardoor zijn blonde haar nog meer leek te
glanzen dan anders. ‘Laten we met z’n allen genieten
van dit beeld,’ zei televisiecommentator Fred racké,
wiens stem overigens pas enkele uren later te horen zou
zijn in nederland. rechtstreekse televisie-uitzendingen
waren te kostbaar en te ingewikkeld voor de nos. in
plaats daarvan was er elke morgen een olympisch pro-
gramma van een uur, waarin samenvattingen van de
wedstrijden van de afgelopen nacht werd vertoond.
Het was maandag, vroeg in de ochtend in nederland,
rond half zes. een nieuwe werkweek stond op het punt
van beginnen. Maar dat had meer dan anderhalf miljoen
mensen er niet van weerhouden die nacht wakker te
blijven. Ze hadden gekluisterd gezeten aan de radio en
ademloos geluisterd naar het rechtstreekse verslag dat
theo koomen gaf van de tien kilometer. tijd om in te
dutten gunde de radioverslaggever zijn luisteraars niet.
eerst was koomen al in extase geraakt bij het zien van
de race van kees Verkerk. een gouden race, dat kon niet
anders, meende de radioverslaggever. de oude vos, de
geslepen kees, had nog één keer zijn slag geslagen. Wat
schitterend. en daarna, bijna drie uur later, was koo-
men buiten zichzelf geraakt bij het aanschouwen van
de race van schenk. Wat schenk deed bestond niet, was
niet mogelijk, was van een andere planeet, was...
koomen sprak over de machtige slagen waarmee schenk
het ijs geselde, over de keizer van het olympisch schaats-
toernooi en over een man voor wie geen grenzen leken
te bestaan. Het olympisch ochtendprogramma op tele-
visie trok kort daarna naar schatting drie miljoen kij-
kers. koomen, kon iedereen met eigen ogen zien, had
geen woord gelogen.
de nederlandse fans op de tribune hadden een polo-
naise ingezet. Het waren taferelen waar schenk met ver-
wondering naar keek. sport was zijn leven, maar de ado-
ratie en hysterie die daarmee gepaard gingen, waren
hem vreemd. idolen had hij zelf nooit gehad. Hij had
bewondering voor knut johannesen en Hjalmar an-
dersen, noorse kampioenen uit de jaren vóór hem. Maar
bij de eerste kennismaking, begin jaren zestig toen hij
zelf zijn entree had gemaakt in internationale schaat-
sen, was hem gebleken dat het toch gewone mannen
waren. aardige mannen die heel goed konden schaat-
sen, maar die net als hij wars waren van kapsones en
borstklopperij.
op de viptribune stonden Henk Vonhoff en anton
geesink uitgelaten te springen. Vonhoff voerde een
koddig dansje op. Verkerk had al gezegd dat nederland
over vier jaar de staatssecretaris van CrM best kon in-
zetten bij het kunstschaatsen. aan de rand van de ijs-
baan stond jan Bols met een filmcamera. dokter Lap
stak zijn duim omhoog. Van rechts kwamen japanse da-
mes aanlopen, elk met een kussentje in hun handen
waarop een medaille lag. daarachter liep jonkheer Her-
man van karnebeek, de vicevoorzitter van het interna-
tionaal olympisch Comité.
de olympische hymne werd ingezet. schenk nam zijn
muts af, streek een keer met zijn hand door zijn haar en
keek naar de lucht.
de vorige dag, na de 1500 meter, had hij op dezelfde plek
gestaan, en twee dagen daarvoor, na de 5000 meter, ook.
Vooral de overwinning op de 5000 meter had grote in-
druk gemaakt. de foto’s waarop te zien was hoe hij in
een zware sneeuwbui zijn gouden race reed, hadden over
de hele wereld de sportpagina’s gehaald. toen vervolgens
bleek dat achter die oermens een man schuilging die af-
komstig leek uit Hollywood, had de gekte toegeslagen.
de dagen erna was de perszaal van het Makomanai-stadi-
on voller en voller gestroomd. iedereen wilde een ver-
haal met de blonde reus uit noord-europa.
sapporo, 7 februari 1972. ard schenk, voor de derde keer in vier dagen olympisch kampioen.
V r I j h e I d h o o f d s t u k 39 7

sapporo, 4 februari 1972. een oermens die uit Hollywood lijkt te komen, verovert de wereld in zijn sneeuwjacht op de 5000 meter van de Winterspelen.
Hij hoorde de stadionspeaker zijn naam noemen: anol-
8 h o o f d s t u k 39 V r I j h e I d P r o l o o g 9
duuu sjenk.
Hij voelde een klein duwtje in de rug van de japanse
hostess achter hem, ten teken dat hij het podium mocht
beklimmen.
jonkheer Van karnebeek nam de medaille van het kus-
sentje dat een van de japanse dames hem voorhield.
schenk boog zijn hoofd naar voren, zodat de vicevoor-
zitter van het ioC de medaille om zijn hals kon hangen.
toen hij de felicitaties in ontvangst had genomen, nam
schenk de medaille even in zijn hand en keek er een
ogenblik naar. Het was zijn derde olympische gouden
medaille, hij stond nu op gelijke hoogte met de schaats-
legendes ivar Ballangrud en Hjalmar andersen. Hij
schudde de hand van Verkerk en stensen en zette zijn
muts weer op.
Uit de verhalen die hij te horen kreeg van journalisten
en ploeggenoten die met familie in nederland belden,
begreep hij dat het land volledig in de ban was van zijn
successen. Hij keek er niet meer van op. Hij was eregast
geweest bij het huwelijk van kroonprinses Beatrix, de
eredivisie werd soms verzet vanwege een ek of Wk
schaatsen en televisieshows waarin hij optrad trokken
miljoenen kijkers. Hij belde deze dagen bij voorkeur
niet naar nederland. Wat schoot hij daarmee op? Liever
belde hij met Zwitserland, met Ulli, zijn stille liefde.
niemand wist van haar bestaan.
de stadionspeaker vroeg het publiek te gaan staan voor
het nationale volkslied van nederland. schenk, Verkerk
en stensen draaiden zich een kwart slag zodat ze met
hun gezicht naar het immense scorebord kwamen te
staan. daarop waren de vlaggenmasten bevestigd waar-
langs twee nederlandse vlaggen en een noorse vlag
werden gehesen. Het Wilhelmus werd ingezet, weder-
om in een zo hoog tempo dat racké een van de voor-
gaande dagen had verzucht dat het weliswaar niet zo
mooi klonk als we gewend waren, maar dat het toch
wel fijn was om te horen.
ard schenk bleef stoïcijns. Huilen deed hij niet. Het
Wilhelmus maakte geen emoties bij hem los. niet meer
althans. de eerste keer, in 1966, toen hij in deventer eu-
ropees kampioen was geworden, en in 1970, toen hij in
Bislett zijn eerste wereldtitel had veroverd, had hij nog
wel een moment kippenvel gehad. Misschien zelfs een
traan, hij wist het niet meer. Maar zoals met alles werd
het nooit meer zó als de eerste keer. Hij was zakelijker
geworden. of moest je zeggen ervarener? Hij hoefde
maar aan het Wk van 1969 en het ek van 1970 terug te
denken om te beseffen hoe dicht winst en verlies bij
elkaar lagen en hoezeer de reacties van het publiek in
zulke gevallen konden verschillen.
Hij genoot van het moment. niet omdat het hele land
aan zijn voeten lag, of de wereld, maar omdat hij de
kroon had gezet op een carrière waarin hij pas laat tot
de ontdekking was gekomen hoeveel talent in zijn li-
chaam schuilging. Vier jaar daarvoor had hij nog over-
wogen te stoppen, nu was hij een olympische legende.
daar, op het podium in sapporo, op maandag 7 februari
1972, was het een feit. ard schenk had zich bewezen als
de beste schaatser van zijn generatie. een van de besten
aller tijden.
Misschien wel de beste ooit.

