Het Staatsbedrijf der Artillerie Inrichtingen - De Slag om de ...

3.3 Internationale defensie inkopen
Zoals gezegd was de AI als staatsbedrijf het logistieke centrum van alle wapen- en
munitieaankopen van het leger; in binnenland en buitenland. De opdrachten
werden niet alleen door het Staatsbedrijf der Artillerie Inrichtingen geplaatst, ze
werden ook logistiek geheel afgehandeld en gemanaged. Al deze activiteiten deden
het bedrijf na 1933 snel groeien. In 1935 waren al weer ruim 1,500 man in dienst;
twee jaar later was het aantal employees al gestegen naar bijna 2,500 man. In 1938
waren het 3,500 man en toen de oorlog uitbrak op 10 mei 1940 meer dan 5,500
man. Het laatste cijfer is wellicht vervuild omdat niet bekend is of ook het
gemobiliseerde militaire personeel deels of geheel werd meegeteld in dit cijfer. Bij dit
cijfer horen duizenden werknemers elders die via toeleveranciers bij de
wapenproductie werden ingeschakeld.
Ondanks het feit dat de achterstand ten opzichte van de herbewapeningambities erg
groot was, werd de AI geen enkel moment een volcontinue bedrijf, hoewel wel in
ploegen werd gewerkt. Pas toen de oorlog uitbrak op 10 mei werd de AI geïnstrueerd
dag- en nachtploegen te gebruiken en bijna volcontinue te produceren. Het zou in
de praktijk niet zover komen, maar daarover later meer als de meidagen zelf
besproken worden.
Het aspect van het totale management van de buitenlandse opdrachten is een
boeiend en bij gelegenheid redelijk gedocumenteerd deel van de overigens zeer matig
gedocumenteerde geschiedenis van de AI. Daarom zal hieronder ingegaan worden
op de bemoeienissen met de buitenlandse aanschaffen.
Vanaf 1938 werd een enorme intensiteit bereikt in de pogingen om in het
buitenland wapensystemen te kopen. Aangezien de hele wereld aan het
herbewapenen was geslagen gedurende de tweede helft van de dertiger jaren, viste
Nederland heel laat - met een veel te kleine hengel – mee in een hele grote vijver.
Deze metafoor deed te meer opgeld omdat ons land andere landen weinig te bieden
had behalve geld en melkproducten. De hele wereld had immers behoefte aan
grondstoffen die belangrijk waren voor oorlogsvoering: ijzererts, bauxiet, koper en
overige delfstoffen. De schaarste op de markt voor ijzer, staal en legeringen en de
beperkte internationale productiecapaciteit zorgden al spoedig voor sterke
beperking van importmogelijkheden. Al spoedig werden zelfs vaak alleen nog maar
productieopdrachten voor wapens aanvaard als de grondstoffen door de koper zelf
werden aangeleverd. Daarnaast waren er aspecten als dominantie van de markt
door de grote spelers, zoals de Fransen, Britten, Duitsers en in de laatste fase ook
de Amerikanen. Naast deze aspecten, waren de politieke argumenten van groot
belang.
Zweden als neutraal land – met natuurlijk sterke banden met Duitsland – hoedde
zich sterk voor politiek compromitterende handel. Toen de Fins-Russische oorlog
uitbrak weigerde Zweden nog te leveren aan West-Europese landen. Ze vreesde een
Russische bedreiging en wilde tevens Duitsland te vriend houden. Zwitserland – dat
geïsoleerd lag tussen de grote landen – kreeg te maken met steeds meer
exportbelemmeringen, zoals doorvoerrechten en enorme bureaucratie in de
buurlanden. Daarnaast had Nederland enige tijd onenigheid met dit land vanwege
problemen met het ruilverkeer [goederen voor goederen]. Uiteindelijk leverde de
mobilisatie van het Zwitserse leger een exportstop op.
Nadat Tsjecho-Slowakije en Oostenrijk onder Duits bewind waren gekomen vielen
leveranciers als Skoda, Steyr en Böhler af. De invasie van Polen betekende het einde
Versie C, dec-2007 22 van 61