12 h o o f d s t u k 1 h o g e l u c h t e n
h o o f d s t u k 1
h o g e l u c h t e n
Zaterdag 16 september 1944 was een milde nazomerdag.
De zon scheen flink en de temperatuur
schommelde in het hele land rond de 20 graden. In de
Kop van Noord-Holland viel in de middag merkwaar-
dig genoeg een fikse hagelbui, als een wel erg vroege
aankondiging van de winter.
De laatste herfst van de Tweede Wereldoorlog nader-
de. In de Anna Paulownapolder, hemelsbreed 25 kilo-
meter ten noorden van Alkmaar, was de oorlog tame-
lijk ver weg. Het leven voltrok zich er grotendeels
langs de gebaande, oude paden van ploegen, zaaien en
oogsten, en van kalfjes en melk.
Voor kinderen die oud genoeg waren om iets te begrij-
pen van wat er zich afspeelde in de grote wereld, was
de oorlog meer een spannend jongensboek dan rauwe
werkelijkheid. Op de boerderijen verbleven onderdui-
kers, maar dat begon in het voorlaatste oorlogsjaar al
bijna gewoon te worden. Er trokken formaties Engelse
vliegtuigen over, die terugkeerden van hun vernieti-
gende werk boven Duitsland. Een aantal keren stortte
er eentje neer in de polder, als een afgezant uit de hel.
In de schuren hadden de boeren tussen het stro inge-
nieuze schuilplaatsen gebouwd, om de paarden te ver-
stoppen wanneer de Duitsers langskwamen om die te
confisqueren. Aan de andere kant van de dijk was de
in de jaren dertig ingepolderde Wieringermeer nog
droog. Op 17 april 1945 zouden de Duitsers de dijk op
twee plaatsen doorsteken om de polder weer onder
water te zetten.
Het had er die septembermaand alle schijn van dat de
oorlog op zijn einde liep. Twee dagen eerder, op 14 sep-
tember, hadden de geallieerden Maastricht bevrijd en
nu rukten ze langs de Maas op naar het noorden. De
laatste voorbereidingen op de beslissende slag om de
bruggen over de Waal bij Nijmegen en de Rijn bij Arn-
hem waren afgerond. Operatie Market Garden zou op
17 september beginnen. Als de strategische bruggen
ongeschonden in handen van de geallieerden zouden
vallen, lag de weg naar het noorden open en zou Ne-
derland nog voor de winter helemaal zijn bevrijd.
Op de Hoeve Lotmeer, op nummer 26 aan de Lotweg
in de Anna Paulownapolder, woonde het boerengezin
Schenk: vader Klaas (38), moeder Bets (35) en de kinde-
ren Mieke (9), Jan (8) en Klaas junior (2).
Die zaterdagmiddag was Mieke Schenk met haar
broertje Jan en een paar vriendinnen de Lotweg in
noordelijke richting afgelopen om te gaan zwemmen
in het Amstelmeer. De hagelbui verraste haar – ze zou
nooit meer vergeten dat ze zwom terwijl de hagelste-
nen op het water kletterden. Dat kwam door het
vreemde moment waarop de hagel viel, maar ook
doordat ze de gebeurtenis voorgoed verbond met wat
er daarna gebeurde. Toen ze thuiskwam, werd ze ont-
vangen met de boodschap dat ze er nóg een broertje bij
had gekregen.

Hij heet Adrie, zei haar moeder.
De geboorte van de aanstaande ijskoning werd bege-
leid door nazomerhagel – maar er waren in de Anna
Paulownapolder geen toverfeeën om de jonge ouders
op dergelijke wonderlijke zaken te wijzen, en ze ge-
loofden er trouwens überhaupt niet in sprookjes.
Het jongetje sliep die eerste nacht van zijn leven bij
zijn vader en moeder op de kamer, samen met Klaas
junior van twee, die ze voor de rest van zijn leven Kaak
zouden noemen. Dat zou zijn slaapplaats blijven tot hij
tien was. Hoeve Lotmeer was een grote boerderij, maar
het grootste deel ervan was in gebruik als bedrijfs-
ruimte. Het bedrijf ging boven het comfort van de be-
woners en daarom was het woongedeelte relatief
klein.
Er was een woonkamer met een kamer en suite – de
slaapkamer van Klaas en Bets. Naast de keuken waren
de twee slaapkamertjes van Mieke en Jan. Dat was alles.
Het gezinsleven speelde zich voornamelijk af in de
keuken, de woonkamer was voor de visite. In de win-
ter brandde de kachel er alleen op zondag. Klaas
Schenk had in de slaapkamer een gat in de muur ge-
hakt waardoor hij in de paardenstal kon kijken. Wan-
neer er een merrie drachtig was schoof hij het gordijn-
tje dat er voor hing regelmatig opzij om te kijken of er
al een veulen zat aan te komen.
Onder de wieg van de pasgeboren Adrie lag de radio
verborgen waarmee zijn ouders illegaal naar Radio Voorjaar 1946, Ard (Adrie) Schenk.
h o g e l u c h t e n h o o f d s t u k 1 13

De Wieringermeer na de inundatie door de Duitsers, 1945.
14 h o o f d s t u k 1 h o g e l u c h t e n
Oranje luisterden, wanneer die het laatste nieuws over
het verloop van de oorlog verspreidde of koningin
Wilhelmina haar volk vanuit Londen opriep moedig
vol te houden.
Een paar dagen na de geboorte van hun jongste zoon
hoorden ze dat Operatie Market Garden, de grootste
luchtlandingsoperatie uit de historie, op een fiasco
was uitgelopen en dat de opmars van de geallieerde
legers voorlopig was gestuit. Het zuiden van Neder-
land was bevrijd, maar voor het noorden zou de oor-
log nog bijna acht lange maanden duren.
De eerste winter in het leven van Adrie Schenk zou de
Hongerwinter gaan heten. Op hun fietsen met houten
banden en met hun lopend voortgetrokken karren
kwamen de hongerige burgers uit de Noord-Holland-
se steden naar het noorden, naar de Kop van Noord-
Holland en ook naar de Anna Paulownapolder, wan-
hopig op zoek naar voedsel.
Het zou aan Adrie Schenk voorbij gaan. Wat hij later
van de oorlog wist, kwam uit de verhalen van zijn va-
der en moeder en zijn oudere broer en zus. Er hadden
zich geen familiedrama’s afgespeeld die een blijvende
herinnering aan die zwarte periode hadden achtergela-
ten. En de Wieringermeer was in december 1945 alweer
drooggemalen.
Toen Adrie Schenk oud genoeg was om te beseffen
hoe hij heette, was hij niet tevreden met zijn naam.
Verderop aan de Lotweg woonde Adrie Blauwboer en
dat was een meisje. De kleine Adrie wilde geen meisjes-
naam. Daarom gingen ze hem Aard noemen. Het werd
‘Ard’ toen een van de huishoudelijke hulpen in het
gezin Schenk, stagiaires van de Rijkslandbouwhuis-
houdschool in Deventer-Rollecate – die daarom ‘rol-
lecates’ werden genoemd – de blonde kleuter regelma-
tig aansprak met ‘Hartje’.

Het gezin Schenk, winter 1947. Van links naar rechts: moeder Bets, Ard, Mieke, Kaak en Jan.
‘Hartje! Heten!’ riep ze, want ze zette met haar ooste-
lijke accent een h voor elke klinker.
Ardje, dat vond iedereen wel leuk en zo werd Aard tot
Ard – zoals zoveel Nederlanders luistert Ard Schenk
naar een verbasterd koosnaampje.
Niemand weet hoe namen het leven van hun drager
beïnvloeden. Vermoedelijk was ook Adrie Schenk wel
uitgegroeid tot een sportheld – hij had hetzelfde
hoofd en dezelfde benen. Maar zeker weten doe je het
niet en vaststaat, dat Ard Schenk een betere helden-
naam was dan Adrie Schenk. Dat ze in Noorwegen,
Zwitserland, Frankrijk, Japan en Amerika gemakkelij-
ker Ard Shenk over de lippen kregen, dan Adrie
Shenk.
Het was alsof ze bij de Schenken voorvoelden dat de
naam van hun jongste zoon door miljoenen mensen
over de hele wereld zou worden uitgesproken en dat ie
daarom lekker moest bekken.
Wanneer je vanaf Anna Paulowna naar het zuidwes-
ten reed, de eeuwenoude stroomgeul Het Oude Veer
over en de Kerkweg op, leek de hemel zich te verwij-
den. Je blik werd er naar de horizon getrokken. De bo-
men, de boerderijen, ze leken opeens kleiner te wor-
den, net als de tractoren die langzaam over het weidse
land kropen.
Dit was het oostelijk deel van de drooglegging, en
daarom heette het de Oostpolder. Aan de andere kant
lag de Westpolder. Over namen braken ze zich hier het
hoofd niet; dat het geheel luisterde naar de fraaie
naam Anna Paulownapolder was al een wonder van
frivoliteit.
De hemel was hier hoog en alomvattend. Hij kon je
verpletteren. Hier was de mens klein en nietig en over-
geleverd aan de elementen. Hier hoefde je je niets te
verbeelden. Dit was land dat ooit door de zee was ver-
zwolgen, en daarna, eeuwen later, weer was terugver-
h o g e l u c h t e n h o o f d s t u k 1 15

Hoeve Lotmeer, jaren vijftig. Op de paardenweide achter de boerderij, in het gedeelte linksboven op de foto stond Ard Schenk voor het eerst op schaatsen.
16 h o o f d s t u k 1 h o g e l u c h t e n
overd. Maar de hemel was altijd dezelfde gebleven en
hij maakte alles dat zich onder hem afspeelde aan zich
ondergeschikt.
De weidsheid van de luchten, de eindeloosheid van de
vlakte, ze hadden de mensen hier een beschouwende
geest gegeven. Ze keken naar de horizon en naar de
Links: Ard (links) en broer Kaak. Rechts: Ard Schenk in de eerste klas van de ULO in Schagen, 1956.
eeuwigheid en ze lieten zich niet gek maken. Ze be-
gonnen niet onmiddellijk te ratelen over hoe het zat
en wat ze ervan vonden. Ze waren zuinig op hun
woorden en ze keken de kat uit de boom.
Ze wisten dat ze hun bestaan uit de zware klei moes-
ten trekken en dat je hier niets voor niets kreeg. De

De leerlingen van de Openbare Lagere School Drie aan de Zwinweg in Anna Paulowna, rond 1950. Ard Schenk derde rij van boven, vierde van links, met blond haar.
seizoenen trokken over hun landerijen, het ene jaar
was de oogst goed en het volgende jaar minder. Ze wis-
ten hier maar al te goed hoe voorspoed en tegenslag
elkaar konden afwisselen. Ze werkten zich een slag in
de rondte om het lot gunstig te stemmen, maar ze wis-
ten ook dat je de dingen maar beter kon nemen zoals
ze kwamen en dat je er niet op moest rekenen dat je
leven één lange blije lach zou zijn.
De herinnering aan het rampjaar 1916 lag nog tamelijk
vers in de geheugens van de mensen in de Anna Pau-
lownapolder. Toen, in de stormnacht van 13 op 14 janu-
ari die ook elders voor grote overstromingen zorgde,
brak de Amstelmeerdijk door. Daardoor kwam de hele
Oostpolder onder water te staan, net als delen van de
Westpolder. De watersnood was de directe aanleiding
voor de bouw van de Afsluitdijk.
Zo had het land het karakter van de mensen hier ge-
vormd. Ze waren nuchter en stonden met hun poten
stevig op de aarde. Hun ja was ja, hun nee nee. Ze hiel-
den hier niet van praatjesmakers. Iedereen kende hier
iedereen en van generatie op generatie. In de polder
was je de zoon van je vader en maakte je deel uit van
een gemeenschap die in alle verscheidenheid en on-
danks het individualisme van zijn bewoners, hecht
was.
Ze werkten voor zichzelf, maar ze wisten ook dat ze
alleen samen konden overleven. De polder was óók een
sociaal project, dat alleen kon functioneren als de be-
woners ervan samenwerkten. Dat maakte dat veel
mensen hier zich verantwoordelijk voelden voor de
publieke zaak en zich actief opstelden in het sociale
leven. Dat de overheid hier ver weg was en de boeren
van generatie op generatie hadden geleerd hun eigen
boontjes te doppen, speelde daarin misschien ook een
rol.
De polder had zijn beperkingen, maar je kon er ook om
je heen kijken en de blik naar de verten richten. De
wereld werd niet begrensd door bergen of bossen. Ze
hoefden maar even naar het noorden te lopen, of ze
waren bij de zee en de poort naar de grote wereld. Ze
h o g e l u c h t e n h o o f d s t u k 1 17

18 h o o f d s t u k 1 h o g e l u c h t e n
waren hier niet bekrompen en in de karakters van de
bewoners vond je nog de eigenschappen terug die hun
voorvaders uit alle windstreken naar hier hadden ge-
bracht. Die van ambitie, hard werken, ondernemings-
zin en avontuurlijkheid. En vooral die van onafhanke-
lijkheid en vrijheidsdrang.
Maar naast de nuchterheid en soberheid, vond je hier
ook een bijna liederlijke levenslust. Een Bourgondi-
sche levensvreugde, een karaktertrek die hier niet
thuis leek te horen en die door de landverhuizers wel
leek te zijn meegenomen uit streken ver van hier, waar
de zon het bloed verwarmde. Ze konden hier hard
werken, maar ook hard feest vieren. Kennelijk hadden
ze het nodig met enige regelmaat uit de band te sprin-
gen en te beseffen dat het leven niet louter bestond uit
werken.
Als ze zich overgaven aan een stevige borrel en de bier-
tap stroomde, leken ze los te breken uit hun zelfopge-
legde strengheid en koelheid. Dan kwam gemakkelijk
de volgende laag in het West-Friese karakter aan de op-
pervlakte, die van diepe en heftige emoties. De mensen
hadden hier een harde buitenkant en ze toonden niet
snel wat zich daarachter verschool: een vuur dat alles
vloeibaar maakte en dat je alleen kon voelen bij speci-
ale gelegenheden.
In de polder kon de geest waaien. Ze gaven elkaar hier
de ruimte en ze namen hem. Achter de discipline die
ze hier zichzelf en anderen oplegden, school ook de
anarchie, de antiautoritaire houding, de hekel aan be-
velen. Een soort natuurlijke dwarsigheid die je gemak-
kelijk voor arrogantie kon verslijten. Ze deden hier
dingen graag zelf.
Wie hier opgroeide, kreeg hardheid mee. De wind was
hier zelden matig en de winterkou leek hier wreder. De
regen was een andere dan die van de stad, hij sloeg in
je gezicht als een gesel, alsof je werd gestraft voor
je zonden. En als het heet was, in de zomer, schroeiden
de werkers op de landerijen onder de blakerende zon.
De elementen waren hier nadrukkelijk en brutaal aan-
wezig en je had ze maar te verduren. Zonder gezeur,
want daar hielden ze hier niet van. Van zeuren ging
het niet minder hard waaien en van klagen werd het
niet droog. De Anna Paulownapolder zat diep in Ard
Schenk.
Ard Schenk in de hoogste klas van de lagere school, 1955.
De Anna Paulownapolder was de laatste polder die in
Nederland met particulier geld - van kooplieden uit
Amsterdam en Haarlem - werd drooggelegd, tussen
1844 en 1847. De prijzen van boter en kaas waren bin-
nen enkele jaren verdubbeld en investeren in droog-
leggingen leek weer lucratief te worden.
De boerderijen werden verpacht aan boerenzoons,
meestal uit de omliggende polders en vooral uit de
Wieringerwaard, de polder die al in de zeventiende
eeuw was drooggelegd. Blauwboer, Kaan, Schenk
heetten ze – namen die ruim honderdvijftig jaar later
nog altijd voorkwamen in deze streken.

Zomer 1964. Ard Schenk traint achter de boerderij. Speciaal voor de fotograaf is vader Klaas ook komen opdraven.
20 h o o f d s t u k 1 h o g e l u c h t e n
De polder was vernoemd naar Anna Paulowna Roma-
nov (1795-1865), de echtgenote van de Nederlandse ko-
ning Willem II en de zuster van de Russische tsaar
Alexander I. Ze was in 1816 in Sint-Petersburg met de
Nederlandse kroonprins getrouwd, nadat haar familie
eerder Napoleon als echtgenoot had afgewezen. Anna
Paulowna werd nimmer in de naar haar genoemde
polder gesignaleerd.
Het oostelijk deel van de polder bestond uit vrucht-
bare kleigrond, aan de andere kant van Het Oude Veer,
in de Westpolder, kon je op de arme zandgrond maar
één koe per vijf hectare weiden. Dat bleef zo, tot de
kunstmest kwam en de zandgrond zeer geschikt bleek
voor de bollenteelt. Toen kwamen de bollenboeren uit
de Bollenstreek naar het noorden en maakten ze van
het gebied rond Breezand het grootste aaneengesloten
bollengebied van de wereld.
Op de klei waren ze hooguit vrijzinnig Nederlands
Hervormd, op het zand katholiek. Het waren geschei-
den werelden, in geloof, in karakter en in de liefde.
Woonde je in de Oostpolder, dan moest je van die van
Breezand niks hebben en als je oog viel op een vrijer
van de verkeerde kant, had je een probleem.
Waar de poldervaart de Boezem eindigde ging de
Kerkweg over in de Lotweg. Die liep hier even langs
de Boezem, de afscheiding tussen Anna Paulownapol-
der en Wieringerwaard, voor hij afboog naar het
noordoosten. Een vier kilometer lange, rechte streep
was het, die pas werd gestuit door het Amstelmeer –
daar ging hij over in de Amsteldijk.
Langs het noordelijkste deel van de Lotweg, voorbij

In scène gezette foto van fietstraining. Het raam in de dakkapel is dat van Ard Schenks slaapkamer.
de kruising met de Kruisweg, stonden aan de rechter-
kant van de weg vier boerderijen. De tweede, op num-
mer 26, heette ‘Hoeve Lotmeer’.
In het begin van de jaren dertig van de vorige eeuw,
midden in de economische crisis die ook aan de land-
bouw niet voorbijging, hing de boer van Hoeve Lot-
meer zich op. Er moest er een nieuwe pachter komen.
Aan de andere kant van de Boezem, aan de Barsinger-
weg in de Wieringerwaard, bijna in het verlengde van
de Lotweg, werkte Klaas Schenk, geboren in 1906, op
de boerderij ‘Bouwlust’ van zijn vader Jan Schenk Kzn.
Hij was verloofd met de twee jaar jongere Elisabeth
Christina ‘Betsy’ Bakker, de dochter van boer Jan Bak-
ker Azn. van Hoeve Wageningen aan de Noordzijper-
weg, even onder het dorp Wieringerwaard.
Jan Bakker was in Noord-Holland bekend vanwege
zijn dravers, waarmee hij op de paardenrenbanen van
de provincie veel successen boekte.
De Schenken woonden al sinds mensenheugenis in
deze streek, maar zoals bij alle bewoners scholen er
vele regio’s in hun genen. In hun stamboom kwamen
Hoekstra’s voor, doopsgezinde dominees uit de Friese
Wouden, Jimminks uit de Gelderse Achterhoek en
Baskes uit Huisduinen, van wie Jacob Hendriks Baske
(1732-1784) nog even de Nederlandse commandeur op
Groenland was geweest. In de familie zeiden ze dat er
ook verre banden waren met de adellijke Duitse fami-
lie Schenk von Stauffenberg, maar niemand die precies
wist hoe dat precies zat en of een van de coupplegers
tegen Adolf Hitler, in het jaar waarin Adrie Schenk
werd geboren, een verre neef was.
Ze hielden hier ook erg van sterke verhalen.
h o g e l u c h t e n h o o f d s t u k 1 21

552 h e l d e n e p o s
B l o n d e Go d
T e k s T : Be r T Wa G e n d o r p
Als er één woord onlosmakelijk is verbonden met
de naam, dan is het warmte. Dat is misschien zo
met elke heldennaam, maar met deze wel in het bij-
zonder. Voor mij tenminste. Het is ook vreemd, want
hij was een man van de kou.
Ik zie hem altijd in hetzelfde decor: een Hollandse
huiskamer, met stoelen in een cirkel rond een televisie-
toestel. Links een boekenkast, ernaast de gaskachel.
Rechts een plantenbak, naast een oranje draaistoel.
Een krant, geopend op de sportpagina met de invul-
schema’s, op de grond. Voor het raam een bank, in het
midden een salontafel van een wagenwiel met een gla-
zen tafelblad.
En op het scherm staat hij klaar voor de start.
Ik wil niet zeggen dat geluk toen nog heel gewoon
was, want dat was zeker niet zo en dat is het trouwens
ook nooit geweest. Maar het was wel warm, zo vlak
voor de gaskachel. En het was ook warm in mijn
hoofd.
Buiten, ik weet het niet. Ik weet niet meer wat er bui-
ten was. Niets, vermoed ik. Buiten bestond niet, in
schaatsweekeinden. Buiten liepen dwazen rond, die
niet waren geïnteresseerd in de daden van de schaatser,
niet-toerekeningsvatbare idioten waren het, gevaarlij-
ke zombies die moesten worden opgesloten.
Daar stond hij, geconcentreerd –hij keek vooruit, naar
de spekgladde weg die hij moest gaan. Ik keek mee,
ook tot in elke vezel gespannen. Ik dacht: God, laat
hem winnen. Anders is mijn weekeinde verpest. Ik wist
dat hij onverslaanbaar was, maar ik wist ook dat het
moment van de nederlaag zich ooit zou aandienen. En
nu hoopte ik maar dat het nog niet dit weekeinde zou
zijn, dat hij van zijn voetstuk werd gestoten door een
hemelbestormer zonder respect. Dat hoopte ik elke
keer. Ik houd niet van verandering, ik ben een conser-
vatief, ik wil dat alles altijd hetzelfde blijft. Verande-
ring, laten we wel wezen, leidt uiteindelijk tot de
dood.
Warmte en misschien ook wel verlangen.
Het was een wereld zonder gevaar, waarin de schaatser
zich voorbereidde op het schot. Het was 1972 en we
waren in Oslo. Dat wil zeggen, hij was in Oslo, ver
weg, onvoorstelbaar ver weg eigenlijk nog, en wij wa-
ren thuis, voor de kachel.
In Noord-Ierland raasden de Troubles en had zich
juist Bloody Sunday voltrokken, in Vietnam zaten
nog altijd 130duizend Amerikaanse soldaten. In Afri-
ka stierven ook al kinderen als ratten van de honger.
In West-Duitsland was de RAF actief. Maar het was
alsof die ellende zich afspeelde op een andere planeet.
Een planeet waar niet werd geschaatst en waar zich
zaken voltrokken die zo onvoorstelbaar waren, dat
wij ook maar liever geen pogingen deden het ons voor
te stellen.
Dat lukte goed. Het waren enge films, Vietnam,
Noord-Ierland, RAF en Afrika.
Ard Schenk, wereldkampioen 1970.

554 h e l d e n e p o s
Door het warme decor klinkt altijd dezelfde stem, die
van Theo Koomen. Altijd Theo Koomen, hoewel er
toch ook wel eens iemand anders de heldenhymnes zal
hebben gezongen. Maar Theo Koomen roept: ‘Lánge
klappen!’
Ik hoorde het startschot en mijn moeder, die zei: ‘Nou,
kom op joh, daar gaan we.’ Alsof hij van start was ge-
gaan voor de Elfstedentocht, en niet voor de eerste
afstand van het toernooi, de 500 meter.
Ik zette me schrap, omdat ik wist dat ik niet mocht
falen. Wanneer ik er met de pet naar gooide, verknalde
ik het voor hem ook, zo zat dat.
Het was een zware taak voor een vijftienjarige, maar
het moest.
Ik noteerde zo netjes mogelijk de openingstijd over de
eerste honderd meter.
De schaatser, de kachel, de thee in de dweilpauze, de
zwart-wit Blaupunkt met die enorme cijfers van de
klok onderin beeld.
Ik weet dat het een illusie is te denken dat de totale har-
monie zich voor een paar uur in die kamer had genes-
teld, maar soms is het prettig om toch even te denken
dat het zo was. Het heilige vertrouwen in de onover-
winnelijke, wiens onkwetsbaarheid afstraalde op zijn
volgers. Hij won nooit alleen, wij wonnen mét hem.
Ik weet wel waar de tijd is gebleven, hij is verstreken.
Ik weet ook waar het gevoel is gebleven. Er zijn triom-
fen overheen gegaan en teleurstellingen. Duizenden
stemmen, duizenden boeken, 1001 wijsheden en even-
veel stommiteiten hebben het gevoel onder een dikke
laag begraven. Het gif van het cynisme tastte het ge-
voel aan.
Maar ik hoef hem maar te zien, ergens in een televisie-
programma of langs een ijsbaan, en het is er weer. Wij
samen tegen de wereld, in de geruststellende zeker-
heid dat de zege was voorbestemd. Want de wereld was
ondanks alles zo slecht nog niet, en helden wonnen
nog. Niet altijd, begon ik al langzaam te begrijpen,
maar in die wereld nog wel.
Hij bewoog zich in een wereld zonder cynisme, zon-
der schuld en boete, zonder leugens. Aan mijn wereld
mankeerde van alles –onvoldoendes, belachelijke kle-
ren, verliezen met voetbal, meisjes die me niet zagen
staan-, maar zijn wereld was vlekkeloos en foutloos.
En godallemachtig, alle mooie meisjes waren verliefd
op hem en hingen zijn poster aan de wand van hun
meisjeskamer.
Aan mijn wand hing hij niet. Ik had genoeg aan zijn
beeld in mijn hoofd. Een foto van mijn schaatser deed
me niks. Ik was een protestants jongetje, ik had geleerd
dat het niet kies is, in bewondering en verering te kij-
ken naar heldenplaatjes.
Mijn vader liet ons Jezus zien in de kinderbijbel, maar
zei er altijd bij dat we niet moesten denken dat het hier
een waarheidsgetrouwe weergave van de held Jezus
betrof. Het was slechts een artist impression, een
zwakke poging de heiligheid in inkt te vatten –een on-
gepaste poging, welbeschouwd.
De echte Jezus zat in mijn hart, en behoefde geen il-
lustratie. Ik zag hem voor me, in al zijn pracht en glo-
rie, in een stralenkrans die me het zicht benam. En het
kwam niet in mijn hoofd op hem op posterformaat
tegen het behang plakken.
Jezus Christus niet, en Ard Schenk ook niet.
In de wereld van Ard Schenk telde maar één ding:
winnen. En omdat hij niet anders kón dan winnen,
had zijn wereld verdacht veel van een perfecte wereld.
Daar wilde ik graag even in leven, want uiteindelijk
was alles erop gericht om daarin zelf ook terecht te
komen, en vast een klein voorschot te nemen op die
heilsstaat.
Ik weet niet meer wanneer ik voor de eerste keer de
naam Ard Schenk hoorde vallen. Maar het zal ergens
in 1965 zijn geweest. In dat jaar werd Per Ivar Moe op
het ijs van Bislett in Oslo wereldkampioen, Jouko
Launonen tweede en Ard Schenk derde. Ik herinner
me er niets van. Het was, weet ik, het debuut van
Schenk, toen 21 jaar oud, op een internationaal toer-
nooi. Maar als je acht jaar bent, herken je nog geen hel-
den. Je mist nog de verbeeldingskracht die nodig is
voor het scheppen van een held buiten jezelf. Je ver-
bindt nog geen conclusies aan uitzonderlijke presta-
ties. De achtjarige pragmaticus constateert nog, zonder
al te veel verbazing.
In 1966 werd Ard Schenk Europees kampioen. Het was
een signaal: hero in the making. Dat hij het nog niet
was, kwam misschien ook omdat hij won in Deventer.
Deventer was te dichtbij voor mythes en helden. We
reden er vanuit Friesland bijna maandelijks doorheen
op weg naar mijn opa’s en oma’s in Gelderland. Oslo
was heel wat beter geweest, of Gothenburg. Dat waren
steden op de noordpool, waar ze eerst de ijsberen van
het ijs moesten schieten voor de wedstrijd kon begin-
nen. Wie daar won, moest wel uit heldenhout zijn ge-
sneden.
Maar Deventer? In Deventer maakten ze koek en
kunstijs. Het sneeuwde niet eens.
Voor het eerst sinds 1905 werd er in Nederland weer
een groot internationaal kampioenschap verreden –
geen wonder dat een Nederlander won. Hadden de
buitenlanders het eigenlijk wel kunnen vinden, De-
venter? Waren het wel écht de Noorse matadoren, daar
aan de IJssel? Het leek bijna onwaarschijnlijk.
Er zaten twintigduizend mensen op de tribune en uit
de mist doemde wel een soort held op, maar hij heette
geen Ard Schenk. Hij heette Kees Verkerk. Kees Ver-
kerk viel op de tien kilometer, stond razendsnel weer
op en achterhaalde zijn tegenstander, de Noorse super-
stayer Fred Anton Maier.
Dat was een heldendaad. Vallen en weer opstaan. Ik
heb heel lang gedacht dat Kees Verkerk niet alleen viel
(en nóg een keer viel, maar dat bleek de herhaling te
h e l d e n e p o s 555

Innsbruck, 25 januari 1970. Masseur Cor Nederveen, Kees Verkerk, Jan Bols, Jappie van Dijk en
teammanager 556 h o o f d s TDick u k 39 de vVroomen r i j h e i d (vanaf links) schreeuwen Schenk naar de finish op de tien kilometer van het EK.
v r i j h e i d h o o f d s T u k 39 557

558 h e l d e n e p o s
zijn, een voordien nog niet eerder vertoond fenomeen),
Maier inhaalde en de rit won. Ik heb ook lang in de
veronderstelling verkeerd dat Verkerk gewoon het
kampioenschap had gewonnen. De geest heeft de nei-
ging glorievolle momenten –en momenten van drama
en tragiek trouwens eveneens- verder uit te vergroten,
het verloop der dingen aan te scherpen en om te vor-
men naar een ideaal en onvergetelijk scenario.
Dat is ook goed, want zo hou je het verleden leef-
baar.
Maar een held is Verkerk in die jaren nooit geworden.
Wel de populaire, plastic variant van de klassieke uit
marmer gehouwen held, het idool.
Keessie.
Ard Schenk kwam uit Anna Paulowna en Kees Ver-
kerk uit Puttershoek. Bij ons had niemand ook maar
het flauwste benul waar die gehuchten lagen. Ja, Anna
Paulowna lag ‘in de kop van Noord-Holland’ en Put-
tershoek in ‘de Hoeksche Waard’, maar daar schoot je
ook weinig mee op. Welke trein moest je nemen, naar
Anna Paulowna? Welke bus naar Puttershoek? Geen
idee. De Kop van Noord-Holland was een wijds be-
grip, en de Hoeksche Waard kon ook overal liggen.
Dat maakte dat Verkerk en Schenk – inmiddels al be-
ter bekend als ‘Ard en Keessie’ – van een soort onbe-
stemde komaf waren. Ik was destijds nog nooit ie-
mand tegengekomen die wel eens in Puttershoek of
Anna Paulowna was geweest. Als Kees Verkerk uit
Rotterdam was gekomen en Ard Schenk uit Den Haag,
was de geschiedenis anders verlopen, dat staat vast. De
mythevorming werd gestimuleerd door hun merk-
waardige geboorteplaatsen.
Het was ook een groot geluk dat niemand wist dat
Ard eigenlijk Adrianus heette. Adri Schenk had hoog-
uit de helft van het aantal wereldrecords van Ard ge-
reden en misschien in een kwart van het aantal meis-
jeskamers gehangen waarin Ard aanwezig was. Namen
doen er heel erg toe, als het op helden aankomt, Adri
Schenk wil je niet aan je muur, als meisje van dertien.
Ard maar al te graag.
En Anna Paulowna was ook perfect. Een betere plaats
om vandaan te komen als aspirant-held bestaat niet.
De naam van een Russische prinses, een vermoeden
van weemoed en eenzaamheid, een on-Nederlandse
naam, een gehucht in de buurt van Sint-Petersburg, de
geboorteplaats van Toergenjev en Ard Schenk.
Rob de Nijs zong een lied dat Anna Paulowna heette,
en dat op de een of andere manier een vroeg eerbetoon
leek te zijn.
De zon stond hoog aan de hemel
Het gras was groener dan ooit
Een vogel zong in de bomen
Die dag vergeet ik toch nooit
Toen ik jou zag en je lachte
Kreeg ik de schok van mijn leven
Anna Paulowna, het was in Anna Paulowna
Anna Paulowna, het was in Anna Paulowna
Toen Ard Schenk later zijn rechtmatige plaats in het
Pantheon had opgeëist, zeurde ik mijn vader regelma-
tig aan de kop of we niet eens een kijkje konden gaan
nemen in Anna Paulowna, die mystieke plaats waar
Ard Schenk was geboren en getogen. Ik wilde graag
het geboortehuis en de lagere school van Ard Schenk
zien, de straten waar hij had gelopen en misschien het
ijsbaantje van zijn eerste streken. Mijn vader zei dat hij
geen zin had de hele Afsluitdijk af te jakkeren voor
een paar boerderijen. Die had je bij ons ook wel.
Nooit veel met helden gehad, mijn vader.
Dit stelde mij erg teleur, maar tegelijkertijd vergrootte
zijn pertinente weigering de raadselachtigheid van het
heldenoord Anna Paulowna. Hadden wij op een vrije
zaterdag de reis ondernomen en een rondje door Anna
Paulowna gereden, dan had dat ongetwijfeld afbreuk
gedaan aan de opbouw van mijn heldenverhaal.
Want dat is wat je doet, als je langzaam maar zeker de
leeftijd bereikt waarop je bevattelijk wordt voor hel-
denvorming. De held is er zelden of nooit van de ene
dag op de andere, hij groeit langzaam in zijn status.
Hij wekt een vermoeden, bevestigt het een aantal ma-
len, en dan is het toch nog vrij plotseling zover: hij is
een held.
En dan ook voorgoed.
Ard Schenk nam wel een heel lange aanloop. In 1966 en
1967 werd hij tweede bij het WK. Dat was prima ge-
weest, als de winnaar beide malen niet Kees Verkerk
had geheten. Nederland is een klein land –te klein
voor twee grote helden. Bovendien was Kees Verkerk
kort en Ard Schenk lang. Kees Verkerk speelde ook
leuk op zijn trompet, en Ard Schenk speelde nergens
op. Kees Verkerk riep allemaal grappige dingen op te-
levisie en in de krant, en Ard Schenk hield zich op de
vlakte.
Kees Verkerk versloeg Ard Schenk op de 1500 meter bij
de Spelen van 1968 en werd zo de eerste Nederlandse
schaatser die een gouden olympische schaatsmedaille
won.
Het had geloof ik allemaal te maken met het feit dat
Ard Schenk druk bezig was met zijn studie fysiothera-
pie, waardoor hij minder hard kon trainen dan eigen-
lijk noodzakelijk was. Mijn vader vond dit een zeer
lovenswaardige keuze. Maar ik niet. Ik vond dat Ard
Schenk zijn taak ernstig verwaarloosde, en die studie
best tot na zijn schaatsloopbaan kon uitstellen.
Je wilt dat een held de harde keuzes maakt die bij zijn
status passen. Daartoe behoorde volgens mij een abso-
lute minachting voor kwesties als ‘de maatschappelijke
carrière’ en ‘vrouwen’. De held behoorde in mijn ogen
ver te zijn verheven boven dit soort triviale zaken. Hij
had zich slechts bezig te houden met zijn weg naar
h e l d e n e p o s 559

560 h e l d e n e p o s
onsterfelijkheid, een status die hem vervolgens zowel
maatschappelijk als wat vrouwen betreft van alle ge-
makken zou voorzien.
Het leek alsof Schenk zijn eigen heldpotentie niet he-
lemaal vertrouwde –en daarmee zaaide hij ook twijfel
bij de tot verering bereid zijnde achterban. Bij mij dus.
Kees Verkerk was mijn held niet. Jan Janssen won de
Tour, maar was mijn held niet. Zelfs Johan Cruijff was
mijn held niet. Ik vroeg van een held meer dan win-
nen, al wist ik niet precies wat nog meer dan. Maar het
had met een gevoel van verwantschap te maken. Iets in
de woorden van de held, in zijn ogen desnoods, moest
op enige verwantschap duiden. Ik wilde iets herken-
nen, in de held. Die moest uit een andere wereld ko-
men, maar tegelijkertijd in die van mij kunnen neerda-
len –niet letterlijk, maar in de geest. Ik moest kunnen
dromen over de held in ons huis. Hoe hij op de bank
zat en een kopje thee dronk.
Met Cruijff kon ik me dat niet voorstellen, met Jans-
sen en Verkerk ook niet –al hadden we dan ook een
orgel waarop Kees eventueel een liedje had kunnen
spelen.
Eigenlijk had ik het maar met één man. In wie ik mijn
eigen verlegenheid herkende, mijn eigen terughou-
dendheid, mijn wat gebrekkige sociale vaardigheden.
Een man die ik langzaam zag veranderen -zodat er ook
voor mij hoop was.
En een man die begon te winnen.
Het werd 1970. In 1970 was ik dertien.
In 1970 had je ook Cruijff en het wereldkampioen-
schap voetbal, met de grote Brazilianen Pelé, Tostao,
Jairzinho, Rivelino en vooral Gerson. Feyenoord won
de Europa Cup met Kindvall en Israel. Mohammed
Ali maakte zijn comeback en Joop Zoetemelk werd
voor de eerste keer tweede in de Tour. Het was een
mooi jaar om dertien te zijn, bezeten van sport en op
zoek naar helden. Ze vielen uit de boom als eikels in
de herfst.
En toch was er maar één echte.
Ard Schenk werd wereldkampioen in 1970 (Oslo), 1971
(Gothenburg) en 1972 (Oslo). In 1972 won hij bij de
Olympische Winterspelen de gouden medaille op de
1500, de vijf en de tien kilometer. Het mooiste vond ik
die laatste overwinning. Ard Schenk had zich in de
laatste groep laten indelen, om Kees Verkerk een gro-
tere kans op de gouden medaille te geven –het weer
zou later op de wedstrijddag verslechteren.
Maar Schenk versloeg zichzelf en zijn streven –en won.
Kees Verkerk had zijn race in een aangenaam zonnetje
en met een koel rugwindje afgewerkt en leek op weg
naar de overwinning. Tot Schenk van start ging, in een
onmenselijke sneeuwjacht op schuurpapier-ijs. Al-
thans, zo vertelde de radioreporter het –ik heb die race
niet live op televisie gezien.
Ik wist dat het niet uitmaakte. Ze hadden hem op
klompschaatsen kunnen zetten, ze hadden de ijslaag
Ard Schenk, held van Oslo, op de plek waar hij zich thuis voelde, Bislett.
van het beton kunnen verwijderen –dan nog had
Schenk gewonnen. Schenk, die in al zijn genereuze
grootmoedigheid had besloten de gouden medaille
aan zijn vriend te laten, kón niet meer verliezen. Hij
wist gewoon niet meer hoe het moest. Hij remde bij
waar hij kon, hij zette een paar rondjes af met één
been, hij zwaaide naar Japanse meisjes langs de kant en
begon een praatje, hij reed een stukje achterstevoren en
stak een sigaret op: maar hij won gemakkelijk.
Ard Schenk had een staat van genade bereikt die later
alleen Eric Heiden en Johan Koss ook zouden ervaren.
Geen wonder dat zijn Olympische goldrush hem niet
zoveel deed, zoals hij later zou verklaren. Als de din-
gen te gemakkelijk je kant opkomen, is er geen bal
meer aan.
Dat hij even later voor de derde achtereenvolgende
maal wereldkampioen werd en alle vier de afstanden
van de Grote Vierkamp won, beroerde hem meer.
h e l d e n e p o s 561

Anna Paulowna, 10 maart 1972. Burgemeester Warners spreekt op het gemeentehuis de Europese kampioen, wereldkampioen en drievoudige Olympisch kampioen toe.
Rechts van Ard Schenk zijn ouders.
562 h e l d e n e p o s
Sommige helden gaan zich ook als held gedragen.
Maar Ard Schenk deed dat nooit. Die had grote moei-
te, met zijn heldenrol. Toen hij nog even bleef door-
schaatsen, ook toen hij al niet meer kon winnen, zei hij
dat hij dat deed om ook de neergang te kunnen mee-
maken. Dat klonk goed, maar ik heb het nooit geloofd.
Ik denk dat Schenk de last van het heldendom te zwaar
begon te vinden. Dat jongetjes als ik hem op de zenu-
wen begonnen te werken. Hij ging schaatsen voor geld,
om te benadrukken dat hij ook maar een gewoon mens
was. Hij wilde zijn eigen sage vernietigen.
Hij wist toen kennelijk nog niet, dat dat onmogelijk is.
Al was hij homo geworden en gaan kunstschaatsen in
een circuspak, dan nog was hij de held van Oslo, Go-
thenburg en Sapporo gebleven. Schenk deed nog een
tweede poging van de last verlost te raken. Hij maakte
zich onzichtbaar, in de hoop dat ook de held in het
niets zou verdwijnen. Maar iedereen wachtte geduldig
tot hij zich weer zou laten zien –en toen hij dat deed,
in de hoop dat ze hem misschien als een gewone fysio-
therapeut zouden zien die in een grijs verleden over
het ijs had gezweefd, verzuchtte iedereen dat Ard
Schenk, onze held, weer terug was. Gelukkig.
Hij stond op een bootje dat door het riet van de Scher-
mer voer. Mart Smeets interviewde hem. Voor het eerst
sinds lange tijd sprak de mythe weer tot het volk. Mart
Smeets zei later, dat het de mooiste reportage was die
hij ooit had gemaakt –en dat was ook zo. Het was ont-
roerend, en bijna religieus. Een gestorvene was opge-
staan. Dat hij niet meer schaatste, dat hij een man van
middelbare leeftijd was geworden –het deed er niets
toe. Met hem leefden de herinneringen op, vond ik
mijn jeugd terug en wist ik opeens weer hoe de gaska-
chel rook, hoe de ossenstaartsoep op zondagmiddag
smaakte en hoe we van de etenstafel naar de eerste rit-
ten op de 1500 meter keken en mijn vader aanspoorden
het ditmaal kort te houden met de bijbellezing, aange-
zien Schenk een vroege rit had geloot.
Pas toen, denk ik, besefte Ard Schenk ook zelf de
kracht van de mythe die hij was geworden, en legde hij
zich erbij neer dat hij de dans nooit meer zou kunnen
ontspringen –en dat dat misschien zo erg ook niet
was.
Ik kwam hem later nog regelmatig tegen, in het echt.
Ik moest hem voor de krant interviewen over het
schaatsbeleid in Nederland, en ik geef het je te doen, je
onaanraakbare jeugdheld interviewen. Ik kon aanvan-
kelijk amper geloven dat hij het was, in het restaurant
van Van der Valk in Akersloot. Dat hij wachtte op mijn
vraag en daarna een antwoord formuleerde.
Later zat ik een keer naast hem aan de bar van het
Oranjehotel in Leeuwarden. Op de volgende kruk zat
Kees Verkerk. Het was een uur of drie in de nacht –en
gezellig. Toen wenkte Kees Verkerk naar de barvrouw
Aukje.
‘Vier Irish coffee’, zei Kees Verkerk, alsof het de nor-
maalste zaak van de wereld was op dit tijdstip eens een
kwartet pittige bakkies te doen.
‘Voor mij ook vier Irish coffee’, zei Ard Schenk dood-
gemoedereerd. Even later arriveerde een blad met acht
Irish coffees.
De twee mannen sloegen zwijgend en in hoog tempo
hun Irish coffees achterover, stonden op, groetten
kalm de aanwezigen en gingen naar bed.
Ik was in één klap weer dertien en sprakeloos van be-
wondering, over zulk cool gedrag. Heroïsch gedrag
was het, gedrag van ijskoude strijders voor recht en
eerlijkheid in het Wilde Westen. Ik geloof dat Kees
Verkerk zelfs alsnog promoveerde van idool naar
held.
Nog niet zo lang geleden was ik in de Albert Heijn bij
ons in Alkmaar. Mijn vrouw liep rechtstreeks naar een
kassa waar een man met de rug naar ons toe zijn kar-
retje stond uit te pakken, hoewel er andere kassa’s vrij
waren. Ik wilde haar juist wijzen op dit vreemde ge-
drag, toen ze naar de man wees.
‘Even aansluiten bij Ard Schenk’, zei ze.
Ard Schenk was 62 jaar, maar hij zag eruit als 43. Half-
goden lachen om tijd en aftakeling, dat bleek maar
weer eens.
Hij had een kaasje van 7,45 gekocht en nog wat andere
lekkere dingen voor het weekeinde. Hij had weer eens
nul bonuskorting. Zo te zien wist het meisje achter de
kassa niet dat ze een jeugdheld bediende wiens gezicht
vermoedelijk de meisjeskamer van haar moeder had
gesierd.
‘Ha Ard’, zei ik.
De grote Ard Schenk keerde zich om, herkende me en
groette terug.
Ik weet zeker dat ik ossenstaartsoep rook, hoewel je
die soep weinig meer tegenkomt, tegenwoordig.
h e l d e n e p o s 563